Główne linie podziału sceny politycznej w Mołdawii

Mołdawia na tle państw WNP stanowiła ewenement w kwestii budowy modelu sceny politycznej. Utworzenie pluralistycznej sceny politycznej, w której dochodzi do częstej rotacji wśród ugrupowań politycznych jest zjawiskiem marginalnym wśród państw regionu, opanowanych przede wszystkim przez uwłaszczoną nomenklaturę postsowiecką stanowiącą elitę polityczną w nowopowstałych państwach. W Mołdawii, jak określił to Lucan Way, wytworzył się pluralizm z zaniechania (ang. pluralism by default)¹³⁸. Rozbicie sceny politycznej, a także próba blokowania jednych ugrupowań politycznych przed stworzeniem ustroju prezydenckiego, doprowadziło do stworzenia systemu parlamentarnego¹³⁹. System nie był również pożądanym przez społeczeństwo, które na skutek zapaści ekonomicznej lat 90. XX wieku. oraz niestabilności politycznej pragnęło przywrócić system mono-partyjny będący pewną formą władzy z okresu Związku Radzieckiego. Dowodem takiego stanu rzeczy mogą być wybory parlamentarne z roku 2001, w których Partia Komunistów Republiki Mołdawii, budując swoją kampanię na nostalgii za Związkiem Radzieckim uzyskała 71 ze 100 miejsc w Parlamencie, a kandydat tej partii Vladimir Voronin wygrał wybory prezydenckie, doprowadzając do konsolidacji sceny politycznej. Zwycięstwo PKRM i prawie dziesięć lat rządów tej partii stanowiło reakcję na nieprzygotowanie społeczeństwa do wprowadzenia modelu pluralistycznej demokracji parlamentarnej. Istotnym elementem, potrzebnym do zrozumienia takiej postawy jest przeanalizowanie przemian w latach 90. XX wieku oraz kształtowania się sceny politycznej.

Tworzenie się głównych linii podziałów na scenie politycznej Mołdawii, zaczęło się już w latach 80. XX wieku (jeszcze w okresie istnienia ZSRR), na fali studenckich protestów i tworzenia się Frontu Narodowego będącego alternatywą dla Partii Komunistycznej.

138 L. Way, Pluralism by Default: Weak Autocrats and the Rise of Competitive Politics, Baltimore 2015.

139 Jak to miało miejsce w przypadku konfliktu pomiędzy Snegurem a Luchinskim.

107 Mołdawia, nie posiadając doświadczeń niepodległego państwa¹⁴⁰, próbowała zbudować swoją państwowość w oparciu o kwestie narodowe; stąd główne hasła opozycyjne dotyczyły wyodrębnienia Mołdawian z „narodu radzieckiego’’. Natomiast w początkowym okresie tworzenia się państwowości mołdawskiej kwestie związane z ustrojem nie stanowiły priorytetu dla rządzącego ówcześnie Frontu Narodowego. Początkowy okres, po odzyskaniu niepodległości (sierpień 1991r.), można scharakteryzować jako starcie dwóch odmiennych postaw: reformatorów, działających na rzecz niepodległości, a w późniejszym etapie na rzecz przyłączenia Mołdawii do Rumunii oraz konserwatystów, ukształtowanych przez system radziecki, szukających wsparcia ze strony Rosji. Taki stan rzeczy stanowił zagrożenie dla tworzenia się zrębów demokracji mołdawskiej, ponieważ eliminował potrzebę wprowadzania własnej niezależnej administracji i ładu prawnego.

Działania rządzącego w latach 1991-1994¹⁴¹ Frontu Narodowego , doprowadziły nie tylko do konfliktu z prorosyjską społecznością na lewym brzegu Dniestru, ale również budziły sprzeciw Gagauzów. Działania na rzecz rumunizacji oraz przyłączenia Mołdawii do Republiki Rumunii budziły sprzeciw rosyjskojęzycznej ludności, zarówno w separatystycznym Naddniestrzu, jak i wśród części Mołdawian działających na rzecz utrzymania niepodległości Mołdawii. Stosunek do zjednoczenia z Rumunią był dominującym zagadnieniem nie tylko w debacie lat 90. ubiegłego wieku, lecz również w późniejszych latach (2000-2009), w trakcie trwania rządów Partii Komunistów Republiki Mołdawii.

Zagadnienie to stanowiło punkt odniesienia w debacie z opozycją, która była oskarżana o działania zmierzające do zjednoczenia z Rumunią¹⁴². Po dojściu do władzy w 2009 roku ugrupowań utożsamianych z sympatiami pro-rumuńskimi, kwestia zjednoczenia została wyparta z debaty publicznej, a Rumunia zaczęła być postrzegana jako strategiczny partner i promotor idei integracji europejskiej Mołdawii.

Rozwój sceny politycznej w Mołdawii, wyłamuje się podziałowi na tradycyjną prawicę i lewicę. Koalicje zawiązywane pomiędzy poszczególnymi ugrupowaniami miały raczej stricte znaczenie polityczne niż względy ideologiczne. Wprawdzie scena polityczna Mołdawii charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem, to jednak można wyróżnić główne podziały wśród partii. Powstała w 1993 roku Partia Komunistów Republiki Mołdawii, po zmianach w Konstytucji Republiki Mołdawii depenalizujących jej funkcjonowanie, składała się z dawnych działaczy Partii Komunistycznej działającej w systemie Związku

140 Z wyjątkiem epizodu istnienia Mołdawskiej Republiki Demokratycznej w 1917 roku.

141 W roku 1992 Front Narodowy przekształcił się w Chrześcijańsko-Demokratyczny Front Ludowy.

142 K. Całus, W cieniu historii Stosunki rumuńsko-mołdawskie, Warszawa 2015 s. 22.

108 Radzieckiego¹⁴³. Głównym postulatem tej partii było utrzymanie socjalizmu w warunkach demokracji. Oprócz Partii Komunistów Mołdawii, wśród ugrupowań lewicowych istnieje duża grupa partii socjalistycznych i socjaldemokratycznych, posiadających w swoich założeniach programowych, zarówno elementy stricte socjalistyczne, jak również narodowe.

Ugrupowania te stanowią istotny element tworzenia się tożsamości mołdawskiej, stanowiąc polityczne centrum. Przykładem jest powstała w 1998 roku Partia Demokratyczna, posiadająca profil socjaldemokratyczny, która jednocześnie ewoluowała w stronę ugrupowania proeuropejskiego, stając się w 2009 roku członkiem proeuropejskiej koalicji.

Jednakże partia ta w kwestii państwowości Mołdawii, zdecydowanie opowiada się za niepodległością państwa.

Kwestie międzynarodowe stanowią główną oś, wyróżniającą poszczególne ugrupowania. Elektoraty poszczególnych partii wybierają swoich przedstawicieli, kierując się w dużo większej mierze swoją tożsamością etniczną, niż programami wyborczymi. Ludność rosyjskojęzyczna, ale również część ludności mołdawskojęzycznej (tak sami określają swój język) głosuje na ugrupowania lewicowe, gwarantujące bliskie relacje polityczne i gospodarcze z Rosją, dystansując się od Unii Europejskiej, a w szczególności od Rumunii. Z kolei część ludności mołdawskojęzycznej wybiera ugrupowania lewicowe, z jednej strony z nostalgii za ZSRR, a z drugiej z obawy przed ekstremizmem prawicowym, budowanym na hasłach jedności Mołdawii z Rumunią. Natomiast wyborcy prawicowi, stanowiący ludność rumuńskojęzyczną, są skłoni głosować na te ugrupowania, które (w zależności od skrajności wyborców) dążą do przyłączenia Mołdawii do Unii Europejskiej lub połączenia Mołdawii z Rumunią.

Projekt przyłączenia Mołdawii do Rumunii był obecny w debacie politycznej na początku lat 90. ubiegłego wieku. Inicjatywa zbliżenia mołdawsko-rumuńskiego leżała po stronie mołdawskiej, która na początku swojej niepodległości wprowadziła rumuńskie godło narodowe, flagę i hymn, a język rumuński stał się językiem państwowym zapisanym w Deklaracji Niepodległości, jako dowód na mołdawsko-rumuńską jedność kulturową. W Deklaracji Niepodległości potępiono również Pakt Ribbentrop-Mołotow, uznając tym samym prawo Rumunii do utraconej Mołdawii¹⁴⁴.

Na niepowodzenie opcji prorumuńskiej nałożyły się dwa czynniki. Z jednej strony niewielkie zainteresowanie przyłączeniem Mołdawii ze strony Bukaresztu, który nie był zainteresowany tym projektem, próbując ustabilizować sytuację wewnętrzną po obaleniu

143 I. Bremmer, R. Taras, New states, new politics: Building the post-soviet nations, Cambridge 1997, s. 316-321.

144 K. Całus, op. Cit, s. 8.

109 Nicolae Ceausescu. Z drugiej strony prorumuńska polityka rządu w Kiszyniowie wywołała stanowczy protest ludności rosyjskojęzycznej w Naddniestrzu i Gagauzji, gdzie ludność wypowiedziała posłuszeństwo rządowi mołdawskiemu. W 1992 roku doszło do 5 miesięcznych walk pomiędzy wspieranymi przez rosyjską 14 Armię oddziałami naddniestrzańskimi, a armią mołdawską. Przegrany przez stronę mołdawską konflikt doprowadził do rozczarowania ludności mołdawskiej co do sojuszu z Rumunią, która nie udzieliła żadnego wsparcia ich stronie. Natomiast prorumuński wektor w polityce Kiszyniowa doprowadził do dezintegracji Republiki Mołdawskiej; Naddniestrze pozostało poza kontrolą Mołdawii, natomiast Gagauzja otrzymała szeroką autonomię w ramach Republiki Mołdawii.

Taki rozwój wypadków doprowadził, w wyborach parlamentarnych w 1992 roku, do przegranej sił prawicowych i dojścia do władzy sił politycznych budujących tożsamość mołdawską. Taki stan utrzymał się do roku 2009, a późniejsze działania sil prorumuńskich koncentrowały się głównie na integracji Mołdawii z Unią Europejską. Rola Rumunii (jako członka UE od 2007 roku) w znacznym stopniu zaczęła się sprowadzać do „protektora”

interesów Kiszyniowa w UE.