Zbigniew Brodziński
Katedra Agrobiznesu i Ekonomii Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Wstęp
Gospodarka lokalna jest często pojmowana jako zespół tych wszystkich działań w sferze społecznej i gospodarczej, które wykorzystują lokalne czynniki rozwoju i uwzględniają lokalne jego ograniczenia. Gospodarka lokalna to takŜe całościowy proces, w którym władze samorządowe przy wykorzystaniu własnych zasobów, w tym takŜe ludności oraz przy zaangaŜowaniu zewnętrznych partnerów stymulują rozwój społeczno-gospodarczy danej jednostki terytorialnej [PARYSEK 2001]. Zdaniem ADAMOWICZA [2003], na pojęcie gospodarki lokalnej, składają się wszystkie zjawiska gospodarcze (procesy produkcji, wymiany, konsumpcji i podziału) zachodzące w skali lokalnej. Omawiane grupy czynników, od których zaleŜy potencjał rozwojowy, uwaŜa HEFNER [2002], to zarówno elementy ekonomiczne (potencjał gospodarczy) jak i uwarunkowania ludnościowo-społeczne (potencjał demograficzny), środowiskowe (potencjał ekologiczny, degradacja środowiska naturalnego), infrastrukturalne (dostępność i moŜliwości infrastruktury technicznej, społecznej, usług).
Zaakcentowana róŜnorodność i złoŜoność problematyki obejmującej gospodarkę lokalną, w tym przede wszystkim jej funkcjonowanie na obszarach wiejskich, znajduje potwierdzenie w literaturze międzynarodowej. Z raportu przedstawionego przez BRYDENA i in. [2003] wynika, Ŝe w róŜnych krajach UE są spotykane róŜne metody i brane są pod uwagę róŜne obszary analizy stanu rozwoju gospodarki obszarów wiejskich. Wielu badaczy podkreśla brak konsensusu co do spójnego systemu identyfikowania i sposobów oceny poziomu rozwoju obszarów wiejskich oraz skali agregowania wskaźników. Szeroko rozpowszechnioną cechą podziału obszarów wiejskich w Europie Zachodniej jest przede wszystkim stopień ich integracji z całą gospodarką narodową. Ze względu na to kryterium wyodrębnia się trzy podstawowe kategorie1: zintegrowane obszary wiejskie, pośrednie obszary wiejskie i peryferyjne obszary wiejskie.
1 Agricultural Adjustment and Diversification: Implications for the Rural Economy. OECD, Paris, 1996.
Zdając sobie sprawę ze złoŜoności problemu oceny stanu lokalnej gospodarki, w pracy podjęto próbę zaprezentowania metody przestrzennej oceny stopnia dywersyfikacji gospodarki na obszarach wiejskich. W zaprezentowanej metodzie wykorzystano zestaw cech charakteryzujących sytuację społeczno-gospodarczą w
Z. Brodziński 82
poszczególnych gminach wiejskich i miejsko-wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego, według stanu na koniec 2005 r. bądź danych NSP z 2002 r.
Wybór mierników słuŜących ocenie stanu gospodarki poszczególnych jednostek terytorialnych był podporządkowany przede wszystkim celowi pracy, jakim było poznanie lokalnego zróŜnicowania stanu gospodarki obszarów wiejskich w województwie warmińsko-mazurskim i jednocześnie zweryfikowanie przydatności przyjętej metody postępowania w procesie opracowywania i wdraŜania lokalnych jak i regionalnego programu rozwoju.
Bez względu jednak na zestaw grupy czynników mających wpływ na lokalną gospodarkę, zwykle stanowi ona znacznie bardziej jednorodny i spoisty organizm niŜ regionalny system gospodarczy. Z tych właśnie względów w ocenie poziomu rozwoju poszczególnych jednostek terytorialnych istnieje moŜliwość identyfikowania obszarów o zbliŜonym potencjale gospodarczym, co moŜe się okazać pomocne w działaniach organów róŜnych szczebli władzy publicznej mających na celu optymalne wykorzystanie zasobów dla trwałego wzrostu gospodarczego.
Źródła i metody badań
Analizę rozwoju społeczno-gospodarczego 67 gmin wiejskich i 33 miejsko-wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego przeprowadzono metodą standa-ryzowanych sum, z wykorzystaniem 37 wybranych cech pochodzących ze zbiorów Urzędu Statystycznego w Olsztynie, charakteryzujących stan na koniec 2005 r., bądź z danych NSP z 2002 r. W ocenie stopnia zróŜnicowania lokalnej gospodarki zostały uwzględnione cechy opisujące stan istniejącej infrastruktury oraz przedsiębiorczości.
Obydwa te elementy uzupełniono miernikami opisującymi standard Ŝycia lokalnej społeczności. Po odrzuceniu cech powielających podobne informacje (quasi stałych) oraz o wysokim poziomie korelacji, do konstrukcji wskaźnika rozwoju zaproponowano takie mierniki, jak:
- X1 - wskaźnik migracji (na 1000 mieszkańców), (destymulanta), - X2 - powierzchnia uŜytkowa jednego mieszkania w m2,
- X3 - liczba ludności przypadająca na placówkę pocztowo-telekomunikacyjną, - X4 - obszary prawnie chronione (% powierzchni ogólnej),
- X5 - wydatki inwestycyjne gmin (PLN na 1 mieszkańca),
- X6 - udział wydatków na opiekę społeczną w strukturze wydatków budŜetowych gminy (destymulanta),
- X7 - zatrudnienie w usługach rynkowych (% zatrudnionych ogółem),
- X8 - odsetek indywidualnych gospodarstw rolnych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą,
- X19 - liczba małych (zatrudniających od 10 do 50 osób) przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców.
W dalszym postępowaniu badawczym dokonano standaryzacji wybranych cech zgodnie ze wzorem:
OCENA LOKALNEGO ZRÓśNICOWANIA STANU GOSPODARKI ... 83
tij - standaryzowana wartość obserwacji, xij - pierwotna wartość obserwacji, _ - wartość średnia,
Sj - odchylenie standardowe.
Operację standaryzacji wartości zmiennych poprzedzono ustaleniem stymulant oraz destymulant rozwoju gospodarczego gmin. W wyniku zsumowania standaryzowanych wartości zmiennych dla poszczególnych gmin otrzymano ciąg wskaźników Wg, opisujących poziom gospodarczego ich rozwoju. Wskaźnik Wg dla poszczególnych gmin wyznaczono z zaleŜności:
tij - standaryzowana wartość j-tej cechy dla i-tej gminy, m - liczba cech uwzględnionych w analizie.
Następnie objęte analizą gminy woj. warmińsko-mazurskiego (67 wiejskich i 33 miejsko-wiejskich) podzielono na grupy:
- I grupa obejmuje 26 gmin najmniejszych, o liczbie mieszkańców do 4,5 tys., - II grupa to 14 gmin wiejskich liczących od 4,5 tys. do 6,5 tys. mieszkańców, - III grupę stanowi 27 gmin wiejskich zamieszkiwanych przez więcej niŜ 6,5 tys.
osób,
- IV grupa to 15 gmin miejsko-wiejskich do 9 tys. mieszkańców,
- V grupa jest reprezentowana przez 8 gmin o liczbie mieszkańców od 9 tys. do 15 tys.,
- VI grupa to 10 gmin liczących powyŜej 15 tys. mieszkańców.
W celu klasyfikacji gmin cały objęty badaniami zbiór podzielono na cztery klasy podobieństw. Jako kryterium podziału przyjęto wielkość wskaźnika Wg w ramach sześciu grup wielkości gmin. Według wskaźników przyjętych do badań, klasa pierwsza obejmowała gminy o niekorzystnej sytuacji, klasa druga - gminy średnio rozwinięte, trzecia - dobrze rozwinięte o korzystnej sytuacji, a czwarta - gminy o bardzo korzystnej sytuacji. NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe do konstrukcji wskaźnika syntetycznego zostało włączonych 19 cech. Wskaźnik syntetyczny w swej ostatecznej wymowie informuje o stopniu koncentracji cech warunkujących sytuację gospodarczą obszaru i w ten sposób wskazuje obszary problemowe.
Wyniki badań
Z badań wynika, Ŝe wraz ze wzrostem liczby ludności wzrastała wartość syn-tetycznego wskaźnika oceny lokalnej gospodarki (tab. 1). NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe zaledwie 6 spośród 100 gmin wiejskich i miejsko-wiejskich znajdujących się w województwie warmińsko-mazurskim znalazło się w klasie 4, a więc w grupie o korzystnej sytuacji ekonomicznej (tab. 2). Wartość wskaźnika Wg opisującego stan lokalnej gospodarki wahała się od -10,45, w naleŜącej do grupy I, a więc o najmniejszej, nie przekraczającej 4,5 tys. liczbie ludności, gminie wiejskiej Lelkowo, do 16,02 w naleŜącej do grupy II gminie Stawiguda (tab. 1). Cechami, które zadecydowały o najmniej korzystnej pozycji Lelkowa na tle gmin omawianego regionu, były bardzo
Z. Brodziński 84
niskie wartości takich cech, jak powierzchnia uŜytkowa jednego mieszkania (w m2), odsetek osób zatrudnionych w usługach rynkowych, odsetek indywidualnych gospodarstw rolnych prowadzących działalność pozarolniczą, odsetek gospodarstw rozwojowych, liczba zawartych małŜeństw, liczba mikro- i małych przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców gminy oraz znacznie wyŜszy od przeciętnej udział procentowy wydatków na opiekę społeczną (destymulanta). Gminę Stawiguda charakteryzowały zdecydowanie korzystniejsze od przeciętnej wartości takich cech oceny, jak powierzchnia uŜytkowa jednego mieszkania (m2), udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni ogólnej gminy, poziom wydatków inwestycyjnych gminy (PLN) na jednego mieszkańca, odsetek indywidualnych gospodarstw rolnych prowadzących działalność pozarolniczą, wskaźnik gęstości sieci kanalizacyjnej i drogowej, nakłady inwestycyjne ogółem na ochronę środowiska oraz wysoka liczba małych przedsiębiorstw przypadających na 1000 mieszkańców gminy.
Tabela 1; Table 1 Zestawienie wartości wskaźników ogólnych (Wg)
dla gmin wiejskich i miejsko-wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego Average values of general factors ralues (Wg)
for rural and urban-rural communes in Warmińsko-Mazurskie province
OCENA LOKALNEGO ZRÓśNICOWANIA STANU GOSPODARKI ... 85
Źródło: badania własne; Source: own survey
W rankingu stanu lokalnej gospodarki gmin wiejskich i miejsko-wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego najliczniejszą (52 jednostki terytorialne) była grupa gmin zaliczona do średnio rozwiniętych (klasa 2), (tab. 2).
Tabela 2; Table 2 Klasyfikacja gmin wiejskich i miejsko-wiejskich
woj. warmińsko-mazurskiego ze względu na stan lokalnej gospodarki Classification of rural and urban-rural communes
in Warmińsko-Mazurskie province according to the state of local economy
Z. Brodziński 86
Źródło: badania własne; Source: own survey
Analizując przestrzenne zróŜnicowanie gmin pod względem stanu lokalnej gospodarki naleŜy zauwaŜyć, Ŝe niewielkie skupienia gmin o niekorzystnej sytuacji gospodarczej znajdują się w północnej, przygranicznej części województwa. Są to peryferyjne obszary regionu. Gminy o wysokiej wartości wskaźnika Wg występują w niewielkich skupieniach wokół dwóch największych miast regionu oraz gmin miejskich, takich jak Ełk, GiŜycko, Nidzica, Nowe Miasto Lubawskie i Pisz (rys. 1).
Prezentowane wyniki potwierdzają pogląd innych badaczy, Ŝe o dynamice rozwoju obszarów wiejskich decyduje ich oddalenie od miast pełniących funkcje ośrodków gospodarczych (Uwarunkowania rozwoju … 2006].
Szczegółowa analiza cech, które posłuŜyły do konstrukcji wskaźnika zbiorczego oceny stanu lokalnej gospodarki (Wg) wskazuje, Ŝe na obszarach wiejskich w woj.
warmińsko-mazurskim występują znaczne zaniedbania w stanie ilościowym i jakościowym infrastruktury. Ogólnie poziom rozwoju infrastruktury w gminach nie prezentował się korzystnie. RównieŜ niskie były w minionym okresie nakłady inwestycyjne na jej modernizację, co powoduje, Ŝe poziom zuŜycia urządzeń in-frastrukturalnych z roku na rok się zwiększa. Nie wymagającą dalszych głębszych analiz jest konstatacja, Ŝe modernizacja i rozwój infrastruktury technicznej będą przez najbliŜsze lata stanowić priorytetowe obszary aktywności inwestycyjnej gmin w województwie warmińsko-mazurskim.
1-4 klasy gmin w zaleŜności od wielkości wskaźnika Wg; classes of communes independence of group factor Wg
Źródło: badania własne; Source: own survey
Rys. 1. Lokalne zróŜnicowanie gospodarki w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich woj.
warmińsko-mazurskiego
Fig. 1. Local differeniation of the economy in rural and urban-rural communes of Warmińsko-Mazurskie province
Najmniej rozwiniętą siecią dróg dysponują gminy: Braniewo, Wilczęta, Ka-linowo, Mikołajki, Nidzica i Jeziorany, Biała Piska i Jedwabno, w których na 100 km2 powierzchni przypada mniej niŜ 15 km dróg. Z badań wynika, Ŝe poziom rozwoju infrastruktury, w tym głównie gęstość dróg, decydował w duŜej mierze o atrakcyjności gmin wiejskich i miejsko-wiejskich regionu jako miejsca lokowania przedsięwzięć gospodarczych. Warto zasygnalizować fakt, Ŝe gęstość dróg jest często determinowana moŜliwościami zagospodarowania obszaru, w tym warunkami przyrodniczymi, np.
występowaniem zwartych kompleksów leśnych, bagien i jezior, co przez stulecia miało wpływ na tworzący się układ osadniczy w omawianym regionie. Mimo wskazanych tu ograniczeń, naleŜy zgodzić się z opinią KOŁODZIEJCZYK [2003], Ŝe w miarę wzrostu poziomu rozwoju infrastruktury i liczby mieszkańców w gminie będzie wzrastał stopień
OCENA LOKALNEGO ZRÓśNICOWANIA STANU GOSPODARKI ... 87 koncentracji podmiotów gospodarczych. Prezentowana prawidłowość jest takŜe widoczna w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego. Jak wskazują przeprowadzone badania, na wzrost wskaźnika nasycenia podmiotami gospodarczymi w gminach zapóźnionych miały największy wpływ połoŜenie gminy oraz poprawa zagospodarowania infrastrukturalnego. Obiekty i urządzenia infrastruktury mają więc znaczenie ogólnoekonomiczne i ogólnospołeczne, co w konsekwencji stawia je jako jeden z głównych czynników rozwoju, zwłaszcza na obszarach o niedostatecznym poziomie zagospodarowania infrastrukturalnego [SIEMI
-ŃSKI 2000].
Nie negując znaczenia infrastruktury, zwłaszcza technicznej, jako jednego z głównych czynników determinujących tempo i kierunek rozwoju, wielu badaczy, w tym m.in. YARWOOD [1996], zwraca uwagę na fakt, Ŝe odpowiedni poziom rozwoju wiejskiej gospodarki i jej „koherentne struktury” są głównie utrzymywane dzięki normom społecznym i kulturowym istniejącym w środowiskach lokalnych. Obser-wowany proces upowszechniania się modeli Ŝycia i konsumpcji eksponujących uniwersalizm, masowość i prostotę sprawia, zdaniem WOSIA [2001], Ŝe zmieniają się nie tylko stopień uŜyteczności dóbr i usług społecznych, ale takŜe kryteria ich waloryzacji.
Tak więc przyczyn zbyt wolnego tempa rozwoju niektórych rejonów wiejskich moŜna upatrywać w spadku popytu na wyprodukowane tam dobra i oferowane usługi, co jest spowodowane trudną sytuacją ekonomiczną gospodarstw domowych.
Pogląd o korzystnym wpływie infrastruktury na poziom Ŝycia ludności wiejskiej jest powszechnie akceptowanym i ma swoje logiczne uzasadnienie. JuŜ sam fakt wyposaŜenia mieszkania w instalację wodno-kanalizacyjną, gaz, telefon itp. stanowi element poprawy standardu Ŝycia. W lepszej sytuacji znajduje się ludność wiejska przebywająca w miejscowościach wyposaŜonych w róŜnorodne placówki infrastruktury socjalnej oraz mających dobre połączenia drogowo-komunikacyjne z miastem i innymi miejscowościami. Z badań PIĘCEK [2001] wynika, Ŝe zaleŜność między poziomem infrastruktury a warunkami Ŝycia ludności wiejskiej ma charakter sprzęŜeń zwrotnych, w których infrastruktura częściej odgrywa rolę pierwotnego bodźca. Aby zbliŜyć jakość Ŝycia ludności wiejskiej do poziomu Ŝycia w miastach, konkluduje KŁODZIŃSKI [2006], trzeba modernizować i budować na wsi infrastrukturę ekonomiczno-społeczną, co przyspieszy rozwój pozarolniczej działalności na tych terenach i zwiększy liczbę nowych miejsc pracy.
Z analizy poziomu aktywności gospodarczej na obszarach wiejskich regionu wynika, Ŝe charakteryzuje się on znacznym zróŜnicowaniem przestrzennym. Funkcje centrów gospodarczych pełniły i nadal pełnią duŜe i średnie miasta regionu, jak Olsztyn, Elbląg, Ełk, Ostróda i Kętrzyn (rys. 1). Obszary wiejskie są w zasadzie pozbawione liczących się na rynku regionalnym przedsiębiorstw. Wobec niektórych gmin w regionie słuszną wydaje się opinia, Ŝe ich znaczenie gospodarcze ogranicza się tylko do zapewnienia niezbędnego minimum, warunkującego egzystencję lokalnych społeczności. Najbardziej aktywnymi gminami, z punktu widzenia poziomu rozwoju gospodarczego, są Stawiguda, w której wartość wskaźnika Wg wyniosła 16,02, GiŜycko (15,22), Węgorzewo (11,83), Elbląg (11,10) i Ełk (10,84) (tab. 1). Oceniając obszary wiejskie omawianego regionu naleŜy stwierdzić, Ŝe ogólnie omawiany wskaźnik oceny jest niekorzystny. Głównymi barierami rozwoju np. przedsiębiorczości są peryferyjne połoŜenie województwa, niski stan wyposaŜenia w infrastrukturę, mały popyt wewnętrzny, relatywnie niski poziom wykształcenia ludności zamieszkującej obszary wiejskie oraz często brak zrozumienia w ośrodkach decyzyjnych istoty problemu niskiej aktywności gospodarczej społeczeństwa.
Obszary wiejskie woj. warmińsko-mazurskiego, podobnie jak większość terenów północnej Polski, oferują mieszkańcom stosunkowo niski standard Ŝycia. NaleŜy podkreślić, Ŝe jakość Ŝycia jest pojęciem subiektywnym, determinowanym wieloma czynnikami. Jako podstawowa jej cecha jest często wymieniana dostępność róŜnego rodzaju usług - znacznie niŜsza w regionie niŜ średnio w kraju, czego przykładem jest m.in. fakt, Ŝe w 2002 r. na 1000 mieszkańców regionu przypadało zaledwie 0,13 lekarzy stomatologów, podczas gdy wartość tego miernika dla Polski wyniosła w omawianym
Z. Brodziński 88
okresie 0,322. Zaobserwowano, Ŝe liczba lekarzy stomatologów była ujemnie skorelowana z wysoką stopą bezrobocia. MoŜna więc przyjąć załoŜenie, Ŝe niski wskaźnik lekarzy stomatologów jest odzwierciedleniem niekorzystnej sytuacji materialnej mieszkańców.
Istnieją teŜ znaczne róŜnice przestrzenne w rozkładzie wskaźnika określającego poziom rozwoju usług w regionie, co zwłaszcza dotyczy odsetka osób zatrudnionych w usługach rynkowych. NajwyŜszą wartość omawianej cechy uzyskano w gminach powiatu mrągowskiego, w którym przekroczyła ona 32% zatrudnionych ogółem.
NajniŜszą wartość tej cechy (poniŜej 20%) uzyskano w gminach powiatów ziemskich Olsztyńskiego, Elbląskiego i Nowomiejskiego. Zdaniem KOŁODZIEJCZYK [2003], w gminach, w których sektor usług rynkowych jest słabo rozwinięty, występuje znacznie gorsza sytuacja finansowa. Sektor ten decyduje bowiem o poprawie finansów gminy, a takŜe o warunkach pracy i Ŝyciu społeczności lokalnej. W badaniach własnych stwierdzono, Ŝe duŜe ośrodki miejskie proponują mieszkańcom ościennych gmin, szczególnie tym o korzystnym połoŜeniu i połączeniach komunikacyjnych, bogatą gamę usług, ograniczając tym samym ich rozwój na terenie gminy.
W konkluzji moŜna stwierdzić, Ŝe gminy wiejskie i miejsko-wiejskie w regionie charakteryzuje wyraźny niedostatek urządzeń infrastruktury technicznej, zbyt mała liczba firm o liczącym się na rynku ponadlokalnym potencjale kapitałowym i wytwórczym, niedostateczne zagospodarowanie turystyczne obszaru. Konsekwencją omawianej sytuacji jest szczupłość środków finansowych przeznaczonych na inwestycje, które pozwalają tylko na bieŜące utrzymanie infrastruktury technicznej i niewielkie inwestycje.
Podsumowanie i wnioski
Jak wskazuje praktyka, wybór mierników oceny rozwoju gospodarczego (zmiennych diagnostycznych) oraz ustalenie poziomu ich agregowania są złoŜone i mają charakter subiektywny. Pomimo tej niedogodności, analiza poziomu rozwoju gospodarczego jednostek terytorialnych róŜnych szczebli stanowi waŜny element zarządzania gminą. Ocena stanu lokalnej gospodarki jest często wyznacznikiem określającym przestrzeń moŜliwych strategii działania, z której to przestrzeni powinny być wybierane rozwiązania rokujące powodzenie podejmowanych decyzji. Ten praktyczny aspekt omawianej problematyki sugeruje potrzebę prowadzenia takich badań, które są niezbędne do określenia podstawowych parametrów rozwoju, a szczególnie do wykrycia zjawisk niepoŜądanych, mogących utrudnić lub wręcz uniemoŜliwić realizację przyjętych przez gminy programów rozwoju. W związku z tym, dokonując doboru cech identyfikujących potencjał gospodarczy obszaru naleŜy uwzględnić głównie te cechy, które mają bezpośredni związek z głównymi priorytetami lokalnego rozwoju.
Przedstawiona w pracy metoda oceny poziomu rozwoju gminy na tle jednostek sąsiednich, z uwzględnieniem celowo dobranej grupy cech je identyfikujących, pozwala ocenić atrakcyjność obszaru pod względem walorów ilościowych. Metoda, dzięki wprowadzeniu elementów ilościowych analizowanych cech w porównaniu z otoczeniem zewnętrznym, poprawia obiektywizm waloryzacji i uniezaleŜnia wybór celów rozwoju od predyspozycji i zainteresowań osób zaangaŜowanych w proces programowania. Prezentowane podejście metodyczne pozwala przewidywać stan przyszły i drogi rozwoju poszczególnych gmin, powiatów czy rejonów, z uwzględnieniem róŜnych priorytetów i grup problemów, stanowiąc tym samym punkt wyjścia do badań prognostycznych. Analiza poziomu rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich w skali lokalnej upowaŜnia do sformułowania następujących wniosków:
1. Na kształt i kierunki rozwoju lokalnego wpływa układ przestrzenno-terytorialny.
Pojedyncza gmina nie jest jednostką w pełni niezaleŜną (rozwija się w
2 Źródło: Urząd Statystyczny w Olsztynie.
OCENA LOKALNEGO ZRÓśNICOWANIA STANU GOSPODARKI ... 89 określonym środowisku ekonomicznym i społecznym), dlatego jej rozwój jest w coraz większym stopniu uzaleŜniony od bliŜszego i dalszego otoczenia - warunków, jakie panują w sąsiednich gminach. W związku z tym ustalenie zestawu wskaźników i cech oceny poziomu rozwoju gmin moŜe sprzyjać właściwemu zidentyfikowaniu priorytetów, rozumianych jako sekwencje niezbędnych i ukierunkowanych przemian społeczno-gospodarczych, wystę-pujących w określonych ponadgminnych układach przestrzennych. Takie podejście umoŜliwia stworzenie hierarchii waŜności, pilności i kolejności realizacji róŜnych działań, podejmowanych w ramach programów lokalnych, jak i o większym ponadlokalnym zasięgu.
2. Z badań wynika, Ŝe o poziomie i tempie róŜnicowania się poziomu rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich, o ich konkurencyjności, decydują grupy wskaźników i cech, które moŜna określić mianem lokalnych uwarunkowań.
Według uwzględniającego omawiane uwarunkowania syntetycznego wskaźnika rozwoju lokalnej gospodarki, do grupy jednostek terytorialnych w województwie warmińsko-mazurskim o niekorzystnej sytuacji gospodarczej moŜna zaliczyć 22 gminy, do grupy gmin średnio rozwiniętych 52 gminy, dobrze rozwiniętych, o korzystnej sytuacji gospodarczej - 20 gmin, zaś do grupy o bardzo korzystnej sytuacji 6 gmin.
3. W pracach analitycznych, dotyczących oceny stanu lokalnej gospodarki, jest konieczne syntetyczne ujęcie wyników oceny, co umoŜliwia wyznaczenie rejonów o zbliŜonych warunkach gospodarczego rozwoju. Trudności mode-lowania rozwoju obszarów wiejskich dotyczą głównie problemu zdefiniowania podstawowych kryteriów oceny stanu. MoŜna stwierdzić, Ŝe otrzymane wyniki badań mogą stanowić podstawę do określenia obszarów, które - ze względu na nawarstwienie się negatywnych cech - wymagają większej uwagi i wsparcia.
NaleŜy stwierdzić, Ŝe zaprezentowany wskaźnik syntetyczny rozwoju lokalnej gospodarki (Wg) informuje o stopniu koncentracji cech warunkujących jej stan i w ten sposób wskazuje obszary problemowe.
Literatura
ADAMOWICZ M. 2003. Skala lokalna w terytorialnym podziale kraju, w: Strategie roz-woju lokalnego. Adamowicz M. (Red.) Wyd. SGGW, Warszawa. t. I: 11-23.
Agricultural Adjustment and Diversification: Implications for the Rural Economy.
OECD, Paris, 1996.
BRYDEN J., COPUS A., MACLEOD M. 2003. Rural Development. Section 3. National Approaches to Rural Development Indicators. Eurostat: 68 ss.
HEFNER K. 2002. Czynniki osadnicze wpływające na potencjał rozwojowy obszarów wiejskich. Wieś i Rolnictwo 2(115): 27-48.
KŁODZIŃSKI M.2006. Aktywizacja społeczno-gospodarcza gmin wiejskich i małych miast.
Wyd. IRWiR PAN, Warszawa: 269 ss.
KOŁODZIEJCZYK D.2003. Wpływ przedsiębiorczości na sytuację finansową gmin. Wia-domości Statystyczne 3(XLVIII): 29-37.
PARYSEK J. 2001. Podstawy gospodarki lokalnej. Wyd. Naukowe UAM, Poznań: 236 ss.
PIĘCEK B.2001. Rozwój infrastruktury na wsi a warunki Ŝycia ludności wiejskiej. Wieś i Rolnictwo 1(110): 128-138.
SIEMIŃSKI J.L. 2000. Infrastruktura techniczna obszarów wiejskich w koncepcji rozwoju zrównowaŜonego i trwałego kraju, w: Infrastruktura obszarów wiejskich. Wyd.
Instytutu Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa.
Uwarunkowania rozwoju małych miast 2006. Heffner K., Marszał T. (Red.), Biuletyn PAN KPZK, 226.
WOŚ A. 2001. Nowy wymiar uwarunkowań rozwoju polskiego rolnictwa. Wieś i
Rol-Z. Brodziński 90
nictwo, 2(111): 84-105.
YARWOOD R. 1996. Rurality, locality and industrial change: a macro-scale investigation of manufacturing growth in the district of leominster. Elsevier Science 2(1): 23-37.
Słowa kluczowe: lokalna gospodarka, obszary wiejskie, województwo warmińsko-mazurskie
Streszczenie
Poznano lokalne zróŜnicowania stanu gospodarki obszarów wiejskich w wo-jewództwie warmińsko-mazurskim i jednocześnie zweryfikowanie uŜyteczności przyjętej metody postępowania w procesie opracowywania i wdraŜania lokalnych jak i regionalnego programu rozwoju tych obszarów. Do konstrukcji syntetycznego
Poznano lokalne zróŜnicowania stanu gospodarki obszarów wiejskich w wo-jewództwie warmińsko-mazurskim i jednocześnie zweryfikowanie uŜyteczności przyjętej metody postępowania w procesie opracowywania i wdraŜania lokalnych jak i regionalnego programu rozwoju tych obszarów. Do konstrukcji syntetycznego