NA OBSZARACH WIEJSKICH ŚRODKOWEJ POLSKI
Wojciech Gotkiewicz, Piotr Bórawski
Katedra Agrobiznesu i Ekonomii Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Wstęp
Procesy transformacji ustrojowej i integracji europejskiej nie tylko sprzyjają, ale i wymuszają podjęcia przez mieszkańców obszarów wiejskich zdecydowanie większej aktywności gospodarczej. Działalność gospodarcza, zwłaszcza o charakterze przedsiębiorczym wymaga od ludności rolniczej i pozarolniczej na obszarach wiejskich posiadania szeregu korzystnych cech społeczno-demograficznych, które winny umoŜliwić wykształcenie się postaw przedsiębiorczych.
Zdaniem wielu autorów tworzenie postaw przedsiębiorczych i podnoszenie poziomu wiedzy ludności rolniczej i pozarolniczej na obszarach wiejskich stanowi jeden z najwaŜniejszych celów procesu przedsiębiorczego wychowania mieszkańców wsi. Przedsiębiorcze zachowanie człowieka ściśle związane jest z cechami osobowości ludzkiej, tj. aktywnością społeczno-gospodarczą, wiedzą, zaradnością, inicjatywą i podejmowaniem działań gospodarczych, często w oparciu o potencjał lokalnego środowiska. Oznacza to, Ŝe istnieje pilna potrzeba opracowania sprawnie funkcjonującego systemu edukacji, doradztwa i informacji dla potrzeb przed-siębiorczego wychowania mieszkańców wsi. Celem funkcjonowania takiego systemu winno być przygotowanie ludności rolniczej i pozarolniczej na obszarach wiejskich do aktywnych działań przedsiębiorczych. Edukacja na rzecz przedsiębiorczego wychowania ludności na obszarach wiejskich na duŜe znaczenie w podnoszeniu standardu i jakości Ŝycia rodzin wiejskich. Przedsiębiorczość bowiem nie jest cechą wrodzoną i moŜna jej nauczyć się w szkole, która poprzez odpowiednie programy moŜe zmienić mentalność ucznia z biernej na aktywną. Posiadanie bowiem wiedzy i jej bieŜąca aktualizacja powoduje, Ŝe zarówno przedsiębiorcy, jak i pracownicy mają większą pewność siebie, są efektywni w działaniu, innowacyjni, łatwiej rozwiązują zawodowe problemy i są otwarci na podejmowanie przemyślanych decyzji o charakterze nowatorskim [KŁODZIŃSKI 2003;GRZYBEK 2005;LEWCZUK ,BÓRAWSKI 2006].
Według ORŁOWSKIEJ iKRUKOWSKIEGO [2001] na tempo rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich istotny wpływ mają cechy ludzi w nią bezpośrednio zaangaŜowanych, takie jak: poziom wykształcenia przedsiębiorców, ich wiek, umiejętność przezwycięŜenia stereotypów myślenia, aktywność i zdolność do pers-pektywicznego myślenia. RównieŜ OBŁÓJ [1998] uwaŜa, Ŝe wiedza dla wszystkich współczesnych przedsiębiorców staje się kluczowym zasobem strategicznym. Za-stosowanie wiedzy w kaŜdym procesie biznesowym, a więc zarówno w produkcji jak i
W. Gotkiewicz, P. Bórawski 104
usługach jest w stanie spowodować wzrost wartości firmy.
Celem badań było poznanie sylwetki zawodowej i społecznej przedsiębiorców w agrobiznesie na obszarach wiejskich środkowej Polski.
Metodyka badań
W badaniach waŜnym zagadnieniem było poznanie cech społeczno-demo-graficznych przedsiębiorców wiejskich środkowej Polski, które charakteryzują ich sylwetkę zawodową i społeczną. Istotnym zagadnieniem badawczym było równieŜ poznanie opinii właścicieli badanych firm agrobiznesu o cechach osobowych przedsiębiorców wiejskich, które warunkują sukces w biznesie. Uzyskane wyniki badań winny dostarczyć wiedzy o tym, jakie cechy osobowe przedsiębiorców i czynniki o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym warunkują proces przedsiębiorczego wychowania mieszkańców wsi i mają istotny wpływ na rozwój przedsiębiorczości w agrobiznesie.
Podmiotem badań była losowo wybrana grupa przedsiębiorstw agrobiznesu, zaś podmiotem ich właściciele na obszarach wiejskich środkowej Polski. Badaniami objęto 520 przedsiębiorstw agrobiznesu i ich właścicieli. W niniejszej pracy wykorzystano zebrane dane dotyczące sylwetki zawodowej i społecznej badanych przedsiębiorców w agrobiznesie. Badania przeprowadzono na przełomie 2005 i 2006 roku.
W badaniach zastosowano metodę sondaŜu diagnostycznego z wykorzystaniem kwestionariusza wywiadu. Badania zostały przeprowadzone przez pracowników słuŜb doradczych ośrodków doradztwa rolniczego.
Uzyskane wyniki badań zostały opracowane statystycznie i graficznie w oparciu o metody wykorzystywane w naukach społeczno-ekonomicznych.
Wyniki badań i dyskusja
Stwierdzono, Ŝe przeciętny wiek właścicieli badanych firm agrobiznesu na obszarach wiejskich środkowej Polski wynosił 41,7 lat z wahaniami od 21 do 73 lat (rys. 1). Zdecydowana większość badanych przedsiębiorców (69,4%) to osoby w pełni dojrzałe, między 36 a 55 rokiem Ŝycia. Z kolei prawie co czwarty badany przedsiębiorca (24,0%) nie przekroczył 35 roku Ŝycia. Jest to zjawisko bardzo korzystne, gdyŜ świadczy o tym, Ŝe przedsiębiorczość w agrobiznesie podejmują ludzie młodzi, a więc ludzie lepiej wykształceni i bardziej aktywni. Bardzo mało, bo tylko 4,8% przedsiębiorców w agrobiznesie było powyŜej 55 roku Ŝycia, co jest równieŜ zjawiskiem korzystnym.
Podsumowując charakterystykę wieku badanych przedsiębiorców naleŜy stwierdzić, Ŝe to właśnie osoby posiadające juŜ doświadczenie w prowadzonej działalności, a będące jeszcze w pełni sił (36-55 lat) mają wystarczające zasoby materialne i społeczne, Ŝeby załoŜyć i z sukcesem prowadzić małą firmę agrobiznesu na obszarach wiejskich. Zdecydowanie duŜy udział przedsiębiorców w wymienionej kategorii wiekowej świadczy o tendencji do współwystępowania doświadczenia oraz pewnej stabilizacji materialnej wśród osób prowadzących firmy agrobiznesu. RównieŜ stosunkowo duŜy udział młodych przedsiębiorców w agrobiznesie (do 35 lat) jest zjawiskiem bardzo pozytywnym i moŜe świadczyć o przełamywaniu barier mentalnych mieszkańców, a dotyczących roli młodego pokolenia w społeczno-gospodarczym rozwoju obszarów wiejskich.
SYLWETKA ZAWODOWA I SPOŁECZNA PRZEDSIĘBIORCÓW ... 105
Rys. 1. Struktura wieku badanych właścicieli firm agrobiznesu (źródło: badania własne) Fig. 1. Age structure of agribusiness enterprise owners (source: own survey)
Z badań wynika, Ŝe zdecydowaną większość (79,4%) właścicieli firm agrobi-znesu na obszarach wiejskich środkowej Polski stanowili męŜczyźni. Właścicielem zaledwie co piątej badanej firmy agrobiznesu była kobieta. Zdecydowana przewaga męŜczyzn jako właścicieli firm na obszarach wiejskich jest zjawiskiem powszechnie znanym i akceptowanym przez społeczność wiejską. Zjawisko to wynika równieŜ ze specyfiki drobnej przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, nazywanej takŜe przedsiębiorczością rodzinną. W firmie rodzinnej męŜczyźni rzeczywiście w dominującym stopniu są nominalnymi właścicielami przedsięwzięć, ale udział kobiet (Ŝon właścicieli) w prowadzeniu i zarządzaniu firmą jest znaczący. Szczególnie trudne jest rozgraniczenie, kto pełni rolę „szefa” odpowiedzialnego za firmę, gdyŜ wszelkie decyzje są podejmowane w systemie rodzinnym. MoŜna więc stwierdzić, Ŝe udział kobiet w zarządzaniu przedsięwzięciem jest zdecydowanie wyŜszy niŜ wynika to z badań.
Wykształcenie jest szczególnie waŜnym zasobem, który w znacznym stopniu warunkuje potencjał ludności na obszarach wiejskich. Jednak samo wykształcenie nie wystarczy aby odnieść sukces w biznesie, chociaŜ bez niego trudno jest poradzić ze skomplikowanymi problemami, które pojawiły się wraz z rozwojem procesu transformacji ustrojowej i integracji europejskiej. Zdaniem PIASECKIEGO i in. [2001]
istnieje dodatnia korelacja między poziomem rozwoju firmy a wykształceniem jej właściciela. ZaleŜność ta wskazuje jak duŜe znaczenie ma edukacja dla gospodarczego rozwoju obszarów wiejskich. W opinii autora bez wiedzy nie ma innowacyjności, a bez niej firmy są mniej konkurencyjne na wolnym rynku. Wykształcenie, a właściwie jego brak, stać się moŜe jedną z głównych barier w rozwoju obszarów wiejskich.
Wyniki własnych badań wskazują, Ŝe co drugi przedsiębiorca w agrobiznesie (50,6%) na obszarach wiejskich środkowej Polski legitymował się wykształceniem średnim (rys. 2). Natomiast 25,0% przedsiębiorców w agrobiznesie posiadało wy-kształcenie zawodowe, zaś 2,5% tylko podstawowe. Pocieszającym jest fakt, Ŝe co piąty badany przedsiębiorca w agrobiznesie (20,4%) posiadał wykształcenie wyŜsze.
2,5
W. Gotkiewicz, P. Bórawski 106
Rys. 2. Wykształcenie badanych przedsiębiorców w agrobiznesie (źródło: badania własne) Fig. 2. Education of surveyed agribusniess entrepreneurs (source: onw survey)
RównieŜ z badań RAŹNIEWSKIEGO i LEWCZUKA [2005] wynika, Ŝe poziom wy-kształcenia przedsiębiorców na obszarach wiejskich zdecydowanie dodatnio odbiegał od przeciętnego wykształcenia mieszkańców obszarów wiejskich. Przedsiębiorcy z wy-kształceniem średnim i wyŜszym stanowili 77,0% ogółu badanych przedsiębiorców, a więc jest to znacząco więcej. Wśród przedsiębiorców z wykształceniem niŜszym niŜ średnie zdecydowanie przewaŜały osoby posiadające kwalifikacje techniczne, natomiast wśród absolwentów uczelni wyŜszych dominowali rolnicy. Autorzy podkreślają znaczenie jakie ma edukacja dla społeczno-gospodarczego rozwoju obszarów wiejskich.
Bez wiedzy nie ma innowacyjności, a bez niej firmy są mniej konkurencyjne na wolnym rynku. Wykształcenie, a właściwie jego brak, stać się moŜe główną barierą w rozwoju obszarów wiejskich.
Charakteryzując sylwetkę zawodową i społeczną przedsiębiorców w agrobiznesie waŜne było równieŜ poznanie rodzaju wykonywanej pracy przed załoŜeniem własnej firmy. Stwierdzono, Ŝe ponad co piąty badany przedsiębiorca (21,1%) był rolnikiem indywidualnym. Pozostali przedsiębiorcy w agrobiznesie poprzednio wykonywali bardzo róŜne rodzaje prac. Do najczęściej wykonywanych prac moŜna zaliczyć:
pracownik umysłowy (10,2% przedsiębiorców), mechanik (6,1%), praca w zakładzie państwowym (5,6%), kierowca (5,4%), sprzedawca (4,6%), pracownik fizyczny (4,0%).
Tylko 3,5% badanych przedsiębiorców w agrobiznesie stwierdziło, Ŝe poprzednio nie pracowało. Natomiast pozostałe, wymienione przez przedsiębiorców zajęcia były bardzo zróŜnicowane.
Badani przedsiębiorcy w agrobiznesie przed załoŜeniem własnej firmy zajmowali bardzo róŜne stanowiska. Najwięcej przedsiębiorców (17,5%) było kierownikiem własnego gospodarstwa rolnego. Do innych, najczęściej zajmowanych stanowisk przedsiębiorcy w agrobiznesie zaliczyli: brygadzista (15,7% wypowiedzi), właściciel magazynu lub hurtowni (15,7%), kierownik (7,3%), prezes, dyrektor (6,0%), specjalista ds. produkcji roślinnej lub zwierzęcej (3,8%), mechanik maszyn rolniczych (3,3%), magazynier (3,3%), specjalista ds. kontraktacji i skupu (2,5%). Pozostałe wymienione przez przedsiębiorców w agrobiznesie stanowiska były bardzo róŜne i wykonywane przez niewielką liczbę badanych właścicieli firm.
Uzyskane wyniki badań wskazują, Ŝe przedsiębiorczość w agrobiznesie na obszarach wiejskich środkowej Polski rozwija się głównie w oparciu o zasoby ludzkie związane z rolnictwem i jego otoczeniem. Z kolei pełnione przez obecnych przedsiębiorców funkcje kierownicze przed załoŜeniem firmy wiązały się głównie ze stosunkowo większymi moŜliwościami wypracowania środków finansowych, które moŜna było zainwestować w rozpoczęcie działalności przedsiębiorczej w agrobiznesie.
SYLWETKA ZAWODOWA I SPOŁECZNA PRZEDSIĘBIORCÓW ... 107 Charakteryzując sylwetkę zawodową i społeczną przedsiębiorców w agrobiznesie na obszarach wiejskich interesujące było poznanie pełnionych przez nich funkcji społecznych w lokalnym środowisku i poza nim (tab. 1).
Tabela 1; Table 1 Pełnione funkcje społeczne w środowisku
przez badanych przedsiębiorców w agrobiznesie 1) Social functions of agribusiness entrepreneurs 1)
Wyszczególnienie; Specification n % resp.
Radny; Councilor 82 15,8
Sołtys; Village administrator 51 9,8
Członek organizacji samorządowych (jakich?) Autonomy organization member (which?)
148 28,5
- Izba rolnicza; Agricultural Chamber 76 14,6
- Samorząd Rolniczy; Agricultural Autonomy 39 7,5
- Członek Rady Sołeckiej; Village administarator’s council member 38 7,3 - Przewodniczący Rady Gminy; Chairman of commune council 12 2,3
- Członek Rady Gminy; Commune council member 11 2,1
Inne funkcje społeczne; Other social functions: 172 33,1
- Solidarność Rolników Indywidualnych; Individual Farmers Solidarity 48 9,2
- SITR-NOT; SITR-NOT 38 7,3
- Zarząd Koła Łowieckiego; Hunting Association Administration 31 6,0 - Przewodniczący Komitetu Rodzicielskiego; Parents Committe Chairman 19 3,7
- MłodzieŜowy Klub śeglarski; Youth Sailing Club 16 3,1
- Ławnik sądowy; Court Alderman 12 2,3
- Koło Gospodarki Wiejskiej; Rural Economy Association 11 2,1
- Rada Nadzorcza OSM; Dairy Cooperative Council 11 2,1
- Wiceprezes Klubu Sportowego; Vice-chairman of Sport Club 9 1,7
śadnych funkcji; Any functions 189 36,3
1) respondenci mogli podać więcej niŜ jedną odpowiedź; respondents could give more than one answer Źródło: badania własne; Source: own survey
Stwierdzono, Ŝe 63,7% badanych przedsiębiorców w agrobiznesie pełniło róŜne funkcje społeczne. Wśród pełnionych funkcji w swoim środowisku przedsiębiorcy wymienili funkcję radnego (15,8% wypowiedzi) i sołtysa (9,8%). Z kolei 28,5% przedsiębiorców w agrobiznesie było członkiem róŜnych organizacji samorządowych. Wśród waŜniej-szych, pełnionych funkcji członka organizacji samorządowych przedsiębiorcy wy-mienili: Izbę Rolniczą (14,6% wskazań), Samorząd Rolniczy (7,5%), Radę Sołecką (7,3%), Radę Gminy (2,3%).
Natomiast co trzeci badany przedsiębiorca w agrobiznesie (33,1%) pełnił inne funkcje społeczne. Przedsiębiorcy najwięcej funkcji pełnili w następujących organizacjach: Solidarność Rolników Indywidualnych (9,2% wskazań), SITR-NOT (7,3%), Zarząd Koła Łowieckiego (6,0%), Komitet Rodzicielski (3,7%), MłodzieŜowy Klub śeglarski (3,1%). Natomiast ponad co trzeci badany przedsiębiorca w agrobiznesie (36,3%) nie pełnił Ŝadnych funkcji społecznych. Uzyskane wyniki badań w pełni potwierdzają tezę, Ŝe ludzie przedsiębiorczy swoją aktywnością i zaangaŜowaniem w róŜnego typu działania wyróŜniają się w lokalnym środowisku.
Potwierdza to równieŜ słuszność idei pilnej potrzeby przedsiębiorczego wychowania ludności na obszarach wiejskich, a zwłaszcza młodego pokolenia.
W. Gotkiewicz, P. Bórawski 108
W badaniach własnych waŜne było poznanie opinii przedsiębiorców o naj-waŜniejszych cechach osobowych warunkujących sukces w biznesie (tab. 2).
Stwierdzono, Ŝe zdecydowana większość (80,6%) do najwaŜniejszych cech osobowych, które mogą warunkować sukces w biznesie zaliczyła umiejętności menedŜerskie. Z kolei 74,6% przedsiębiorców do tych cech zaliczyło sumienność i pracowitość, a 66,5%
wskazało na: intuicję, umiejętność perspektywicznego myślenia, umiejętność podejmowania trafnych decyzji. Dopiero na czwartym miejscu ponad co drugi przedsiębiorca (51,9%) wymienił znaczenie wiedzy i umiejętności w prowadzeniu biznesu. Przedsiębiorcy do tej cechy osobowości zaliczyli: fachowość, doświadczenie, wiedzę fachową, technologiczną, ekonomiczną, prawniczą, profesjonalizm, kompetencje, znajomość branŜy i wykształcenie. Natomiast 41,3% przedsiębiorców w agrobiznesie stwierdziło, Ŝe duŜą rolę w sukcesie rozwoju firm odgrywają równieŜ kontakty z ludźmi. Na kolejnym miejscu badani przedsiębiorcy wymienili umiejętność kierowania ludźmi, zdolność organizowania, umiejętność planowania (40,4%). Do innych, waŜniejszych cech osobowych warunkujących sukces w biznesie przedsiębiorcy zaliczyli (tab. 2): determinacja, bezwzględność (39,6% wskazań), motywacja (36,3%), wytrwałość, konsekwencja w działaniu (28,3%), odporność na stres (27,9%), odpowiedzialność (27,7%).
Tabela 2; Table 2 NajwaŜniejsze cechy osobowe warunkujące sukces w biznesie
(w opinii przedsiębiorców) 1)
Most important personal characteristics determining success in agribusiness (in enterpreneurs’ opinion) 1)
Wyszczególnienie; Specification n % resp
1 2 3
Uniejętności menedŜerskie; Management skills 419 80,6
Sumienność, pracowitość; Conscientiousness, deligence 388 74,6
Intuicja, umiejętność perspektywicznego myślenia, umiejętność podejmowania trudnych decyzji
Intuition, skills of perspective thinking and taking proper decisions
346 66,5
1 2 3
Fachowość, doświadczenie, wiedza fachowa, technologiczna, ekonomiczna, prawnicza, profesjonalizm, kompetencje, znajomość branŜy, wykształcenie Competence, experience, professional knowledge: technological, economical, law, professionalism, competences, trade knowledge, education
270 51,9
Kontakty z ludźmi; Personal contacts 215 41,3
Umiejętność kierowania ludźmi, zdolność organizowania, umiejętność plano-wania; Human resource management skills, organizational skills, planning know-ledge
210 40,4
Determinacja, bezwzględność; Determination, ruthlessness 206 39,6
Motywacja; Motivation 189 36,3
Wytrwałość, konsekwencja w działaniu; Persistence, consequence in action 147 28,3
Odporność na stres; Stress resistance 145 27,9
Odpowiedzialność; Reliability 144 27,7
Stanowczość; Assertiveness 123 23,7
Zdrowie; Health 110 21,2
NiezaleŜność; Indenpedence 88 16,9
Spokój, opanowanie; Calmness, self control 71 13,7
Odwaga, spryt; Courage, cleverness 68 13,1
Zaufanie; Confidence 53 10,2
Aparycja, urok, wygląd; Bearing, charm, appearance 45 8,7
SYLWETKA ZAWODOWA I SPOŁECZNA PRZEDSIĘBIORCÓW ... 109
Nieuczciwość; Dishonesty 45 8,7
Podejmowanie ryzyka; Risk taking 37 7,1
Dyscyplina; Discipline 36 6,9
Uprzejmość; Kindness 35 6,7
Pieniądze; Money 26 5,0
Inteligencja; Intelligence 25 4,8
Otwartość; Frankness 23 4,4
Konkurencyjność; Competetiveness 22 4,2
Oszczędność; Economy 20 3,8
Elokwencja; Eloquence 12 2,3
Dyspozycyjność; Discretionarity 11 2,1
Poświęcenie; Dedication 11 2,1
Optymizm; Optimism 9 1,7
Szczęście; Happiness 9 1,7
Brak nałogów; Lack of addictions 4 0,8
Tolerancja; Tolerance 2 0,4
1) respondenci mogli podać więcej niŜ jedną odpowiedź; respondents could give more than one answer Źródło: badania własne; Source: own survey
Badani przedsiębiorcy wymienili równieŜ szereg innych cech osobowych, warun-kujących sukces w rozwoju przedsiębiorczości w agrobiznesie. Jednak liczba tych wypowiedzi odnośnie poszczególnych cech osobowych była zróŜnicowana i wahała się od 0,4% do 8,7% (tab. 2).
Wcześniej stwierdzono, Ŝe badani przedsiębiorcy w agrobiznesie na czwartym miejscu wymienili wiedzę jako cechę warunkującą sukces w biznesie. Wobec tego interesujące było poznanie opinii przedsiębiorców w agrobiznesie o kwalifikacjach, które są potrzebne w prowadzeniu ich firm (tab. 3). Stwierdzono, Ŝe najwięcej badanych przedsiębiorców w agrobiznesie (69,0%) na pierwszym miejscu wymieniło umiejętność kalkulowania kosztów i opłacalności. Z kolei ponad co drugi przedsiębiorca (51,3%) wymienił potrzebę posiadania kwalifikacji w dziedzinie planowania działalności gospodarczej. Do pozostałych, waŜniejszych kwalifikacji potrzebnych w prowadzeniu biznesu przedsiębiorcy zaliczyli: umiejętność kierowania ludźmi (41,9% wypowiedzi), wiedzę technologiczną (41,3%), znajomość księgowości (28,5%), wiedzę prawniczą (19,0%), znajomość technik organizacyjnych (18,5%).
Tabela 3; Table 3 Kwalifikacje potrzebne w prowadzeniu biznesu (w opinii przedsiębiorców) 1)
Qualifications needed in business running (in entrepreneurs’ opinion) 1)
Wyszczególnienie; Specification n % resp
Umiejętność kalkulowania kosztów i opłacalności Skills of cost and profitability calculations
359 69,0
Umiejętność planowania; Planning knowledge 267 51,3
Umiejętność kierowania ludźmi; Human resource management skills 218 41,9
Wiedza technologiczna; Technological knowledge 215 41,3
Znajomość księgowości; Knowledge of accountancy 148 28,5
Wiedza prawnicza; Law knowledge 99 19,0
Znajomość technik organizacyjnych; Knowledge of organizational techniques 96 18,5 Inne: Other:
W. Gotkiewicz, P. Bórawski 110
Brak odpowiedzi; No answer given 16 3,1
Umiejętność nawiązywania kontaktów; Skills of making contacts 11 2,1
Znajomość rynku; Market knowledge 3 0,6
Znajomość obsługi komputera; Computer skills 1 0,2
1) respondenci mogli podać więcej niŜ jedną odpowiedź; respondent could give more than one answer Źródło: badania własne; Source: own survey
Z badań MURAWIEC [1996] wynika, Ŝe w prowadzeniu biznesu bardzo przydatna jest umiejętność kalkulowania kosztów i rachunku opłacalności (40,0%). Nie bez znaczenia jest równieŜ umiejętność organizowania pracy (20,0%) i wiedza technologiczna (14,5%). Zdaniem autorki o powodzeniu w biznesie decyduje troska o klienta (36,4%), wytrwałość (31,0%) i pieniądze (25,4%). Wynika z tego, Ŝe właściciele firm właściwie oceniają czynniki warunkujące sukces w biznesie.
Wcześniej przedstawiono opinie przedsiębiorców w agrobiznesie o cechach osobowych, które warunkują osiąganie sukcesu w biznesie. NaleŜy stwierdzić, Ŝe oprócz cech osobowych przedsiębiorcy sukces w biznesie moŜe być uwarunkowany równieŜ szeregiem innych czynników o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym.
Czynniki te jednocześnie mogą tworzyć szanse i bariery rozwoju przedsiębiorczości w agrobiznesie oraz być źródłem sukcesu w biznesie. Przedsiębiorcze wychowanie społeczeństwa na obszarach wiejskich polega właśnie na uczeniu umiejętności wykorzystania tych szans i jednocześnie osłabianie barier. Proces ten jest właśnie w bardzo duŜym stopniu uwarunkowany cechami osobowymi przedsiębiorców [LEWCZUK
2002].
W badaniach własnych interesujące było równieŜ poznanie opinii przedsię-biorców o czynnikach, które pozwalają odnieść sukces w biznesie (tab. 4). NaleŜy stwierdzić, Ŝe mimo pytania skierowanego do badanych przedsiębiorców w agro-biznesie dotyczącego czynników warunkujących sukces w agro-biznesie innych niŜ cechy osobowe aŜ ok. 40% przedsiębiorców właśnie wymieniło cechy osobowe, a mianowicie: trzeba być pracowitym (9,2% wskazań), znajomość zagadnienia, a więc wiedza (10,2%), mieć jasno określony cel (8,5%), operatywność (7,3%), umiejętność kierowania ludźmi (2,1%), inteligencja (1,2%), umiejętność kalkulowania kosztów (0,6%), pozycja społeczna (0,4%).
Natomiast do czynników innych niŜ cechy osobowe przedsiębiorcy badani respondenci zaliczyli: bazę finansową i materiałową (17,1% wskazań), znajomość rynku (16,3%), trafny wybór kierunku działalności gospodarczej (12,5%), dobra polityka państwa (11,7%), wysoka jakość oferowanych produktów i usług (9,8%), popyt na produkty i usługi (8,1%).
Z badań NIEDZIELSKIEGO [1999] wynika, Ŝe przedsiębiorcy na obszarach wiejskich wśród czynników sukcesu w działalności gospodarczej na pierwszym miejscu wymienili pieniądze i troskę o klienta. W opinii przedsiębiorców waŜna jest równieŜ wytrwałość w prowadzonej działalności. Podobne wyniki badań uzyskał równieŜ OBŁÓJ
[1994]. Zdaniem autora najwaŜniejsze w osiąganiu sukcesu w rozwoju przedsiębiorczości są trzy czynniki, a mianowicie: klient, pieniądz i etyka.
Tabela 4; Table 4 Czynniki warunkujące sukces w biznesie (w opinii przedsiębiorców)1)
Factors determinig success in business (in entrepreneurs’ opinions)1)
Wyszczególnienie; Specification n % resp
1 2 3
Baza finansowa i materiałowa; Financial and material base 89 17,1
Znajomość rynku; Market knowledge 85 16,3
SYLWETKA ZAWODOWA I SPOŁECZNA PRZEDSIĘBIORCÓW ... 111 Trafny wybór kierunku działania; Good choice of activity direction 65 12,5
Dobra polityka państwa; Good state policy 61 11,7
Znajomość zagadnienia; Knowledge of issue 53 10,2
Wysoka jakość oferowanych produktów i usług High quality of products and services
51 9,8
Pracowitość; Assiduity 48 9,2
Określony cel; Definite objective 44 8,5
Popyt na produkty i usługi; Demand for products and services 42 8,1
Operatywność; Efficiency 38 7,3
Zaufanie klientów; Consumers’ confidence 36 6,9
Konkurencyjność; Competitiveness 36 6,9
Dobrzy fachowcy w firmie; Good specialists in enterprise 21 4,0
Terminowość pracy; Punctuality of work 20 3,8
Zasobność społeczeństwa; Possession of the society 18 3,5
Zdolność planowania; Planning skills 16 3,1
Korzystna lokalizacja firmy; Good firm localization 13 2,5
1 2 3
Umiejętność kierowania ludźmi; Human resource management skills 11 2,1 Dobra baza maszynowa i lokalowa; Good machinery and local base 11 2,1
Reklama i marketing; Advertisement and marketing 9 1,7
Inteligencja; Inteligence 6 1,2
Opłacalność; Profitability 6 1,2
Bogaty asortyment towarów i usług; Rich assortment of goods and services 5 1,0
Racjonalne inwestycje; Rational investments 4 0,8
Umiejętność kalkulowania kosztów; Skills of cost calculation 3 0,6
Pozycja społeczna; Social position 2 0,4
Brak czynników; Lack of factors 2 0,4
Brak odpowiedzi; No answer given 172 33,1
1) respondenci mogli podać więcej niŜ jedną odpowiedź, respondents could give more than one answer Źródło: badania własne; Source: own survey
Podsumowanie i wnioski
1. Przeciętny wiek właścicieli badanych firm agrobiznesu na obszarach wiejskich środkowej Polski wynosił 41,7 lat z wahaniami od 21 do 73 lat. Zdecydowana większość przedsiębiorców (69,4%) to osoby w pełni dojrzałe, między 36 a 55 rokiem Ŝycia. Z kolei prawie co czwarty przedsiębiorca (24,0%) nie przekroczył 35 roku Ŝycia. Jest to zjawisko bardzo korzystne, gdyŜ świadczy o tym, Ŝe przedsiębiorczość w agrobiznesie podejmują ludzie młodzi, a więc ludzie lepiej wykształceni i bardziej aktywni. Z badań wynika, Ŝe zdecydowaną większość (79,4%) właścicieli firm agrobiznesu na obszarach wiejskich środkowej Polski stanowili męŜczyźni. Właścicielem zaledwie co piątej badanej firmy agrobiznesu była kobieta. Wykształcenie jest powaŜnym zasobem, który w znacznym stopniu warunkuje potencjał ludności na obszarach wiejskich. Stwierdzono, Ŝe co drugi badany przedsiębiorca w agrobiznesie legitymował się wykształceniem średnim.
Natomiast 25,0% przedsiębiorców w agrobiznesie posiadało wykształcenie zawodowe (zasadnicze), zaś 2,5% tylko podstawowe. Pocieszającym jest fakt, Ŝe co piąty badany przedsiębiorca w agrobiznesie (20,4%) posiadał wykształcenie wyŜsze. Charakteryzując sylwetkę zawodową i społeczną przedsiębiorców w ag-robiznesie interesujące było równieŜ poznanie rodzaju wykonywanej pracy przed załoŜeniem własnej firmy. Stwierdzono, Ŝe ponad co piąty przedsiębiorca
W. Gotkiewicz, P. Bórawski 112
(21,1%) był rolnikiem i prowadził własne gospodarstwo. Pozostali przedsiębiorcy w agrobiznesie poprzednio wykonywali bardzo róŜne rodzaje prac, które nie miały nic wspólnego z agrobiznesem. Z badań wynika, Ŝe 63,7% przedsiębiorców w agrobiznesie pełniło róŜne funkcje społeczne w swoim środowisku. Wśród pełnionych funkcji społecznych przedsiębiorcy wymienili funkcję radnego (15,8%) i sołtysa (9,8%). Z kolei 28,5% przedsiębiorców w agrobiznesie było członkiem róŜnych organizacji samorządowych. Natomiast co trzeci przedsiębiorca w agrobiznesie (33,1%) pełnił róŜne, inne funkcje społeczne.
(21,1%) był rolnikiem i prowadził własne gospodarstwo. Pozostali przedsiębiorcy w agrobiznesie poprzednio wykonywali bardzo róŜne rodzaje prac, które nie miały nic wspólnego z agrobiznesem. Z badań wynika, Ŝe 63,7% przedsiębiorców w agrobiznesie pełniło róŜne funkcje społeczne w swoim środowisku. Wśród pełnionych funkcji społecznych przedsiębiorcy wymienili funkcję radnego (15,8%) i sołtysa (9,8%). Z kolei 28,5% przedsiębiorców w agrobiznesie było członkiem róŜnych organizacji samorządowych. Natomiast co trzeci przedsiębiorca w agrobiznesie (33,1%) pełnił róŜne, inne funkcje społeczne.