Rola korporacji transnarodowych w obrocie międzynarodowym

Korporacje transnarodowe (KTN) generują znaczącą ilość międzynarodowych obrotów handlowych i zagranicznych inwestycji bezpośrednich. W 2009 roku na rynku globalnym funkcjonowało około 82 tysięcy korporacji transnarodowych posiadających blisko 810 tysięcy zagranicznych oddziałów. Jednocześnie szacuje się, że liczba zatrudnianych przez nich pracowników w 2008 roku wynosiła około 77 mln [UNCTAD 2010, s. 17]. Ponadto korporacje transnarodowe pełnią kluczową rolę w procesie internacjonalizacji technologii. Przedsiębiorstwa te, by utrzymać przewagę konkurencyjną na międzynarodowych rynkach, decydują się na rozwój i transfer pionierskiej wiedzy, zarówno w spółkach matkach, jak i oddziałach zagranicznych. W niektórych mniejszych gospodarkach KTN finansują większość nakładów na działalność badawczo-rozwojową w określonym kraju [OECD 2010, s. 10]. Z perspektywy mikroekonomicznej, obecnie skala działalności przedsiębiorstw w ujęciu międzynarodowym czy globalnym (zwłaszcza korporacji transnarodowych) jest zintegrowana do takiego stopnia, że powrót do ram narodowych wydaje się bardzo mało prawdopodobny lub wręcz niemożliwy³⁸. Firmy zaangażowane w import produktów i usług pośrednich, do produkcji których intensywnie wykorzystuje się wiedzę i specyficzne technologie, nie mogą łatwo zmienić dostawców bez poważnych konsekwencji dla własnego procesu produkcyjnego. Dodatkowo w związku z nawiązywaniem odpowiednich relacji handlowych poniosły one pewne koszty. Zgodnie z wynikami badań empirycznych, w sytuacji pogorszenia warunków gospodarowania podmioty te częściej decydują się na zmniejszenie ilości importowanych towarów i/lub usług niż na zmniejszenie liczby dostawców [OECD 2010, s. 8].

Korporacje transnarodowe coraz aktywniej operują na rynkach zagranicznych zarówno poprzez oferowanie na nich własnych produktów i usług, jak i przez lokowanie tam działalności produkcyjnej (najczęściej poszczególnych modułów swoich łańcuchów wartości). Coraz częściej dostrzegają one również potencjał drzemiący w gospodarkach słabiej rozwiniętych, co znalazło swoje odzwierciedlenie w reorganizacji działalności korporacji transnarodowych w czasie kryzysu³⁹. Znaczenie korporacji transnarodowych w obrocie międzynarodowym i delokalizacji modułów łańcucha wartości może być

38 W 2007 roku 68 spośród 100 największych korporacji transnarodowych posiadało ponad 50% aktywów zlokalizowanych poza krajem macierzystym [UNCTAD 2010, s. 225-228], podobnie sytuacja wyglądała w roku 2008.

57 zobrazowane z perspektywy skłonności zagranicznych oddziałów⁴⁰ do eksportu/importu oraz z punktu widzenia wielkości handlu wewnątrzkorporacyjnego.

Wykres 10. Skłonność zagranicznych oddziałów operujących w sektorze przemysłowym do eksportu/importu dóbr 2007 roku* **

* Skłonność do eksportu/importu jest wyrażona jako udział eksportu/importu w sprzedaży/zakupach oddziałów zagranicznych. W wypadku Estonii, Finlandii i Francji brak jest danych dotyczących skłonności do importu. ** Jako dobra rozumiane są surowce, komponenty, półprodukty i dobra finalne.

Źródło: OECD [2010, s. 181].

Wykres 10. prezentuje dane dotyczące skłonności zagranicznych oddziałów przedsiębiorstw operujących w sektorze przemysłowym do eksportu i importu dóbr w 2007 roku dla wybranych gospodarek narodowych. Ze względu na delokalizację modułów łańcucha wartości firm międzynarodowych i korporacji transnarodowych, skłonność zagranicznych oddziałów spółek do wykorzystywania importu jako źródła dostaw dóbr jest w wielu krajach wyższa niż w wypadku przedsiębiorstw rodzimych. Ponadto z tych samych powodów udział eksportu w sprzedaży ogółem jest w tych przedsiębiorstwach wyższy niż w lokalnych podmiotach gospodarczych. Jednocześnie w wypadku Irlandii, Izraela, Szwecji i Polski poziom skłonności do eksportu wytwarzanych dóbr jest dużo wyższy niż poziom skłonności do importu dóbr wykorzystywanych w procesie produkcyjnym.

Wykresy 11. i 12. prezentują udziały importu/eksportu wewnątrzkorporacyjnego w imporcie/eksporcie oddziałów zagranicznych w latach 1997-2007 wybranych gospodarek narodowych. Jak wynika z danych, w imporcie spółek zagranicznych zlokalizowanych w USA i Włoszech dominuje import wewnątrzkorporacyjny. Udział importu wewnątrzkorporacyjnego w imporcie ogółem jest również wysoki w wypadku spółek zagranicznych zlokalizowanych w Japonii i Holandii. Jednocześnie udział importu wewnątrzkorporacyjnego w imporcie spółek zagranicznych jest wyższy od udziału eksportu wewnątrzkorporacyjnego w ich eksporcie dla przedsiębiorstw zlokalizowanych w USA, Włoszech i Japonii.

40 W pracy terminy oddział i spółka są stosowane zamiennie.

0 20 40 60 80 100 USA Japonia Włochy Francja Polska Szwecja Finlandia Izrael (2005) Estonia (2006) Irlandia

Skłonność do eksportu Skłonność do importu

58 Wykres 11. Udział importu wewnątrzkorporacyjnego w imporcie oddziałów zagranicznych w latach 1997-2007 [%]*

*Dane dotyczące Polski i Izraela odnoszą się wyłącznie do sektora przemysłowego. Źródło: OECD [2010, s. 183].

Natomiast w wypadku zagranicznych oddziałów zlokalizowanych w Izraelu, a od 2005 roku również w Polsce, udział eksportu wewnątrzkorporacyjnego w eksporcie oddziałów zagranicznych jest wyższy od udziału importu wewnątrzkorporacyjnego w imporcie oddziałów zagranicznych. Oznacza to, że spółki zagraniczne zlokalizowane w Izraelu i Polsce są oddziałami szczególnie intensywnie realizującymi moduły łańcucha wartości zagranicznych przedsiębiorstw. Z drugiej strony spółki zagraniczne zlokalizowane w USA, Włoszech i Japonii w relatywnie większym stopniu wykorzystują import wewnątrzkorporacyjny do dostarczania dóbr i usług finalnych na potrzeby rynków lokalnych i/lub zagranicznych, a zatem realizowane tam moduły łańcucha wartości obejmują czynności związane z dostarczeniem ostatecznych produktów i/lub usług na rynek.

Wykres 12. Udział eksportu wewnątrzkorporacyjnego w eksporcie oddziałów zagranicznych w latach 1997-2007 [%]*

*Dane dotyczące Polski i Izraela odnoszą się wyłącznie do sektora przemysłowego. Źródło: OECD [2010, s. 183].

Niewątpliwie w ciągu ostatnich 70. lat wiele przedsiębiorstw przyzwyczaiło się do optymalizacji decyzji dotyczących alokacji produkcji i organizacji łańcucha dostaw

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Japonia Holandia Włochy Polska USA Izrael 0 10 20 30 40 50 60 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Japonia Holandia Włochy Polska USA Izrael

59 w skali międzynarodowej, a nawet globalnej. Ze względu na globalny zasięg prowadzonych operacji korporacje transnarodowe mogą zmieniać skalę i zakres działań wykonywanych w ramach międzynarodowego łańcucha wartości, z uwzględnieniem zmian popytu i kosztów. Z korzyści wynikających z internacjonalizacji i globalizacji niewątpliwie najszerzej czerpią liczne korporacje transnarodowe, które dzięki dużemu doświadczeniu oraz obfitym zasobom skutecznie konkurują zwłaszcza na rynkach wymagających dużych nakładów finansowych na rozwój wiedzy i technologii oraz marketingu [Ghmawat i Hout 2009]. Stąd też są to jednocześnie podmioty wystawione na największe ryzyko w sytuacji wystąpienia globalnego kryzysu ekonomicznego i finansowego.