Konsolidacja władzy w rękach Partii Komunistów Republiki Mołdawii (PKRM)

W 2001 roku, doszło do zwycięstwa Partii Komunistów Republiki Mołdawii (PKRM), która korzystając z trudnej sytuacji politycznej i gospodarczej wygrała na hasłach nostalgii za ZSRR. Zwycięstwo PKRM było konsekwencją wielu zaniechań sił prawicowych w reformowaniu państwa w latach 90. XX wieku. Istotnym elementem dojścia do władzy PKRM, i utrzymania się przy niej przez prawię dekadę, były podziały wewnętrzne wśród opozycji. Odnosiło się to zarówno do kwestii przyłączenia się Mołdawii do Rumunii, jak i kierunku reform w państwie. Natomiast PKRM występował z hasłem powrotu do pewnej formy władzy z okresu Związku Radzieckiego, która zapewniała wszystkim obywatelom

145 Russia May Ban Moldovan Workers (2013), https://www.rferl.org, dostęp. (12.08.17)

111 pracę i bezpieczeństwo socjalne. Z kolei rządy sił prawicowych w latach 90. XX wieku były kojarzone przez społeczeństwo jako okres regresu gospodarczego. Szczególnie w okresie rządów centrowego premiera Iona Sturzy (Blok na rzecz Demokratycznej i Prosperującej Mołdawii) doszło do poważnego kryzysu i upadłości wielu fabryk, w tym zarządzanych przez samego przewodniczącego Rady Ministrów. Ion Sturza posiadał udziały w licznych przedsiębiorstwach w Mołdawii, a kryzys wywołany przez jego rząd był jedną z podstawowych przyczyn późniejszego zwycięstwa PKRM, W wyborach, które odbyły się w 2001roku, komuniści zdobyli 71 ze 101 miejsc w mołdawskim parlamencie oraz wybrali swojego prezydenta, Vladimira Voronina, będącego jednocześnie przewodniczącym partii¹⁴⁶. Posiadając większość w parlamencie, prezydent Voronin, pomimo ograniczeń konstytucyjnych swojej funkcji, rozpoczął proces umacniania swojej władzy, wyznaczając na główne stanowiska polityczne bliskich mu współpracowników. Dodatkowym elementem wzmacniającym pozycję struktur centralnych władzy, opanowanych przez PKRM Vladimira Voronina, stała się reforma administracji lokalnej. Na polecenie prezydenta przekształcono 16, stosunkowo niezależnych od władz centralnych okręgów (rum. Judet), stworzonych na podobieństwo podziału administracyjnego w Rumunii, przywracając podział znany z czasów radzieckich na powiaty (ros. Raiony), będące znacznie mniejszymi jednostkami administracyjnymi uzależnionymi od władzy centralnej.

Polityka zagraniczna PKRM stanowiła pewną próbę pozostania Mołdawii neutralną zarówno wobec Rosji, jak i Unii Europejskiej, natomiast relacje z Rumunią miały być budowane na pragmatyzmie¹⁴⁷. Jednak w początkowej fazie rządów oraz w kampanii wyborczej w 2001 roku, komuniści budowali swoje poparcie na zbliżeniu z Rosją i jej strukturami politycznymi. Kampania wyborcza PKRM była zwrócona, z jednej strony do ludności rosyjskojęzycznej, a z drugiej strony oparcia się na tożsamości mołdawskiej, która uzasadniłaby zdecydowane odcięcie się od idei zjednoczenia z Rumunią. Okres ten trwał do 2003 roku, w którym Prezydent Voronin, pod wpływem nacisków ze strony UE oraz części środowisk politycznych, zdecydował się odrzucić rosyjski plan reintegracji Mołdawii z Naddniestrzem¹⁴⁸. Rosja zareagowała zdecydowanie, pozbawiając wsparcia zarówno finansowego, jak i politycznego PKRM. W tej sytuacji rządząca większość potrzebowała nawiązać bliższe relacje z Unią Europejską oraz Rumunią, stanowiącą najistotniejszego

146 L. March, Socialism with Unclear Characteristics: The Moldovan Communists in Government, Edinburgh 2004 , s. 7.

147 K. Całus, W cieniu historii Stosunki rumuńsko-mołdawskie, Warszawa 2015, s. 20.

148 M. Kosienkowski, Federacja Rosyjska wobec Naddniestrza, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2008, s 16.

112 mediatora europejskiej przyszłości Mołdawii. Chociaż, Rumunia w tym okresie nie była jeszcze członkiem Unii Europejskiej to na scenie politycznej w Bukareszcie istniał ponadpolityczny kompromis w kwestii przyszłości państwa w Unii Europejskiej oraz NATO.

Stopień zbliżenia PKRM z UE może być różnie interpretowany, zarówno jako pewne taktyczne „zagranie”, potrzebne do zdobycia wsparcia finansowego dla Mołdawii lub, jako pewien rodzaj zbilansowania uzależnienia ekonomicznego od Rosji. Biorąc pod uwagę charakterystykę rządów PKRM i prezydenta Voronina, trudno dopatrzeć się woli głębokich przemian ustrojowych, niezbędnych do nawiązania bliskiej współpracy z UE. Mołdawia pod rządami Voronina pozostawała formalnie republiką parlamentarną, jednak zawłaszczenie władzy wykonawczej przez komunistów prowadziło do wprowadzenia kontroli nad mediami publicznymi, balansowania pomiędzy wolnorynkowymi reformami a etatyzmem typowym dla modelu Związku Radzieckiego. W okresie prezydentury Voronina pełnia władzy należała do wąskiej grupy z jego otoczenia, stąd model funkcjonowania państwem był bliższy autorytarnym państwom takim jak Białoruś niż demokracjom środkowoeuropejskim, mającymi nadal pewne trudności we wprowadzaniu demokratycznych reform, jednak podążającym drogą demokracji liberalnej.

Kolejnym elementem, który oddalał Mołdawię od UE za prezydentury Voronina była wroga postawa wobec Rumunii, członka UE od 2007 roku. Działania polityczne prowadzone były głównie na przedstawianiu zagrożeń związanych z rumunizacją państwa, w szczególności dla ludności rosyjskojęzycznej. Walka z rumunizacją miała również wewnętrzny wymiar, ponieważ dotyczyła koncepcji bliskiej współpracy z Rumunią, wspieranej przez środowiska prawicowe. Projekt budowy tożsamości mołdawskiej, jako odrębnej od rumuńskiej został chłodno przyjęty przez Bukareszt.

W okresie rządów PKRM, Mołdawia kładła nacisk na współpracę z Unią Europejską, która zapewniała bezpośrednie zyski z programów unijnych takich jak, Europejska Polityka Sąsiedztwa (z budżetu, której Mołdawia otrzymywała 40 milionów euro rocznie¹⁴⁹) oraz z budowy pogłębionej strefy wolnego handlu ze wspólnotą, liberalizację wizową dla obywateli mołdawskich i zaangażowanie Brukseli w konflikt z Naddniestrzem. Stanowiło to przeciwwagę dla polityki Rosji. Jednak, w przeciwieństwie do opozycyjnych partii, PKRM nie traktowała integracji z Unią Europejską priorytetowo.

W 2009 roku, podczas szczytu Rady Europejskiej w Pradze został przedstawiony polsko-szwedzki projekt Partnerstwa Wschodniego, obejmujący wschodnich sąsiadów UE z

149 G. Sasse, The European Neighbourhood Policy and Conflict Management A Comparison of Moldova and the Caucasus, Oxford 2009 s. 374.

113 wyłączeniem Rosji. Mołdawia, będąc zaangażowana w ENP, była naturalnym kandydatem dla nowej inicjatywy. Jednak, pomimo wcześniejszych proeuropejskich posunięć PKRM, podpisania Umowy o Współpracy i Rozwoju oraz wyrażenia zgody w 2005 r. na pierwszy Plan Działania UE (Action Plan), Prezydent Voronin wyraził swój sceptycyzm wobec nowego unijnego projektu. W lutym 2009 roku, stwierdził on, że „Partnerstwo Wschodnie przypomina WNP-2 tyle, że pod kontrolą” oraz „stanowi również pierścień wokół Rosji”.

Natomiast finansowanie tego projektu nazwał ,,cukierkami przy takiej okazji”. Słowa te były wypowiedziane w kontekście sprzeciwu Rosji wobec tego projektu UE, który Moskwa traktuje jako zagrożenie dla swojej strefy wpływów.

Jeszcze, przed przemianami politycznymi w Mołdawii, w 2009 roku, miały miejsce tak zwane ,,kolorowe rewolucje’’ w Gruzji (w 2003 roku) i na Ukrainie (w 2004 roku). Po wydarzeniach tych dochodziły do władzy ugrupowania polityczne, niechętne obecności rosyjskiej w regionie, wywodzące się z ruchów społecznych oraz opozycyjnych partii politycznych. Nowe władze, zarówno w Gruzji, jak i na Ukrainie obrały prodemokratyczny i proeuropejski kierunek przemian politycznych. Wiązało się to również z emancypacją polityczną wobec Rosji. Dlatego też, w schyłkowym okresie rządów PKRM i Prezydenta Voronina nastąpiła próba odbudowy pozytywnych relacji z Moskwą, które uległy osłabieniu po zerwaniu Memorandum Kozaka i zbliżeniu się z UE. Utrzymanie się u władzy PKRM, stanowiło dla Rosji priorytet, ponieważ gwarantowało utrzymanie odpowiedniego dystansu wobec Unii Europejskiej. Warunki współpracy UE z Mołdawią mogły się odbywać jedynie w warunkach przejrzystości i budowy demokratycznych struktur w Mołdawii. Jednak skorumpowany rząd Prezydenta Voronina nie mógł być partnerem godnym zaufania dla Brukseli. Jednakże, niewielka terytorialnie i słaba ekonomicznie Mołdawia nie stanowiła dla UE odpowiedniego partnera, w obronie którego wspólnota chciałaby narazić swój autorytet.

Podsumowując dekadę rządów PKRM i prezydenta Voronina, można stwierdzić, że był to okres pewnego regresu w modernizowaniu państwa, które miało być budowane na nostalgii za Związkiem Radzieckim. Jednocześnie, był to okres kształtowania się Mołdawii, jako niezależnego państwa. Kwestia przyłączenia Mołdawii do Rumunii była definitywnie odrzucana przez władze, a reżim prezydenta Voronina, mimo sowieckiej retoryki, starał się prowadzić niezależną politykę wobec Rosji, czego dowodem było zrezygnowanie z Memorandum Kozaka, którego podpisanie byłoby geopolitycznym zwycięstwem Moskwy.

Mołdawia pod rządami Voronina bardziej przypominała Ukrainę Kuczmy, który szukał miejsca dla swojego państwa poza blokami, korzystając ze wsparcia zarówno Zachodu jak i Rosji, niż Białoruś Łukaszenki, która pomimo licznych „wolt” politycznych i kryzysów w

114 stosunkach z Rosją, jest częścią geopolitycznego „świata” Federacji Rosyjskiej, uczestnicząc we wszystkich projektach firmowanych przez Rosję, a w szczególności w Związku Białorusi i Rosji, utworzonego 2000 roku.

4.6 Odsunięcie od władzy Partii Komunistów Republiki Mołdawii i zwrot