W KTÓRYCH ZLOKALIZOWANE SĄ FERMY KÓZ
Aleksander Lewczuk 1, Alina Lewczuk 2
1 Katedra Agrobiznesu i Ekonomii Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
2 Katedra Towaroznawsta Ogólnego i Doświadczalnictwa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Wstęp
Powszechnie jest wiadomo, Ŝe w procesie transformacji ustrojowej i integracji europejskiej rolnictwo polskie boryka się z wieloma problemami. Głównym problemem polskiego rolnictwa jest osiągnięcie odpowiedniego poziomu dochodów, które zapewniłyby rodzinom rolniczym odpowiedni standard i jakość Ŝycia. W tej sytuacji istnieje pilna potrzeba pozyskiwania dodatkowych i alternatywnych źródeł dochodu w rolnictwie i na obszarach wiejskich. Pozyskiwanie dodatkowych i alternatywnych źródeł dochodu daje ludności rolniczej i pozarolniczej na obszarach wiejskich moŜliwość wyjścia z kryzysu oraz umoŜliwia poprawę sytuacji ekonomicznej.
W literaturze naukowej istnieje jednoznaczne stanowisko wielu autorów, Ŝe w rozwiązywaniu problemu uboŜenia społeczeństwa na obszarach wiejskich naj-waŜniejszym zagadnieniem jest przełamanie postaw bierności, zwłaszcza wśród rolników najbardziej dotkniętych kosztami transformacji gospodarczej. Bierne postawy mieszkańców wsi mają swoje podłoŜe w minionym systemie gospodarki centralnie sterowanej, istniejących stereotypach, wyczekiwaniu na lepsze czasy i braku zachowań przedsiębiorczych w działalności gospodarczej. Postawy te nie słuŜą obecnie rozwiązywaniu wielu problemów obszarów wiejskich, a zwłaszcza w pozyskiwaniu dodatkowych i alternatywnych źródeł dochodu. Przyspieszenie więc procesów przedsiębiorczego wychowania ludności rolniczej i pozarolniczej na obszarach wiejskich moŜe zapewnić maksymalne ograniczenie bezrobocia i przyczynić się do podniesienia standardu i jakości Ŝycia mieszkańców wsi [RAŹNIEWSKI,GOTKIEWICZ 1999;
BASAJ 2000; LEWCZUK,GOTKIEWICZ 2005].
W ostatnich latach wzrasta w Polsce zainteresowanie chowem i hodowlą kóz, jako dodatkowym źródłem dochodu ludności rolniczej i pozarolniczej na obszarach wiejskich. Głównym kierunkiem uŜytkowania kóz w Polsce jest produkcja mleka, a przetwory z niego uzyskiwane znajdują wielu nabywców, mimo wysokich cen.
Zdaniem PIENIAK-LENDZION [2002] mleko kozie jest bardzo cenione dzięki wysokim walorom odŜywczym i zdrowotnym, a takŜe moŜliwościom jego przerobu na wiele bardzo atrakcyjnych artykułów spoŜywczych. W krajach Europy Zachodniej nabiał z mleka kóz charakteryzuje się wysoką pozycją w rankingu produktów mleczarskich.
Zdaniem autorki równieŜ mięso kozie ze względu na niską zawartość tłuszczu
A. Lewczuk, A. Lewczuk 210
śródmięśniowego oraz wysoki poziom białka i składników mineralnych ocenia się jako pełnowartościowy, dietetyczny, o wysokich walorach smakowych produkt spoŜywczy.
Przedstawione zalety produktów kozich wskazują, Ŝe chów i hodowla kóz w gospodarstwach rolnych moŜe stanowić istotne źródło dodatkowych dochodów rodzin rolniczych.
Celem badań było poznanie problemów funkcjonowania i rozwoju gospodarstw rolnych, których właściciele prowadzą równieŜ fermy chowu i hodowli kóz.
Metodyka badań
Przedmiotem badań było 19 gospodarstw rolnych, zlokalizowanych na obszarze kraju, których właściciele posiadali fermy chowu i hodowli kóz. Dobór gospodarstw do badań miał charakter losowy. Badania przeprowadzono na przełomie 2005 i 2006 roku.
W badaniach wykorzystano ankietę, gdyŜ gospodarstwa rolne, które jednocześnie posiadały fermy chowu i hodowli kóz były rozmieszczone na obszarze całego kraju.
Kwestionariusz ankiety składał się z dwóch części. Tematem pierwszej części ankiety była problematyka powstawania, funkcjonowania i rozwoju ferm kozich w aspekcie transformacji ustrojowej i integracji europejskiej. Natomiast druga część ankiety była poświęcona gospodarstwu rolnemu, w których zlokalizowane były fermy kozie. W tej części ankiety szczególną uwagę zwrócono na problemy funkcjonowania i rozwoju gospodarstw rolnych z uwzględnieniem ich potencjału produkcyjnego, który moŜna wykorzystać do pozyskiwania dodatkowych i alternatywnych źródeł dochodu.
Zebrany materiał badawczy opracowano statystycznie za pomocą metod wykorzystywanych w naukach ekonomiczno-rolniczych.
Wyniki badań i dyskusja
W badaniach interesujące było poznanie specyfiki i funkcjonowania gospodarstw rolnych, które podjęły się zadania pozyskiwania dodatkowych źródeł dochodu w oparciu o hodowlę kóz. NaleŜy stwierdzić, Ŝe spośród 22 badanych właścicieli ferm kozich 19 osób (86,4%) posiadało jednocześnie gospodarstwo rolne.
Wielkość i zasoby uŜytków rolnych w gospodarstwach hodowców kóz przed-stawiono w tabeli 1. Stwierdzono, Ŝe wielkość gospodarstw rolnych hodowców kóz była dość zróŜnicowana i wynosiła średnio 24,7 ha z wahaniami od 1,8 do 120 ha.
Jakość klas bonitacyjnych gruntów ornych moŜna ocenić jako średnia. PrzewaŜały gleby zaliczane do klas IIIa i IIIb (średnio 6,8 ha) i IVa i IVb (średnio 6,0 ha) oraz V i VI (razem średnio 3,0 ha).
W opinii 52,6% rolników hodujących kozy ich gospodarstwa posiadają gleby średnie (tab. 2). Natomiast gleby dobre posiada co dziesiąte badane gospodarstwo (10,5%), zaś gleby słabe ponad co trzecie gospodarstwo (36,8%). Uzyskane wyniki wskazują, Ŝe stosunkowo słaba jakość gleb w gospodarstwach rolnych zmusza rolników do poszukiwania dodatkowych lub alternatywnych źródeł dochodu, m.in. do zakładania ferm kóz. Ponadto naleŜy dodać, Ŝe co dziesiąte badane gospodarstwo (10,5%) posiadało gleby bagniste.
Tabela 1; Table 1 Zasoby uŜytków rolnych w gospodarstwach hodowców kóz (w ha)
Agricultural land resources of goats breeders’ farms (ha)
PROBLEMY FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU GOSPODARSTW ... 211 Wyszczególnienie, Specification Średnio
Average
Min. Max.
Ogółem powierzchnia gruntów; Total land acreage (ha) 24,7 1,8 120,0
Grunty orne; Arable land: 11,1 1,1 49,0
- klasa I-II; class I-II 0,0 0,0 0,0
- klasa IIIa i IIIb; class IIIa and IIIb 6,8 1,1 15,0
- klasa IVa i IVb; class IV a and IVb 6,0 2,0 15,0
- klasa V i VI; class V and VI 3,0 2,0 3,7
Łąki i pastwiska; Meadows and pastures 13,6 0,5 71,0
Sady i uprawy ogrodnicze; Orchards and horticultural crops 0,5 0,5 0,5 NieuŜytki i zabudowania; Fallow lands and buildings 0,4 0,4 0,4
Lasy; Forests 1,0 1,0 1,0
Źródło: badania własne; Source: own survey
Tabela 2; Table 2 Jakość gleb w gospodarstwach rolnych hodowców kóz (w opinii ich właścicieli)
Soil quality of goats breeders’ farms ( in owners’ opinion)
Wyszczególnienie; Specification n % resp.
Dobre; Good 2 10,5
Średnie; Average 10 52,6
Słabe; Poor 7 36,9
Źródło: badania własne; Source: own survey
Charakteryzując gospodarstwa rolne hodowców kóz zwrócono równieŜ uwagę na strukturę własności posiadanych gruntów rolnych. Stwierdzono, Ŝe gospodarstwa hodowców kóz posiadały średnio 17,5 ha własnych gruntów z wahaniami od 1,0 ha do 70,0 ha. Natomiast w gospodarstwach dzierŜawców grunty dzierŜawione wynosiły średnio 15,2 ha z wahaniami od 0,5 do 50,0 ha.
Stwierdzono, Ŝe Ŝadne z badanych gospodarstw nie posiadało nadmiaru siły roboczej. Zdecydowana większość badanych gospodarstw (78,9%) posiadała zasoby siły roboczej na odpowiednim poziomie. Natomiast w ponad co piątym gospodarstwie hodowców kóz (21,1%) zasoby siły roboczej były niewystarczające. Liczba brakujących osób do pracy w gospodarstwach hodowców kóz wynosiła średnio 2 osoby z wahaniami od 1 do 5 osób.
WaŜnym zagadnieniem było równieŜ poznanie poziomu wyposaŜenia tech-nicznego w sprzęt rolniczy oraz budynki i budowle gospodarstw rolnych hodowców kóz (tab. 3). Z badań wynika, Ŝe wyposaŜenie 57,9% gospodarstw rolnych hodowców kóz w sprzęt mechaniczny było wystarczające, zaś nadmiaru sprzętu nie było w Ŝadnym gospodarstwie. Niekorzystnym zjawiskiem jest natomiast fakt, Ŝe 42,1% właścicieli gospodarstw posiadało niedobór sprzętu mechanicznego. Niedobór narzędzi uprawowych występował w co piątym gospodarstwie rolnym (21,1%), zaś brak narzędzi w co dziesiątym (10,5%). Z kolei mechanicznej siły pociągowej był nadmiar w 10,5% badanych gospodarstw, zaś wystarczające wyposaŜenie zanotowano w ponad co trzecim gospodarstwie (36,8%). Pozostałe gospodarstwa hodowców kóz posiadały niedobór mechanicznej siły pociągowej (21,1%) lub jej brak (10,5%). Warto równieŜ podkreślić, Ŝe stan techniczny mechanicznej siły pociągowej był dobry w 26,3%
gospodarstw, średni w 21,1% i zły w 21,1%. Z kolei prawie co trzeci rolnik (31,5%) nie
A. Lewczuk, A. Lewczuk 212
potrafił ocenić stanu technicznego posiadanej mechanicznej siły pociągowej w swoim gospodarstwie.
Źródło: badania własne; Source: own survey
Stwierdzono, Ŝe wyposaŜenie 68,4% gospodarstw rolnych hodowców kóz w budynki inwentarskie było wystarczające (tab. 3). Niedobór budynków inwentarskich posiadało 31,6% gospodarstw. Zdecydowana większość badanych rolników oceniła, Ŝe budynki inwentarskie w ich gospodarstwach są w stanie dobrym (47,4% gospodarstw) i średnim (36,8%). Znacznie gorzej badani rolnicy ocenili wyposaŜenie swoich gospodarstw w magazyny. Mianowicie wystarczające wyposaŜenie w magazyny posiadało tylko 31,6% gospodarstw. Natomiast niedobór magazynów występował w 42,1% gospodarstw, zaś ich brak w 26,3%. Stan techniczny magazynów 36,9%
rolników oceniło jako dobry, zaś 10,5% jako średni. Z kolei aŜ 52,6% rolników odpowiedziało „trudno powiedzieć”, a więc nie potrafiło dokonać oceny.
WyposaŜenie techniczne wielu gospodarstw rolnych hodowców kóz nie przedstawiało się zbyt korzystnie. Uwzględniając ten fakt w badaniach interesujące było poznanie zamierzeń rolników dotyczących zakupów nowych maszyn i urządzeń w najbliŜszych latach. Z badań wynika, Ŝe zakup nowych maszyn i urządzeń planowało 57,9% rolników. Do najwaŜniejszych zakupów rolnicy zaliczyli: gniotownik (27,3%
gospodarstw), maszyny do zbioru i konserwacji pasz (18,2%), dojarkę przewodową (18,2%), śrutownik (18,2%), kosiarkę rotacyjną (9,1%), ciągnik (9,1%) oraz prasę belującą (9,1%). Natomiast 42,1% rolników nie zamierzało w najbliŜszych latach dokonywać zakupów nowych maszyn i urządzeń, gdyŜ posiadali je w ilości wystarczającej lub mieli problemy finansowe.
WaŜnym zagadnieniem było równieŜ poznanie głównych kierunków produkcji w
PROBLEMY FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU GOSPODARSTW ... 213 gospodarstwach rolnych hodowców kóz (tab. 4). Stwierdzono, Ŝe w zdecydowanej większości gospodarstw (89,5%) dominującym kierunkiem była produkcja zwierzęca.
Do najbardziej popularnych kierunków produkcji moŜna zaliczyć: chów i hodowla kóz (70,6% gospodarstw), trzoda chlewna (17,6%), hodowla koni (11,8%) oraz szynszyle (11,8%). Natomiast niewiele gospodarstw było ukierunkowanych na produkcję roślinną i kierunek ogólnorolniczy.
Tabela 4; Table 4 Kierunki produkcji w gospodarstwach rolnych hodowców kóz
Production directions of goat breeders’ farms
Wyszczególnienie; Specification n % resp.
Kierunek ogólno rolniczy; General agricultural direction 1 5,3
Produkcja roślinna; Plant production 1 5,3
- truskawki; strawberries 1 5,3
Produkcja zwierzęca; Animal production 17 89,5
- trzoda chlewna; swine 3 15,8
- hodowla koni; horses 2 10,5
- kozy; goats 12 63,2
- owce; sheep 1 5,3
- szynszyle; chinchillas 2 10,5
- jagnięta na eksport; lambs for export 1 5,3
Źródło: badania własne; Source: own survey
Wcześniej stwierdzono, Ŝe zdecydowana większość badanych gospodarstw rolnych była ukierunkowana na produkcję zwierzęcą. Z badań wynika, ze stan hodowli zwierząt gospodarskich tzw. tradycyjnych był stosunkowo niewielki. Mianowicie średnio na gospodarstwo przypadało trzody chlewnej 36,9 sztuk z wahaniami od 2 do 100 sztuk. Natomiast średnio w jednym gospodarstwie było hodowanych 18 koni z wahaniami od 1 do 35 sztuk. Badane gospodarstwa najmniej hodowały bydła, bo średnio 2,6 sztuk z wahaniami od 1 do 5 sztuk, w tym średnio 1 krowę. Średnio w jednym gospodarstwie chowano równieŜ 55,0 sztuk drobiu z wahaniami od 20 do 120 sztuk. Gospodarstwa specjalizowały się równieŜ w hodowli owiec (średnio 200 sztuk) oraz szynszyli (87 sztuk). Natomiast stan kóz hodowanych w gospodarstwach wynosił średnio 22,6 sztuk z wahaniami od 16 do 33 sztuk.
Stwierdzono, Ŝe Ŝadne badane gospodarstwo nie zamierza dokonywać zmiany dotychczasowego kierunku produkcji lub jej w ogóle zaprzestania. Najwięcej rolników (63,2%) zamierza w najbliŜszym czasie dokonać zakupu ziemi. Planowana wielkość zakupu ziemi wynosi średnio 11,8 ha z wahaniami od 0,8 ha do 50,0 ha.
Natomiast 47,4% rolników zamierza dokonać zakupu zwierząt hodowlanych.
Wśród tych rolników najwięcej zamierza zakupić kozy (77,8% rolników). Pozostali rolnicy zamierzają zakupić owce, krowy oraz koniki polskie (po 11,1%). Rolnicy planują zwiększenie obsady kóz średnio o 33,8 sztuk z wahaniami od 12 do 80 sztuk.
Natomiast zwiększenie obsady innych gatunków zwierząt planują tylko niektóre, pojedyncze gospodarstwa rolne.
Pogarszająca się coraz bardziej sytuacja materialna ludności na obszarach wiejskich zmusza, zwłaszcza rolników do poszukiwania dodatkowych i alternatywnych źródeł dochodu. Z badań własnych wynika, Ŝe 26,3% rolników hodowców kóz
A. Lewczuk, A. Lewczuk 214
osiągnęło ponad 90% dochodów wyłącznie z rolnictwa1. RównieŜ 26,3% rolników osiągnęło z rolnictwa ponad 50% swoich dochodów. Natomiast 36,8% gospodarstw osiągnęło z rolnictwa tylko 25-30% dochodów. Z kolei pozostałe dochody rodziny rolnicze czerpały z innych źródeł, a mianowicie:
- pozarolniczej działalności gospodarczej (57,1% rolników), - hodowli kóz (28,6%),
- pracy poza rolnictwem (14,3%),
- produkcji ozdobnych wyrobów z betonu (10,6%).
Zdaniem GOZDALIK [2004] dochody osobiste rolników są waŜną kategorią ekono-miczną, wyznaczają bowiem poziom Ŝycia społeczności wiejskiej, decydując o ich konsumpcji i akumulacji. Z badań autorki wynika, Ŝe dochody gospodarstw domowych rolników są znacznie niŜsze niŜ w zawodach nierolniczych, a zatem rolnicy otrzymują niŜszą opłatę za swoją pracę. Przyczyn tego stanu jest wiele: niska opłacalność rolnictwa, mała skala produkcji w rozdrobnionych gospodarstwach rolnych, małe powiązanie gospodarstw z rynkiem oraz duŜe bezrobocie jawne i ukryte na wsi.
Poprawę sytuacji moŜe przynieść podejmowanie przez rolników inicjatyw pozarolniczych. Skala tego zjawiska jest jednak jeszcze niewielka na obszarach wiejskich w Polsce w przeciwieństwie do krajów dotychczas tworzących UE.
MoŜliwości zwiększenia dochodów w ramach obecnie prowadzonego gospo-darstwa przedstawiono w tabeli 5. Z badań wynika, Ŝe 47,4% rolników widzi moŜliwości zwiększenia swoich dochodów, głównie poprzez powiększenie skali hodowli kóz. Natomiast 26,3% rolników hodowców kóz stwierdziło, Ŝe „raczej tak” i zamierza rozwinąć produkcję zwierzęcą. Pozostali rolnicy odpowiedzieli, Ŝe „raczej nie” (5,3%) i zdecydowanie „nie” (21,0%).
W badaniach interesujące było równieŜ poznanie kierunków działań rolników w celu zwiększenia dochodu z aktualnie prowadzonego gospodarstwa (tab. 6).
Tabela 5; Table 5 MoŜliwości zwiększania dochodów w ramach obecnego gospodarstwa
Possibilities of income increasing on a currently managed farm
Wyszczególnienie; Specification n % resp
Tak; Yes 9 47,4
- zamierzam powiększyć stado kóz; I intend to increase the goats’ herd 4 21,1
Raczej tak; Rather yes 5 26,3
- zwiększenie ilości zwierząt; increasing the numbers of animals 2 10,5 - zwiększenie zainteresowania chowem tych gatunków zwierząt
increasing of interest in breeding these animals species
1 5,3
Raczej nie; Rather no 1 5,3
- brak środków finansowych; lack of financial sources 1 5,3
Nie; No 4 21,1
- niska cena na produkty rolne; low price for agricultural products 1 5,3 Źródło: badania własne; Source: own survey
Tabela 6; Table 6 Kierunki działań rolników w celu zwiększenia dochodu z gospodarstwa
Farmers’ activity directions in order to increasing farm income
1 W dochodach rolniczych nie uwzględniono dochodów z hodowli kóz.
PROBLEMY FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU GOSPODARSTW ... 215
Wyszczególnienie; Specification n 1) % resp.
Wyspecjalizować się w jednym kierunku produkcji Specialization in one production direction
7 36,8
Zwiększyć obszar gospodarstwa; Increase of farm acreage 10 52,6
Podjąć działalność pozarolniczą; Undertaking non-agricultural activity 2 10,5 Konsultować swoje decyzje z doradcą; Consulting decisions with an adviser 5 26,3 Lepiej wykorzystać informacje rynkowe
Better take advantage of market information
3 15,8
Inne działania; Other activities
Zwiększenie stada zwierząt; Animal herd increase 2 10,5
Agroturystyka; Agrotourism 1 5,3
Przekształcenie gospodarstwa w ekologiczne; Transforing farm into ecological one 1 5,3
Brak odpowiedzi; No answer given 1 5,3
1) Rolnicy mogli podać więcej niŜ jedną odpowiedź; Farmers could give more than one answer Źródło: badania własne; Source: own survey
Stwierdzono, Ŝe ponad co drugi rolnik (52,6%) zamierza w celu zwiększenia dochodu powiększyć obszar gospodarstwa. Do innych waŜniejszych zamierzeń badani rolnicy zaliczyli:
- wyspecjalizować się w jednym kierunku produkcji (36,8%), - konsultować swoje decyzje z doradcą (26,3%),
- lepiej wykorzystać informacje rynkowe (15,8%), - podjąć działalność pozarolniczą (10,5%), - zwiększenie stada zwierząt (10,5%).
Zdaniem WAJSZCZUKA i BAUMANA [1999] dominującą strategią rozwojową gospo-darstw rolnych jest zróŜnicowanie profilu produkcji (dywersyfikacja) - rozwijanie działalności do tej pory nie występujących. Z badań autorów wynika, Ŝe decyzje dywersyfikacyjne zamierza podjąć w przyszłości około 20% rolników w regionie wielkopolskim. W nadchodzących latach zjawisko to będzie się nasilać głównie w gospodarstwach mniejszych obszarowo - ryzyko gospodarowania będzie w nich największe, mała zaś będzie ich elastyczność rynkowa. Rolnicy znajdą się generalnie w gorszej sytuacji ekonomicznej i będą najintensywniej szukać alternatywnych źródeł dochodu.
RównieŜ z badań PRUSA [2005] wynika, Ŝe zdecydowana większość rolników była niezadowolona ze swojej sytuacji finansowej oraz z wysokości dochodów uzyski-wanych z produkcji rolnej. Jednak znaczna część rolników dostrzegała moŜliwości zmiany dotychczasowej, niekorzystnej sytuacji. Dotyczy to szczególnie rolników posiadających duŜe gospodarstwa. Z kolei właściciele mniejszych gospodarstw częściej planowali podjęcie pozarolniczej działalności gospodarczej, zwiększenie skali produkcji zwierzęcej oraz podejmowania najemnej pracy poza własnym gospodarstwem.
W badaniach waŜne było równieŜ poznanie stopnia wykorzystania potencjału gospodarstw rolnych i przyczyn jego nie wykorzystania. Z badań wynika, Ŝe gospodarstwa rolne hodowców kóz wykorzystywały swój potencjał produkcyjny średnio w 62,3% z wahaniami od 50 do 100%. Wymienione przez rolników przyczyny nie wykorzystania pełnych moŜliwości produkcyjnych gospodarstw były bardzo zróŜnicowane. Rolnicy do najwaŜniejszych przyczyn nie wykorzystania pełnych moŜliwości produkcyjnych swoich gospodarstw zaliczyli:
- brak środków finansowych (36,9% wypowiedzi), - mały obszar gospodarstwa (26,3%),
- zuboŜenie społeczeństwa (26,3%),
A. Lewczuk, A. Lewczuk 216
- nieopłacalna produkcja rolna (21,1%), - brak koniunktury w rolnictwie (21,1%).
Jedną z waŜniejszych barier rozwoju rolnictwa, w tym takŜe wykorzystanie pełnych moŜliwości produkcyjnych gospodarstw rolnych jest obniŜająca się w ostatnich latach skala popytu na produkty rolne. Uwzględniając ten problem waŜne było poznanie gdzie i w jakiej formie rolnicy dokonali sprzedaŜy produktów rolnych w ubiegłym roku (2004 r.). Z badań wynika, Ŝe 31,6% rolników zdołało sprzedać swoją produkcję na lokalnym rynku. Korzystnym zjawiskiem jest fakt, Ŝe aŜ 47,4% rolników sprzedało swoją produkcję na zasadzie wcześniej zawartej umowy kontraktacyjnej, zaś 5,3%
rolników w wyniku umowy gwarantowanej kooperacją. Natomiast 26,4% rolników zuŜyło produkty rolnicze na samozaopatrzenie.
Prowadzenie gospodarstwa rolnego w sposób nowoczesny i konkurencyjny wymaga od rolników posiadania umiejętności korzystania z róŜnych źródeł informacji.
Mając to na uwadze w badaniach szczególnie waŜne było poznanie najczęściej poszukiwanych przez rolników informacji, a zwłaszcza dotyczących rynku. Z badań wynika, Ŝe najwięcej rolników (63,2%) poszukiwało informacji o moŜliwościach zawarcia wieloletnich umów kontraktacyjnych. Z kolei 52,6% rolników poszukiwało informacji o cenach zbytu produktów rolnych. Rolnicy poszukiwali równieŜ informacji o sprzedaŜy produktów z gospodarstwa (47,4%) oraz o cenach zakupu środków produkcji (26,3%). Natomiast co dziesiąty rolnik (10,5%) poszukiwał informacji o moŜliwościach uzyskania kredytu z banku.
RównieŜ z badań KAŁUśY [2005] wynika, Ŝe w procesie transformacji ustrojowej duŜą rolę odgrywa informacja rynkowa. Rolników najbardziej interesują informacje rynkowe na temat cen produktów i środków produkcji oraz dane dotyczące rynków zbytu. Najwięcej informacji rolnicy czerpali z programów telewizyjnych (99,6%), aczkolwiek prasa i programy radiowe były równieŜ istotną informacją marketingową.
Badani rolnicy zainteresowani byli codziennymi informacjami (83,3%), głównie z rolniczych programów telewizyjnych. Świadczy to o wzrastającej wśród rolników świadomości, Ŝe dostęp do informacji jest warunkiem sprawnego podejmowania decyzji produkcyjnych.
RównieŜ zdaniem GIL i CHORÓBA [2002] sprawnie działający system informacji rynkowej zapewnia łatwy i szybki dostęp do podstawowej wiedzy rynkowej, przez co stymuluje rozwój produkcji i przetwórstwa artykułów rolnych. System informacji rynkowej powinien informować podmioty sektora Ŝywnościowego nie tylko o sytuacji bieŜącej, lecz równieŜ o długofalowych trendach na rynkach światowych. Znajomość tych zagadnień przyczynia się do inwestowania kapitału w gałęzie rolnictwa mogące konkurować na rynkach międzynarodowych.
WaŜnym zagadnieniem było równie poznanie sytuacji materialnej rodzin badanych rolników hodujących kozy. Z badań wynika, Ŝe Ŝaden z rolników nie ocenił sytuacji materialnej swojej rodziny jako bardzo dobra. Tylko co dziesiąty badany właściciel gospodarstwa rolnego (10,5%) ocenił sytuację materialną swojej rodziny jako dobra. Natomiast zdecydowana większość rolników (73,7%) oceniła sytuację materialną swojej rodziny jako średnia. Z kolei 15,8% rolników stwierdziło, Ŝe sytuacja materialna ich rodzin jest zła.
Tabela 7; Table 7 Czynniki hamujące rozwój gospodarstw rolnych (w opinii ich właścicieli)
Factors impeding the development of farms (in entrepreneurs’ opinion)
Wyszczególnienie; Specification n % resp.
1 2 3
W pana gospodarstwie; In your farm
PROBLEMY FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU GOSPODARSTW ... 217
- zmienne ceny; volatile prices 2 10,5
- brak zbytu; lack of sale 5 26,3
- brak odpowiedniej polityki rolnej; lack of proper agricultural policy 1 5,3 - brak opłacalności produkcji rolnej
lack of agricultural production profitability
10 52,6
- brak środków finansowych; lack of financial sources 1 5,3
- brak rąk do pracy; lack of manpower 1 5,3
- sytuacja pogodowa w ostatnich latach (susze) weather situation in last years (droughts)
2 10,5
W Polsce; In Poland:
- kredyty; credits 3 15,8
- słaba koniunktura; poor economic situation 3 15,8
- zuboŜenie społeczeństwa; impoverishement of the society 2 10,5
- brak odpowiedniego popytu; lack of demand 4 21,1
- niska opłacalność produkcji; low production profitability 6 31,6 - zwiększające się koszty produkcji; increasing production costs 1 5,3 - brak prawidłowej polityki rolnej; lack of proper agricultural policy 2 10,5 - napływ towarów rolniczych z zachodu
inflow of agricultural commodities from western countries
2 10,5
1 2 3
- przepisy lub ich brak; regulations or their lack 1 5,3
- niepewność jutra; insecurity of tomorrow 1 5,3
- kłopoty ze zbytem; problems with sale 5 26,3
- zbyt mała wiedza rolników; too poor farmers’ knowledge 1 5,3
- brak pomocy państwa; lack of state help 2 10,5
Źródło: badania własne; Source: own survey
Czynniki hamujące rozwój gospodarstw rolnych hodowców kóz przedstawiono w tabeli 7. Z wypowiedzi rolników wynika, Ŝe najwaŜniejszym czynnikiem hamującym rozwój gospodarstw rolnych w Polsce jest niska opłacalność produkcji rolniczej (31,6%
wypowiedzi) oraz problemy ze zbytem produktów (26,3%). Do innych czynników hamujących rozwój gospodarstw rolnicy zaliczyli: brak popytu na produkty (21,1%), drogie kredyty (15,8%), niska koniunktura (15,8%), zuboŜenie społeczeństwa (10,5%), brak prawidłowej polityki rolnej (10,5%), napływ towarów rolniczych z zachodu (10,5%) oraz brak pomocy państwa (10,5%).
Badani właściciele gospodarstw rolnych wyrazili równieŜ opinię o czynnikach hamujących rozwój ich gospodarstw (tab. 7). Do najwaŜniejszych barier rozwoju swoich gospodarstw rolnicy zaliczyli:
- brak opłacalności produkcji rolnej (52,6%), - brak zbytu na produkty rolnicze (26,3%),
- duŜa zmienność cen produktów rolniczych (10,5%), - sytuacja pogodowa w ostatnich latach - susze (10,5%).
Właściciele gospodarstw rolnych hodujący kozy wyrazili równieŜ swoją opinię o problemach związanych z rolnictwem, które wymagają pilnego rozwiązania. W opinii rolników najwaŜniejszym problemem wymagającym pilnego rozwiązania jest poprawa opłacalności produkcji (47,4% wypowiedzi) oraz poprawa zbytu produktów rolniczych (26,3%). Do waŜnych problemów rolnicy zaliczyli równieŜ: potrzebę podnoszenia świadomości rolników, stałe lub wieloletnie kontrakty na zbyt mleka oraz zwiększenie aktywności zawodowej rolników (po 10,5% wypowiedzi).
A. Lewczuk, A. Lewczuk 218
Właściciele gospodarstw rolnych hodujący kozy wyrazili równieŜ opinie o szansach rozwoju swoich gospodarstw (tab. 8). Z wypowiedzi 52,6% rolników wynika, Ŝe ich gospodarstwa mają szanse rozwoju w procesie transformacji ustrojowej i integracji europejskiej. Do głównych szans rozwoju swoich gospodarstw rolnicy zaliczyli:
- produkcja koziarska i ekologiczna na przyszłość (30,0%),
- obecny kierunek rozwoju gospodarstwa jest trafnie wybrany (20,0%), - zwiększa się zapotrzebowanie na mleko kozie (20,0%),
- jest dobry następca (10,0%).
Natomiast aŜ 47,4% badanych rolników widzi szanse na przetrwanie, jednak po spełnieniu określonych warunków. W opinii tej grupy rolników najwaŜniejszym warunkiem na przetrwanie gospodarstwa jest zapewnienie zbytu na produkty rolnicze (44,4%), następca zechce przejąć gospodarstwo po ojcu (22,2%) oraz nadal będzie chęć do pracy (22,2%). Pozostałe warunki wymienione przez rolników są powszechnie znane jako postawy roszczeniowe wobec państwa.
Tabela 8; Table 8 Szanse rozwoju gospodarstw rolnych hodowców kóz (w opinii ich właścicieli)
Chances for development of goat breeders’ farms (in their owners’ opinion)
Wyszczególnienie; Specification n 1) % resp.
Ma szanse na rozwój poniewaŜ; There are chances for development because of: 10 52,6 - kierunek produkcji daje podstawy na przyszłość
Ma szanse na rozwój poniewaŜ; There are chances for development because of: 10 52,6 - kierunek produkcji daje podstawy na przyszłość