ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W POLSCE
6. Wielkość i struktura zagranicznych źródeł finansowania w inwestycjach ochrony środowiska i gospodarki wodnej środowiska i gospodarki wodnej
Polska, podobnie jak wszystkie kraje UE, zobowiązana jest do raportowania sposobu wydatkowania środków pomocowych oraz uzyskanych dzięki nim efektów. W rocznikach statystycznych GUS pozycja „Środki z zagranicy” obejmuje: pomoc zagraniczną na ochronę środowiska w postaci dotacji dewizowych oraz darowizn, w tym:
• środki przekazywane od 1990 r. w oparciu o umowy i porozumienia międzyrządowe oraz na podstawie protokołów, oświadczeń i porozumień podpisywanych przez upoważnione agendy rządowe Polski i państw wspierających finansowo realizację projektów ochrony środowiska,
• umowy, jakie Rząd RP zawarł z Międzynarodowym Bankiem Rekonstrukcji i Rozwoju (IBRD) jako powiernikiem Banku Światowego oraz z rządami Belgii, Szwajcarii i Szwecji,
• porozumienia finansowe Rządu RP z Komisją Wspólnot Europejskich i z rządem Finlandii (ekokonwersja),
• akt Królowej Danii z 1991 r. o wspieraniu działalności w zakresie ochrony środowiska w krajach Europy Środkowej i Wschodniej,
• protokoły i porozumienia oraz programy współpracy, które zostały uzgodnione i podpisane przez Ministerstwo do spraw Środowiska z odpowiednimi agendami i organizacjami państwowymi Holandii, Niemiec, Norwegii i USA,
• umowy bilateralne w oparciu o indywidualne decyzje zainteresowanych państw, • środki przedakcesyjne – fundusz ISPA, oraz dostępne po akcesji: z budżetu UE:
fundusze strukturalne, Fundusz Spójności oraz w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Szwajcarskiego Mechanizmu Finansowego.
Jednocześnie dane te nie obejmują np. środków inwestowanych na obszarach wiejskich na ochronę wód, a wydatkowanych w ramach funduszu SAPARD czy Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.
W latach 1991-2004 Polska korzystała z pomocy przedakcesyjnej. Sumaryczne dane dotyczące przedakcesyjnych środków finansowych z zagranicy zawiera tabela 46. Jak widać, w latach 1991-2004 dominowały środki z budżetu UE, które stanowiły 90% pomocy. Ponad 85% tych środków była kierowana na gospodarkę wodną i ochronę wód (tabela 47).
Tabela 46. Pomoc na ochronę środowiska i gospodarkę wodną ze źródeł przedakcesyjnych w Polsce w latach 1991-2004
Wyszczególnienie mln USD Struktura w %
Budżet UE, w tym: 2914,2 91,2
-Phare 221 6,9 -ISPA 2693,2 84,3 Belgia 2,9 0,1 Dania 128,1 4,0 Finlandia 18 0,6 Holandia 49,7 1,6 Japonia 5,6 0,2 Norwegia 7 0,2 Niemcy 1,5 0,0 USA 36,6 1,1 Szwajcaria 8 0,3 Szwecja 21,3 0,7 Wielka Brytania 2,1 0,1 Suma 3195 100,0
Źródło: Rocznik statystyczny, Ochrona Środowiska…, op. cit., 2004 - s. 477.
Tabela 47. Kierunki wydatkowania pomocy na ochronę środowiska i gospodarkę wodną ze źródeł przedakcesyjnych w Polsce w latach 1991-2004
Kierunki pomocy mln USD Struktura w %
Ochrona powietrza 165,4 5,2
Ochrona wód i gospodarka wodna 2739,5 86,4
Ochrona powierzchni ziemi 151,3 4,8
Bioróżnorodność 34 1,1
Monitoring środowiska 26,7 0,8
Inne 55,5 1,7
Razem 3172,4 100,0
Źródło: Jak tabela 46.
Od momentu przystąpienia do Wspólnoty Europejskiej wszystkie kraje nowo przyjęte mogą korzystać ze środków udostępnionych im w ramach Funduszu Spójności i fundusz strukturalnych.
Stosunkowo najlepiej sprawozdawanym funduszem jest Fundusz Spójności wraz z jego poprzednikiem ISPA. Polska jest największym beneficjentem środków z tego funduszu spośród UE-10 (blisko 50%), jednak wszystkie kraje przyjęte w 2004 r. otrzymują łącznie jedynie 33% tego funduszu. Zdecydowanie największym jego beneficjentem pozostaje Hiszpania (rysunek 25), a Irlandia przestała nim być w trakcie okresu budżetowego ze względu na przekroczenie wskaźników kwalifikujących ją do takiej pomocy. Bułgaria i Rumunia otrzymują obecnie ok. 10% całego budżetu z ostatnich lat.
Dotacje dla Polski z ISPA i FS do końca 2006 r. łącznie wyniosły 5 634,5 mln euro, z czego na koniec 2008 r. wypłacono 66% (tabela 48). Na 130 realizowanych projektów zakończonych na koniec 2009 r. zostało 6 (na koniec 2007 r. nie zakończono żadnego z nich).
Pod tym względem Polska zrównuje się z Bułgarią i Rumunią, gdzie również tylko kilka procent projektów zostało zakończonych. Większość państw zrealizowała ok. 20% inwestycji, a liderem są Czechy, które zakończyły ok. 35% dofinansowywanych w tym okresie przedsięwzięć (tabela 49).
Tabela 48. Fundusz Spójności oraz ISPA w latach 2000-2006 według rozliczenia na koniec 2009 roku Państwo Zobowiązania netto Płatności Należności zaległe Zobowiązania zrealizowane Struktura zobowiązań ogółem UE-10 i UE -2 UE-12
mln euro % % Grecja 3 565,2 2 715,3 849,9 76,16 10,21 x x Hiszpania 12 915,2 10 519,5 2 395,7 81,45 36,98 x x Irlandia 625,8 580,7 45,0 92,80 1,79 x x Portugalia 3 497,2 2 741,1 756,1 78,38 10,01 x x RAZEM EU-4 20 603,3 16 556,6 4 046,7 80,36 59,00 Cypr 54,0 40,0 14,0 74,11 0,15 0,47 0,38 Czechy 1 226,6 975,6 251,0 79,54 3,51 10,76 8,57 Estonia 425,4 330,8 94,7 77,75 1,22 3,73 2,97 Węgry 1 482,0 1 028,1 453,9 69,37 4,24 13,00 10,35 Łotwa 714,0 541,3 172,7 75,81 2,04 6,26 4,99 Litwa 825,4 661,4 163,9 80,14 2,36 7,24 5,76 Malta 22,0 17,5 4,4 79,82 0,06 0,19 0,15 Polska 5 634,5 3 708,6 1 926,0 65,82 16,13 49,41 39,35 Słowacja 766,1 586,0 180,1 76,49 2,19 6,72 5,35 Słowenia 254,2 202,4 51,8 79,63 0,73 2,23 1,78 RAZEM EU-10 11 404,2 8 091,8 3 312,4 70,95 32,66 100,00 79,65 Bułgaria 876,9 495,5 529,8 56,50 2,51 30,09 6,12 Rumunia 2 037,3 1 340,9 1 002,6 65,82 5,83 69,91 14,23 RAZEM EU-2 2 914,2 1 836,4 1 532,4 63,01 8,34 x 20,35 RAZEM 32 007,5 24 648,4 7 359,2 77,01 100,00 x x
Źródło: Jak rysunek 25.
Rysunek 25. Podział zobowiązań netto z Funduszu Spójności na lata 2000-2006
Tabela 49. Liczba projektów finansowanych przez Fundusz Spójności zamkniętych do końca 2009 r. Państwo członkowskie Łączna liczba projektów FS
Projekty zamknięte na koniec 2009 r. Liczba projektów otwartych na koniec 2009 r. liczba w mln euro udział w %
Grecja 124 34 1 151 27,4 90 Hiszpania 407 80 2 970 19,7 327 Irlandia 10 3 357 30,0 7 Portugalia 109 24 810 22,0 85 RAZEM EU-4 650 141 5 288 21,7 509 Cypr 58 14 0 24,1 44 Czechy 37 14 350 37,8 23 Estonia 2 0 107 0,0 2 Węgry 46 10 26 21,7 36 Łotwa 51 9 44 17,6 42 Litwa 47 10 159 21,3 37 Malta 3 0 0 0,0 3 Polska 130 5 69 3,8 125 Słowacja 28 6 60 21,4 22 Słowenia 39 4 72 10,3 35 RAZEM EU-10 441 72 816 16,3 369 Bułgaria 38 1 27 2,6 37 Rumunia 63 2 2 3,2 61 RAZEM EU-2 101 3 29 3,0 98 RAZEM 1 192 216 6 133 18,1 976
Źródło: Jak rysunek 25.
Kolejnym pod względem ważności źródłem finansowania inwestycji w ochronie środowiska i gospodarce wodno-ściekowej są fundusze strukturalne. Podobnie jak w przypadku Funduszu Spójności, Polska jest największym beneficjentem środków pośród krajów przyjętych w 2004 r. Fundusze strukturalne są instrumentem wspierania rozwoju regionalnego oraz społeczeństwa. Tabela 50 zawiera zestawienie wartości budżetów projektów, które zostały zaakceptowane do realizacji w poszczególnych województwach. Są to projekty finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz, dla porównania, z Funduszu Spójności120. Dane obejmują: oczyszczalnie ścieków (również przemysłowe), podczyszczanie i kanalizację (bez kanalizacji deszczowej), stacje uzdatniania wody, przepompownie, wodociągi i zbiorniki wyrównujące itp. Kolumna A zawiera nakłady na realizowane projekty, a kolumna B średni poziom dofinansowania (liczony w odniesieniu do wartości projektu, a nie do kosztów kwalifikowanych). Dane za lata 2004-06 są kompletne (ale są to projekty zakontraktowane a nie zrealizowane). Dla lat 2007-2013 dane obejmują jedynie projekty, które zostały zakontraktowane do końca maja 2010 r.
120 W latach 2004-06 priorytety wodno-ściekowe mogły być finansowane w ramach ZPORR w trzech działaniach: 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska, 3.1 Obszary wiejskie, 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji. W latach 2007-2013 z funduszy tych współfinansowane są projekty w ramach programów regionalnych i programie operacyjnym: „Infrastruktura i środowisko”.
Widoczne są znaczne dysproporcje w nakładach inwestycyjnych zarówno pomiędzy funduszami, jak i pomiędzy województwami. W latach 2004-2006 udział Funduszu Spójności w całości nakładów kształtował się od ok. 60% (podlaskie, świętokrzyskie, lubuskie) do ponad 90% (najwięcej w zachodniopomorskim, śląskim, kujawsko-pomorskim, pomorskim). Wyjątek stanowiło lubelskie z przewagą funduszy strukturalnych (udział FS tylko 26%). W omawianym okresie najwięcej środków na inwestycje wodno-ściekowe pozyskało województwo mazowieckie – ponad 3 575 mln zł oraz śląskie 3 305 – mln zł. Kolejne województwa otrzymywały już znacznie mniej środków: zachodniopomorskie 1 994 mln zł, dolnośląskie – 1 533 mln zł, kujawsko-pomorskie – 1 368 mln zł, małopolskie – 1 307 mln zł.
Wszystkie pozostałe województwa nie przekroczyły 1 mld złotych, a najmniej zaakceptowanych do realizacji projektów ma woj. lubelskie – niespełna 220 mln, podlaskie – 221 mln zł i lubuskie 301 mln zł. Trudno jednoznacznie orzec, że takie dysproporcje wynikają jedynie ze zróżnicowanych potrzeb inwestycyjnych. Duże znaczenie ma zapewne sprawność samorządów w pozyskiwaniu środków. Należy również pamiętać, że inwestycje infrastrukturalne na terenach miejskich są znacznie kosztowniejsze niż na terenach słabiej zurbanizowanych.
Jak już wspomniano, dane za lata 2007-2013 obejmują jedynie projekty, które zostały zaakceptowane do końca maja 2010 r. Ale już na ich podstawie widać tendencję, iż większość inwestycji infrastrukturalnych w gospodarce wodno-ściekowej jest finansowana z Funduszu Spójności. Ponadto odzwierciedlają one skuteczność samorządów w poszczególnych województwach. Warto podkreślić, że 9 czerwca 2010 r. MRR poinformowało, że środki na gospodarkę wodno-ściekową w ramach programu operacyjnego Infrastruktura i środowisko zostały w całości rozdysponowane121. Tabele 48 i 50 zawierają odmienne dane, gdyż ta pierwsza prezentuje środki faktycznie wypłacone z budżetu UE, a druga zaakceptowane do finansowania aplikacje (wartość całkowitą, a nie tylko środków z zagranicy).
121
Stan realizacji projektów wodno-ściekowych w programie Infrastruktura i środowisko (http://www.pois.gov.pl, 20-06-2010).
Tabela 50. Wartość projektów z zakresu ochrony wód i gospodarki ściekowej zaakceptowanych do realizacji i finansowanych z funduszy strukturalnych (stan w maju 2010 r.)
WYSZCZE- GÓLNIENIEa)
DOLNOŚLĄSKIE KUJAW-POM. LUBELSKIE LUBUSKIE ŁÓDZKIE MAŁOPOLSKIE MAZOWIECKIE OPOLSKIE
A B A B A B A B A B A B A B A B mln zł % mln zł % mln zł % mln zł % mln zł % mln zł % mln zł % mln zł % 2004-2006 1 533,86 x 1 368,42 x 219,27 x 301,81 x 1 201,34 x 1 307,36 x 3 575,54 x 584,69 x ZPORR (EFRR) 194,37 x 102,66 x 161,35 x 95,75 x 139,79 x 220,11 x 279,15 x 64,60 x 1.2 122,17 42,43 38,26 31,64 77,43 41,12 71,85 30,17 97,99 32,95 84,19 33,15 141,93 37,94 20,90 26,77 3.1 69,24 37,77 46,53 44,08 65,02 42,60 16,03 31,07 37,90 32,87 109,70 45,76 95,88 36,79 33,20 30,13 3.2 2,96 29,02 17,87 46,89 18,89 44,03 7,87 40,22 3,91 38,31 26,22 44,55 41,34 52,74 10,50 62,16 FS 1 339,48 34,05 1 265,76 36,24 57,92 40,00 206,05 18,67 1 061,55 47,16 1 087,25 31,01 3 296,40 35,30 520,08 30,32 2007-2013 433,64 x 366,32 x 123,26 x 577,17 x 756,48 x 1 015,20 x 355,84 x 124,64 x PIiŚ (EFRR) 32,61 70,53 7,66 70,02 - - - - - - - - 0,99 70,00 - - RPO (EFRR) 214,35 25,80 86,95 57,74 92,70 29,98 120,36 37,75 345,49 28,17 119,78 46,58 - - 124,64 41,27 PIiŚ (FS) 186,67 50,17 271,71 55,65 30,57 47,98 456,82 44,15 411,00 45,17 895,41 38,82 354,85 47,70 - -
PODKARPACKIE PODLASKIE POMORSKIE ŚLĄSKIE ŚWIĘTOKRZYS. WARMIŃ-MAZ. WIELKOPOL. ZACHODNIOPOM.
A B A B A B A B A B A B A B A B mln zł % mln zł % mln zł % mln zł % mln zł % mln zł % mln zł % mln zł % 2004-2006 812,25 x 221,29 x 918,00 x 3 305,25 x 442,16 x 446,39 x 901,57 x 1 994,70 x ZPORR (EFRR) 201,28 x 99,74 x 76,08 x 236,49 x 160,19 x 192,74 x 262,79 x 82,58 x 1.2 128,72 44,59 45,33 54,64 47,99 38,67 192,35 32,89 82,68 35,48 99,21 34,28 146,95 35,01 39,44 32,71 3.1 55,69 49,17 37,47 34,09 28,09 37,83 41,12 33,60 62,11 38,08 71,19 37,17 111,22 33,85 39,83 29,19 3.2 16,87 56,31 16,94 36,60 3,03 40,37 15,40 34,94 22,35 43,10 4,63 29,49 3,31 32,71 FS 610,97 29,08 121,55 46,24 841,92 31,84 3 068,76 32,08 281,98 33,42 253,65 41,88 638,78 41,05 1 912,12 26,68 2007-2013 529,34 x 264,27 x 810,22 x 2 909,17 x 283,67 x 255,89 x 687,53 x 691,88 x PIiŚ (EFRR) 3,58 70,05 0,72 15,00 - - 27,00 70,00 - - - - - - - - RPO (EFRR) 452,64 44,58 24,49 45,94 277,83 50,48 115,31 27,20 197,37 44,85 85,62 34,67 - - - - PIiŚ (FS) 73,12 47,39 239,05 45,63 532,39 46,64 2 766,85 36,63 86,30 50,82 170,27 45,97 687,53 42,83 691,88 41,34 a)
W latach 2004-2006 priorytety wodno-ściekowe mogły być finansowane w ramach ZPORR w trzech działaniach – 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska 3.1 Obszary wiejskie, 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji. W latach 2007-2013 z funduszy tych współfinansowane są projekty w programach regionalnych i programie: Infrastruktura i środowisko, dane na koniec maja 2010 r.
A - wartość projektu; B - średni poziom dofinansowania. (liczony ja w odniesieniu do wartości projektu, a nie do kosztów kwalifikowanych).
Inwestycje obejmują: oczyszczalnie ścieków (w tym przemysłowe), kanalizacje ściekową (bez kanalizacji deszczowej), stacje uzdatniania wody, przepompownie, wodociągi, zbiorniki wyrównujące itp.
Kolejnymi źródłami, z których można finansować inwestycje w omawianej dziedzinie są instrumenty finansowe Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Mechanizmu Finansowego EOG dofinansowano w Polsce ponad 280 przedsięwzięć na kwotę blisko 450 mln euro. Inwestycje wodne realizowane mogły być w ramach priorytetu pierwszego, który jest drugim priorytetem pod względem wielkości budżetu (po 7 – wdrażanie przepisów z Schengen), ale pierwszy pod względem liczby zaakceptowanych projektów (tabela 51). Największą popularnością w ramach priorytetu pierwszego cieszyły się termomodernizacje, na które przekazano 50% budżetu. Najwięcej przedsięwzięć zostało zrealizowanych w województwach: mazowieckim (16,48%), małopolskim (12,64%) oraz pomorskim (9,2%), a najmniej w lubuskim, opolskim i podlaskim (poniżej 3%)122. W ogólnodostępnej statystyce brak bardziej szczegółowych informacji o liczbie zrealizowanych projektów w ramach poszczególnych priorytetów.
Tabela 51. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy EOG w latach 2004-2008 Priorytet NMF i MF EOG Alokacje 2004-2008 a) mln euro Liczba projektów Aplikacje/akceptowane
Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie OZE
102,18 984/98
Promowanie rozwoju zrównoważonego poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami
15,84 72/8
Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast,
83,13 215/30
Rozwój zasobów ludzkich 28,57 162/29
Opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem 49,45 829/35
Badania naukowe 22,44 260/40
Wdrażanie przepisów z Schengen, wzmacnianie sądownictwa 116,35 107/19 Ochrona środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem
wzmocnienia zdolności administracyjnych do wprowadzania w
życie odpowiednich przepisów istotnych dla realizacji projektów
inwestycyjnych
10.97 26/7
Polityka regionalna i działania transgraniczne 16,6 57/14
Pomoc techniczna przy wdrażaniu acquis communautaire 2,47 8/3
Razem: 448,0 2720/283
a)
do końca października 2008
Źródło: Mechanizmy Finansowe – katalizatory…, op. cit., s 11-25.
Z analizy aplikacji wynika, że na koniec 2009 r. przyjęto do realizacji 35 projektów wodno-ściekowych współfinansowanych z NMF lub MF EOG. W sumie dopłaty wyniosły blisko 35 mln euro, a łączny budżet realizowanych przedsięwzięć nieco ponad 49 mln euro. Średni poziom dofinansowania to ok. 70%, ale rozbieżności są duże: od 38% do 85% w zależności od projektu. Wielkość nakładów na pojedyncze inwestycje też jest
122 Mechanizmy Finansowe – katalizatory rozwoju społeczno-gospodarczego w Europie, Raport podsumowujący działania prowadzone w Polsce w obszarach priorytetowych Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, w latach 2004-2008. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Październik 2008, s. 11-25.
zróżnicowana: od 0,3 mln euro do 3,2 mln euro. Efektami rzeczowymi współfinansowanych inwestycji mają być nowe sieci kanalizacyjne w 16 gminach, w 7 zmodernizowane, 14 nowych i 12 zmodernizowanych oczyszczalni ścieków komunalnych, pojedyncze projekty wodociągów i kanalizacji deszczowej123.
Jednym z zagranicznych źródeł finansowania przedsięwzięć dotyczących ochrony środowiska jest ekokonwersja. Są to środki finansowe wypłacane wprawdzie z budżetu RP, ale pochodzące z konwersji zadłużenia Polski wobec krajów Klubu Paryskiego. Kierunki wydatkowania były ustalane przez kraje donatorów. Można przyjąć, że priorytet związany z ochroną Bałtyku dotyczył inwestycji ochrony wód. Jak wskazują dane z tabeli 52, kierunki wydatkowania charakteryzują się umiarkowaną zmiennością, ale niemal zawsze (z wyjątkiem 2004 r.) dominowała ochrona klimatu. Po 2000 r. zmalał udział wydatków na ochronę bioróżnorodności i dramatycznie na ochronę powietrza. Wzrastały natomiast na ochronę Bałtyku, a więc projekty pozostające w obszarze niniejszych badań. W 2000 r. było to ok. 39 mln zł, w 2008 r. – 46,5 mln zł, a w rekordowym 2004 r. – 151 mln zł. W sumie wydatkowano na priorytet ochrony Bałtyku nieco ponad 300 mln zł, czyli więcej niż dotychczas z obydwóch mechanizmów finansowych. Ekofundusz zakończył działalność w 2010 r.
Tabela 52. Wpływy i kierunki wydatków Ekofunduszu
Wyszczególnienie: 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2002:2009 Wpływy (mln zł) 135,9 14,1 155,0 167,4 158,1 146,0 149,7 137,8 124,1 93,7 –42,2 Wydatki (mln zł), w tym: 134,2 151,7 123,8 157,5 136,8 119,1 177,0 143,0 160,9 147,4 +13,2 -ochronę powietrza 34,1 24,4 13,8 38,5 0,8 2,1 3,1 5,6 3,4 0,2 –33,9 -ochronę Bałtyku 38,8 24,1 11,1 35,0 51,3 36,3 36,5 24,1 46,4 30,7 –8,1 -ochronę klimatu 30,2 67,3 57,9 44,8 49,4 43,5 85,4 68,8 60,2 58,2 +28,0 -ochronę różnorodności biologicznej 24,6 25,5 25,8 19,7 15,5 13,0 14,0 15,1 20,2 24,7 +0,1 -zagospodarowania odpadów 6,6 10,4 15,3 19,5 19,8 24,1 37,8 29,5 30,6 33,6 +27,0
Liczba projektów razem
Powietrze 2 4 7 4 3 2 3 5 2 1 33 Ochrona Bałtyku 4 20 10 26 26 30 28 10 30 21 205 Klimat 34 46 49 35 74 37 89 74 102 71 611 Różnorodność biologiczna 39 52 73 76 95 11 88 92 90 72 688 Zagospodarowanie odpadów 6 6 11 14 23 20 29 17 24 13 163 Struktura wydatków w % 2002:2009 Powietrze 25,4 16,1 11,1 24,4 0,6 1,8 1,7 3,9 2,1 0,1 –25,3 Ochrona Bałtyku 28,9 15,9 8,9 22,2 37,5 30,5 20,6 16,8 28,8 20,8 –8,1 Klimat 22,5 44,4 46,7 28,4 36,1 36,5 48,3 48,1 37,5 39,5 +17,0 Różnorodność biologiczna 18,3 16,8 20,9 12,5 11,4 11,0 7,9 10,5 12,6 16,8 –1,5 Zagospodarowanie odpadów 4,9 6,9 12,3 12,4 14,5 20,2 21,4 20,6 19,0 22,8 +17,9 Razem 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 x
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Rocznik statystyczny, Ochrona Środowiska…, op. cit., 2003 - s. 436; 2005 - s. 461; 2009 - .s. 459.
123
Liczba przedsięwzięć nie sumuje się z liczbą aplikacji gdyż niektóre projekty obejmowały kompleksowe rozwiązania np. budowę oczyszczalni ścieków i kanalizacji.
Jedynym instrumentem finansowym w całości poświęconym wspieraniu polityki ochrony środowiska Wspólnoty jest LIFE (Instrument finansowy na rzecz środowiska ang. Financial Instrument for the Environment). Fundusz został powołany do życia w 1992 roku, a od 2007 roku działa pod nazwą LIFE+124. W latach 2000-2006 sfinansowano w Polsce sześć projektów o łącznej wartości 11 mln euro, z czego 6,8 mln pochodziło z budżetu UE. W porównaniu z innymi źródłami ma znaczenie marginalne, ale umożliwia finansowanie przedsięwzięć, które nie kwalifikują się do Funduszu Spójności czy funduszy strukturalnych, zwłaszcza tych związanych z ochroną bioróżnorodności125.
Dane prezentowane według poszczególnych źródeł – mimo dużej szczegółowości – nie dają jednak możliwości ich porównania. Zwłaszcza, że istnieje znacząca różnica pomiędzy środkami zakontraktowanymi a faktycznie wypłacanymi (wynikająca z cyklu życia projektu i zasad współfinansowania) – co pokazuje tabela 53. Budżet UE pozostaje najważniejszym źródłem finansowania inwestycji prośrodowiskowych. wśród kierunków alokowania tych środków faktycznie zawsze dominuje gospodarka wodno-ściekowa, choć w wartościach przyznanych środków występuje duża zmienność (tabela 54).
Tabela 53. Środki finansowe z zagranicy pozyskane i wydatkowane na ochronę środowiska i gospodarkę wodną w Polsce w latach 2005-2009
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 Pomoc przyznana mln euro struktura w %
Budżet UE, w tym 900,3 269,2 9 18,9 1197 100,0 78,2 23,7 36,1 97,6
-f. strukturalne 21,3 170,2 7,9 0 0 2,4 49,4 20,8 - -
-ISPA/F. Spójności (2004-2006) 879 99 - 0 0 97,6 28,8 - - -
-POIiŚ (Fundusz Spójności) - - - 10,6 1089 - - - 20,2 88,8
-POIiŚ (EFRR) - - - 99,7 - - - 0,0 8,1
-LIFE+ - - 1,1 8,3 8,2 - - 2,9 15,8 0,7
NFM i MF EOG - 75 28,9 33,5 29,5 - 21,8 76,3 63,9 2,4
Razem przyznana 900,3 344,2 37,9 52,4 1227 100 100 100 100 100 Pomoc zrealizowana mln euro struktura w %
budżet UE, w tym 94,2 174,3 396,9 743,4 499,1 100,0 100,0 99,5 97,4 94,4
-f. strukturalne - 5,5 48,4 78,4 6,7 3,2 12,1 10,3 1,3
-ISPA/F. Spójności (2004-2006) 94,2 168,8 348,5 665 492,4 100,0 96,8 87,3 87,1 93,2
-POIiŚ (Fundusz Spójności) - - - - 70,8 - - - - 13,4
-POIiŚ (EFRR) - - - - 4,0 - - - - 0,8
-LIFE+ - - - - 1,1 - - - - 0,2
NFM i MF EOG - - 2,1 19,7 29,5 - 0 0,5 2,6 5,6
Razem zrealizowana: 94,2 174,3 399 763,1 528,6 100 100 100 100 100 Źródło: Jak tabela 46.
124 Rozporządzenie (WE) nr 614/2007 z dnia 23 maja 2007 r. w sprawie instrumentu finansowego na rzecz
środowiska (LIFE+), DZ.U. L 149 z dnia 9 czerwca 2007.
125
Portal Komisji Europejskiej dotyczący środowiska, w tym instrumentu LIFE (http://ec.europa.eu/environment/life/index.htm, 10-02-2001).
Tabela 54. Kierunki wydatkowania środków finansowych z zagranicy na ochronę środowiska i gospodarkę wodną w latach 2005-2009
Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 Pomoc przyznana mln euro struktura w %
Ochrona powietrza 61,2 6,8 18,9 25,6 77,6 5,5 2,0 49,9 48,9 6,3
Ochrona wód i gospodarka wodna 812,8 133,2 7,7 2,9 991 73,6 38,7 20,3 5,5 80,8 Ochrona powierzchni ziemi 26,3 48,6 - 0,2 95,9 2,4 14,1 0,0 0,4 7,8
Bioróżnorodność - - 2,4 6,1 9 0,0 0,0 6,3 11,6 0,7
Monitoring środowiska - - 0,9 16,3 12 0,0 0,0 2,4 31,1 1,0
Inne 204 155,5 8 1,3 41,1 18,5 45,2 21,1 2,5 3,4
Razem przyznana 1104 344,1 37,9 52,4 1227 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Pomoc zrealizowana mln euro struktura w %
Ochrona powietrza - 0,2 23,7 48,3 39,7 0,0 0,1 5,9 6,3 6,6
Ochrona wód i gospodarka wodna 83,4 149,7 324,5 641,4 539,5 75,0 85,9 81,3 84,0 89,2 Ochrona powierzchni ziemi 10,8 14,4 21,8 27,2 16,6 9,7 8,3 5,5 3,6 2,7
Bioróżnorodność 17 9,9 0,2 0,6 2,8 15,3 5,7 0,1 0,1 0,5
Monitoring środowiska - - 0,1 0,04 2,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4
Inne - - 28,7 45,6 3,2 0,0 0,0 7,2 6,0 0,5
Razem zrealizowana 111,2 174,2 399 763,1 604,5 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Źródło: Jak tabela 46.
Inwestycje w gospodarkę wodno-ściekową mogły być finansowane również z innych źródeł zagranicznych, ale albo mają one wartości marginalne, albo pochodzą ze środków przeznaczonych na modernizację rolnictwa, a więc nie są objęte badaniami tej pracy.
Podsumowując zaprezentowane dane, podkreślić należy, że Polska jest największym beneficjentem zarówno środków z budżetu unijnego, jak i z tzw. mechanizmów finansowych Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Przy interpretacji danych należy uwzględniać cykl realizacji projektu i sposób jego finansowania. Znaczna część nakładów zwracana jest dopiero po zakończeniu inwestycji, a więc będą występować różnice w wielkości środków zakontraktowanych i wypłacanych oraz różnice w poszczególnych latach.