ZAGRANICZNYCH W POLSCE W LATACH 2004-2013 1. Podstawy prawne tworzenia systemu oceny projektów współfinansowanych
3. Spójność celów związanych z ochroną wód w dokumentach operacyjnych okresu 2004-2006 i 2007-2013 2004-2006 i 2007-2013
Długofalowym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie gospodarki wodnej jest osiągnięcie dobrego stanu wód zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym. Cel ten został zapisany w Polityce ekologicznej państwa, jak również w innych dokumentach strategicznych (co zostało już omówione). Zgodnie z logiką interwencji publicznej cele
136 Ibidem, s. 22.
137
S. Mazur (red.): Wybrane wskaźniki wykluczenia…, op. cit., s. 12. 138 Indicative Guidelines on Evaluation Methods: Monitoring…, op. cit., s. 12.
w dokumentach zależnych powinny być zgodne z celem strategicznym, a ponadto na każdym kolejnym szczeblu bardziej szczegółowe. Co więcej, na każdym szczeblu programowania powinny być określone odpowiednie wskaźniki pomiaru efektu i wskaźniki bazowe. Przez odpowiednie rozumie się takie, które pasują do „poziomu ogólności” problemu. Innymi słowy, błędem jest umieszczanie w dokumentach strategicznych (typu polityka ekologiczna państwa) opisu efektów rzeczowych czy nawet szczegółowych ekologicznych rezultatów. Powinny natomiast zostać określone ogólne docelowe wskaźniki charakteryzujące jakość środowiska, w tym zasobów wodnych.
Punktem wyjścia dla prowadzonych przez autorkę badań są zdefiniowane w programach krajowych cele. Ich prawidłowa konstrukcja i dezagregacja powinny się bezpośrednio przekładać na konstrukcję systemów wskaźników (zgodnie z logiką interwencji publicznej, według tabeli 18, rysunki 13, 15 oraz 27). Pierwszym punktem analizy jest więc ocena spójności celów zdefiniowanych w najważniejszych strategiach i programach stworzonych w celu ich realizacji.
Celem tego podrozdziału jest sprawdzenie czy dokumenty strategiczne programowania zagranicznych funduszy dostępnych w Polsce są zgodne z zasadami konstruowania i pomiaru oddziaływania interwencji publicznej oraz czy ich konstrukcja ułatwia ocenę uzyskiwanych efektów i ich agregację. Omówione zostaną skrótowo cele w dokumentach na poziomie krajowym i regionalnym dla obu okresów programowania a w następnym rozdziale zostaną zbadane przypisane im wskaźniki. Taka analiza ma odpowiedzieć na pytanie czy istnieje możliwość agregacji danych nie tylko w ramach jednego programu (lub źródła), ale w skali całego kraju.
Różnice pomiędzy konstrukcją i hierarchią dokumentów strategicznych dla funduszy unijnych – omówione w poprzednim rozdziale – mają zasadniczy wpływ na przejrzystość całego procesu programowania tych środków. W ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 zadania z dziedziny ochrony wód mogły być finansowane z Funduszu Spójności (FS) oraz z funduszy strukturalnych w ramach programów operacyjnych. Regionom został przypisany Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Cele związane z gospodarką wodno-ściekową mogły być realizowane również w ramach innych programów co powodowało możliwość współfinansowania jednego projektu z różnych programów (tabela 57). Należy podkreślić, że przygotowywany był Sektorowy Program Operacyjny Ochrona Środowiska i Gospodarka Wodna 2004-2006, ale po druzgocących ocenach prospektywnych zarzucono jego opracowanie (wykazano, że program nie obejmuje wielu najważniejszych priorytetów, nacisk na wybrane priorytety nie jest właściwy dodatkowo sprzeczny z tendencjami unijnymi, a miejscami nawet z zasadami ochrony
środowiska i celami ekologicznymi)139
. Pominięcie tego programu operacyjnego spowodowało jednak, że priorytety związane z ochroną środowiska, w tym z ochroną wód, zostały rozproszone po wszystkich programach operacyjnych, co nie sprzyja przejrzystości podejmowanych działań, jak również monitoringowi realizacji celu horyzontalnego „ochrona środowiska”.
Przechodząc do szczegółowej analizy należy podkreślić, że w każdym dokumencie część wstępną stanowi diagnoza, czyli opis zastanej sytuacji. Dobrze wykonana diagnoza dostarcza wskaźników bazowych. Niedociągnięcia w diagnozie zawartej w Narodowym Planie Rozwoju były jednym z wniosków analizy ex ante tego dokumentu. W tej samej analizie wskazywano na brak poprawnych wskaźników opisujących stopień realizacji założonych celów, jak również spodziewanych oddziaływań140. Uwagi te zostały uwzględnione w poprawionym NPR poprzez umieszczenie w nim podstawowych wskaźników i ich wartości oczekiwanych na koniec 2006 r. Ostatecznie w NPR 2004-2006 wskaźniki wybrane w diagnozie do opisania podstawowych osiągnięć w kwestii ochrony wód są poprawne, ale niejednolite pod względem okresów prezentacji. Niektóre dane są prezentowane w latach 1988-2000, a inne 1990-2001. Kwestia roku bazowego dla programu jest istotnym zagadnieniem. Wydaje się, że rokiem bazowym do porównań powinien być rok 2003. Jednak ze względu na wcześniejsze opracowanie dokumentów i przyjęcie ich w 2004 r., dane z 2003 r. nie mogły być w nich zawarte. W ostatecznej wersji NPR wskaźniki bazowe podawane są dla roku 2001. Dla konkretnego projektu rokiem bazowym jest natomiast rok (lub jego ostatni kwartał) poprzedzający rok, w którym rozpoczęto realizację projektu.
139 O. Kuehne: Raport oceny ex ante: sektorowy program operacyjny „Ochrona środowiska i gospodarka wodna 2004-06”, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 2002, oraz F. Bafoil: Raport oceny ex ante dokumentów złożonych w ramach funduszy strukturalnych, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2002.
140
F. Bafoil: Raport oceny ex ante : Narodowy Plan Rozwoju 2004-06, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2002, s. 4, 26.
Tabela 57. Programy i priorytety programów operacyjnych w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w latach 2004-2006
Program operacyjny Cel główny Priorytety Działania Beneficjenci Lata realizacji
Finansowane z funduszy unijnych Zintegrowany
Program Operacyjny Rozwoju
Regionalnego (ZPORR)
Tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów 1) Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmocnieniu konkurencyjności regionów
Infrastruktura ochrony środowiska Samorządy województw, powiatów i gmin, stowarzyszenia oraz związki gmin i powiatów, instytucje naukowe, instytucje rynku pracy, agencje rozwoju regionalnego i instytucje wspierania przedsiębiorczości 2004-2009, Początkowo analiza ex post 5 lat po rozpoczęciu projektu. Zapis zmodyfikowany i analiza ex post 5 lat po zakończeniu projektu 3) Rozwój lokalny Obszary wiejskie, obszary
podlegające restrukturyzacji Wzrost
konkurencyjności przedsiębiorstw (SPO-WKP)
Poprawa pozycji konkurencyjnej polskiej gospodarki
funkcjonującej w warunkach otwartego rynku
2) Bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw
Wsparcie dla przedsięwzięć w zakresie dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska
Przedsiębiorcy, instytucje otoczenia biznesu oraz instytucje naukowo-badawcze
Transport (SPO-T)
Uzyskanie systemu transportowego spójnego przestrzennie w skali kraju i spójnego z systemem UE
1) Zrównoważony gałęziowo rozwój systemu
transportowego
Modernizacja sieci kolejowej; Generalna dyrekcja dróg krajowych i autostrad, PKP SA oraz ministerstwo infrastruktury
Rozwój systemów intermodalnych
Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (SPO- ROL) Poprawa konkurencyjności gospodarki rolno-żywnościowej oraz rozwój zrównoważony obszarów wiejskich
1) Wspieranie zmian i dostosowań w rolnictwie
Inwestycje w gospodarstwach rolnych
Podmioty prowadzące działalność rolniczą (osoby fizyczne i prawne), producenci rolni, przetwórstwo produktów rolnych, spółki wodne, lasy państwowe i inni właściciele lasów
2) Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich
Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem
Rybołówstwo i przetwórstwo ryb (SPO – RYBY)
Racjonalna gospodarka zasobami żywymi wód i poprawa
efektywności sektora rybackiego oraz podniesienie
konkurencyjności polskiego rybactwa i przetwórstwa rybnego
3) Ochrona i rozwój zasobów wodnych, infrastruktura portowa, przetwórstwo i rynek rybny
Ochrona i rozwój zasobów wodnych; chów i hodowla ryb; rybacka infrastruktura portowa; przetwórstwo i rynek rybny; rybołówstwo śródlądowe
Armatorzy statków rybackich, właściciele i dzierżawcy portów, rybacy, organizacje rybaków śródlądowych, właściciele gosp. rybackich, zakł. przetw., placówki naukowo-badawcze, uczelnie Fundusz Spójności
(FS)
Wsparcie działań na rzecz zwiększenia konkurencyjności polskiej gospodarki i dążenia do spójności społeczno-gospodarczej w ramach poszerzonej wspólnoty
Poprawa jakości wód powierzchniowych oraz polepszenie jakości i dystrybucji wody
przeznaczonej do spożycia
Budowa i modernizacja kanalizacji sanitarnej i burzowej oraz
oczyszczalni ścieków tam, gdzie przyniesie to największy efekt ekologiczny, przy uwzględnieniu efektywności kosztowej
Jednostki samorządu terytorialnego, komunalna spółka prawa handlowego
Program operacyjny Cel główny Priorytety Działania Beneficjenci Lata realizacji Rozbudowa i modernizacja
urządzeń uzdatniających wodę i sieci wodociągowej (w powiązaniu z systemami sanitacji)
Finansowane z innych funduszy Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweski Mechanizm Finansowy (MF EOG i NMF) Realizacja przedsięwzięć prorozwojowych przyczyniających się do zmniejszania różnic ekonomicznych i społecznych w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego
Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. Redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii Redukcja i ograniczanie przemieszczania się zanieczyszczeń,
Instytucje sektora publicznego i prywatnego oraz organizacje pozarządowe 2004-2009 Ewaluacja ex post, indywidualna decyzja dotycząca konkretnego projektu Zapewnienia aglomeracjom odbioru
i oczyszczania ścieków (2000 RLM do 15000 RLM) Promowanie rozwoju zrównoważonego poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami
Wprowadzanie wzorców produkcji i konsumpcji przyjaznych
środowisku (zmniejszanie energo-, materiało- i wodochłonności produkcji i usług poprzez poprawę efektywności wykorzystania zasobów produkcyjnych)
Instytucje sektora publicznego i sektora prywatnego działające w interesie publicznym. Organizacje pozarządowe
Źródło: Strategia wykorzystania Funduszu Spójności na lata 2004-2006, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, 2003; Zasady i procedury Norweskiego Mechanizmu
Dla lat 2007-2013 stworzony został program operacyjny poświęcony ochronie środowiska i rozwojowi infrastruktury Infrastruktura i środowisko (POIiŚ). Jest to dokument programujący udzielanie pomocy publicznej ze środków Unii Europejskiej i krajowych w dziedzinie infrastruktury ochrony środowiska i transportu oraz niektórych innych dziedzin. Jest on zgodny z Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia – zwanymi Narodową Strategią Spójności (NSS), która to z kolei stanowi dokument strategiczny określający priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania funduszy unijnych na lata 2007-2013. Głównym celem tego programu operacyjnego jest „Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej”. Wpisuje się on w następujące cele NSS141: • budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej, mającej podstawowe
znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski,
• wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej.
Program Infrastruktura i środowisko jest pod względem budżetu największym programem operacyjnym w historii Unii Europejskiej – budżet 37,6 mld euro, z czego wkład unijny wynosić będzie 27,9 mld euro. W ramach programu jest realizowanych 15 priorytetów, a 70% środków jest kierowanych na priorytety związane z rozwojem transportu, zaś 16% na środowisko, 8% na energetykę (tabela 58). Pośród priorytetów związanych wprost ze środowiskiem (priorytety 1-5, instytucja odpowiedzialna Ministerstwo Środowiska) gospodarka wodno-ściekowa ma największy udział – 3 275,2 mln euro (w tym 2 783,9 mln euro z FS – 85%), co stanowi blisko 9% całości budżetu POIiŚ142. Należy podkreślić, że program ten obejmuje głównie inwestycje infrastrukturalne, choć priorytet 5 jest przeznaczony na przedsięwzięcia związane z ochroną przyrody. Ponadto działania związane z ochroną bioróżnorodności mogą być finansowane z programu LIFE+.
141 Program operacyjny „Infrastruktura i środowisko”, MRR, 2007, s. 89. 142
Serwis internetowy Ministerstwa Rozwoju Regionalnego dotyczący funduszy unijnych (http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NSS/programy/krajowe/poiis/, 05-02-2009).
Tabela 58. Priorytety programu operacyjnego Infrastruktura i środowisko na lata 2007-2013 Priorytet Wielkość budżetu (mln euro) Udział w całości budżetu (%) w tym z FS (mln euro) Udział FS (%) 1) Gospodarka wodno-ściekowa 3 275,2 8,7 2 783,9 85,0
2) Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni
ziemi 1 430,3 3,8 1,215,7 85,0
3) Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie
zagrożeniom środowiska 655,0 1,7 556,8 85,0
4) Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony
środowiska
667,0 1,8 - -
5) Ochrona przyrody i kształtowanie postaw
ekologicznych 105,6 0,3 - -
6) Transeuropejska sieć transportowa 10 548,3 28,1 8 802,4 83,4
7) Transport przyjazny środowisku 12 062,0 32,1 7 676,0 63,6
8) Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci
transportowe 3 465,3 9,2 - -
9) Infrastruktura energetyczna przyjazna
środowisku i efektywność energetyczna 1 403,0 3,7 748,0 53,3
10) Bezpieczeństwo energetyczne, w tym
dywersyfikacja źródeł energii 1 693,2 4,5 - -
11) Kultura i dziedzictwo kulturowe 576,4 1,5 - -
12) Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa
efektywności systemu ochrony zdrowia 411,8 1,1 - -
12) Infrastruktura szkolnictwa wyższego 588,2 1,6 - -
14) Pomoc techniczna - Europejski Fundusz
Rozwoju Regionalnego 220,9 0,6 - -
15) Pomoc techniczna - Fundusz Spójności 462,9 1,2 393,5 85,0
Razem: 37 565,10 100,0 20 960,60 x
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NSS/programy/krajowe/poiis, 02-02-2009).
Do dokumentów programujących wydatkowanie środków finansowych z na realizację NSS w zakresie gospodarki wodnej należy również zaliczyć regionalne programy operacyjne. Niestety w przygotowaniu tych dokumentów panowała dość duża swoboda przy ich opracowaniu. Ogólne wytyczne co do zawartości tylko w umiarkowanym stopniu wpłynęły na ujednolicenie treści. Cele, ich hierarchię i wskaźniki oceny realizacji definiowały województwa według własnego uznania. Wobec tego tylko nieliczne z nich wydzieliły w sposób wyraźny i jednoznaczny gospodarkę wodno-ściekową. Zazwyczaj ginie ona pod hasłami poprawy stanu środowiska i ochrony przyrody, czy rozwoju infrastruktury ochrony środowiska (tabela 59). W związku z tym nie zawsze można określić, jakie kwoty zaplanowane zostały na inwestycje w gospodarce wodno-ściekowej, gdyż priorytety te są połączone z innymi.
Cele związane z ochroną zasobów wodnych są również definiowane w programach związanych ze stymulowaniem rozwoju wsi. Aby uniemożliwić finansowanie jednego projektu z różnych programów (co było jedną ze słabości w poprzednim okresie programowania), stworzono jasne kryteria podziału pomiędzy instrumentami polityki
spójności i polityki rolnej, jak również pomiędzy RPO i POIiŚ – nazywane potocznie linią demarkacyjną143. Główne kryteria podziału obejmują lokalizację przedsięwzięcia (obszary wiejskie), wielkość budżetu, a w przypadku inwestycji wodno-ściekowych, również wielkość aglomeracji (poniżej 15000 RLM).
Podsumowując, cele zapisane w programach wykonawczych wpisują się w cele dokumentów strategicznych, Jednak – zwłaszcza w przypadku programów regionalnych – dowolność ich formułowania będzie powodować trudności w ewaluacji priorytetów wodno-ściekowych. Wydaje się, że nie we wszystkich województwach nadano zagadnieniom wodnym wystarczającą rangę. Brak wyraźnie wyodrębnionych celów związanych z gospodarką wodno-ściekową nie wymusza zaplanowania odpowiednich wskaźników oceny realizacji tych celów, co z kolei może skutkować trudnościami w szacowaniu efektów wydatkowanych pieniędzy w układzie produkt–rezultat–oddziaływanie.
143 Linia demarkacyjna pomiędzy Programami Operacyjnymi Polityki Spójności, wspólnej polityki rolnej i wspólnej polityki rybackiej – uwzględniająca ustalenia z III posiedzenia KK NSS z dnia 30 czerwca 2008 r. zatwierdzona późniejszymi uchwałami KK NSS z dnia 4 lipca 2008 r., 4 sierpnia 2008 r. oraz 12 sierpnia 2008 r.
Tabela 59. Priorytety związane z ochroną środowiska, w tym gospodarką wodną w ramach regionalnych programów operacyjnych Wojew-ództwo PROGRAM Działania a) (wartości w euro) Priorytet a) (wartości w euro) dolnoślą- skie
Regionalny program operacyjny dla
województwa dolnośląskiego na lata 2007-2013
4. Poprawa stanu środowiska naturalnego oraz bezpieczeństwa ekologicznego i
przeciwpowodziowego dolnego śląska – („środowisko i bezpieczeństwo ekologiczne”)
(152 071 005)
4.2. Infrastruktura wodno-ściekowa (65 754 746 )
4.4. Zabezpieczenie przeciwpowodziowe i zapobieganie suszom (31 564 173)
małopolski e
Małopolski regionalny program operacyjny 2007-2013
7. Infrastruktura ochrony środowiska (114 886 69)
7.1. Gospodarka wodno-ściekowa (37 057 124)
kujawsko-pomorskie
Regionalny program operacyjny województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2007-2013
2. Zachowanie i racjonalne użytkowanie środowiska (149 027 894)
2.1. Rozwój infrastruktury wodno-ściekowej (39 158 981)
lubelskie Regionalny program operacyjny województwa lubelskiego na lata 2007-2013
6. Środowisko i czysta energia (186 466 535)
Ochrona i kształtowanie środowiska (163 179 466)
Kategoria i: gospodarka wodno-ściekowa (b.d.)
lubuskie Lubuski regionalny program operacyjny na lata 2007-2013
III. Ochrona i zarządzanie zasobami środowiska przyrodniczego
(86 885 108)
3.1 Infrastruktura ochrony środowiska przyrodniczego (63 032 515)
3.3 Zarządzanie środowiskiem przyrodniczym (powodzie, monitoring) (4 435 348)
mazowie-ckie
Regionalny program operacyjny województwa mazowieckiego 2007 – 2013
IV. Środowisko, zapobieganie zagrożeniom i energetyka
(361 212 733)
4.1 Gospodarka wodno-ściekowa (110 037 878)
łódzkie Regionalny program operacyjny województwa łódzkiego na lata 2007-2013
2. Ochrona środowiska, zapobieganie zagrożeniom i energetyka
(171 084 755)
-racjonalizacja gospodarki w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych
(59 879 664)
- racjonalizacja zaopatrzenia w wodę (13 686 780)
opolskie Regionalny program operacyjny województwa opolskiego na lata 2007-2013
4 Ochrona środowiska (62 111 881)
4.1 Infrastruktura wodno-ściekowa i gospodarka odpadami (25 930 203)
4.2 Zabezpieczenie przeciwpowodziowe (13 568 129)
podkarpa- ckie
Regionalny program operacyjny województwa podkarpackiego na lata 2007-2013
4. Ochrona środowiska i zapobieganie zagrożeniom (213 057 718)
4.2 Infrastruktura przeciwpowodziowa i racjonalna gospodarka zasobami wodnymi
(60 784 114)
4.4 Zwalczanie i zapobieganie zagrożeniom (27 196 191)
Wojew-ództwo PROGRAM Działania a) (wartości w euro) Priorytet a) (wartości w euro) podlaskie Regionalny program operacyjny województwa
podlaskiego na lata 2007-2013
V. Rozwój infrastruktury ochrony środowiska (78 216 145)
5.1. Rozwój regionalnej infrastruktury ochrony środowiska (39 108 073)
5.2. Rozwój lokalnej infrastruktury ochrony środowiska (39 108 073)
pomorskie Regionalny program operacyjny dla
województwa pomorskiego na lata 2007-2013
5. Środowisko i energetyka przyjazna środowisku (84 081 249)
5.2. Gospodarka wodna (przeciwdziałanie powodziom) (16 521 228)
8. Lokalna infrastruktura podstawowa (161 394 346)
8.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska (88 506 577)
śląskie Regionalny program operacyjny województwa śląskiego na lata 2007-2013 wraz z
uszczegółowieniem V. Środowisko (229 342 600) 5.1 Gospodarka wodno-ściekowa (104 236 436) świętokrzy skie
Regionalny program operacyjny województwa świętokrzyskiego na lata 2007-2013
IV. Rozwój infrastruktury ochrony środowiska i energetycznej
(118 937 496)
4.1 Rozwój systemów regionalnej infrastruktury ochrony środowiska i energetycznej
(76 242 951)
4.2. Rozwój systemów lokalnej infrastruktury ochrony środowiska i energetycznej
(42 694 545) warmińsko
-mazurskie
Regionalny program operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013
VI. Środowisko przyrodnicze (133 959 006)
6.1 Poprawa i zapobieganie degradacji środowiska poprzez budowę, rozbudowę i modernizacje infrastruktury ochrony środowiska (8 9084 461)
6.2 Ochrona środowiska przed zanieczyszczeniami i zniszczeniami (4 4874 545)
zachodnio-pomorskie
Regionalny program operacyjny województwa zachodniopomorskiego na lata 2007-2013
4. Infrastruktura ochrony środowiska (135 305 098)
4.3. Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków (25 333 333)
wielkopol-skie
Wielkopolski regionalny program operacyjny na lata 2007-2013
III. Środowisko przyrodnicze (173 821 000)
3.4 Gospodarka wodno-ściekowa
-Zmniejszenie rozmiarów emisji zanieczyszczeń do środowiska (w tym ścieki)
(62 250 750)
-Poprawa zaopatrzenia w wodę (20 750 250)
a)
W wyszczególnieniu przyjęto nazwy osie oraz priorytety, choć w dokumentach źródłowych panuje pełna dowolność w użyciu są zamiennie „osie”, „ priorytety” i „ działania”, natomiast ich została zachowana zgodnie z oryginalnymi dokumentami.
4. Wskaźniki skuteczności i ich ocena w programach narodowych i operacyjnych