Funkcje wskaźników realizacji celu w modelu interwencji publicznej

W toku wieloletnich doświadczeń zaadaptowano na potrzeby projektów współfinansowanych ze środków UE (zwłaszcza funduszy strukturalnych) model projektowania interwencji publicznej, nazwany logiką interwencji publicznej. Rozumie się przez to ścisłe powiązanie celów interwencji oraz efektów dzięki niej uzyskiwanych na różnych poziomach dezagregacji.

Model produkt–rezultat–oddziaływanie został wybrany jako podstawowy, gdyż staje się coraz powszechniejszy i jest stosowany również przy ocenie zasadności, skuteczności i efektywności wszelkich wydatków publicznych. W badaniach empirycznych metody oceny uzyskiwanych efektów projektów lub programów finansowanych z innych źródeł będą porównywane do tego modelu. Istotnym elementem tej logiki są wskaźniki. Powinny one być pomocne przy definiowaniu celów oraz zwłaszcza przy ich ocenie. Zgodnie z tym modelem szeroko rozumiane zasoby pozwalają na zrealizowanie określonej interwencji, która powinna wygenerować określone produkty, czyli dobra i usługi (lub w niektórych przypadkach zanik określonej działalności i jej skutków), co z kolei prowadzi do wytworzenia rezultatów, czyli efektów bezpośrednich. Poprawne zrealizowanie programu, a więc wytworzenie produktów i osiągniecie rezultatów, prowadzi w długim okresie do wygenerowania skutków długookresowych czyli oddziaływania (zamierzonego i niezamierzonego). Efekty zdefiniowane na tych trzech poziomach korespondują z celami programu, które również są definiowane na trzech poziomach: celów nadrzędnych, celów szczegółowych i celów operacyjnych. Relacje te dobrze obrazuje rysunki 13 i 15 oraz tabela 18.

Przykładowo, produktem w projekcie uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej w powiecie X będzie wybudowanie zgodnej ze specyfikacją oczyszczalni ścieków wraz z kanalizacją, rezultatem będzie liczba podłączeń do sieci, czyli liczba osób korzystających z nowej kanalizacji, ilość oczyszczonych ścieków i jakość procesu oczyszczania. Skutkiem długookresowym (oddziaływaniem) będzie poprawa jakości wód w ciekach wodnych powiatu i poprawa stanu ekosystemów oraz, być może w przyszłości, wzrost znaczenia turystyki oraz poprawa zdrowia ludności (pod warunkiem, że czynniki zewnętrzne nie zakłócą pojawienia się tych efektów jak np. zanieczyszczenie cieków w górnym biegu rzeki). Za cele operacyjne można uznać zrealizowanie danego projektu, skutkującego wytworzeniem konkretnego produktu lub usługi. Cele szczegółowe możemy zdefiniować jako rozwiązanie konkretnego problemu dla beneficjenta końcowego. W obszarze trzecim – oddziaływania – przyjmujemy natomiast szerszą perspektywę. Cele w tym obszarze wpisują się w cele rozwojowe państwa lub regionu.

Tak więc logika interwencji publicznej opiera się na przejściu od myślenia w kategoriach celu do myślenia w kategoriach generowanych skutków (tabela 18). Ważną rolę odgrywają wskaźniki, które powinny być definiowane na każdym poziomie programowania. Dlatego zbudowanie wysokiej jakości systemu wskaźników jest trudne. Powinno się go projektować równocześnie z przygotowywaniem programu interwencji i w ścisłej zależności z celami, a nie dodawać „na końcu” całego procesu programowania. Każdy priorytet powinien być wzbogacony we wskaźniki już w momencie jego definiowania, ponieważ tylko takie działanie zapewnia poprawność budowania systemu wskaźników. Jest to proces dwustronny, gdyż pozwala, z jednej strony, doprecyzować i właściwie sformułować cele, a z drugiej zastanowić się nad możliwością gromadzenia danych. Pozwala określić, czy i jakim kosztem można mierzyć osiągane efekty. Wprowadzono nawet termin „podatności programu na ewaluację”, co objawia się tym, że istnieje możliwość ustalenia stopnia osiągania stawianych w nim celów (skuteczności).

Rysunek 15. Logika interwencji – cele i efekty

Źródło: Indicative Guidelines on Evaluation Methods: Monitoring …, op. cit., s. 6.

W omawianych kategoriach wyznaczane są wskaźniki umożliwiające badanie i ocenę efektów projektu. Wskaźniki te pełnią jednak podwójną funkcję. W procesie opracowania programu umożliwiają operacjonalizację celów, a następnie służą do monitoringu i pomiaru osiąganych efektów. Rysunek 16 przedstawia prawidłowe relacje pomiędzy wskaźnikami a poszczególnymi poziomami interwencji publicznej. Zmienia się więc rola, jaką odgrywają wskaźniki w programowaniu i realizowaniu polityki rozwoju gospodarczego. O ile w dotychczasowym podejściu stanowiły one jedynie miarę efektów uzyskanych dzięki

interwencji, dziś stały się narzędziem zarządzania interwencją. Systemy wskaźników stosowane w ocenach interwencji publicznych muszą w związku z tym:

• być spójne z logiką programowania,

• pozwalać na „wczesne ostrzeganie”, jeżeli interwencja nie przebiega zgodnie z planem, • ogniskować najważniejsze cele interwencji i kwantyfikować je,

• objaśniać kryteria i priorytety.

Tabela 18. Skutki, cele i ocena interwencji publicznej w układzie produkt–rezultat– oddziaływanie

Interwencja

publiczna ^{Produkt Rezultat Oddziaływanie}

Skutek Konkretne rzeczy materialne lub usługi, które mają zostać wytworzone lub zrealizowane

Mierzalne rezultaty, jakie zostaną osiągnięte bezpośrednio po zrealizowaniu działania (otrzymaniu „produktu”)

Długookresowe skutki wywołane zrealizowanym projektem, przyjmując jednocześnie szerszy punkt widzenia –obejmujący innych interesariuszy zrealizowanego projektu; bada się wpływ na otoczenie

Cele Dotyczą planowanych bezpośrednich

rezultatów interwencji. Są one widoczne i namacalne, materialne

Obejmują bezpośrednie skutki, jakie mają być generowane (są spodziewane). Są silnie powiązane z korzyściami, jakie mają osiągnąć bezpośredni beneficjenci z tytułu realizacji programu lub projektu

Wykraczają poza bezpośrednie skutki przedsięwzięcia oraz bezpośrednich beneficjentów działania. Efekty mogą się pojawiać w pewnym opóźnieniu względem zakończenia inwestycji. Cele w tym obszarze są często trudne do zdefiniowania, zbadania, oceny Wyniki oceny Otrzymywane wyniki powinny umożliwiać porównywanie różnych projektów

Otrzymywane wyniki powinny umożliwiać porównywanie różnych projektów. Powinny dać się agregować w ramach

programu

Otrzymywane wyniki powinny umożliwić odpowiedź na pytanie czy problem został rozwiązany a

potrzeby zaspokojone. Zdefiniowanie zamierzonych i niezamierzonych skutków interwencji Pytania/ Wskaźniki Co ma być dostarczone jako skutek interwencji? Na co zostaną zużyte środki w toku zaplanowanych działań?

Jakie zmiany w sytuacji lub cechach beneficjentów mają zostać osiągnięte bezpośrednio w wyniku podjętych działań

Jak taka zmiana sytuacji lub cech beneficjentów bezpośrednich wpłynie na ich kondycję w dłuższym czasie?

Jak dana interwencja wpłynie na rozwiązanie określonego problemu społecznego/ środowiskowego? Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Ogólne zasady wdrażania funduszy strukturalnych w Polsce. op. cit., s. 250-263; S. Mazur (red.): Ewaluacja funduszy strukturalnych…, op. cit., s. 33, Indicative Guidelines on Evaluation Methods: Monitoring…, op. cit. , s. 6 oraz oraz J. Górniak, K. Keler: Wskaźniki w ewaluacji ex post…, op. cit. s. 155-180.

W praktyce pojawiają się liczne trudności związane z agregacją danych (niekiedy jest ona wręcz niewskazana), z gromadzeniem danych (koszty), zbyt dużą liczba wskaźników lub ich małą dokładnością. W przypadku inwestycji w gospodarce wodno-ściekowej dodatkowo pojawia się kwestia gromadzenia i agregacji danych w odmiennym rozmieszczeniu przestrzennym: zarówno dla regionów jak i dla dorzeczy.

Rysunek 16. Wskaźniki jako element zarządzania interwencją publiczną Zasoby Cele operacyjne Działania programu Produkty (wytworzone dobra i usługi) Rezultaty (efekty bezpośrednie) Oddziaływanie (efekty długoterminowe) Cele szczegółowe Cele nadrzędne Cele programu WSKAŹNIKI Oddziaływania WSKAŹNIKI rezultatu WSKAŹNIKI produktu WSKAŹNIKI kontekstowe ANALIZA SPOŁECZNO ‐GOSPODARCZA

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: rysunek 15 oraz Przewodnik po metodach ewaluacji…, op. cit. s. 8 i nast. 6. Kryteria doboru i oceny poprawności wskaźników realizacji celów

Zasadniczym elementem systemów oceny osiąganych efektów są wskaźniki. Są one podstawą monitoringu i ewaluacji, jak również same podlegają ocenie (zawłaszcza w ewaluacji prospektywnej). Wskaźniki stały się elementem codziennego obiegu informacji, niemal każdy mieszkaniec słyszał o wskaźnikach makroekonomicznych, takich jak PKB czy inflacja. Społeczeństwo wykazuje dużą skłonność do „wiary” we wskaźniki i ich interpretacje, ale obywatele zapytani o ich sens nie są w stanie go objaśnić. Politycy jeszcze bardziej lubią żonglować wskaźnikami. W gospodarce globalnej, w której publikowane wartości wskaźników makroekonomicznych i branżowych wpływają na działanie realnej gospodarki w takim samym stopniu co realne zjawiska, a najważniejsze decyzje są podejmowane na podstawie stosownych wskaźników, zaskakująco niska jest wiedza o nich. Niezbędne jest więc przytoczenie najważniejszych definicji wskaźników oraz kryteriów ich poprawności.

W teoretycznych rozważaniach, na przykład z zakresu badań socjologicznych, znajdujemy podstawową definicję wskaźnika, otóż wskaźnikiem: jakiegoś zjawiska Z nazywamy takie zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli w sposób bezwyjątkowy (lub z określonym, lub choćby wyższym od przeciętnego prawdopodobieństwem) określić, iż

zaszło zjawisko Z. Tym samym dla cech charakteryzujących jakiś przedmiot X, definicja będzie brzmiała następująco: cecha W jest wskaźnikiem posiadania cechy Z przez przedmiot X, jeśli na podstawie tego, iż przedmiot ten ma cechę W możemy orzec, iż ma on cechę Z. Ta prosta definicja obejmuje wiele różnych wskaźników i jest bardzo niejednorodna. Dlatego Stefan Nowak proponuje podział wskaźników na trzy główne kategorie⁸³:

1. Wskaźniki empiryczne – muszą być zjawiskiem lub cechą obserwowalną (zjawisko może być obserwowane niezależnie od wskaźnika, a nie tylko przy jego pomocy), korelacja między wskaźnikiem a zjawiskiem przezeń wskazywanym jest rozstrzygalna na drodze obserwacji („jeśli zjawisko wskaźnikowane Z jest zjawiskiem obserwowalnym, wówczas związek między wskaźnikiem W a zjawiskiem przezeń wskazywanym Z ma charakter związku empirycznego”);

2. Wskaźniki definicyjne – dobór wskaźnika jest jednocześnie zdefiniowaniem określonego terminu, ustaleniem rozumienia jego znaczenia (dokonując klasyfikacji dzielnic ze względu na liczbę zgłoszonych przestępstw na 1000 mieszkańców jednocześnie definiujemy „wskaźnik przestępczości”);

3. Wskaźniki inferencyjne – budowane są, gdy z zajścia zjawiska obserwowalnego wnioskuje się zajście pewnego zjawiska nieobserwowalnego, ale posiadającego znaczenie niezależne od wskaźnika, nazwa wskaźnika nie wchodzi do znaczenia badanego terminu (np. wybór określonego zachowania jako wskaźnika pewnej cechy psychicznej).

Mogą również występować wskaźniki, które łączą cechy tych trzech podstawowych grup definicyjno-empiryczne, definicyjno-inferencyjne, empiryczno-inferencyjne, empiryczno-inferencyjno-definicyjny⁸⁴.

Wskaźniki można dzielić również ze względu na inne kryteria, jak chociażby charakter więzi między wskaźnikiem a zjawiskiem przezeń wskazywanym. Wskaźnik może być więc przyczyną, skutkiem bądź korelatem zjawiska, którego zajście wnioskujemy lub ustalamy empirycznie na podstawie wystąpienia wskaźnika (kupowanie markowych towarów jest skutkiem wysokiego dochodu; przy budowie wskaźnika preferencji wyborczych bierze się pod uwagę np. wyznanie, przynależność do określonej klasy społecznej, wykształcenie, a są to raczej przyczyny ostatecznie podjętej decyzji wyborczej; poziom kultury możemy oceniać porównując liczbę wyjść do teatru i opery, co jest tylko jedną z wielu cech i preferencji, jakie możemy badać dla tej cechy). Innym podziałem jest rozróżnienie na wskaźniki bezwyjątkowe (bardzo rzadkie) i statystyczne.

83

S. Nowak: Metody badań socjologicznych…, op. cit., s. 202. 84 Ibidem, s. 200 i nast.

Wskaźnikiem określana jest zatem zmienna, czyli określona cecha badanych obiektów lub stanów, która może przyjmować różne wartości (co najmniej dwie – „istnieje” lub „nie istnieje”), a nie obiekt lub wartość liczbowa. Podawaną liczbę należy traktować jako rzeczywistą wartość przypisywaną wskaźnikowi w konkretnej sytuacji (np. przed lub po interwencji), ale liczba ta nie jest samym wskaźnikiem. Rozróżnienie to jest istotne dla zrozumienia zagadnień związanych ze wskaźnikami. Należy podkreślić, że w roli wskaźników nie mogą występować charakterystyki teoretyczne, abstrakty takie jak konkurencyjność, spójność społeczna, ubóstwo, innowacyjność, gdyż nie poddają się one bezpośredniemu pomiarowi⁸⁵.

Wskaźniki są obarczone błędami pomiarowymi, które wynikają z ograniczeń narzędzi badawczych. Wskaźniki – o czym nie należy zapominać – nie są idealnym odzwierciedleniem badanej cechy, właściwości, nie są tożsame ze zmienną wskazywaną. Dlatego staranność i głęboka wiedza metodyczna jest niezbędna przy budowaniu wskaźników.

W przypadku wskaźników również nie ma jednej obowiązującej definicji w literaturze ekonomicznej. Uznaje się zazwyczaj, że jest to synonim miernika. Prace Tadeusza Borysa odnoszą się do wskaźników rozwoju zrównoważonego, ale podstawowe definicje i kryteria wydają się być uniwersalne. Cechą najistotniejszą wskaźnika jest jego porównywalność, co umożliwia określenie pozycji danego obiektu na tle innych obiektów. Wskaźnik jest więc funkcją jednej lub wielu cech, występując zazwyczaj jako miara natężenia tych cech. Wskaźniki można podzielić według kilku kryteriów: merytorycznego, obszarowego oraz ze względu na kryteria formalne⁸⁶. Z punktu widzenia tego opracowania najważniejsza wydaje się grupa trzecia. Przyjrzyjmy się więc tej grupie dokładnie:

1. Kryterium funkcji preferencji wartości wskaźnika obejmuje: stymulanty (wskaźniki których wyższa wartość oznacza wyższą ocenę badanego zjawiska, np. jakość wód w kąpieliskach), destymulanty (wskaźniki, których niższa wartość oznacza wyższą ocenę badanego zjawiska, np. stężenie substancji niebezpiecznych w wodzie), nominanty (wskaźniki, dla których oczekiwana i najkorzystniejsza jest wartość średnia, np. udział obszarów chronionych w powierzchni kraju).

2. Kryterium skali pomiaru wartości wskaźnika odnosi się do sposobu przyporządkowania wartości Wyróżnia się cztery podstawowe skale: nominalną, porządkową (rangową) interwałową (przedziałową) i ilorazową (stosunkową). Na takie cztery grupy możemy również podzielić wskaźniki.

85 J. Górniak, K. Keler: Wskaźniki ewaluacji ex post op. cit., s. 158. 86

T. Borys: Wskaźniki zrównoważonego rozwoju. Wyd. Ekonomia i Środowisko, Warszawa-Białystok 2005, s. 62 i nast.

3. Kryterium grupy formalnej jest to kryterium stopnia agregacji, które uwzględnia kompleksowość wskaźnika, czyli zakres i rodzaj informacji jaki przekazuje wskaźnik. Monitoring zjawisk może się więc odbywać na podstawie dużej grupy wskaźników szczegółowych (cząstkowych) lub mogą one być agregowane do postaci jednego wskaźnika (jak np. HDI – Human development Index, ESI – Environmental Sustainability Index, GCI – Global Competitiveness Index).

Tabela 19. Klasyfikacja wskaźników

Kryterium główne Kryteria szczegółowe

Merytoryczne 1. k. realizacji cech i zasad 2. k. dziedzinowe

3. k. realizacji celów (w tym efektywność i skuteczność) 4. k. przyczynowo-skutkowe (np. presja–stan–reakcja) 5. k. ważności wskaźnika

Obszarowe 1. poziom międzynarodowy

2. p. krajowy 3. p. regionalny 4. p. lokalny

Formalne 1. k. funkcji preferencji wartości wskaźnika 2. k. skali pomiaru wartości wskaźnika 3. k. stopnia agregacji

Źródło: T. Borys: Wskaźniki zrównoważonego…, op. cit., s. 64 i nast.

W materiałach opracowywanych dla podmiotów realizujących ewaluacje w UE, również można znaleźć wiele definicji dot. wskaźników. Publikacje EVALSED odnoszą się do roli wskaźników w poszczególnych dziedzinach polityki gospodarczej, w tym dla polityki ekologicznej. Według tych opracowań wskaźniki mogą być najprościej definiowane jako: użyteczne narzędzie przedstawiania złożonych informacji, w przystępny sposób. Mogą być używane jako⁸⁷:

• narzędzie zarządzania, np. informować o aspektach środowiskowo istotnych w konkretnych projektach (nakładach i efektach), a tym samym umożliwiać podjęcie właściwych decyzji,

• narzędzie do monitorowania zmian, w szerszym kontekście środowiskowym dla danego programu, lub oceny skutków projektów.

Aby wskaźniki były użyteczne do oceny projektów i programów o istotnych aspektach środowiskowych, powinny być88

:

• praktyczne i oparte na możliwych do pozyskania danych, • zrozumiałe i jednoznaczne,

• zaprojektowane tak aby umożliwiały porównania w czasie,

• użyteczne w porównaniach sektorowych, krajowych, regionalnych,

87

Evaluating Socio-Economic Development: Themes…, op. cit., p. 9. 88 Ibidem, s. 9.

• dobrze opisywać aspekty środowiskowe programu lub projektu w tym te, na które będą one wpływać.

Istnieje taka mnogość wskaźników, że ich wykorzystanie może być utrudnione. Mogą one być klasyfikowane według rozmaitych kryteriów. Istotne jest zadanie dla jakiego powołane są do życia, czyli:

• opisywanie operacyjnych efektów programu lub projektu w odniesieniu do istotnych z punktu widzenia środowiska wkładów (energia transport), wyposażenia lub efektów (produkty, emisje), takie wskaźniki są użyteczne przy zarządzaniu interwencją i powinny być wykorzystywane w ewaluacjach mid-term.

• opisywanie wszystkich elementów programu lub projektu, które wywołują presję środowiskową lub społeczną w układzie DPSIR – przyczyna, presja, stan środowiska, wpływ, reakcja (Driving forces, Pressures, State of the Environment, Impacts and Response). Te wskaźniki są najbardziej użyteczne w ocenach ex post, wiążąc nakłady z efektami ekologicznymi działania.

Inny podział wskaźników proponuje Europejska Agencja Środowiska (European Environment Agency (EEA), dzieląc je na cztery proste grupy⁸⁹:

• Typ A – wskaźniki opisujące (Descriptive indicators) – największa grupa wskaźników, które w prosty sposób opisują dane zjawisko, np. emisja CO2 według krajów, regionów lub sektorów produkcji. Nie informują o istotności zjawisk, które opisują.

• Typ B – wskaźniki wyniku (Performance indicators) – pozwalają odpowiedzieć na pytanie o istotność zjawisk opisywanych przez wskaźniki z grupy A, gdyż odnoszą je do jakichś wartości referencyjnych, takich jak cele polityki gospodarczej, standardy, np. liczba dni, kiedy dopuszczalne normy zanieczyszczeń powietrza są przekroczone.

• Typ C – wskaźniki eko-efektywnościowe (Eco-efficiency indicators) – pozwalają odpowiedzieć na pytanie czy poprawie ulegają osiągnięcia w dziedzinie ochrony środowiska. Skupiają się na efektywności produkcji i konsumpcji z poszanowaniem środowiska, np. zużycie energii na jednostkę PKB, emisja zanieczyszczeń na 1 km/samochód, zużycie środków ochrony roślin na tonę produktu rolnego. Są szczególnie przydatne w mierzeniu postępów w najważniejszych obszarach oddziaływania na środowisko (mainstreaming)

• Typ D – wskaźniki dobrobytu (Total Welfare Indicators) – najbardziej zagregowane wskaźniki, przyjmują zazwyczaj formę indeksów, np. ISEW – Index of Sustainable

89 Are we moving in the right direction? Indicators on transport and environment integration in the EU. “Environmental Issues Series No 12”, European Environment Agency, Kopenhaga 2000, oraz Reporting on Environmental Measures: Are we being effective? “Environmental Issue report No 25”. European Environment Agency, Kopenhaga 2001.

Economic Welfare, opisują zwykle całe kraje, zbudowane na podstawie bardzo dużej ilości danych, nie są użyteczne przy zarządzaniu i kontrolowaniu programów i projektów.

W dokumentach unijnych wskaźnik jest definiowany jako „pomiar celu, który ma zostać osiągnięty, zaangażowanych środków (zasobów), otrzymanego efektu, miernika jakości lub zmiennej wynikającej z kontekstu. Wskaźnik powinien składać się z definicji, wartości i jednostki pomiaru”. Wskaźniki – zgodnie z tymi wytycznymi – powinny być traktowane jako narzędzie monitoringu i ewaluacji, powinny wspierać państwa członkowskie i Komisję Europejską w zarządzaniu publicznym zorientowanym na cele. Istotne jest tu rozróżnienie między wskaźnikami kontekstowymi a wskaźnikami programu. Pierwsze dostarczają informacji ilościowych o sytuacji społeczno-ekonomicznej lub o zmianach w środowisku, natomiast drugie obrazują, w jaki sposób i w jakim zakresie konkretna interwencja zmienia zjawiska społeczno-ekonomiczne lub zachowania podmiotów – wyrażają ilościowy cel danej interwencji⁹⁰.

Podobna, ale nieco bardziej opisowa definicja podawana jest w serwisie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego dotyczącym funduszy strukturalnych: wskaźnik jest to cecha lub atrybut, który może być zmierzony w celu ocenienia interwencji w kategoriach wyników lub oddziaływania. Informacja dostarczona przez wskaźnik jest miarą faktów lub opinii (np. odsetek przedsięwzięć w regionie, którym udzielono wsparcia, odsetek przeszkolonych osób zadowolonych ze zdobytych nowych kwalifikacji). Wskaźnik musi przekazywać informacje w sposób zrozumiały zarówno dla ich autora, jak i dla adresata. Powinien pomagać zarządzającym w komunikacji, negocjacjach i podejmowaniu decyzji oraz określać możliwie jak najprecyzyjniej czy jego celem jest pomiar (uwiarygodnienie konstrukcji). Wskaźnik i jego jednostka miary muszą odznaczać się wrażliwością, tzn. mierzona wielkość musi się znacząco różnić w wyniku wystąpienia zmian. Wskaźniki mogą być specjalnie tworzone przez grupę oceniającą i obliczane za pomocą danych statystycznych, zwłaszcza gdy są zapożyczane z systemu monitorującego. Wskaźnik może być podstawowy lub pochodzić od wielu innych wskaźników w formie współczynników lub indeksów⁹¹. W tej definicji zostały jednocześnie określone wymagane kryteria jakości wskaźników: czytelność, adekwatność, wrażliwość, dostępność danych.

Wracając do podstawowego tematu, czyli do kryteriów jakości wskaźników i ich kontroli: okazuje się, że w różnych publikacjach można znaleźć nieco odmienne ujęcia, ale większość z nich bazuje na wymaganiach określonych w unijnych wytycznych (tabele 20

90 Indicative Guidelines on Evaluation Methods: Monitoring…, op. cit., s. 5 oraz S. Mazur (red.): Ewaluacja funduszy…, op. cit , s. 35.

91

Portal Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/PFS_Wzorce, 08-07-2009).

i 21), przy czym kryteria SMART (akronim pierwszych liter przymiotników określających pożądane cechy) odnoszone są zarówno do wskaźników, jak i do celów/zadań programu. Innymi słowy, trudno byłoby skonkretyzować wskaźnik, jeżeli cel nie jest konkretny. Tak więc do najważniejszych kryteriów poprawności wskaźników zalicza się: konkretność, mierzalność, osiągalność, adekwatność i dopasowanie czasowe.

Tabela 20. Kryteria SMART poprawności wskaźników

Kryterium Wskaźnik

Specific Konkretny Określony, odnosi się do konkretnych elementów matrycy

logicznej

Measurable Mierzalny Kwantyfikowalny w zakresie dostępnych źródeł weryfikacji

Available/Achievable Dostępny, osiągalny Realistyczny, możliwy do osiągnięcia przy akceptowalnych

kosztach

Relevant Adekwatny Właściwy w stosunku do potrzeb