Teoretyczne podstawy delokalizacji modułów łańcucha wartości przedsiębiorstwa

Ideę wykorzystywania delokalizacji modułów łańcucha wartości w życiu gospodarczym można wyjaśniać poprzez dorobek kilku odrębnych obszarów badawczych, pozostających względem siebie w wewnętrznych relacjach. W odniesieniu do wyjaśniania omawianej koncepcji¹⁰² w ramach wspomnianych obszarów badawczych można mówić o przeprowadzeniu swego rodzaju kreatywnej syntezy ¹⁰³ kilku teorii i koncepcji ekonomicznych. W koncepcji relokacji modułów łańcucha wartości przedsiębiorstwa można zauważyć silny wpływ koncepcji łańcucha wartości przedsiębiorstwa Portera [1985], idei specjalizacji, której ekonomicznym prekursorem był Smith [1954], teorii kosztów transakcyjnych, za twórców której uważa się Coasea i Williamsona [Coase 1937; Walker i Weber 1984; Williamson 1985, 1996] oraz prawa przewagi komparatywnej Ricardo [1817] w wersji zmodyfikowanej przez Grossmana i Rossi-Hansberga [2006; 2008].

Rysunek 8. stanowi graficzną prezentację teoretycznych podstaw delokalizacji modułów łańcucha wartości. Przytoczony powyżej dorobek teoretyczny znajduje szersze zastosowanie w wielu obszarach wykraczających poza modularyzację łańcucha wartości przedsiębiorstw. Dodatkowo w mniejszym lub większym stopniu posiadają one obszary wspólne względem siebie. Rysunek 8. nie uwzględnia jednak wzajemnych zależności zachodzących pomiędzy teoriami i koncepcjami przyjętymi jako części składowe omawianego zagadnienia.

102 Określenie „koncepcja” w odniesieniu do relokacji modułów łańcucha wartości przedsiębiorstwa jest określeniem umownym. W rzeczywistości zagadnienie to nie zostało jeszcze sformalizowane i ujęte w koncepcję teoretyczną.

103 Nie wszystkimi przedstawionymi powyżej koncepcjami można posłużyć się w celu wyjaśnienia zjawiska delokalizacji modułów łańcucha wartości przedsiębiorstw w ich pierwotnie przyjętej, niezmienionej formie. Część z ich założeń dostosowano (poprzez nadanie im węższego lub szerszego znaczenia) do aktualnych warunków rynkowych, inne pominięto ze względu na brak znaczenia dla analizowanego zjawiska, pozostałe z kolei podtrzymano. Stąd też zastosowano określenie „kreatywnej syntezy”.

Rysunek 8. Teoretyczne podstawy delokalizacji modułów ła przedsiębiorstwa

Źródło: opracowanie własne. Przyjęta kolejność przyjmując chronologiczny porz omawianie teoretycznych podstaw

od obserwacji Smitha [1954]. Przedstawił i wprowadził on zagadnienie specjaliz do głównego nurtu ekonomii. W czasach jemu współczesnych zyskało ono silnie na znaczeniu ze względu na zmiany organizacji

przemysłową. Niemniej jednak nie mo zjawiskiem, które pojawiło si

Smithowi. W rzeczywisto

wśród ludzi i ich specjalizacja miały form tych zjawisk można dopatrywa zagadnienie specjalizacji w odniesieniu do

omawiać w oderwaniu od koncepcji Portera [1985]. Prawo przewagi kompar

(również pierwotne w stosunku do koncepcji Portera) znajduje zastosowanie w analizowanym zagadnieniu dopiero po przyj

Grossmana i Rossi-Hansberga ponad 20 lat po wydaniu publikacji dotycz wartości przedsiębiorstwa. Podobne rozwa

że przedstawienie teoretycznych podstaw koncepcji z zastosowaniem chronologicznego porz

merytorycznie.

104 Podział na myśliwych i zbieraczy, specjalizacja w wojsku, podział na cechy rzemie

Koncepcja łańcucha wartoś Porter [1985]

Teoretyczne podstawy delokalizacji modułów ła

ródło: opracowanie własne.

ta kolejność wspomnianych koncepcji nie jest przypadkowa. Niew c chronologiczny porządek i ewolucyjny charakter ich rozwoju

omawianie teoretycznych podstaw delokalizacji modułów łańcucha warto

od obserwacji Smitha [1954]. Przedstawił i wprowadził on zagadnienie specjaliz do głównego nurtu ekonomii. W czasach jemu współczesnych zyskało ono silnie na znaczeniu ze względu na zmiany organizacji życia gospodarczego wywołane rewolucj

. Niemniej jednak nie można uznać, że sam podział pracy oraz specjalizacja je zjawiskiem, które pojawiło się dopiero w XVIII wieku, czyli w latach współczesnych Smithowi. W rzeczywistości w mniejszym lub większym stopniu nieś

ludzi i ich specjalizacja miały miejsce już od czasów prehistorycznych zjawisk można dopatrywać się nawet wśród niektórych zwierz zagadnienie specjalizacji w odniesieniu do relokacji modułów łańcucha warto

w oderwaniu od koncepcji Portera [1985]. Prawo przewagi kompar

pierwotne w stosunku do koncepcji Portera) znajduje zastosowanie w analizowanym zagadnieniu dopiero po przyjęciu modyfikacji zaproponowanych przez

Hansberga ponad 20 lat po wydaniu publikacji dotycz biorstwa. Podobne rozważania można rozwijać dalej. St e przedstawienie teoretycznych podstaw koncepcji delokalizacji modułów ła

z zastosowaniem chronologicznego porządku ich powstawania nie byłoby w pełni popraw

liwych i zbieraczy, specjalizacja w wojsku, podział na cechy rzemie Koncepcja delokalizacji modułów łańcucha wartości przedsiębiorstwa Idea specjalizacji Smith [1776] Teoria kosztów transakcyjnych Coase [1937]; Walker, Weber [1984]; Williamson [1985; 1996] Prawo przewagi komparatywnej Ricardo [1817], Grossman, Rossi-Hansberg [2006, 2008] Koncepcja ńcucha wartości [1985] 120 Teoretyczne podstawy delokalizacji modułów łańcucha wartości

wspomnianych koncepcji nie jest przypadkowa. Niewątpliwie, dek i ewolucyjny charakter ich rozwoju, należałoby zacząć cucha wartości przedsiębiorstw od obserwacji Smitha [1954]. Przedstawił i wprowadził on zagadnienie specjalizacji do głównego nurtu ekonomii. W czasach jemu współczesnych zyskało ono silnie ycia gospodarczego wywołane rewolucją e sam podział pracy oraz specjalizacja jest wieku, czyli w latach współczesnych nieświadomy podział zadań od czasów prehistorycznych¹⁰⁴, a pewnych ród niektórych zwierząt. Jednocześnie ńcucha wartości nie sposób w oderwaniu od koncepcji Portera [1985]. Prawo przewagi komparatywnej pierwotne w stosunku do koncepcji Portera) znajduje zastosowanie

ciu modyfikacji zaproponowanych przez Hansberga ponad 20 lat po wydaniu publikacji dotyczącej łańcucha dalej. Stąd w pracy przyjęto, delokalizacji modułów łańcucha wartości dku ich powstawania nie byłoby w pełni poprawne

121 Ramy analityczne, umożliwiające rozpatrywanie przedsiębiorstwa z perspektywy jego łańcucha wartości, zostały przedstawione przez Portera [1985]. Dlatego też właśnie od tej koncepcji rozpoczęte zostanie omawianie teoretycznych podstaw relokacji modułów łańcucha wartości. Połączenie specjalizacji i podziału pracy z dorobkiem Portera otwiera drogę do dalszych rozważań dotyczących sposobu podziału zadań firmy, a więc stanowi przedpole do rozważań związanych z teorią kosztów transakcyjnych. Z kolei zastosowanie prawa przewagi komparatywnej Ricardo w wersji zmodyfikowanej przez Grossmana i Rossi--Hansberga może posłużyć do wyjaśnienia miejsca (w ujęciu przestrzennym) realizacji modułów.

Zgodnie z koncepcją łańcucha wartości przedsiębiorstwa¹⁰⁵ Portera [2006a, s. 61- -92]¹⁰⁶, zbiór działań podejmowanych przez określoną firmę w celu wytworzenia oraz sprzedaży dóbr i/lub usług można przedstawić jako łańcuch wartości przedsiębiorstwa. W pierwotnej wersji koncepcji Portera, określona firma zyskuje przewagę konkurencyjną wówczas, gdy wykonuje któreś z kluczowych zadań lepiej lub po niższych kosztach niż jej konkurenci [Porter 2006a, s. 61]. Aktualnie zasadzie tej można nadać szersze znaczenie. Nie dotyczy ona już bowiem wyłącznie kluczowych zadań, a ponadto przedsiębiorstwo nie musi wykonywać wszystkich zadań samodzielnie (może zdecydować się na oddelegowanie realizacji określonego zadania do dostawcy)¹⁰⁷. Niemniej jednak zasadnicza idea uzyskiwania przewagi konkurencyjnej poprzez wykonywanie (lub zakup) określonych zadań lepiej lub po niższych kosztach niż konkurenci, pozostaje aktualna.

Uzasadnienie celowości delokalizacji modułów łańcucha wartości przedsiębiorstw opiera się na korzyściach wynikających ze specjalizacji i związanych z tym zjawiskiem efektów uczenia się oraz doświadczenia. W literaturze ekonomicznej korzyści wynikające z podziału pracy i specjalizacji po raz pierwszy były silnie akcentowane przez Smitha [1954]. Reprezentował on pogląd, że źródłem wzrostu bogactwa narodu jest wzrost produktywności pracy, który jest możliwy dzięki akumulacji kapitału, ale jednocześnie może być również prostą konsekwencją wzrostu podziału pracy (specjalizacji). Ponadto zauważył on, iż specjalizacja może się również przyczyniać do osiągania większej liczby nowych sposobów realizacji zadań, czyli mówiąc bardziej współcześnie – innowacji. Jednocześnie

105 Przygotowując koncepcję łańcucha wartości przedsiębiorstwa, Porter korzystał między innymi z dorobku firmy McKinsey dotyczącego systemów biznesowych (business system) (zob., np. Gluck [1980]; Buaron [1981]). W ujęciu konsultantów przedsiębiorstwa McKinsey system biznesowy obejmował wszystkie, kolejne kroki podejmowane przez dane przedsiębiorstwo w celu wytworzenia i dostarczenia produktu i/lub usługi na rynek. W ramach poszczególnych etapów przedsiębiorstwo mogło dokonywać wyborów w zakresie sposobu realizacji poszczególnych opcji. Opcje te wiązały się ze sobą nawzajem w ramach kolejnych etapów. Analiza ta miała na celu wskazanie obszarów, w ramach których przedsiębiorstwo mogło podejmować kroki zmierzające do osiągnięcia trwałej przewagi konkurencyjnej. Na temat dorobku teoretycznego stanowiącego podstawy do koncepcji łańcucha wartości przedsiębiorstwa zob. szerzej, m. in. w: Sheehan i Foss [2009].

106 Anglojęzyczna wersja książki została po raz pierwszy wydana w 1985 roku.

107 Koncepcja łańcucha wartości przedsiębiorstwa zostanie bardziej szczegółowo omówiona w podrozdziale 3.2.1.2. (szerzej zob. również podrozdział 2.1.1.1.).

122 Smith podkreślał, że podział pracy w gospodarce wpływa na wzrost poziomu wiedzy, a przyswojenie całego wygenerowanego w ten sposób zasobu byłoby niemożliwe dla pojedynczego człowieka i bardzo trudne dla niewielkiej grupy ludzi [Loasby 2002, s. 45-46]. Mimo iż przemyślenia Smitha dotyczyły gospodarki funkcjonującej w II połowie XVIII wieku, w odniesieniu do współczesnej gospodarki wręcz zyskują one na aktualności.

W zagadnieniu relokacji modułów łańcucha wartości uwzględniono również teorię kosztów transakcyjnych. W dużym uproszczeniu teoria ta [Coase 1937; Walker i Weber 1984; Williamson 1985, 1996] dotyczy dylematu make or buy, czyli najlepszego sposobu regulacji transakcji (governance structure), a innymi słowy miejsca realizacji określonego zadania w ujęciu organizacyjnym, a do pewnego stopnia również geograficznym¹⁰⁸. Można zatem przyjąć, że bezpośrednio dotyka ona zagadnienia wyboru formy delokalizacji modułów¹⁰⁹ łańcucha wartości przedsiębiorstwa, przedstawiając związane z nim koszty transakcyjne.

W koncepcji relokacji modułów łańcucha wartości można również zauważyć zastosowanie prawa przewagi komparatywnej Ricardo [1817] zaaplikowanego w formie zmodyfikowanej przez badaczy nowej nowej teorii handlu międzynarodowego [Grossman i Rossi-Hansberg 2006; 2008]. Zgodnie ze wspomnianą teorią, ponieważ walka konkurencyjna odbywa się na poziomie realizacji określonych procesów i/lub funkcji¹¹⁰ pojedynczych przedsiębiorstw, prawo przewagi komparatywnej nadal pozostaje aktualne, ale powinno być stosowane w odniesieniu do specjalizacji krajów w wykonywaniu określonych modułów łańcucha wartości [WTO 2008, s. 108]. Jeśli istnieje taka możliwość, firmy powinny zatem lokalizować realizację poszczególnych modułów w krajach posiadających przewagę komparatywną w zakresie ich wykonania i eksportować je do ostatecznych miejsc przeznaczenia.

Ponadto w odniesieniu do zagadnienia fragmentaryzacji łańcucha wartości przedsiębiorstwa, zastosowanie znajdują teorie i koncepcje ekonomiczne dotykające zagadnienia lokalizacji działalności przedsiębiorstw (szerzej zob. podrozdział 3.1.). Przedstawiają one czynniki, które mogą być brane pod uwagę przy wyborze lokalizacji modułu łańcucha wartości przedsiębiorstwa w kraju i za granicą.

108 Ponieważ podmioty gospodarcze są zlokalizowane przestrzennie (geograficznie), a określona lokalizacja przedsiębiorstwa do pewnego stopnia określa warunki jego działania, zasadnym wydaje się uwzględnienie również struktury geograficznej. Więcej uwagi tej kwestii poświęcono w podrozdziale 3.2.2.1.

109 W pracy przyjmuje się, iż w ramach regulacji rynkowej organizowane są formy związane z dostawcami zewnętrznymi, podczas gdy w ramach regulacji administracyjnej realizowane są formy związane z dostawcami wewnętrznymi. Formy delokalizacji modułów łańcucha wartości zostaną omówione w podrozdziale 3.2.2.2. 110 W oryginale teoria odnosi się do pojęcia „task”.