Zarys historyczny opieki społecznej i pomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi w Polsce i na świecie psychicznymi w Polsce i na świecie

Usamodzielnienie się pomocy społecznej jako osobnej, zinstytucjonalizowanej funkcji społeczeństwa, nastąpiło stosunkowo niedawno, na przełomie XIX i XX wieku.

131 Okres Największej ekspansji przypadł na drugą połowę XX wieku i związany jest ściśle z ideą welfare state (państwa dobrobytu) i jej wdrażaniem. W tym okresie pomoc społeczna na stałe została wpisana w porządek społeczny, polityczny i kulturowy (Kaźmierczak, 1998, s.

41).

Za początki pomocy charytatywnej uważa się czasy starożytne. We wczesnym stadium rozwoju pomoc ta była nazwana dobroczynnością. Ze środków publicznych wypłacano pewne sumy obywatelom rannym w czasie, wojen oraz biednym, niezdolnym zapracować na swoje utrzymanie. Ponadto mogli również liczyć na datki ze strony patrycjuszy, którzy zabiegali w ten sposób o głosy obywateli. Inicjatorem takich działań w przedrepublikańskim Rzymie był Cesarz Marcus Cocceius Nerva (30 – 90 r.), który jako pierwszy wprowadził zapomogi dla ubogich dzieci. Najbardziej znaną formą wsparcia było rozdawnictwo wina, zboża, oliwek i soli (Radwan – Pragłowski, Frysztacki 1996, s. 53).

Oczywistym jest fakt, iż pomoc przysługiwała tylko wolnym obywatelom. W świecie starożytnym ubóstwo oraz niepełnosprawność była oceniana bardzo negatywnie. W tym miejscu należy przytoczyć przykład Spartan, którzy likwidowali jednostki niepełnosprawne i chore oraz osoby starsze (Łopato, 1982, s. 19-21).

Do momentu kiedy dziedzina ta doczekała się regulacji prawnych oraz interwencji państwa, różnych form wsparcia udzielały podmioty prywatne i Kościół Katolicki, klasztory, bractwa oraz towarzystwa dobroczynne (Sierpowska, 2006, s. 13). W chrześcijaństwie zmieniły się zasadniczo motywy udzielanej pomocy. Pomoc ta wypływała głównie z pobudek religijnych oraz – w mniejszym stopniu – moralno – etycznych (Mielczrek, 2006, s.

18). Potrzebujących wspierały również władze miejskie, organizacje kupców i rzemieślników, stąd czasami określano ją mianem prywatnej. Należy jednak mieć na uwadze, że wszystkie te podmioty spełniały w swoisty sposób zdania państwa tamtej epoki (Muszalski, 1996, s. 165).

W XIII w. założono w Londynie jeden z pierwszych szpitali psychiatrycznych Bethlem Royal Hospital należy do jednych z pierwszych szpitali psychiatrycznych jakie pojawiły się w Europie – był prowadzony aż do 1948 r(Shorter, 1997, s. 5).

Obiekty przeznaczone dla osób z zaburzeniami psychicznymi zaczęto tworzyć w Europie od XIII w. Pełniły one głównie funkcje opiekuńcze, które odznaczały się bardzo niskim poziomem usług i traktowania pacjenta (Shorter, 1997, s. 4). Na pomoc ze strony państwa w czasach rządów chrześcijaństwa nie mogły liczyć osoby chore psychicznie.

132 Inaczej sytuacja przedstawiała się w krajach arabskich, gdzie panował islam. Pierwszy obiekt na wzór szpitali psychiatrycznych powstał w Bagdadzie 705 r., a następnie w Fezie i Kairze.

Arabowie koncentrowali się na obserwacjach klinicznych. Pacjentom oferowano nie tylko opiekę, ale również psychoterapię i inne metody leczenia (Syed, 2002, s. 2-9).

Działalność opiekuńcza, uległa radykalnej zmianie na początku XVI w. (Mielczarek, 2006, s. 19). Przecięcie źródła tradycyjnego miłosierdzia chrześcijańskiego w Anglii nastąpiło poprzez utworzenie kościoła anglikańskiego, postępy reformacji w państwach niemieckich, tj. likwidacje zakonów, zeświecczenie dóbr kościelnych. W tej sytuacji w organizowanie opieki zstępowało na państwo (Mielczarek, 1999, s. 40). Działania te dotyczyły głównie osób ubogich, ale wpływały pośrednio również na inne osoby potrzebujące. Duży wpływ miała zmiana sposobów udzielania pomocy związana z zmianą koncepcji ustrojowej i formy państwa. Działania prawotwórcze i rozbudowa aparatu administracyjnego powodowały kształtowanie się nowych zadań publicznych obciążających państwo. Przyjmuje się, że pierwszym źródłem prawa w dziedzinie pomocy społecznej był akt wydany przez angielską królową w 1601 r., zwany prawem ubogich (Akt Elżbietański) (Sierpowska, 2006, s. 14; Kozioł, 2001, s. 156).

Kolejnym angielskim dokumentem prawnym, który wskazywał na istnienie problemu

„obłędu”, był wydany w 1744 roku Akt Dotyczący Włóczęgostwa (Vagrancy Act). Określa on pewną kategorię włóczęgów jako ludzi, „którzy z powodu obłąkania lub innego są tak głęboko zaburzeni w zmysłach, że niebezpieczne byłoby pozwolenie im na przebywanie na wolności” (za: Bynum, 1964, s. 321). Akt ten zobowiązywał każdą osobę do zatrzymania takiego włóczęgi i doprowadzenia go do dwóch sędziów pokoju, którzy decydowali, czy umieścić go w miejscu odosobnienia czy pozostawić na wolności. Akt, określał obłęd jako cechę człowieka – nie natomiast jako problem medyczny. Były to „zachowania niebezpieczne dla innych”. W 1774 roku wydano drugi Akt Dotyczący Włóczęgostwa, gdzie współtwórcami byli również lekarze. Zauważyli oni, że zbudowano zbyt mało domów dla ludzi obłąkanych. Takie domy – zwane madhauses było zazwyczaj tworzone jako ośrodki charytatywne, ale istniały również domy prywatne, które przynosiły ich właścicielom spore zyski. Przyjmowano tam bowiem „szalonych” członków bogatych rodzin. W drugiej połowie XVIII wieku rozpoczęła się w Anglii (podobnie jak w całej Europie) rywalizacji niektórych lekarzy z przedsiębiorczymi osobami nie będącymi lekarzami, o nowe, niezagospodarowane jeszcze źródło zysku – płatna opiekę nad chorymi psychicznie. Akt wydany w 1774 nie stwierdzał kwalifikacji osób, które otwierały dom dla osób chorych psychicznie, nie

133 precyzował również kompetencji ani kwalifikacji takiej osoby. W XVIII wieku choroba psychiczna nie była typowo medycznym zagadnieniem. Do inspekcji takich domów było upoważnione Królewskie Towarzystwo Lekarskie. Oceniali oni warunki sanitarne, natomiast nie zajmowali się oceną postępowania leczniczego osób chorych. Dopiero na początku XIX wieku lekarze postanowili przejąć całkowitą kontrolę nad opieką i leczeniem ludzi z zaburzeniami psychicznymi (Zalewski, 1997, s. 26).

Jako pierwszy Ludwik XIV stworzył publiczny system opieki nad osobami dotkniętymi zaburzeniami psychicznymi. Głównym celem było odseparowanie chorych od społeczeństwa i utrzymywanie ich przy życiu, nie oferując im żadnego leczenia oraz pomocy (Shorter, 1997, s. 5). W 1758 r. angielski lekarz napisał „Traktat o szaleństwie”, gdzie wzywał do leczenia pacjentów w takich ośrodkach, jednakże nie spotkało się to z aprobatą (Schorter, 1997, s. 9). Trzydzieści lat później, król Anglii Jerzy III zapadł na chorobę psychiczną( Elkes, Thorpe, 1967, s.13). Po poprawie jego stanu (jednak nie wyleczeniu) w 1789, zaczęto uważać, że zaburzenia psychiczne nie są nieuniknione i mogą podlegać skutecznej terapii(Ibidem).

W Anglii w latach 1805 i 1815 powoływano dwie Parlamentarne Komisje do Spraw Obłędu (Luancy). Członkowie tych komisji byli zaskoczenie złymi warunkami panującymi w azylach dla obłąkanych i brutalnych sposobach traktowania rezydentów. Do połowy XVIII wieku lekarze nie zajmowali się profesjonalnie leczeniem chorych psychicznie, ponieważ obniżało to ich prestiż i powodowało straty finansowe (Zalewski, 1997, s. 26).

W 1884 roku powstało Stowarzyszenie Medycznych Superintendentów Amerykańskich Instytucji dla Obłąkanych, które rozpoczęło publikowanie Amerykańskiego Przeglądu Obłędu (American Journal of Insanity). Podobna organizacja powstała w Anglii, gdzie w 1841 powstało Stowarzyszenie Medycznych Zarządców Azylu i Szpitali dla Obłąkanych. W 1853 roku rozpoczęli wydawać czasopismo o tytule The Asylum Journal , który zmienił nazwę na Journal of Mental Science. Wydawca czasopisma deklarował, że

„Obłęd jest wyłącznie chorobą mózgu. Lekarz jest obecnie odpowiedzialnym opiekunem obłąkanego (lunatic) i taki musi pozostać na zawsze”(Zalewski, 1997, s. 36). Zwrócenie się ówczesnej psychiatrii w stronę medycyny i biologii odbiło się tragicznie na pacjentach.

Głównie personel leczniczy traktował pacjentów instrumentalnie, a sami pacjenci czuli się głęboko dotknięci, tym, że nikt nie okazuje im zrozumienia. Psychiatria, która opiera się na

134 takim stosunku do chorego, pogłębia brak zaufania pacjenta i w konsekwencji czyni zeń chronika (Belin, 1998, s. 18).

W 1772 r. Philippe Pinel, francuski uczony wprowadził humanitarne metody leczenia osób chorych psychicznie. Zakazał skuwania pacjentów w kajdany i zastosował metody terapeutyczne (Ibidem). Rozpoczęła się nowa era w leczeniu i postępowaniu z osobami chorymi psychicznie.

William Tuke zaprowadził podobne metody leczenia na grunt angielski. Otworzył on szpital The Retreat, który była pierwszą placówką dla osób chorych psychicznie w Anglii stosującą nowoczesne metody terapii, stając się wzorem humanitarnej psychiatrii (Borthwick, Holman, Kennard, McFetridge, Messruther, Wilkes, 2001,s.427-439). Niestety dziewiętnastowieczne społeczności terapeutyczne stosowały terapię moralną przez krótki okres. Warner uważa, że moralna terapia chorych na psychozę w Anglii miała miejsce tylko między 1850 a 1860 rokiem; w tym czasie nastąpiło ożywienie gospodarcze i było duże zapotrzebowanie na pracowników, nawet prezentujących psychotyczne objawy. W USA natomiast terapia moralna była stosowana przez pierwszą połowę XIX wieku. Pacjenci po odbyciu terapii mogli znaleźć pracę, z uwagi na wzrost ekonomiczny kraju (Zalewski, 1997, s. 78). Wynika z tego, iż ekonomia polityczna wpływa na to, czy pacjenci psychiatryczni byli potrzebni i mogli funkcjonować w społeczeństwie, czy trzymano ich w szpitalach i placówkach psychiatrycznych.

W Polsce tradycja opieki społecznej również sięga czasów starożytnych. Przed okresem przyjęcia chrześcijaństwa pomoc osobom starszym i niepełnosprawnym wynikała z sąsiedzkiej i ludzkiej solidarności. Niestety nie zawsze sprawnie funkcjonowała, w szczególności jeśli osoba odbiegała w swoim zachowaniu od reszty populacji mogła zostać odtrącona (Radwan – Pragłowski, Frysztacki 1996, s. 215 - 230). W momencie, gdy Polska przyjęła chrześcijaństwo znalazła się pod wpływem kultury Europy zachodniej przyjmując istniejący tam model instytucji dobroczynnych (Góra, 1989, s. 22 – 35).

Pierwsze instytucje charytatywne sięgają w Polsce XII wieku i były to szpitale – przytułki, usytuowane przy klasztorach lub kościołach. Pomocy udzielano dużej grupie potrzebujących, począwszy od dzieci, poprzez ubogich starców. Natomiast niewiele spośród tych osób było z zaburzeniami psychicznymi. W chrześcijaństwie doszukiwano się w zaburzeniach psychicznych opętania przez demony, bądź przypisywano im nadprzyrodzone zdolności (Mielczarek 2010, s. 81 – 85).

135 Na ziemiach polskich działalność o charakterze dobroczynnym przeżywała rozkwit w XVI wieku. Wówczas rozpoczął się okres demokracji szlacheckiej. Fundatorami szpitali byli członkowie hierarchii kościelnej, mieszczanie, magnaci i szlachta. Szpitale były sytuowane przy klasztorach lub kościołach. Zaczęto wówczas wyodrębniać sierocińce i domy poprawy oraz domy przymusowej pracy dla osób z „marginesu społecznego”. Osoby chore psychicznie mogły liczyć na pobyt w szpitalu, który pełnił tylko funkcje opiekuńcze (Szweda – Lewandowska, 2008, s. 126; Kozioł 2001, s. 164) Podczas zaborów obowiązki tego typu spoczywały na gminach. Ponadto funkcjonowanie społeczeństwa polskiego było uzależnione od zasad jakie narzucił zaborca (Mielczarek, 2010, s. 89). Wpływ na rozwój sfery pomocy społecznej wywarła koncepcja państwa prawnego, a więc takiego, którego funkcjonowanie opiera się na prawie stanowionym przez kompetentne organy, i w którym działa sprawna i nowoczesna administracja publiczna. W takim państwie prawa, uległ zmianie status jednostki, ponieważ człowiek przestał pełnić służebną funkcje wobec władzy, zyskał prawa, nie tylko obowiązki. Jednym z nich było domaganie się pomocy od państwa w trudnych sytuacjach życiowych (Mielczarek, 2006, s. 28 - 35).

Istotne zmiany opieki i pomocy przyniósł wiek XIX, co było związane z powstaniem przemysłu fabrycznego, umacnianie kapitalizmu i masowymi migracjami ludności (Muszalski, 1996, s. 166). Dorywcza i nieregularna dobroczynność przekształca się w Europie w zorganizowaną opiekę społeczną, regulowaną prawem publicznym. Szurgacz (1990, s. 317) wymienia dwie grupy przesłanek, które wpłynęły na przekształcenie dobroczynności w opiekę społeczną. Pierwszą z nich jest zmiana motywów niesienia pomocy, uczucie miłosierdzia zastąpiło poczcie obowiązku obywatelskiego. Drugą przesłanką jest zmiana organizacji i sposobu działania. W miejsce działań wywołanych dobrą i nieprzymuszoną wolą niesienia pomocy bliźnim wprowadzono działania obowiązkowe obciążające głównie państwo i samorząd.

Powyższe zmiany wpłynęły również na postrzeganie osób z zaburzeniami psychicznymi. W XIX wieku sytuacja tych osób uległa dużej poprawie w stosunku do poprzednich lat. Dużym postępem w dziedzinie psychiatrii i opieki nad chorymi wykazały się Niemcy. W niemieckim systemie opieki nad chorymi często ważną rolę odgrywały uniwersytety. Ośrodki uniwersyteckie kształciły osoby kompetentne do prowadzenia terapii, ponadto rywalizowały ze sobą, podnosząc przy tym jakość leczenia. W krajach niemieckojęzycznych funkcjonowało ponad 400 placówek, w których leczono osoby chore psychicznie (Shorter, 1997, s. 34). Podobnie sytuacja osób chorych przedstawiała się w

136 Wielkiej Brytanii. Natomiast w Stanach Zjednoczonych Anna Marsh zapoczątkowała prywatne lecznictwo psychiatryczne otwierając w 1834 ośrodek dla osób chorych psychicznie (Shorter, 1997, s. 40).

Z uwagi na rozwój lecznictwa psychiatrycznego wiele osób chciało rozpocząć terapię.

Placówki, które istniały nie były w stanie przyjąć tak dużej liczby pacjentów, z tego powodu we Francji w 1838 r. wprowadzono prawo regulujące przyjmowanie do tego typu placówek i jego funkcjonowanie (Shorter, 1997, s. 48).

W Polsce w 1838 r. pomysłodawcą zbudowania dużego szpitala psychiatrycznego było lekarskie środowisko warszawskie. Przez wiele lat głównym rzecznikiem i organizatorem tej sprawy jest znakomity polski psychiatra Adolf Mikołaj Rothe. Tworzą się komitety organizacyjne, są zbierane fundusze. Akcję przerywa powstanie styczniowe w 1863r. 21 listopada 1891r. następuje oficjalne otwarcie szpitala pod nazwą: „Warszawska Lecznica dla Obłąkanych”. Szpital dysponuje 420 łóżkami. Na przełomie XIX i XX wieku był pierwszym szpitalem w Polsce oświetlonym elektrycznością, wyposażonym w nowoczesną aparaturę i sprzęt medyczny (www.tworki.eu.).

Kolejne zmiany dokonały się właśnie na przełomie XIX i XX wieku. Istotny wpływ wywarł kryzys ekonomiczny oraz I wojna światowa. W odrodzonym państwie polskim, w 1918 roku problematyka opieki społecznej była bardzo istotna. Wprowadzono wówczas wiele nowatorskich rozwiązań, które były wzorem dla innych państw stojących wówczas na znacznie wyższym poziomie rozwoju gospodarczego niż Polska (Malinowski, 1998, s. 15).

Wydatki na pomoc społeczną były finansowane przez Ministerstwo Opieki Społecznej, a część spraw przekazano Ministerstwu Zdrowia Publicznego. 16 sierpnia 1923 uchwalono ustawę o opiece społecznej⁹. Akt ten definiował co należy rozumieć pod pojęciem opieki społecznej: „Opieką społeczną w rozumieniu niniejszej ustawy jest zaspokojenie ze środków publicznych niezbędnych potrzeb życiowych tych osób, które trwale lub chwilowo własnymi środkami materialnymi lub własną pracą uczynić tego nie mogą, jak również zapobieganie wytwarzaniu się stanu powyżej określonego”(Czubiński, 1994, s.241). Szczegółowy zapis opieki społecznej obejmował w treści ustawy nie tylko dzieci i osoby ubogie, ale również nieuleczalnie chorych i niepełnosprawnych intelektualnie (Szumilcz, 1987, s. 9).

9 Podstawowe przepisy prawne o opiece społecznej. Ustawa z dnia 16 sierpnia 1923 r. o opiece społecznej, Dz.

U. R.P. nr 92, poz. 726.

137 Nowe władze Polski wyznaczyły gminy oraz powiatowe i wojewódzkie związki komunalne do obowiązku nad ludźmi potrzebującymi. Zaczęto również tworzyć pierwsze domy pomocy społecznej. W ten sposób objęto opieką również osoby niepełnosprawne intelektualne i chore psychicznie. Domy pomocy społecznej powstawały już w kształcie podobnym do dzisiejszych. Podstawową zasadą prawa socjalnego w II Rzeczpospolitej była powszechność i obowiązkowość świadczeń. Ponadto uspołecznienie, czyli współpraca sektora publicznego z organizacjami pozarządowymi (Mielczarek 2006, s. 92).

Ten krótki okres budowy publicznego systemu pomocy społecznej został przerwany przez kolejną wojnę. W pierwszych latach po drugiej wojnie światowej nastąpił okres reorganizacji i porządkowania pomocy społecznej. Dnia 22 października 1947 roku został wydany dekret w sprawie mocy obowiązującej niektórych przepisów ustawodawstwa z zakresu opieki społecznej (Dz. U. Nr 63, poz. 398). Dekret potwierdził utrzymanie w mocy ustawy z 1923 roku, poszerzał zakres świadczeń opieki społecznej o opiekę lekarską (Sierpowska, 2006, s. 20; Mielczarek, 2006, s. 54).

Istotny wpływ na rozwój pomocy społecznej wywarło państwo socjalistyczne. Rola socjalistycznej ideologii była osobliwa. Otóż wkład państwa socjalistycznego w ukształtowanie praw socjalnych jednostki nie miał przełożenia na rozwój pomocy społecznej (Sierpowska, 2006, s. 16). To co charakteryzowało ówczesny system organizacyjny pomocy społecznej, można ująć w następujących punktach:

1. Państwowy mecenat pomocy społecznej i jednocześnie wspomaganie jej przez działalność instytucji pozapaństwowych.

2. Merytorycznie umiejscowienie tej dziedziny polityki społecznej przy ochronie zdrowia.

3. Ogniwowy system organizacyjno-wychowawczy.

4. Gmina jako podstawowa jednostka organizacyjna pomocy społecznej.

5. Nadal trwający proces konstruowania systemu zawodowo-kadrowego i prawnego (Szumlicz,1987,s.46).

W Polsce Ludowej nie poświęcano większej uwagi pomocy społecznej. Z uwagi na ideologię równości wszystkich obywateli. Opieka społeczna była traktowana jako instytucja państwa burżuazyjnego i wyrażała podział społeczeństwa (Staręga- Piasek, 1993, s. 1).

Uznanie roli pomocy społecznej wyrażało się w procesie legislacyjnym, przez cały okres PRL obowiązywała nieaktualna Ustawa o opiece społecznej z 1923 r. (Sierpowska, 2006, s.

138 21). Zdaniem Szumilcza (1987, s. 36) opieka społeczna w latach 1945 – 1990 charakteryzowała się wysokim stopniem decentralizacji organów pomocowych. Szurgacz (1989, s.) ocenił obowiązujący wówczas system organizacyjny pomocy społecznej, jako nieprzejrzysty, niespójny, szczególnie na szczeblu podstawowym. Występowało tu dużo podmiotów, których kompetencje się krzyżowały i nakładały na siebie. W rezultacie występowało rozproszenie się informacji i ich długi obieg, miało też miejsce nadmiar czynności biurokratycznych. W związku z tym osoby, które oczekiwały pomocy były zmuszone długo na nią oczekiwać. Standard tej pomocy również nie odznaczał się wysokim poziomem.

W poprzednim systemie pomoc społeczna była udzielana z niewielkim udziałem organizacji społecznych. Do najważniejszych należały:

- Polski Czerwony Krzyż,

- Polski Komitet Pomocy Społecznej Caritas (Auleytner, 2004, s. 151).

Niezbędnym elementem rozważań na temat byłej praktyki pomocy społecznej jest statystyczna analiza wydatków poniesionych na ten cel, ich struktury przedmiotowej i podmiotowej (Mielczarek, 2006, s. 63). Poziom wydatków na rzecz pomocy społecznej przez szereg lat nie ulegał specjalnym zmianom. Dane dotyczące funkcjonowania domów pomocy społecznej podają, iż zamieszkiwało wówczas w tych ośrodkach około 62 tyś mieszkańców.

Ponad jedną trzecią pensjonariuszy stanowiły osoby przewlekle chore, około 17% to osoby niepełnosprawne intelektualnie. Z niniejszych informacji wynika, że domy pomocy społecznej były w stanie przyjąć tylko co drugą osobę wymagającą tej formy pomocy.

Oznacza to, że osoby potrzebujące mogły nie otrzymać wcale (Mielczarek, 2006, s. 65;

Mielczarek, 2010, s. 93).

Pomimo krytyki ówczesnego modelu pomocy społecznej i postulatów jego reformy na zasadnicze zmiany czekano aż do 1990 roku. Najbardziej istotną zmianą było uznanie w Polsce zasady państwa prawnego i zapisanie jej w Konstytucji w 1989 r. Zasada ta wyrażała się przede wszystkim w rozszerzeniu uprawnień jednostki wobec organów władzy i wymagała ścisłego oparcia działań administracyjnych na przepisach prawa, zaś ingerencja w prawa i obowiązki obywatela powinna mieć bezpośrednie umocowanie w przepisach powszechnie obowiązujących (Sierpowska, 2006, s. 24, Mielczarek, 2006, s. 70). W 1990 roku dokonano zmian w przynależności resortowej, przenosząc pomoc społeczną z

139 ministerstwa zdrowia do ministerstwa pracy, utworzony został resort pracy i polityki socjalnej (Sierpowska, 2006, s.24).

Ustawa o pomocy społecznej z dnia 29 listopada 1990 roku to narzędzie polityki społecznej państwa, które umożliwia osobom w trudnych sytuacjach życiowych, nie będących w stanie ich pokonać wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia¹⁰. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowe i samorządowej, współpracując w tym zakresie z organizacjami społecznymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi¹¹.

Ustawa z 1990 roku zdecydowanie bardziej eksponowała aspekt pomocowy niż opiekuńczy. Kładąc nacisk na zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych, godnych warunków bytowych i na integrację ze środowiskiem a nie izolację od niego. Ponadto kładziono nacisk na działania, mające na celu zapobieganie powstawaniu sytuacji trudnych.

W oparciu o powyższą ustawę, osoby, których stan zdrowia wymagał wzmożonej opieki medycznej z powodu niepełnosprawności czy choroby przewlekłej i nie były zdolne do samodzielnego funkcjonowania w środowisku mogły zamieszkiwać w domach pomocy społecznej (Szumlicz 1989, s. 23). Całodobową opiekę dla grupy osób z zaburzeniami psychicznymi świadczą również szpitale psychiatryczne, zakłady opiekuńczo-lecznicze i leczniczo-opiekuńcze, podlegające pod resort ochrony zdrowia i opłacane z Narodowego Funduszu Zdrowia (Jurek 2007, s. 21).

Pomimo wielu pozytywnych zmian, które wniosła ze sobą ustawa z 1990 roku, nie zawierała ona kompleksowej regulacji pomocy społecznej. Zabrakło w niej szczegółowych przepisów o nadzorze i jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej. Niedoskonałości tej ustawy potwierdziły liczne jej nowelizacje.

Nowa ustawa o pomocy społecznej została uchwalona 12 marca 2004 r. (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późń. zm.), która weszła w życie 1 maja 2004 roku. Z uwagi na integrację ze strukturami europejskimi, akt ustalił nowy katalog podmiotów uprawnionych do świadczeń, którymi są obecnie także cudzoziemcy, w tym obywatele Unii Europejskiej. Ustawa zawiera wiele nowych regulacji precyzujących powierzanie zadań. Zdecydowanie więcej miejsca

10 Ustawa o pomocy społecznej a dnia 29 listopada 1990 r. (jednolity tekst). Dz. U. z 1998r. Nr 64, poz 414, zm.

1998 r. Nr 106, poz. 668, Nr 117, poz. 756, Nr 162, poz. 1118, Nr 162, poz. 1126, 1999r., Nr 20, poz. 170.

11 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, Dz. U. nr 16, poz. 95.

140 poświęcono zasadom funkcjonowania domów pomocy społecznej. Ustawodawca przeniósł do ustawy z 2004 roku niektóre przepisy zawarte dotychczas w aktach wykonawczych.

Pomimo wielu zastrzeżeń obecnie funkcjonująca Ustawa zapewnia godziwe warunki życia i niezbędną pomoc osobom jej potrzebującej. Współcześnie pomoc społeczna jest systemem zabezpieczenia społecznego, a zapotrzebowanie na jej świadczenia nadal rośnie, szczególnie na domy pomocy społecznej wszystkich profili.