DOCHODU MIESZKAŃCÓW WSI
Alina Lewczuk 1, Aleksander Lewczuk 2
1 Katedra Towaroznawstwa Ogólnego i Doświadczalnictwa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
2 Katedra Agrobiznesu i Ekonomii Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Wstęp
Chów i hodowla kóz na obszarach wiejskich, a zwłaszcza w drobnych go-spodarstwach rolnych w Polsce ma wieloletnią tradycję. W opinii ludności zajmującej się chowem i hodowlą kóz jest to zwierzę wyjątkowe, które charakteryzuje się swoistą inteligencją, jest łaskawe, wesołe i przyjazne człowiekowi. Koza jednocześnie dostarcza człowiekowi taniego mleka pitnego, z którego równieŜ moŜna wytwarzać doskonałe przetwory mleczne (jogurt, kefir) oraz róŜne rodzaje serów. Ponadto dostarcza smacznego, delikatnego mięsa i wartościowych skór do cenionych na rynku wyrobów skórzanych.
Dynamika chowu i hodowli kóz w Polsce w poszczególnych latach wykazywała duŜe zróŜnicowanie. Było to związane z sytuacją materialną mieszkańców wsi oraz tzw.
„modą na chów kóz”. W okresie międzywojennym chów kóz był uwaŜany jako
„synonim biedy na wsi”. Wynika to z faktu, Ŝe rzeczywiście kozy były chowane w gospodarstwach rolnych obszarowo najmniejszych i biednych. Statystyki podają, Ŝe tuŜ po drugiej wojnie światowej pogłowie kóz w Polsce liczyło 832 tys. sztuk. Jednak od tego czasu do 1980 roku liczba hodowanych kóz w Polsce systematycznie malała. W 1980 roku pogłowie hodowanych kóz w Polsce spadło do 40 tys. sztuk. Ponowny i wyraźny wzrost zainteresowania chowem i hodowlą kóz w Polsce notuje się od początku lat osiemdziesiątych. Chów i hodowla kóz preferowana jest zwłaszcza w indywidualnych gospodarstwach rolnych, które posiadają średniej jakości uŜytki rolne.
W opinii wielu autorów kozy posiadają liczne zalety hodowlane i uŜytkowe, a zwłaszcza duŜą wytrzymałość na niekorzystne warunki klimatyczno-geograficzne, łatwość przystosowania się do nowego środowiska, małą wybredność w pobieraniu pokarmu, wczesną dojrzałość płciową, skromne wymagania bytowe, odmienny od krowiego skład mleka, itd. Produkty kozie są zaliczane do tzw. zdrowej Ŝywności i z pewnością zapotrzebowanie na nie w Polsce będzie wzrastało. Obecnie dynamika wzrostu pogłowia kóz w Polsce jest znaczna i stan ten moŜna utrzymać poprzez pomoc hodowcom kóz w realizacji zbytu wytworzonych produktów [BARAN, UDAŁA 1997;
PIENIAK-LENDZION i in. 1998].
Głównym kierunkiem uŜytkowania kóz w Polsce jest produkcja mleka.
W ostatnich latach mleko staje się na polskim rynku coraz bardziej popularne. RównieŜ przetwory z mleka koziego cieszą się duŜą popularnością, mimo wzrastających cen.
A. Lewczuk, A. Lewczuk 194
Według RYNIEWICZ i KRZYśEWSKIEGO [1995] mleko kozie mimo, Ŝe pod względem składu chemicznego zbliŜone jest do krowiego, charakteryzuje się lepszą przyswajalnością tłuszczu przez człowieka. Zawarte białko w mleku kozim nie wywołuje równieŜ odczynów alergicznych, których liczba wzrasta, zwłaszcza u dzieci. Wymienione przez autorów zalety mleka koziego sprawiają, Ŝe zapotrzebowanie na nie wzrasta, a prawa rynku dyktują cenę. Dlatego teŜ mleko kozie jest 6-7 razy droŜsze od mleka krowiego, co umoŜliwia ludności wiejskiej pozyskiwanie dodatkowych źródeł dochodu.
WaŜnym kierunkiem uŜytkowania kóz jest równieŜ produkcja mięsa. Na szczególne podkreślenie zasługuje niezwykle wartościowe i smaczne mięso pochodzące od koźląt, które swoimi walorami przewyŜsza cielęcinę i jagnięcinę. Cenioną cechą mięsa od koźląt jest niewielka zawartość tłuszczu, który łatwo oddziela się od całości tuszy, równieŜ tkanka mięsna jest mało przerośnięta tłuszczem.
Chów i hodowla kóz w Polsce stanowi w wielu regionach kraju dodatkowe źródło dochodu ludności rolniczej i pozarolniczej na obszarach wiejskich.
Celem badań było poznanie uwarunkowań oraz szans i barier rozwoju chowu i hodowli kóz jako dodatkowego źródła dochodu mieszkańców obszarów wiejskich, a zwłaszcza ludności rolniczej.
Metodyka badań
Przedmiotem badań były fermy kozie oraz gospodarstwa rolne, w których one były zlokalizowane. Natomiast podmiotem badań były cechy sylwetki zawodowej i społecznej właścicieli ferm kozich. W niniejszej pracy wykorzystano dane dotyczące problematyki funkcjonowania i rozwoju ferm kozich w aspekcie pozyskiwania dodatkowych źródeł dochodu przez mieszkańców wsi.
Badaniami objęto 22 fermy kozie, które były zlokalizowane na obszarach wiejskich w Polsce. Właścicielami 19 ferm kozich byli rolnicy, posiadający gospo-darstwo rolne, zaś 3 ferm ludność pozarolnicza na obszarach wiejskich. Dobór ferm do badań był losowy. Badania przeprowadzono na przełomie 2005 i 2006 r.
W badaniach wykorzystano ankietę, która składała się z dwóch części. Tematem pierwszej części była problematyka powstawania, funkcjonowania i rozwoju ferm kozich w aspekcie moŜliwości pozyskiwania dodatkowych i alternatywnych źródeł dochodu. Natomiast druga część ankiety była poświęcona rolnikowi oraz jego gospodarstwu.
Zebrany materiał opracowano statystycznie w oparciu o metody wykorzystywane w naukach ekonomiczno-rolniczych.
Wyniki badań i dyskusja
Przemiany ustrojowe w Polsce spowodowały pogorszenie się sytuacji ekono-micznej ludności rolniczej i pozarolniczej na obszarach wiejskich. ObniŜenie opła-calności produkcji rolniczej, zwłaszcza w mniejszych gospodarstwach rolnych przy szybko rosnących cenach środków produkcji zmusiła rolników do poszukiwania dodatkowych lub alternatywnych źródeł dochodu.
Zdaniem GNIOT [2005] konsumenci coraz bardziej poszukują większej rozmaitości, smaczniejszej Ŝywności, często pochodzącej ze zwierząt tzw. niekonwencjonalnych, a więc strusie, jelenie, daniele, króliki, raki, kozy itp. Zapotrzebowanie na tego rodzaju produkty tworzy na rynku nisze, którą małe gospodarstwa potrafiłyby wspaniale
CHÓW I HODOWLA KÓZ JAKO DODATKOWE ŹRÓDŁO ... 195 zagospodarować. Amatorzy tych specjalnych produktów stanowią małą grupę w skali rynku, nie naleŜy jednak ich ignorować, bo ich liczba rośnie i naleŜą oni do najlepiej wykształconej i najbardziej zamoŜnej warstwy społeczeństwa. To właśnie oni są konsumentami „pionierami” - elitą, którą z czasem zaczną naśladować inni nabywcy.
Według JAMROZ i NOWICKIEGO [1994] duŜe zainteresowanie chowem kóz w Polsce odnotowano w latach powojennych (1945-1955). Kozy były hodowane głównie przez górników i kolejarzy Górnego i Dolnego Śląska dla pozyskiwania mleka. Natomiast hodowanie kóz w celu pozyskiwania smacznej koźlęciny, wykwintnych serów czy skór nie miało w Polsce tradycji oraz potrzebnych form organizacyjnych. Spadek zainteresowania chowem i hodowlą kóz w latach późniejszych był spowodowany intensyfikacją hodowli bydła i coraz lepszym zaspokajaniem potrzeb ludności na mleko krowie. Ponowne zainteresowanie chowem i hodowlą kóz nastąpiło w Polsce dopiero Motywy i rys historyczny rozpoczęcia chowu i hodowli kóz
Motives and history of goats’ breeding and raising creation
Wyszczególnienie Specification
n 1) % resp.
Chęć hodowania przyjaznych i poŜytecznych zwierząt Willigness to breed friendly and useful animals
2 9,1
MoŜliwości dodatkowego dochodu; Additional income possibility 2 9,1 Ferma powstała na bazie kozy przywiezionej z Moskwy
Farm was established on the basis of goats from Moscow
2 9,1
Traktuję to jako hobby; I treat it as a hobby 2 9,1
Za namową znajomych; Under friend persuasion 2 9,1
Import kóz z Francji; Goat’s import from France 1 4,5
Rozpoczęcie hodowli: Breeding start
1) hodowcy mogli podać więcej niŜ jedną odpowiedź; breeders could give more than one answer Źródło: badania własne; Source: own survey
Z wypowiedzi właścicieli ferm kozich wynika, Ŝe głównym motywem załoŜenia chowu i hodowli kóz była moŜliwość pozyskiwania dodatkowego dochodu oraz zamiłowanie rolników do tego gatunku zwierząt (tab. 1).
Zdaniem TYSZKI [1994] waŜnym motywem chowu i hodowli kóz jest to, Ŝe w małych (karłowatych) gospodarstwach rolnych koza moŜe z powodzeniem zastąpić krowę, gdyŜ wymaga ona znacznie mniejszych nakładów (pasze, budynki, robocizna), a dostarcza 2-3 litry mleka dziennie. Zjawisko to w ostatnich latach nasiliło się w związku z uboŜeniem społeczeństwa, zwłaszcza na obszarach wiejskich i małych miast. Ponadto w Polsce obserwuje się utrzymywanie pojedynczych kóz w ogrodach przy domach.
Kozy odgrywają rolę zwierząt amatorskich, „kosiarek do trawników” i dostarczają
A. Lewczuk, A. Lewczuk 196
głównie mleka.
Stwierdzono, Ŝe najbardziej popularną rasą kóz hodowanych w Polsce jest rasa barwna uszlachetniona (59,1%). Wśród innych ras kóz hodowcy wymienili (tab. 2):
biała uszlachetniona (40,9%), alpejska (27,3%), polsko-holenderska (4,5%) oraz burska (4,5%). Ponadto 13,6% właścicieli ferm hodowało krzyŜówki róŜnych ras. Z kolei 4,5%
hodowców nie znało nazwy rasy hodowanych kóz. Wynika stąd, Ŝe był to chów kóz o charakterze przydomowym, amatorskim.
Tabela 2; Table 2 Rasy kóz hodowane w badanych fermach
Goats’ races breeded on surveyed farms
Wyszczególnienie Specification
n 1) % resp
Barwna uszlachetniona; Colourful graded up 13 59,1
Biała uszlachetniona; White graded up 9 40,9
Alpejska; Alpine 6 27,3
KrzyŜówki ras; Mixture of races 3 13,6
Polsko-holenderska; Polish-Dutch 1 4,5
Burska; Boers 1 4,5
Nie znam; Do not know 1 4,5
Brak danych; No data available 2 9,1
1) hodowcy mogli podać więcej niŜ jedną odpowiedź; breeders could give more than one answer Źródło: badania własne; Source: own survey
Zdaniem NIśNIKOWSKIEGO i in. [2003] w Polsce stopniowo następuje stabilizacja struktury rasowej kóz. Wśród kóz białych w 2002 roku dominowała rasa biała uszlachetniona (75,3%) oraz saaneńska (22,3%), przy stałej tendencji spadkowej udziału kóz białych bezrasowych (2,2%). Autorzy stwierdzili, Ŝe w Polsce występują równieŜ mieszańce kóz białych z burskimi i anglonubijskimi. Jest to związane z trwającymi pracami nad wytworzeniem ras i linii kóz mięsnych, co przy intensywnym propagowaniu spoŜycia mięsa koziego jest działaniem ciekawym i potrzebnym. Ogólnie jednak udział kóz białych, mimo ich dominacji w pogłowiu, spada na rzecz rosnącego zainteresowania kozami ras barwnych.
Wielkość stada chowu i hodowli kóz w badanych gospodarstwach była dość zróŜnicowana. Stado podstawowe liczyło średnio 25,1 osobników i wahało się od 2 do 50 kóz. Z kolei stan średnioroczny hodowanych kóz wraz z potomstwem wynosił średnio 46,0 osobników z wahaniami od 12 do 120 kóz.
Zdaniem SIKORY [2004] kozy jako zwierzęta gospodarskie w najmniejszym stopniu poddawane były intensywnej produkcji rolnej. W przewaŜającej liczbie chowane były one w małych grupach. Tylko niewielki procent kóz w Polsce zgromadzony był i jest w duŜych stadach produkcyjnych. Dlatego teŜ koza najlepiej spośród zwierząt nadaje się do chowu w gospodarstwie ekologicznym.
WaŜnym zagadnieniem badawczym było poznanie kierunków działalności badanych ferm hodowli kóz (tab. 3). Z badań wynika, Ŝe fermy kozie rozwijały jednocześnie kilka kierunków produkcji. Stwierdzono, Ŝe co druga badana ferma kóz była ukierunkowana na produkcję materiału hodowlanego. Hodowcy kóz do pozostałych kierunków działalności swoich ferm zaliczyli:
- produkcję mleka (31,8%), - sprzedaŜ mleka (27,3%), - sprzedaŜ młodych kóz (22,7%),
CHÓW I HODOWLA KÓZ JAKO DODATKOWE ŹRÓDŁO ... 197 - pasteryzowanie mleka, konfekcjonowanie i dostarczanie do sklepów (13,6%), - przetwarzanie mleka na sery i twaróg (9,1%),
- produkcję na zamówienie serów i przetworów z koziego mleka (9,1%), - sprzedaŜ mięsa (4,5%).
Tabela 3; Table 3 Kierunki działalności badanych ferm hodowli kóz
Activity directions of surveyed goats’ farms
Wyszczególnienie Specification
n 1) % resp.
Produkcja materiału hodowlanego; Production of breeding material 11 50,0
Produkcja mleka; Milk production 7 31,8
SprzedaŜ mleka; Milk sale 6 27,3
SprzedaŜ młodych kóz; Young goats sale 5 22,7
Mleko było pasteryzowane i dostarczane do sklepów Milk was pasteurized and delivered to shops
3 13,6
Przetworzenie mleka na sery i twaróg Milk processing for cheese and curd
2 9,1
Produkcja na zamówienie serów i przetworów z koziego mleka Production for booking of cheese and goats’ milk products
2 9,1
SprzedaŜ mięsa; Meat sale 1 4,5
Produkcja materiału hodowlanego; Production of breeding material 1 4,5
Brak danych; No data available 1 4,5
1) hodowcy mogli podać więcej niŜ jedną odpowiedź; breeders could give more than one answer Źródło: badania własne; Source: own survey
Z badań własnych wynika, Ŝe zaledwie co dziesiąta ferma kóz była ukierun-kowana na przetwarzanie mleka na sery i twarogi. Zdaniem SZUMSKIEJ i TOKARSKIEJ
[1997] wytwarzanie serów jest waŜnym działem przetwórstwa mleka koziego. Kiedy popyt na tak nietrwałe produkty, jak mleko, jogurt i sery twarogowe jest niewielki, istnieje potrzeba produkcji wyrobów o znacznej trwałości, łatwych do przechowywania i odpornych na zepsucie. Zatem wszystkie zabiegi wpływające na polepszenie właściwości przetwórczych mleka i poprawiające jakość serów są godne odnotowania i warte zastosowania. RównieŜ w opinii KMIEĆ i in. [1999] w krajach Europy Zachodniej mleko kozie przeznacza się głównie do produkcji serów. Surowcem do produkcji serów moŜe być tylko mleko wysokiej jakości. Pod względem chemicznym mleko kozie powinno wykazywać się duŜą zawartością kazeiny, wapnia i fosforanów. Kazeina jest fosfoproteidem charakterystycznym tylko dla mleka kóz.
Z badań własnych wynika, Ŝe ponad co druga ferma (59,1%) specjalizowała się w produkcji mięsa koziego (tab. 4). Ze zbytem mięsa koziego nie miało problemów tylko 7,7% badanych hodowców. Pozostali hodowcy wymienili następujące problemy ze zbytem mięsa koziego: sezonowa produkcja materiału rzeźnego (30,8% wypowiedzi), odbiór materiału rzeźnego raz w roku (15,4%), rzadko organizowana sprzedaŜ zagraniczna (15,4%) oraz brak zbytu na matki kozie (15,4%). Z kolei 7,7% hodowców stwierdziło, Ŝe produkuje mięso kozie dla potrzeb własnej rodziny i znajomych.
Tabela 4; Table 4 Specjalizacja ferm kozich w produkcji mięsa
Specialization of goats fams in meat production
Wyszczególnienie n % resp.
A. Lewczuk, A. Lewczuk 198
Specification Produkcja mięsa koziego; Production of goats meat
Tak; Yes 13 59,1
Nie; No 5 22,7
Jakie są problemy z jego zbytem? What are the problems with sale?
- sezonowa produkcja materiału rzeźnego; seasonal production of meat 4 30,8 - odbiór materiału rzeźnego raz w roku; collection of meat once a year 2 15,4 - rzadko organizowana sprzedaŜ zagraniczna; rarely organized abroad sale 2 15,4 - brak zbytu na matki kozie; lack of sale for female goats 2 15,4 - na zaopatrzenie własne i znajomych; for own and acquaintance needs 1 7,7 - muszę wozić mięso do duŜych miast; I must carry meat to big cities 1 7,7
- zuboŜenie społeczeństwa; society impoverishement 1 7,7
- eksport do Włoch; export to Italy 1 7,7
- brak problemów ze zbytem; no problems with sale 1 7,7
Brak danych; No data available 4 18,2
Źródło: badania własne; Source: own survey
W badaniach własnych interesujące było równieŜ poznanie - czy producenci mięsa koziego posiadają własną ubojnię. Stwierdzono, Ŝe Ŝaden z badanych pro-ducentów mięsa koziego nie posiadał własnej ubojni. Średnia odległość do najbliŜszej ubojni kóz wynosiła 12,7 km i wahała się od 3 do 25 km.
Według BAGNICKIEJ [1995] uboczną produkcją kóz jest mięso. W wielu krajach, gdzie produkcja mleka koziego odbywa się w duŜych stadach otrzymuje się przy duŜej płodności kóz (wskaźnik płodności często przekracza 2) duŜą ilość potomstwa, przewyŜszającą potrzeby remontu. Dlatego teŜ często koźlęta, zwłaszcza koziołki, są zabijane zaraz po urodzeniu, ze względu na minimalny zysk z ich opasu.
RównieŜ PIENIAK-LENDZION [2002] stwierdza, Ŝe w ostatnich latach obserwuje się rozwój rynku Ŝywnościowego, dostosowującego się do wymagań i zróŜnicowanych potrzeb współczesnego konsumenta, który domaga się mięsa chudego, lekkostrawnego, o duŜej wartości odŜywczej i wysokich walorach smakowych. Kryteria takie spełnia mięso koźlęce, które polecane jest jako Ŝywność dietetyczna dla małych dzieci i ludzi starszych. Wiele przemawia za tym, Ŝe mięso koźlęce moŜe pokryć w większej niŜ dotąd części zapotrzebowanie na białko zwierzęce.
Kolejnym kierunkiem specjalizacji badanych ferm kozich była produkcja materiału hodowlanego (tab. 5). Stwierdzono, Ŝe prawie co trzecia badana ferma kóz (31,8%) specjalizowała się w produkcji materiału hodowlanego. Z wypowiedzi 71,4%
hodowców wynika, Ŝe mieli oni róŜne problemy ze zbytem materiału hodowlanego. Do najwaŜniejszych problemów zbytu materiału hodowlanego hodowcy zaliczyli:
ograniczenie sprzedaŜy głównie do terenu województwa (28,6% ferm) oraz małe zapotrzebowanie na materiał hodowlany (28,6%).
Tabela 5; Table 5 Specjalizacja ferm kozich w produkcji materiału hodowlanego
Specialization of goat farms in breeding material
Wyszczególnienie
Specification
n % resp.
Produkcję materiału hodowlanego; Production of breeding material
Tak; Yes 7 31,8
Nie; No 9 40,9
CHÓW I HODOWLA KÓZ JAKO DODATKOWE ŹRÓDŁO ... 199 Jakie są problemy z jego zbytem? What are the problems with sale?
- prowadzony jest głównie na terenie województwa is organized mainly in the province
2 28,6 - nie ma problemu ze zbytem; there is no problem with sale 2 28,6 - małe zapotrzebowanie na materiał hodowlany; low demand for breeding material 2 28,6 - pojedyncze sztuki sprzedaję sąsiadom; single heads sale to neighbours 1 14,3 - brak zainteresowania drobnych hodowców; lack of small breeders interest 1 14,3
- zuboŜenie społeczeństwa; society impoverishment 1 14,3
- niska cena; low price 1 14,3
Brak danych; No data available 6 27,3
Źródło: badania własne; Source: own survey
Wielu autorów podkreśla konieczność prowadzenia prac hodowlanych nad doskonaleniem genetycznym cech uŜytkowych pogłowia kóz. Z badań STRZAŁKOWSKIEJ i in. [1996] wynika, Ŝe wśród aktualnie utrzymywanego pogłowia kóz w kraju moŜna wyselekcjonować zwierzęta odznaczające się stosunkowo wysoką wydajnością mleka, charakteryzującego się – z technologicznego punktu widzenia – korzystnymi cechami jakościowymi. Stwarza to realną szansę na stosunkowo szybką i wyraźną poprawę cech mleczności u krajowego pogłowia kóz.
Z badań wynika, Ŝe ponad co piąta ferma (22,7%) specjalizowała się w produkcji skór kozich (tab. 6). Stwierdzono, Ŝe 60,0% producentów skór kozich posiadało problemy z ich zbytem. Do najwaŜniejszych problemów zbytu skór producenci zaliczyli: zbyt w małych ilościach (40,0% ferm), brak zainteresowania skupem skór (40,0%), niska cena (20,0%) oraz brak zbytu (20,0%).
Według ROMANOWSKIEJ [2001] skóry z kóz mają bardzo wysoką wartość. Wy-korzystuje się je do produkcji wyrobów galanteryjnych, takich jak: rękawiczki, portfele, torebki, płaszcze, obuwie, itp. W okresie duŜej podaŜy skór koźlęcych selekcjonowano je, wysortowując tzw. skoczki. Są to skóry z większych koźlaków. Skoczki zaliczane są do najlepszych jakościowo skór na rękawiczki damskie [ROMANOWSKA 2001].
Tabela 6; Table 6
Specjalizacja ferm kozich w produkcji skór Specialization of goat farms in leather production
Wyszczególnienie
Specification
n % resp
Pozyskiwanie skór; Leather production:
Tak; Yes 5 22,7
Nie; No 11 50,0
Jakie są problemy ze zbytem skór? What are the problems with leather sale?
- brak zainteresowania skupem skór; lack of leather purchase interest 2 40,0
- nie ma ich gdzie sprzedać; there is no market sale 1 20,0
- w małych ilościach; in small amount 2 40,0
- niska cena; low price 1 20,0
- nie ma problemu ze zbytem; there is no problem with sale 2 40,0
Brak danych; No data available 6 27,3
A. Lewczuk, A. Lewczuk 200
Źródło: badania własne; Source: own survey
Stwierdzono, Ŝe zdecydowana większość właścicieli ferm (77,3%) zamierza nadal powiększać stado kóz. Planowana skala zwiększenia stada kóz była dość duŜa, gdyŜ wynosiła średnio 80,7 sztuk z wahaniami od 20 do 200 sztuk. Jednak ponad co piąty hodowca (22,7%) nie zamierza powiększać stada hodowli kóz. Wśród przyczyn braku zamierzeń powiększenia stada hodowli kóz co piąty właściciel fermy wymienił:
- posiadane pogłowie wystarczy na samozaopatrzenie rodziny, - brak zainteresowania klientów produktami kozimi,
- brak ogniw łączących hodowlę kóz z klientem, - brak dostępu do tanich kredytów.
Korzystnym zjawiskiem w badanych fermach hodowli kóz jest fakt, Ŝe blisko 80% hodowców zamierza nadal powiększać stado, a więc rozwijać skalę działalności w pozyskiwaniu dodatkowych źródeł dochodu. Mając to na uwadze badanym hodowcom postawiono pytanie - jakie czynniki pozwalają odnieść sukces w hodowli kóz. Z wypowiedzi ponad co piątego hodowcy (22,7%) wynika, Ŝe największym źródłem sukcesu jest posiadanie wiedzy teoretycznej i praktycznej o hodowli kóz. Do innych, waŜniejszych źródeł sukcesu hodowcy kóz zaliczyli:
- posiadanie odpowiednich budynków inwentarskich (l 8,2% wypowiedzi), - odpowiednie pozyskanie i przechowywanie mleka (18,2%),
- znajomość rynku (13,6%),
- dobry materiał hodowlany (13,6%),
- umiejętność znalezienia rynku zbytu (13,6%), - dobór odpowiedniej rasy (9,1%).
Stwierdzono, Ŝe w fermach kóz zatrudnionych było średnio 2,2 osoby z wa-haniami od l do 5 osób. Badane fermy miały charakter rodzinny, gdyŜ na średnią liczbę pracowników stałych 2,3 osoby członkowie rodziny stanowili 2,2 osoby. Fermy kóz zatrudniały równieŜ średnio l pracownika sezonowego, który równieŜ był członkiem rodziny.
Jak wcześniej podkreślono chów i hodowla kóz stanowi niekonwencjonalne źródło dodatkowych dochodów mieszkańców wsi. Pozyskanie więc rynków zbytu na produkty kozie zaleŜy w duŜym stopniu od lokalizacji ferm hodowli kóz. Z badań wynika, Ŝe ponad co druga ferma kóz (59,0%) była zlokalizowana w miejscowościach do 300 mieszkańców. Natomiast ponad co piąta ferma kóz (22,7%) była zlokalizowana w bardzo małych wsiach (do 50 mieszkańców). Oznacza to, Ŝe jeŜeli są to fermy kozie słuŜące samozaopatrzeniu rodziny to ta lokalizacja nie budzi zastrzeŜeń. JeŜeli natomiast te fermy mają stanowić dodatkowe źródło dochodów dla ich właścicieli to mogą wystąpić problemy ze zbytem produktów kozich. Z kolei 40,9% badanych ferm kozich było zlokalizowanych w miejscowościach powyŜej 400 mieszkańców.
Badani właściciele ferm kozich wyrazili równieŜ swoje opinie o stanie rozwoju swoich ferm (rys. 1). W opinii prawie co trzeciego hodowcy kóz (31,8%) ich fermę moŜna zaliczyć do rozwijających się. Natomiast 22,7% hodowców swoją fermę zaliczyło do grupy ferm o ugruntowanej pozycji na rynku. W sumie więc ponad połowa badanych ferm (54,5%) miała stabilną sytuację na rynku i mogła być źródłem dodatkowych dochodów dla ich właścicieli. Ferm początkujących było stosunkowo duŜo, bo aŜ 27,3%. Z kolei 13,6% badanych ferm kozich zmniejszało rozmiary swojej działalności. o ugruntowanej pozycji na rynku; with established market position zmniejszająca rozmiary działalności; decreasing activity extent brak danych; no data available
CHÓW I HODOWLA KÓZ JAKO DODATKOWE ŹRÓDŁO ... 201
Rys. 1. Stan rozwoju ferm kozich w opinii ich właścicieli (źródło: badania własne) Fig. 1. Development state of the goat farms in their owners’ opinion (source: own survey)
W badaniach dokonano równieŜ oceny poziomu wyposaŜenia technicznego ferm kozich (rys. 2). Z wypowiedzi 40,9% hodowców kóz wynika, Ŝe wyposaŜenie techniczne ich ferm jest na poziomie dobrym. Z kolei ponad co trzecia badana ferma (36,4%) posiadała wyposaŜenie techniczne na poziomie dostatecznym. Natomiast prawie co piąty hodowca ocenił wyposaŜenie techniczne swojej fermy jako wymagające wymiany (9,1%) i złe (9,1%).
Jest to sytuacja niekorzystna, gdyŜ nowoczesne wyposaŜenie techniczne fermy odgrywa bardzo waŜną rolę w procesie wzrostu konkurencyjności ferm na rynku oraz pozyskiwaniu opłacalnej produkcji. NaleŜy dodać, Ŝe Ŝaden z badanych hodowców nie ocenił wyposaŜenia technicznego swojej fermy jako nowoczesne.
Rys. 2. Ocena wyposaŜenia technicznego ferm kozich (w opinii właścicieli), (źródło: badania własne)
Fig. 2. Evaluation of the technical equipment of goat farms (in their owners’ opinion), (source: own survey)
WaŜnym zagadnieniem było równieŜ poznanie zamierzeń inwestycyjnych
40,9
36,4
9,1 9,1
4,5
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
dobre; good dostateczne;
sufficient
złe; bad wymaga wymiany;
złe; bad wymaga wymiany;