Pionierskie badania nad jakością życia

Pierwsze badania tego typu przeprowadził A. Campbell, które rozpoczął nad ludnością Stanów Zjednoczonych w 1971 roku. A. Campbell postanowił znaleźć sposób na dokonanie możliwie precyzyjnego opisu psychologicznych aspektów życia ludzi, analogicznie do opracowanych wcześniej i bardzo popularnych opisów ekonomicznych, takich jak dochód narodowy, produkt narodowy, stopa zysku, itp. (Campbell, 1976, s.

117-90 124). Badacz ten skupiał się głównie w swojej pracy na badaniu społeczności nie interesowała go jednostka ludzka sama w sobie. Jego intencją było również stworzenie miary ilościowej, umożliwiającej ocenę zmian dokonujących się w życiu ludzi a dokładnie w zakresie jednego z jego aspektów (za: Kowalik, 1994, s.76).

Campbell przyjął w swoich badaniach pewne koncepcje. Otóż założył, że społeczeństwo ze względu na posiadane zasoby i sposób zorganizowania, może dysponować rożnymi możliwościami zaspokajania potrzeb swoich członków. Wynikiem czego jeśli potrzeby zostaną zaspokojone w wysokim stopniu to społeczeństwo również będzie zadowolone. Ludzie, którzy nie będą w stanie zaspokoić swoich potrzeb będą mieć najniższą satysfakcję z życia (Oskamp, 1984). Campbell przyjął również, że tak jak zostało to naświetlone w poprzednim podrozdziale obiektywne warunki życia nie zawsze są jednoznaczne z subiektywnymi odczuciami osób badanych. Zwrócił również uwagę na fakt, że wykorzystywane wówczas sposoby pomiaru zadowolenia z życia są bardzo wrażliwe na pewien typ zdarzeń jak: urodzenie dziecka, choroba, śmierć, ślub, i inne, które zakłócają całościowy odbiór informacji o własnym życiu i jego ocenę (Campbell, 1981, za: Kowalik, 1994, s. 78). Z uwagi na powyższe założenia dokonał on pewnego uściślenia twierdząc, że obiektywne warunki życia oddziałują na jego zadowolenia z takim stopniu, w jakim mogą determinować jego doświadczenie życia.

Z tego względu autor podjął się opracowania swojego własnego narzędzi pomiarowego. Założył sobie, że powinno ono spełniać kilka warunków takich jak: być proste w użyciu, wskaźnik powinien odnosić się do konkretnych elementów (sfer) życia, powinien być zrozumiały dla osób mających wpływ na kształtowanie warunków życia (np. polityków) oraz powinien umożliwić wprowadzenie zmian w tych sferach, które podlegają pomiarowi.

Wraz ze współpracownikami P. Conversem i W. Rodgersem opracowali Skalę Jakości Życia, w której skład wchodziło kilkanaście dziedzin życia oraz siedmio stopniowa skala ocen (tabela 7)(za: Zawiślak, 2011, s. 47; Błaszczyk, Jnuszkiewicz, Śmigielski, 2006, s. 18;

Kowalik, 1994, s.78).

91

Tabela 7. Zadowolenie z rożnych dziedzin życia w USA. Wyniki przedstawiono w procentach (%).

Dziedziny życia Niezadowolonych Neutralnych Zadowolonych Średnia (w skali 1-7) Źródło: Campbell, Converse, Rodgerrse, 1976, s.63; w: Kowalik, 1994, s.78).

Badania zostały przeprowadzone na grupie 2270 Amerykanów. Miarą globalnego poczucia zadowolenia z życia był średni wynik dla wszystkich szczegółowych dziedzin życia, co ilustruje powyższa tabel nr 2.4.

Stanisław Kowalik podkreśla (1994, 1994a, 1993), iż pomimo tego, że powstało wiele innych modyfikacji Skali Jakości Życia, zaczęły się również pojawiać nowe prace, które odznaczały się być może wyższą dbałością o szczegóły metodologiczne badania, to popularność tej metody była bardzo wysoka. Kowalik uważa, że najprawdopodobniej

„bliskość” tej metody w stosunku do wiedzy potocznej na temat jakości życia jaką dysponują nieprofesjonaliści decyduje o stałym zainteresowaniu.

Na gruncie polskim jedną z najwcześniejszych koncepcji jest koncepcja mająca charakter normatywny według Tadeusza Tomaszewskiego. Według jego koncepcji jakość życia człowieka wzrasta wraz z procesami rozwojowymi jednostki (za: Derbis, 2000, s. 25).

92 Jak twierdzi twórca koncepcji człowiek ma wrodzoną zdolność i dążność do samorozwoju.

W związku z czym dąży on do uzyskania maksymalnego poziomu w swoim życiu (Tomaszewski, 1984, za: Gofron, 2001, s. 71).

Stąd według Tomaszewskiego życie bogate we wrażenia jest jakościowo lepsze niż monotonne, tak jak, wyższą wartość ma życie, w którym wiele rozumiemy, jesteśmy aktywni, twórczy, zaangażowani, pozostajemy w relacjach z innymi ludźmi, od takiego, w którym niewiele pojmujemy, jesteśmy jałowi i samotni. Autor koncepcji wiąże rozwój jakościowy z tezą, iż nie tylko odbywa się on poprzez wzrost sam w sobie pod kątem ilościowym doświadczeń, ale również poprzez zmianę organizacji systemów rozwijających się, przez podnoszenie ich poziomu organizacyjnego i w konsekwencji pojawienia się szereg cech jakościowo nowych w porównaniu z punktem wyjścia (za: Tomaszewski, 1984, s. 208-209, Derbis, 2000, s. 25, Gofron, 2001, s.71).

Jak już wcześniej zostało wspomniane autor ten łączy jakość z pojęciem wszechstronnego, ogólnego rozwoju jednostki. „Rozwój wszechstronny człowieka jest to taki rozwój, który prowadzi do podnoszenia się jakości życia we wszystkich jego aspektach i we właściwej proporcji. To samo możemy również powiedzieć o społeczeństwie.

Społeczeństwem wszechstronne rozwiniętym możemy nazwać społeczeństwo, które umożliwia rozwój wszystkich aspektów jakości życia jak największej liczby ludzi”

(Tomaszewski, 1984, s. 208 – 209). Tomaszewski dla określenia treści pojęcia „jakość życia”

wyróżnia pewne kryteria, w miarę stabilne, jednakże ułatwiające uwzględnienie zmienności.

Należą do nich: bogactwo przeżyć, poziom świadomości, poziom aktywności, twórczość i współuczestniczenie w życiu społecznym (Tomaszewski, 1984, s. 208-209).

Szereg powyższych wyznaczników jakości życia znalazło empiryczne potwierdzenie.

Między innymi Riipinen (1997, s.81-89) wykazuje pozytywny związek zaangażowania w pracę, rozumiany jako stopień identyfikacji z nią i dobrostanu. Szczególnie jeśli zaangażowanie w pracę opiera się na spełnianiu potrzeb a nie na przykład wiekiem, protestancką etyką pracy czy specyficznymi czynnikami pracy. Feather (1989) w swoich badaniach potwierdził pozytywny związek pomiędzy jakością życia a aktywnością. Według niego bezcelowość jest czynnikiem szczególnie obniżającym dobrostan starszych bezrobotnych. Warr i Payn (1983, s. 206-222) wykazali pozytywną korelację aktywności i dobrostanu u robotników oraz klasy średniej. Według badań Bailey i Miller, w których próbowali dowieść czy kobiety i mężczyźni są bardziej czy mniej usatysfakcjonowani z

93 życia, w zależności od ekspansywności życia. Przebadali osoby studiujące w Stanowym Uniwersytecie Tennessee. Wyniki wykazały, że zarówno kobiety jak i mężczyźni prowadzący bardziej intensywny styl życia byli bardziej usatysfakcjonowani życiowo i dodatkowo nie wykazywali zwiększonego stresu osobistego. Autorzy tych badań ponadto wykazali także istotną, pozytywną rolę związków interpersonalnych w ogólnej satysfakcji życiowej.

Tomaszewski wykazał w swojej koncepcji, że każdy człowiek włączony jest w pewien zorganizowany układ i stanowi pewien podsystem w szerszym systemie o czym już zostało wspomniane powyżej. System ten składa się z różnych elementów, które się uzupełniają i na siebie wzajemnie oddziaływują. Nie jest możliwe wyodrębnienie któregokolwiek z nich i traktowanie go jako jedynego kryterium jakości życia. Każdy z nich z osobna w oderwaniu od innych musi prowadzić w konsekwencji do obniżenia ogólnej jakości życia i zuboża je zamiast wzbogacać. Dzięki temu stanowią zwarty całokształt.

Poniżej zostaną zaprezentowane oraz objaśnione kryteria jakości życia ludzkiego, według Tadeusza Tomaszewskiego (Tomaszewski, 1989, s. 203-209, za: Zawiślak, 2011, s. 48).

1. Bogactwo przeżyć. Autor wiąże to pojęcie z różnorodnością, intensywnością oraz ilością przeżyć. Uwzględnia również dopływ wrażeń jako niezbędny element normalnego przebiegu aktywności organizmu. Tym samym życie pełne wrażeń, przeżyć, emocji, bogate uczuciowo, jest uważane za jakościowo lepsze niż życie monotonne, nudne, w którym nic się nie dzieje, a następuje tylko powtarzalność pewnych sytuacji.

2. Poziom świadomości. Jest związany ze zdolnością wytwarzania obrazu poznawczego rzeczywistości. W każdym człowieku tkwi chęć poznawcza, potrzeba wiadomości o świecie, rozumienia świata, poszerzania swoich horyzontów. Jest to związane z od zawsze realizowaną potrzebą odkrywania czegoś nowego. Tym samym życie człowieka, który dużo wie, rozumie, i ma chęć odkrywani ceni się wyżej niż człowieka, który tego rozeznania nie posiada.

3. Poziom aktywności. Działalność psychiczna, umysłowa wiąże się również z działalnością fizyczną. Człowiek czynny, aktywny, jest bardziej świadom otaczającego go świata, poza tym jest to oznaka zdrowia i rozwoju. Należy do największych wartości w życiu człowieka, dzięki której jego życie staje się bardziej cenne.

94 4. Twórczość. Jest to szczególny rodzaj działalności skierowany na przekształcanie rzeczywistości, wprowadzanie określonych zmian, stwarzanie nowych sytuacji, wprowadzanie nowych idei, nowych wartości. Człowiek, który w prowadzi działalność twórczą, pozostawiającą po sobie wartościowe skutki przeżywa swoje życie w pełni.

5. Współuczestnictwo w życiu społecznym. Współistnienie z innymi ludźmi, współdziałanie z nimi, podejmowanie wspólnych działań i wyzwań jest oceniane wysoko. Realizacja wspólnych zadań, włączanie wyników wspólnej działalności do dorobku ogólnego nadaje życiu sens i ściśle wiąże się z jego kierunkowością.

Natomiast życie w izolacji, w odosobnieniu jest uważane za powszechnie gorsze.

Odnosząc się do powyższych koncepcji autorzy jednoznacznie stwierdzili zależność pomiędzy wysokością jakości życia a aktywnością. Ten aspekt w szczególności dotyczy osób zamieszkujących w domu pomocy społecznej, gdzie zaprezentowane przez Tomaszewskiego pięć kryteriów jest spełnione w znacznie mniejszym stopniu. Najczęściej osoby te nie wykonują pracy zarobkowej, wykazują niższy poziom aktywności i nie uczestniczą aktywnie w życiu społecznym. Wtórnie prowadzi to do wykluczenia tych osób i niższej oceny ich jakości życia przez społeczeństwo.