Współpraca w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw

Skuteczność współpracy w ramach WNP w latach 90. XX w. wydaje się umiarkowana, zakładając, że jest to format współpracy multilateralnej, w szczególności w porównaniu do efektywności współpracy w ramach Unii Europejskiej.

131 P. Kupys, Wspólnota Niepodległych Państw – stan faktyczny I perspektywy, Warszaw 2009, s. 2.

98 Celem WNP było utrzymanie dobrych relacji gospodarczych poszczególnych państw dawnego Związku Radzieckiego z Rosją, która była najsilniejszą gospodarką wśród tej wspólnoty. Rosja była głównym partnerem handlowym państw powstałych w wyniku rozpadu ZSRR i dostarczycielem surowców energetycznych, pomocy finansowej oraz rynkiem pracy dla obywateli republik WNP¹³². Stąd wymiar współpracy z poszczególnymi członkami miał raczej bilateralny charakter, a poszczególne państwa wspólnoty ze względu na podobny profil swoich gospodarek, które wytwarzały podobne produkty, stanowiły dla siebie konkurencję wobec eksportu na rynek rosyjski.

Rosja stanowiąca potęgę regionalną na obszarze dawnego Związku Radzieckiego realizowała swoje interesy wykorzystując słabość poszczególnych państw, których potencjał gospodarczy, polityczny i militarny wymuszał pewną formę stosunków „wasalnych” wobec Moskwy.

Stosunki wśród członków WNP można opisać wykorzystując neorealistyczną teorię stosunków międzynarodowych. Rosja jest hegemonem, który ustala zasady funkcjonowania wspólnoty, potrzebne do utrzymania strefy wpływów oraz zbudowania sieci zależności pomiędzy poszczególnymi państwami, które uniemożliwią, albo czynią nieopłacalnymi integracje poszczególnych państw WNP ze strukturami Zachodu.

Natomiast interesy słabszych państw, szczególnie tych niechętnych wobec rosyjskich geopolitycznych sojuszy, polegają na utrzymaniu rosyjskiego rynku zbytu na swoje towary oraz niskich cen surowców energetycznych dostarczanych przez Rosję.

Państwem, które odczuło zapaść eksportu do Rosji w latach 90. XX w. była Mołdawia. Wcześniej Związek Radziecki stanowił głównego odbiorcę towarów eksportowych z Mołdawii, głównie żywności i wina. Mołdawia, będąc republiką Związku Radzieckiego produkowała żywność przede wszystkim na jego potrzeby. Dlatego też, po jego rozpadzie pozostawały nadwyżki, których rynek mołdawski nie był w stanie skonsumować.

Współpraca Kiszyniowa z Rosją w ramach WNP miała na celu utrzymanie rosyjskiego rynku zbytu dla swoich towarów.

3.12 Wnioski

W rozdziale tym zweryfikowałem dwie hipotezy: Główną hipotezą tego rozdziału jest stwierdzenie: Rosja, za pomocą polityki wpisującej się w neorealistyczną teorię stosunków międzynarodowych, próbuje narzucić swój ład w Mołdawii oraz w pozostałych państwach

132 Ibidem, s. 4.

99 dawnego Związku Radzieckiego. Dodatkową hipotezą tej pracy jest stwierdzenie że: Rosja wobec Mołdawii wykorzystuje przede wszystkim narzędzia z zakresu Hard Power (twardej siły). Obydwie te hipotezy zostały zweryfikowane pozytywnie. Utrzymanie strefy wpływów w Mołdawii oraz pozostałych państwach dawnego Związku Radzieckiego jest kluczowe dla jej racji stanu. W tym celu Moskwa wykorzystuje wszelkie dostępne narzędzia żeby zablokować proces integracji euro-atlantyckiej tych państw, chociażby poprzez prowadzenie bilateralnych relacji z poszczególnymi państwami UE oraz poprzez rezygnację ze współpracy z Unią Europejską, jako wspólnotą, w projektach w strefie post-radzieckiej. Takie działania Moskwy można uznać za zgodne neorealistyczną wizją stosunków międzynarodowych.

Zgodnie z drugą hipotezą działania Moskwy wobec Kiszyniowa skoncentrowane są na wywieraniu presji ekonomicznej i politycznej w celu utrzymania Mołdawii w rosyjskiej strefie wpływów.

Głównym celem zagranicznej polityki Federacji Rosyjskiej jest utrzymanie strefy wpływów w obszarze dawnego Związku Radzieckiego. Analiza działań rosyjskich w Mołdawii wskazuje, że Moskwa traktuje ten obszar priorytetowo i używa wszelkich dostępnych narzędzi, żeby uniemożliwić integrację Mołdawii oraz pozostałych państw Partnerstwa Wschodniego z Unią Europejską.

Od początku lat 90. ubiegłego wieku Rosja w polityce zagranicznej traktowała region bliskiej zagranicy jako główny obszar swoich interesów politycznych, ekonomicznych i militarnych. Również zwolennicy atlantyzmu uważali za istotne dla interesu Rosji utrzymać swoją strefę wpływów wśród państw postradzieckich. W warstwie geopolitycznej, teoria neorealistyczna wyjaśnia stosunek Rosji do państw postradzieckich, stanowiących część struktury (w postaci Unii Eurazjatyckiej integrującej również Mołdawię), w której Rosja ma stanowić główny punkt odniesienia. Dowodem takiego stanu rzeczy były zdecydowane reakcje Rosji wobec państw, które pomijały Moskwę w różnych inicjatywach integracyjnych, takich jak np. GUAM. Neoeurazjanizm stanowi dopełnienie ideologiczne neorealistycznej polityki Moskwy. Z drugiej strony neoeurazjanizm można traktować też jako pewien element rosyjskiego Soft Power, który przeciwstawia europejski indywidualizm, pozbawiony moralności chrześcijańskiej, systemowi zbudowanemu na wartościach prawosławnych, które w wizji Rosji są bliskie ludności słowiańskiej.

Odpowiadając na pytanie badawcze: Czy Rosja, posiadając odpowiednie narzędzia z zakresu Hard Power może utrzymać strefę wpływów w Mołdawii? Głównym partnerem handlowym Mołdawii stała się Unia Europejska. Uzależnienie energetyczne od Rosji jest możliwe do wyeliminowania poprzez budowę kolejnych interkonektorów gazowych z

100 Rumunii takich jak budowany od 2015 gazociąg Jassy-Ungheni. Jedynym stałym elementem presji rosyjskiej Rosji na Mołdawię jest utrzymywanie kontroli nad konfliktem Mołdawii z Naddniestrzem. Stąd odpowiedź na to pytanie wydaje się przecząca. Rosja potrzebuje wprowadzić szereg działań w swojej polityce zagranicznej stanowiących element zachęcający do integracji Eurazjatyckiej. Dalsze prowadzenie, przez Moskwę, polityki służącej odstraszaniu poszczególnych państw „swojej” strefy wpływów przed stowarzyszeniem z UE może się spotkać ze sprzeciwem społeczeństw w Mołdawii, w Gruzji lub na Ukrainie.

Rosja, jako największe państwo w regionie „Bliskiej Zagranicy”, posiadające ambicje budowy globalnej pozycji Federacji Rosyjskiej wykorzystuje swoje wpływy wśród dawnych republik Związku Radzieckiego. Takie państwa jak Mołdawia stanowią część geopolitycznej strefy wpływów Rosji. Główne zagadnienia związane z integracją europejską Mołdawii, takie jak rozwiązanie konfliktu Mołdawii z Naddniestrzem oraz polityczna stabilizacja w Mołdawii zależą w dużej mierze od polityki Federacji Rosyjskiej względem tego państwa. W rosyjskiej polityce dominowały do tej pory narzędzia twardej polityki zagranicznej w postaci sankcji, nacisków politycznych na administrację w Kiszyniowie oraz mobilizowania społeczności rosyjskojęzycznej do wystąpień przeciwko władzom państwa. Podstawowym elementem odziaływania Rosji względem Mołdawii jest jednak nierozwiązany konflikt naddniestrzański.

Rozwiązanie tego konfliktu oraz pozycja Kiszyniowa w nowej strukturze państwowej, zapewne w ramach federacji Mołdawii i Naddniestrza, ewentualnie Gagauzji jako trzeciego członu federacji będzie świadczyło o pozycji Rosji zarówno w Mołdawii, jak i w regionie.

Rosja jako sukcesorka Związku Radzieckiego zmierza do utrzymania swojej strefy wpływów w regionie „Bliskiej Zagranicy”. Narzędzia jakie do tego wykorzystuje mają świadczyć o jej determinacji. Stąd utrzymanie wojsk rosyjskich w Naddniestrzu, wbrew wcześniejszym ustaleniom o ich wycofaniu, świadczą o tym, że Moskwa nie rezygnuje z zamiarów utrzymania swojej strefy wpływów nawet w państwach, które zdecydowały się na integrację z Unią Europejską czy NATO. Dowodem tej determinacji zapewne była wojna z Gruzją w 2008 roku, która oddaliła zagrożenie integracją z Sojuszem Północnoatlantyckim, ale również była manifestacją potęgi Rosji, która udowodniła że nie cofnie się przed użyciem siły militarnej w celu bronienia swoich interesów w regionie.

Zaangażowanie Federacji Rosyjskiej w Mołdawii jest częścią szerszego planu Moskwy wyparcia Unii Europejskiej oraz NATO z rosyjskiej strefy wpływów. Drugim motywem o wymiarze geopolitycznym jest utrzymanie swojej strefy wpływów w europejskiej części dawnego Związku Radzieckiego budując tym samym koalicję państw europejskich

101 stanowiących przeciwwagę dla republik Azji Środkowej, które próbują balansować politycznie i gospodarczo pomiędzy Rosją a Chinami.

Przyszłość stosunków Rosji z Mołdawią oraz innymi państwami regionu będzie wymagała prawdopodobnie pewnych korekt oraz w większym stopniu wykorzystywania miękkich narzędzi politycznych takich jak promocja kultury i języka rosyjskiego, pomoc w projektach infrastrukturalnych. Jednak nie oznacza to że Rosja może zrezygnować z obecnych

„twardych” politycznych i ekonomicznych elementów nacisku w postaci sankcji ekonomicznych czy gróźb odcięcia dostaw gazu. Dodatkowo Rosyjski model państwowości oparty na autorytaryzmie i ścisłym scentralizowaniu państwa nie jest atrakcyjnym modelem do naśladowania. Tak zwane „kolorowe rewolucje” w Gruzji, Ukrainie i Mołdawii stanowiły sprzeciw wobec administracji państwowej, która narzuciła model państwa podobny, do tego który funkcjonuje w Rosji. Drugim elementem, który prowadzi do wyboru „twardych”

narzędzi nacisku politycznego na Mołdawię oraz pozostałe państwa regionu, jest brak możliwości finansowania innej polityki. Rosja doświadczona kryzysem gospodarczym spowodowanym sankcjami UE oraz spadkiem cen paliw (stanowiących główny towar eksportowy na Zachód) nie posiada odpowiednich środków do wsparcia np. gospodarki Naddniestrza, którego finansowanie spadło wraz z pojawieniem się trudności gospodarczych w Rosji. Dodatkowo skala pomocy gospodarczej wobec wszystkich państw regionu uzależniona jest od politycznej koniunktury.

Relacje Rosji z Unią Europejską w kwestii Mołdawii prawdopodobnie w najbliżej perspektywie nie ulegną zmianie. Utrzymanie się przy władzy w Kiszyniowie sił prozachodnich będzie skutkowało prawdopodobnie dalszą próbą destabilizowania sytuacji politycznej i gospodarczej ze strony Rosji. Takie działania doprowadzą zapewne do dalszej

„konserwacji” nieuregulowanego statusu Naddniestrza, ponieważ to „quasi-państwo” stanowi jedyny element bezpośredniego odziaływania Moskwy na sytuację w Mołdawii.

Wygrana sił prorosyjskich w Mołdawii może doprowadzić do zacieśnienia współpracy politycznej Kiszyniowa z Moskwą. Z drugiej jednak strony Mołdawia będąc państwem stowarzyszonym z Unią Europejską i odbiorcą pomocy strukturalnej z funduszy unijnych może próbować utrzymać pewne elementy polityki prozachodniej nawet po wygranej partii prorosyjskich, podobnie jak to miało miejsce w trakcie rządów Partii Komunistów Republiki Mołdawii (PKRM), w pierwszej dekadzie XXI wieku.

102

4. TRANSFORMACJA USTROJOWA W REPUBLICE MOŁDAWII W