Globalne organizacje międzynarodowe

Na początku XXI wieku największe znaczenie wśród organizacji międzynarodowych o globalnym zasięgu działania mają: Organizacja Narodów Zjednoczonych, Światowa Organizacja Handlu, Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Przyjmując najszerszą perspektywę, głównym celem wymienionych organizacji jest zapewnienie stabilności na świecie (zarówno w ujęciu ekonomicznym, jak i politycznym), podnoszenie

41 standardu życia ludności oraz koordynacja podejmowanych działań w skali globalnej. Ponadto wszystkie wspomniane podmioty zostały powołane do życia w latach 40. XX wieku z inicjatywy wiodących/najsilniejszych państw, niemniej jednak statutowo mają one za zadanie chronić interesy również słabszych państw członkowskich. Na przestrzeni ostatnich 70. lat zakres podejmowanych przez wymienione organizacje działań i inicjatyw ulegał znaczącym zmianom.

W październiku 1945 roku do życia powołana została Organizacja Narodów Zjednoczonych (United Nations, UN). W pierwotnym założeniu celem UN było utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, rozwijanie współpracy pomiędzy krajami członkowskimi, a także poprawianie standardów życia i przestrzegania praw człowieka na świecie. Na przestrzeni lat do Organizacji Narodów Zjednoczonych przystępowały nowe kraje członkowskie, a zakres podejmowanych przez nią zagadnień ulegał rozszerzeniu. Wraz z pojawianiem się nowych kwestii o istotnym znaczeniu dla świata, rozwijały się również jej struktury w ramach specjalistycznych agencji, funduszy i programów. Poza celami podstawowymi (zapewnieniem pokoju, zapobieganiem konfliktom oraz udzielaniem pomocy humanitarnej) UN realizuje również kampanie dotyczące zrównoważonego rozwoju gospodarczego, ochrony środowiska, opieki nad uchodźcami, zwalczania terroryzmu, promocji demokracji, przestrzegania praw człowieka i równości płci, ochrony zdrowia, rozwoju produkcji żywności etc. Dodatkowo w ramach struktur organizacyjnych UN wydzielono specjalistyczne agencje, wśród których znajdują się między innymi: Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization, WHO), Światowa Organizacja Pracy (International Labour Organization, ILO), Światowa Organizacja Turystyczna (World

Tourism Organization, UNWTO), Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej

(International Atomic Energy Agency, IAEA) i wiele innych.

Idea utworzenia Międzynarodowego Funduszu Walutowego (International Monetary

Fund, IMF) oraz Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (International Bank for

Reconstruction and Development, IBRD) powstała w 1944 roku na konferencji w Bretton

Woods, w USA. Obie instytucje funkcjonują jako specjalistyczne agencje Organizacji Narodów Zjednoczonych. Celem pierwotnie przyświecającym działalności IRDB było wspieranie odbudowy i rozwoju w krajach uczestniczących w II wojnie światowej. Na przestrzeni lat zakres operacji realizowany przez omawianą organizację był stopniowo rozwijany, a IBRD przekształcił się w grupę 5. ściśle ze sobą współpracujących organizacji: Bank Światowy (World Bank, WB), Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (International Development Association, IDA), Międzynarodową Korporację Finansową (International Finance Corporation, IFC), Agencję Wielostronnych Gwarancji Inwestycyjnych (Multilateral Investment Guarantee Agency, MIGA) oraz Międzynarodowe

42 Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych (International Centre for the Settlement of

Investment Disputes, ICSID)²⁷. Te zmiany strukturalne organizacji odzwierciedlają zmiany

zachodzące w gospodarkach narodowych krajów członkowskich i gospodarce światowej. Celem aktualnie przyświecającym działaniom podejmowanym przez Grupę Banku Światowego jest zapewnienie stabilnego i zrównoważonego rozwoju krajów najbiedniejszych, a w konsekwencji redukcja biedy poprzez inwestycje i rozprzestrzenianie nowoczesnych technologii oraz zapewnienie warunków rozwoju dla krajów średnio rozwiniętych. Jednocześnie realizując opisany cel, organizacje te ułatwiają zagranicznym podmiotom rozszerzenie działalności na nowe kraje, i to zarówno w ujęciu handlowym, jak i produkcyjnym. W 2010 roku Bank Światowy zrzeszał 187 krajów członkowskich. W ogólnym ujęciu zadaniem Grupy Banku Światowego jest redukcja biedy poprzez włączenie krajów do procesu zrównoważonej globalizacji [http://web.worldbank.org/WBSIT E/EXTERNAL/EXTABOUTUS/0,,contentMDK:20653660~menuPK:72312~pagePK:51123 644~piPK:329829~theSitePK:29708,00.html].

W latach 30. XX wieku wiele krajów, podejmujących próby ratowania gospodarek narodowych przed pogłębiającym się kryzysem, zdecydowało się na dewaluację walut krajowych i jednoczesne wzmocnienie barier wobec importu z zagranicy. Ograniczano również prawa obywateli do obrotu walutami zagranicznymi. W rezultacie wartość światowego handlu w latach 1929-1933 spadła ponad 3-krotnie [Kindleberger 1986]. Ideą przyświecającą powołaniu Międzynarodowego Funduszu Walutowego było zapobieganie wprowadzaniu podobnych polityk przez poszczególne gospodarki narodowe w przyszłości. Do ówczesnych głównych celów IMF można zaliczyć stabilizację kursów walut, eliminację restrykcji dotyczących wymiany walut oraz poprawę systemu płatności międzynarodowych. Działania te miały wspierać rozwój handlu międzynarodowego na świecie. W latach 1945- -1971 kraje członkowskie IMF uczestniczyły w systemie Bretton Woods²⁸. W 1973 roku kursy wymiany walut krajów członkowskich Międzynarodowego Funduszu Walutowego zostały uwolnione, a IMF skoncentrował swoje działania na udzielaniu pomocy gospodarkom stojącym w obliczu dużego deficytu w rachunku bieżącym oraz wysokiej inflacji, spowodowanych silnym wzrostem cen ropy naftowej. Ponadto IMF oferował korzystne kredyty dla krajów najbiedniejszych, dążąc do wyrównywania i podwyższenia warunków oraz standardu życia na świecie. W długiej perspektywie IMF przyjął za główny cel likwidowanie finansowych nierównowag, a także zapobieganie występowaniu kryzysów finansowych i zadłużeniowych poprzez wdrażanie oraz wspieranie koniecznych reform i koordynację globalnych działań.

27 Wymienione organizacje tworzą Grupę Banku Światowego.

43 W 1946 roku rozpoczęły się również działania związane z GATT (General

Agreement on Tariffs and Trade), protoplasty Światowej Organizacji Handlu (World Trade

Organization, WTO, oficjalnie utworzonej w 1995 roku). Od początku swojego istnienia

GATT, a później WTO koncentrowało swoje działania na liberalizacji handlu międzynarodowego. Zadanie to było realizowane przez organizację międzynarodowych negocjacji, koordynację prac nad przygotowaniem umów handlowych oraz rozstrzyganie sporów dotyczących wspomnianych umów. Państwa ratyfikujące umowy handlowe GATT lub WTO zobowiązują się do prowadzenia polityki handlowej zgodnej z ustalonymi w nich zasadami wobec wszystkich pozostałych członków WTO. W 1947 roku do GATT przystąpiły 23 kraje, w 2008 roku w skład WTO wchodziły już 153 kraje członkowskie, a dodatkowo 30 krajów oczekiwało na rozpoczęcie negocjacji dotyczących przystąpienia do tej organizacji. Wykres 7. przedstawia wzrost liczby krajów członkowskich GATT, a następnie WTO w latach 1947-2008. Dane przedstawione na Wykresie 7. wskazują, iż w początkowych latach funkcjonowania GATT do potrzeby i idei jego działania przekonanych było niewiele krajów. Dopiero w latach 60. i 70. liczba krajów członkowskich zaczęła sukcesywnie rosnąć, wskazując, że gospodarki narodowe zaczęły dostrzegać szanse wynikające z liberalizacji handlu międzynarodowego. Niewątpliwie lobbowały za tym przedsiębiorstwa, które w coraz większym stopniu angażowały się w działalność na rynkach zagranicznych.

Wykres 7. Liczba członków GATT/WTO w latach 1947-2008

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: www.wto.org (dostęp: marzec 2011).

Wraz z rozwojem handlu na przestrzeni lat zmieniał się także zakres przedmiotowy ratyfikowanych umów handlowych – początkowo dotyczył on tylko handlu dobrami, ale z czasem również handlu usługami i własnościami intelektualnymi. W związku z tym zwiększało się również bezpieczeństwo prowadzenia przez przedsiębiorstwa handlu międzynarodowego. Ponadto obowiązujące warunki handlowe ulegały ujednoliceniu

1947; 23 1949; 13 1951; 38 1956; 26 1961; 26 1967; 62 1979; 102 1994; 123 2008; 153 0 40 80 120 160 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

44 i stawały się bardziej przejrzyste. W 2009 roku eksport towarowy krajów członkowskich WTO stanowił 94,5% zagregowanej wielkości globalnej [WTO 2010].

Kolejną organizacją zrzeszającą kraje z całego świata, choć o mniejszej skali działania, jest Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organisation for Economic

Co-operation and Developmen, OECD). Została ona powołana do życia w 1961 roku, jako

następczyni Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (Organisation for European

Economic Cooperation, OEEC). Podstawowym zadaniem OECD jest koordynacja polityki

społeczno-ekonomicznej krajów członkowskich. Polityka ta ma być nastawiona na osiąganie jak najlepszych wyników ekonomicznych krajów członkowskich (możliwie najwyższy wzrost gospodarczy, zatrudnienia i standardów życia) przy zachowaniu stabilizacji finansowej, promowanie rozwoju handlu światowego opartego na współpracy wielostronnej oraz współdziałanie na rzecz równomiernego rozwoju gospodarczego w krajach członkowskich i krajach rozwijających się. Mimo iż w 2011 roku w skład OECD wchodziły jedynie 34 gospodarki, w 2006 roku ich łączny eksport towarów i usług reprezentował ponad 60% wartości tej wielkości dla całego świata [OECD 2009b]. Ponadto OECD ściśle współpracuje z niektórymi gospodarkami wschodzącymi (Rosją, Brazylią, Chinami, Indiami, Indonezją i Republiką Południowej Afryki), które w przyszłości mogą stać się krajami członkowskimi tej organizacji. Omawiana instytucja wywiera wpływ na inne organizacje międzynarodowe, korporacje ponadnarodowe czy banki, stąd też zakres jej oddziaływania wykracza poza obszar krajów członkowskich. OECD stoi na straży interesów inwestorów podejmujących działania w zagranicznych krajach członkowskich (nie mogą oni być traktowani gorzej niż inwestorzy lokalni) i promuje liberalizację handlu. Ponieważ jedną z zasad obowiązujących kraje członkowskie OECD jest zasada niewprowadzania nowych ograniczeń (stand still), dalszy rozwój liberalizacji jest możliwy tylko w jednym kierunku – jego zwiększania. Docelowym zamierzeniem OECD jest odgrywanie większej roli w sterowaniu procesami globalizacji.

Nie ulega wątpliwości, iż wiodące znaczenie w przedstawionych powyżej organizacjach mają najsilniejsze gospodarki światowe. W większości wypadków, to właśnie z tych gospodarek wychodziła idea stworzenia ponadnarodowych podmiotów i koordynacji działań w skali światowej. Ponadto wspomniane instytucje są w głównej mierze finansowane przez kraje najbogatsze. Stąd też decydujące zdanie w najistotniejszych kwestiach, dotyczących podejmowanych przez międzynarodowe organizacje kroków, mają najsilniejsze i najbogatsze gospodarki oraz ich stronnicy. Reprezentanci wspomnianych państw deklarują stanie na straży interesów krajów najbiedniejszych, niemniej jednak przeciwnicy globalizacji

45 lub formy, jaką aktualnie ona przyjęła, zarzucają, iż działania opisanych organizacji często pogarszają sytuację państw najbiedniejszych i chronią najbogatsze narody²⁹.

Przedstawione powyżej organizacje od początku swojego istnienia mają za zadanie zapewniać stabilność na świecie, podnosić standardy życia i wspierać koordynację podejmowanych działań w ujęciu światowym. Z perspektywy przedsiębiorstw zapewnienie stabilizacji zarówno w ujęciu politycznym oraz społecznym, jak i finansowym oraz handlowym, jest niezmiernie ważne – przekłada się ono bowiem na bezpieczeństwo prowadzonych interesów. Ponadto działania podejmowane przez kraje zrzeszone we wspomnianych instytucjach ułatwiły i obniżyły koszty związane z prowadzeniem działalności w skali ponadnarodowej. W związku z tym wspomniane organizacje są bezpośrednio odpowiedzialne za umożliwienie i ułatwienie podnoszenia poziomu internacjonalizacji przedsiębiorstw.

Innym rodzajem międzynarodowej organizacji o globalnym zasięgu jest Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (Organization of Petroleum Exporting Countries, OPEC), która została utworzona w 1960 roku przez 5 krajów (Iran, Irak, Kuwejt, Arabię Saudyjską i Wenezuelę). Aktualnie organizacja ta zrzesza 12 krajów członkowskich produkujących i eksportujących znaczne ilości ropy naftowej w ujęciu światowym. Głównym celem krajów zrzeszonych w OPEC jest koordynacja i unifikacja polityk oraz działań krajów członkowskich, dotyczących wydobycia i sprzedaży ropy naftowej. Ponadto państwa te deklarują zabezpieczenie uczciwej i stabilnej ceny ropy naftowej, efektywne, opłacalne i regularne dostawy, a także odpowiedni poziom stopy zwrotu z kapitału zainwestowanego w przemysł naftowy [http://www.opec.org/opec_web/en/about_us/23.htm]. W rzeczywistości zrzeszone w tej instytucji państwa są w stanie lepiej strzec swoich interesów, podejmując wspólne, skoordynowane w skali światowej kroki. OPEC jest międzypaństwowym kartelem kontrolującym światowe wydobycie ropy naftowej, poziom jej cen i opłat eksploatacyjnych. Ze względu na kluczowe znaczenie ropy naftowej dla bieżącej działalności i rozwoju współczesnych gospodarek, wpływ wywierany przez Organizację Krajów Eksportujących Ropę Naftową na gospodarki narodowe i gospodarkę światową jest olbrzymi.