Aleksander Lewczuk
Katedra Agrobiznesu i Ekonomii Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Wstęp
Standard i jakość Ŝycia ludności rolniczej i pozarolniczej na obszarach wiejskich ulega w ostatnich latach wyraźnemu pogorszeniu. Szczególnie niekorzystnym zjawiskiem jest coraz niŜsza opłacalność produkcji rolniczej, zwłaszcza w mniejszych gospodarstwach rolnych. WaŜnym problemem obszarów wiejskich jest równieŜ duŜa skala bezrobocia i brak moŜliwości znalezienia pracy w mieście. Sytuacja ta zmusza ludność rolniczą i pozarolniczą na obszarach wiejskich do poszukiwania dodatkowych i alternatywnych źródeł dochodu w oparciu o niewykorzystany potencjał produkcyjny gospodarstw rolnych i zasoby lokalnego środowiska. Jednym z tych źródeł dochodu moŜe być chów i hodowla danieli jako niekonwencjonalna działalność przedsiębiorcza wykorzystująca zasoby lokalnego środowiska.
Według DZIĘCIOŁOWSKIEGO [1994] obecnie zachodzące przemiany strukturalne w rolnictwie, a zwłaszcza malejąca powierzchnia upraw rolnych w związku ze wzrostem wydajności zwalnia tysiące hektarów spod uŜytkowania rolniczego. Najczęściej zwalnia się grunty słabej jakości i przeznacza się je na ugorowanie lub pod zalesienia. Grunty te moŜna wykorzystać do otwartej lub zagrodowej hodowli danieli. Według autora daniel ma niewielkie wymagania środowiskowe i moŜna go hodować na ubogich siedliskach niewielkich kompleksów leśnych.
Zdaniem JANISZEWSKIEGO [2006] hodowla jeleniowatych jest dziedziną rolnictwa, która w Polsce rozwija się intensywnie dopiero od kilku lat. Natomiast w innych krajach europejskich oraz innych kontynentach, szczególnie w Nowej Zelandii hodowla jeleniowatych jest bardzo popularna i rozpowszechniona od dawna. Jelenie i daniele utrzymywane na fermie są własnością rolnika hodowcy, a ich hodowla jest normalną działalnością rolniczą. Natomiast jeleniowate dziko Ŝyjące są własnością Skarbu Państwa, który ich hodowlę i uŜytkowanie zleca dzierŜawcom obwodów łowieckich, głównie kołom łowieckim. RównieŜ z badań DROZDA i KARPIŃSKIEGO [1998] wynika, Ŝe chów i hodowla fermowa jeleniowatych jest gałęzią produkcji rolniczej, którą moŜna określić jako rolnictwo ekologiczne. Chów i hodowla jeleniowatych moŜe rozwijać się efektywnie na terenach, gdzie rolnictwo ze względu na słabe gleby jest nie rentowne, a więc na terenach wschodniej i północno-wschodniej Polski. Zdaniem autorów hodowla jeleniowatych dostarcza doskonałego, wolnego od stymulatorów wzrostu, hormonów i antybiotyków mięsa. Mięso to posiada niską zawartość tłuszczu i cholesterolu, a wysoką białka. Wyłączenie więc duŜych obszarów wschodniej Polski z typowego
A. Lewczuk 152
uŜytkowania rolniczego, ze względu na słabą jakość gleb daje moŜliwości pozyskiwania dodatkowych źródeł dochodu, właśnie z hodowli danieli.
Według DMUCHOWSKIEGO i KRZYWIŃSKIEGO [1997] o rozwoju hodowli danieli decydują głównie czynniki ekonomiczne, a zwłaszcza zapotrzebowanie na mięso o wysokiej jakości. Mięso to zaspokaja coraz wyŜsze wymagania współczesnego konsumenta. Walory mięsa jeleniowatych sprawiają, Ŝe jego cena jest 2-3-krotnie wyŜsza niŜ wieprzowiny i wołowiny, która przy ograniczonej przecieŜ pojemności naturalnych łowisk, stymuluje rozwój hodowli.
Celem badań było poznanie czynników warunkujących rozwój chowu i hodowli danieli, jako niekonwencjonalnej działalności przedsiębiorczej ludności rolniczej i pozarolniczej na obszarach wiejskich w Polsce.
Metodyka badań
Przedmiotem badań były fermy danieli oraz gospodarstwa rolne w których były one zlokalizowane. Natomiast podmiotem badań były cechy społeczno-demograficzne właścicieli ferm danieli, które charakteryzują ich sylwetkę zawodową i społeczną. W niniejszej pracy wykorzystano dane dotyczące problematyki powstawania, funkcjonowania i rozwoju ferm chowu i hodowli danieli jako niekonwencjonalnej działalności przedsiębiorczej na obszarach wiejskich.
Badaniami objęto 24 fermy danieli na obszarach wiejskich w Polsce. Właś-cicielami 18 ferm danieli byli rolnicy posiadający gospodarstwo rolne, zaś 6 ferm ludność pozarolnicza na obszarach wiejskich. Dobór ferm do badań był losowy.
Badania przeprowadzono na przełomie 2005 i 2006 roku.
Wykorzystana w badaniach ankieta składała się z dwóch części. Pierwsza część ankiety dotyczyła problematyki powstawania, funkcjonowania i rozwoju ferm danieli oraz ich właścicieli. Natomiast druga część ankiety była poświęcona specyfice funkcjonowania i rozwoju gospodarstw rolnych, w których były zlokalizowane fermy danieli.
Zgromadzony materiał badawczy opracowano statystycznie w oparciu o metody wykorzystywane w naukach ekonomiczno-rolniczych i społecznych.
Wyniki badań i dyskusja
W badaniach własnych interesujące było poznanie motywów rozpoczęcia chowu i hodowli danieli na obszarach wiejskich w Polsce. Stwierdzono, Ŝe motywy rozpoczęcia chowu i hodowli danieli były bardzo zróŜnicowane (tab. 1). Najczęściej wymienianym motywem chowu i hodowli danieli była korzystna informacja przekazywana przez środki masowego przekazu (25,0%). Do innych, waŜniejszych motywów hodowcy danieli zaliczyli:
- pozytywny przykład w okolicy (16,7% wypowiedzi), - chęć zarobienia pieniędzy (16,7%),
- moŜliwość zdobycia prestiŜu, uznania (16,7%),
- brak opłacalności poprzedniego kierunku produkcji (16,7%), - sugestie rodziny (8,3%),
- namowa znajomych (8,3%),
- chęć ulokowania dyspozycyjnego kapitału (8,3%), - zagospodarowanie posiadanych gruntów (8,3%), - rozrywka dla gości (8,3%),
CHÓW I HODOWLA DANIELI JAKO NIEKONWENCJONALNA DZIAŁALNOŚĆ ... 153 - dydaktyka dla okolicznych szkół (8,3%).
Tabela 1; Table 1 Motywy rozpoczęcia chowu i hodowli danieli
Motives to begin the fallow deers raising and breeding
Wyszczególnienie, Specification n1) % resp.
Środki masowego przekazu; Massmedia 6 25,0
Pozytywny przykład w okolicy; Good example in neighbourhood 4 16,7 Chęć zarobienia pieniędzy; The willingness to earn money 4 16,7 MoŜliwość zdobycia prestiŜu; Possibility of prestige gaining 4 16,7 Brak opłacalności poprzedniego kierunku produkcji
Unprofitable previous production direction
4 16,7
Sugestie rodziny; Family suggestions 2 8,3
Namowa znajomych; Friends persuasion 2 8,3
Chęć ulokowania dyspozycyjnego kapitału; The willingness to capital location 2 8,3
Szczególna okazja; Particular occasion 2 8,3
Zagospodarowanie posiadanych gruntów; Management of own land 2 8,3 Zapewnienie lepszego bytu rodzinie; Provision of better family existance 2 8,3 Kontakty poza granicami kraju; Contacts beyond country borders 2 8,3
Wykorzystanie uŜytków zielonych; Grassland usage 2 8,3
Hobby; Hobby 2 8,3
Rozrywka dla gości; Entertainment for guests 2 8,3
Dydaktyka dla okolicznych szkół; Didactics for schools 2 8,3
Spalono mi dom na wsi; My house in the village was fired 2 8,3
1) respondent mógł udzielić więcej niŜ jednej odpowiedzi; respondents could give more than one answer Źródło: badania własne; Source: own survey
Zdaniem DROZDA i KARPIŃSKIEGO [1998] głównym motywem rozwoju chowu i hodowli danieli jest wzrastające zapotrzebowanie rynku na mięso o doskonałych walorach smakowych i dietetycznych. Mięso to charakteryzuje się niską zawartością tłuszczu, cholesterolu, natomiast posiada duŜą zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych. Mięso danieli zaspokaja coraz zwiększające się wymagania współczesnego konsumenta.
Najbardziej popularnym gatunkiem hodowanych danieli w Polsce jest daniel europejski (25,0%) oraz dama dama (16,7%). Ponadto 50,0% danieli hodowanych w Polsce to mieszańce.
Wielkość stada podstawowego chowu i hodowli danieli była bardzo zróŜni-cowana. Stado podstawowe liczyło średnio 18,3 danieli i wahało się od 5 do 52 osobników. Z kolei stan średnioroczny hodowanych danieli wynosił średnio 29,1 osobników i wahał się od 12 do 75 danieli.
Według HANELIK [2004] w rękach związkowych hodowców (FEDFA) w Szwajcarii znajduje się około 4000 zwierząt. Stanowi to około _ wszystkich zwierząt jeleniowatych hodowanych w Szwajcarii. Zwierzęta na fermach pochodzą z importu. Ponad 90%
hodowców utrzymuje daniele. Średnia wielkość stada to 12 osobników dla danieli i 8 dla jeleni. Natomiast średnia wielkość szwajcarskiej fermy wynosi 2,6 ha, ale ľ ferm ma obszar mniejszy niŜ 2 ha (najmniejsza ma 0,04 ha). Największa ferma ma 20 hektarów.
Tylko 11% ferm posiada odłownię, a 4% takŜe poskrom.
Z badań wynika, Ŝe niemal wszystkie fermy danieli specjalizowały się
jedno-A. Lewczuk 154
cześnie w kilku kierunkach. Najwięcej ferm danieli (83,3%) specjalizowało się w produkcji materiału hodowlanego (tab. 2). Z wypowiedzi co drugiego hodowcy danieli wynika, Ŝe nie mają oni Ŝadnych problemów ze zbytem materiału hodowlanego.
Pozostali hodowcy wymienili następujące problemy ze zbytem materiału hodowlanego:
- brak zbytu i w całości materiał przeznacza się do hodowli własnej (20,0%), - rodzi się duŜo byczków, a zbyt istnieje tylko na łanie (20,0%),
- fermy nie osiągnęły przewidywanej produkcji (10,0%).
Tabela 2; Table 2 Specjalizacja ferm danieli w produkcji materiału hodowlanego
Specialization of fallow deer farms in breeding material production
Wyszczególnienie; Specification n % resp
Produkcja materiału hodowlanego; Production of breeding material:
Tak; Yes 20 83,3
Nie; No 4 16,7
Problemy z jego zbytem, jeśli tak to jakie?
What are the problems with the sale
- jeszcze nie osiągnąłem przewidywanej produkcji I have not achieved expected production
2 8,3
- rodzi się za duŜo byczków - zbyt na łanie many males born - sale for females
4 16,7
- brak zbytu; lack of sale 4 16,7
- nie ma problemów; there are no problems 10 41,7
Źródło: badania własne; Source: own survey
Stwierdzono, Ŝe co druga ferma danieli była ukierunkowana na produkcję mięsa (tab. 3). Zdecydowana jednak większość tych ferm posiadała problemy ze zbytem mięsa. Hodowcy danieli do najwaŜniejszych problemów zbytu mięsa zaliczyli (po 16,7%):
- klientami są sporadycznie odbiorcy indywidualni, - brak ubojni w pobliŜu fermy,
- kaŜdy hodowca sam musi poszukiwać rynku zbytu, - trudne przepisy.
Z badań wynika, Ŝe Ŝadna ferma danieli nie posiadała własnej ubojni. Średnia odległość badanej fermy danieli do ubojni wynosiła 27,4 km z wahaniami od 12 do 50 km.
Tabela 3; Table 3 Specjalizacja ferm danieli w produkcji mięsa
Specialization of fallow deer farms in meat production
Wyszczególnienie; Specification n % resp
Produkcję mięsa; Meat production:
Tak; Yes 12 50,0
Nie; No 6 25,0
Problemy z jego zbytem, jeśli tak to jakie?
What are the problems with the sale?
- sporadycznie odbiorcy indywidualni; occasionally individual purchasers 2 8,3
CHÓW I HODOWLA DANIELI JAKO NIEKONWENCJONALNA DZIAŁALNOŚĆ ... 155 - brak ubojni w pobliŜu fermy; lack of animal slaughter in the neighbourhood 2 8,3 - kaŜdy hodowca sam poszukuje rynku zbytu
each breeder looks for sale market alone
2 8,3
- na własne potrzeby; for own needs 2 8,3
- trudne przepisy; difficult regulations 2 8,3
- nie ma problemów; there are no problems 2 8,3
Brak danych; No data available 6 25,0
Razem; Total 24 100
Źródło: badania własne; Source: own survey
Zdaniem JANISZEWSKIEGO [2006] w Europie podstawowym celem hodowli fermowej jeleniowatych jest produkcja mięsa. Przy tym kierunku produkcji w stadzie utrzymywane są w większości łanie przy minimalnej ilości byków rozpłodowych.
Ubijane są najczęściej byczki w wieku 1,5 roku (maksymalnie 2,5 letnie), które dają najwyŜszej jakości mięso i mają najbardziej ekonomiczne przyrosty. Natomiast łanie zostawia się na remont stada na fermie oraz na sprzedaŜ do innych hodowli.
Badane fermy danieli specjalizowały się równieŜ w produkcji skór. Jednak w produkcji skór specjalizowało się tylko 8,3% badanych ferm. Wynika to z faktu, Ŝe występują duŜe problemy ze zbytem skór danieli. Z wypowiedzi hodowców danieli wynika, Ŝe zakup skór odbywa się sporadycznie i tylko do celów dekoracyjnych.
Zdaniem JANISZEWSKIEGO [2006] w Polsce nie ma jeszcze duŜego popytu na skóry z danieli. Skóry z ferm danieli nie są uszkodzone przez gzy, są bardzo mocne i dają się cienko wyprawiać. Stanowią one materiał do wyrobu luksusowej galanterii skórzanej.
Zamsz z jeleniowatych nadaje się do prania. Skóry wyprawione z włosem są teŜ bardzo dekoracyjne.
WaŜnym zagadnieniem było równieŜ poznanie opinii hodowców danieli o zamiarach powiększenia stada. Z wypowiedzi aŜ 83,3% hodowców danieli wynika, Ŝe zamierzają oni nadal powiększać stado. Planowana skala zwiększenia stada danieli była dość duŜa, gdyŜ wynosiła średnio 111,5 osobników, z wahaniami od 20 do 300 danieli.
Z wypowiedzi 16,7% hodowców wynika, Ŝe nie zamierzają oni zwiększać skali hodowli danieli. W opinii tych hodowców inwestowanie w tą dziedzinę jest mało opłacalne.
Wcześniej stwierdzono, Ŝe zdecydowana większość właścicieli badanych ferm danieli zamierza nadal intensywnie rozwijać hodowlę tego gatunku zwierząt. Wobec powyŜszego interesujące było poznanie opinii hodowców danieli o czynnikach, które pozwalają odnieść sukces w ich biznesie (tab. 4). W opinii co czwartego hodowcy najwaŜniejszym źródłem sukcesu w hodowli danieli jest posiadanie wysokiej jakości materiału hodowlanego (25,0%) oraz dobre rynki zbytu (25,0%). Do innych, waŜniejszych źródeł sukcesu hodowcy danieli zaliczyli:
- posiadanie dobrych pastwisk (16,7% wypowiedzi), - odpowiedni teren lokalizacji fermy (16,7%), - posiadanie środków finansowych (16,7%), - dbałość o dobrostan zwierząt (8,3%), - określenie jasnego celu hodowli (8,3%), - odpowiedni dobór pracowników (8,3%), - dobre wyposaŜenie fermy (8,3%), - wiedza o hodowli jeleniowatych (8,3%).
Tabela 4; Table 4 Czynniki pozwalające odnieść sukces w hodowli danieli
Factors affecting the success in breeding fallow deers
Wyszczególnienie; Specification n % resp
A. Lewczuk 156
Wysokiej jakości materiał hodowlany; High quality of breeding material 6 25,0
Dobry rynek zbytu; Good market sale 6 25,0
Dobre pastwisko; Good pasture 4 16,7
Odpowiedni teren lokalizacji fermy; Proper localization of farm 4 16,7
Finanse; Finances 4 16,7
Dbałość o dobrostan zwierząt; Care of aminals’ conditions 2 8,3
Dobrze wykonane ogrodzenie; Good fencing 2 8,3
Określenie jasnego celu hodowli; Clear objective of breeding designation 2 8,3 Odpowiedni dobór pracowników; Proper recruitment of employees 2 8,3
WyposaŜenie fermy; Farm’s equipment 2 8,3
Wiedza o hodowli jeleniowatych; Knowledge about fallow deer breeding 2 8,3 Warunki do ich hodowli; Conditions for fallow deer breeding 2 8,3
Opłacalna cena; Profitable price 2 8,3
Rozwój hodowli; Development of breeding 2 8,3
Źródło: badania własne; Source: own survey
Zdaniem JAWOROWSKIEGO [2002], dobre wyniki, nazywane sukcesem mają to do siebie, Ŝe wyzwalają nowe siły twórcze, sukces bowiem jest zachętą do dalszych wysiłków torujących drogę do następnego, kolejnego sukcesu. Osiągnięcie bowiem mistrzostwa w zawodzie nie otrzymuje się za darmo i raz na zawsze. Rezultaty sukcesu naleŜy pielęgnować, rozwijać i doskonalić. Jest to opinia rolników, którzy prowadzą gospodarstwa rodzinne na własny rachunek i osiągają duŜe sukcesy. Zdaniem tych rolników wysokie wyniki produkcyjne wyzwalają dąŜenia, aby jeszcze lepiej i taniej produkować, zbliŜać się do standardów europejskich.
Stwierdzono, Ŝe 41,7% badanych ferm danieli posiadało formę organizacyjno-prawną jako osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą. Pozostałe fermy danieli nie posiadały formalnej formy organizacyjno-prawnej. Były one prowadzone w ramach gospodarstwa rolnego (33,3%) lub na zasadach hobby (8,3%). Natomiast 16,7%
ferm danieli było zarejestrowanych u powiatowego lekarza weterynarii.
Z badań własnych wynika, Ŝe zatrudnienie w fermach danieli wynosiło średnio 1,3 osoby z wahaniami od 1 do 3 osób. Badane fermy danieli miały charakter rodzinny, gdyŜ wszyscy zatrudnieni pracownicy stali, jak i sezonowi to członkowie rodziny.
Wśród czynników warunkujących sukces w hodowli danieli w aspekcie biznesu właściciele ferm wymienili m.in. miejsce lokalizacji fermy. Mając to na uwadze w badaniach interesujące było poznanie lokalizacji badanych ferm danieli. Stwierdzono, Ŝe co czwarta badana ferma danieli połoŜona była w miejscowości do 50 mieszkańców.
RównieŜ co czwarta ferma danieli (25,0%) połoŜona była w miejscowości powyŜej 1000 mieszkańców. Pozostałe fermy były zlokalizowane równomiernie (po 16,7%) w miejscowościach o mniejszej liczbie mieszkańców.
W badaniach interesujące było równieŜ poznanie poziomu technicznego wyposaŜenia ferm danieli (rys. 1). Większość właścicieli oceniło wyposaŜenie techniczne swoich ferm jako dostateczne (33,3% ferm) i dobre (25,0%). Pozostali właściciele ocenili wyposaŜenie techniczne swoich ferm jako nowoczesne (16,7%) oraz
„nie posiadające konkurencji” (16,7%). Oznacza to, Ŝe co trzecia badana ferma danieli posiada wyposaŜenie techniczne bardzo dobre, które moŜe być wzorem dla pozostałych ferm.
CHÓW I HODOWLA DANIELI JAKO NIEKONWENCJONALNA DZIAŁALNOŚĆ ... 157
Rys. 1. Ocena wyposaŜenia technicznego ferm danieli (w opinii ich właścicieli), (badania własne)
Fig. 1. Evaluation of the technical equipment on fallow deer farms (in their owners’
opinion), (source: own survey)
Zamierzenia inwestycyjne właścicieli ferm danieli przedstawiono w tabeli 5. Z badań wynika, Ŝe zdecydowana większość właścicieli ferm danieli (83,4%) zamierza rozpocząć róŜne inwestycje. Zamierzenia inwestycyjne właścicieli ferm danieli dotyczą głównie:
- ogrodzenie pastwisk i wybiegów (40,0% ferm), - zakup ziemi (30,0%),
- budowa i modernizacja odłowni (30,0%), - budowa poskromu (20,0%),
- urządzenie zagrody manipulacyjnej (20,0%), - zakupu materiału hodowlanego (10,0%), - budowa obiektów ekspozycyjnych (10,0%), - powiększenie stada (10,0%).
Tabela 5; Table 5
Zamierzenia inwestycyjne właścicieli ferm danieli Investment intentions of fallow deer farms owners
Wyszczególnienie; Specification n1) % resp.
Tak; Yes 20 83,3
Jeśli tak, to w co? If so, in what?
- zakup terenu; land purchase 6 25,0
- ogrodzenie; fence 8 33,3
- dobry materiał hodowlany; good breeding material 2 8,3
- obiekty ekspozycyjne; exhibition buildings 2 8,3
- urządzenie manewrujące zwierzętami; devices manipulating the animals 2 8,3 - budowa i modernizacja odłowni
building and modernization of separation place
6 25,0
- budowa poskromu; building of tammer place 4 16,7
- niezbędny sprzęt; necessary equipment 2 8,3
- powiększenie stada; stock increasing 2 8,3
- zagroda manipulacyjna; manipulating barrier 4 16,7
- zakup sprzętu do sianokiszonki; purchase of machinery to haylage making 2 8,3
- dostosowanie do przepisów; adjustment to regulations 2 8,3
A. Lewczuk 158
Nie; No 2 8,3
Brak danych; No data available 2 8,3
Razem; Total: 24 100,0
Źródło: badania włane; Source: own survey
Dość duŜe zamierzenia inwestycyjne właścicieli ferm danieli wymagają od-powiedniego kapitału finansowego. Stwierdzono, Ŝe z róŜnych form zasilania fi-nansowego korzystało tylko 33% właścicieli ferm danieli. Bardzo mało hodowców danieli korzystało z kredytu bankowego (8,3%) i poŜyczek (8,3%). Z innych form zasilania finansowego korzystało natomiast 16,7% właścicieli ferm danieli. Pozostali właściciele ferm danieli (66,7%) nie korzystali z zasilania finansowego, gdyŜ stwierdzili, Ŝe posiadają własne środki finansowe.
Wcześniej stwierdzono, Ŝe zdecydowana większość właścicieli ferm danieli nie korzystała z róŜnych form zasilania finansowego w rozwoju hodowli danieli. Wobec tego interesujące było poznanie pochodzenia środków finansowych na rozpoczęcie swojej działalności, a więc załoŜenia fermy. Z wypowiedzi hodowców wynika, Ŝe korzystali oni z róŜnych źródeł finansowych na rozpoczęcie swojej działalności.
Zdecydowana większość hodowców danieli korzystała z własnych oszczędności (78,0%) oraz kredytu bankowego (63,3%). Hodowcy wymienili równieŜ inne źródła finansowania załoŜenia własnej fermy, a mianowicie poŜyczka od rodziny i znajomych (30,0% ferm), SAPARD (50,0%).
WaŜnym zagadnieniem było poznanie równieŜ stopnia wykorzystania moŜliwości produkcyjnych badanych ferm danieli. Z badań wynika, Ŝe w 2004 roku badane fermy danieli wykorzystały swoje moŜliwości produkcyjne średnio w 48,4% z wahaniami od 15 do 100%. W opinii 41,7% właścicieli ferm przyczyną nie wykorzystania pełnych moŜliwości produkcyjnych było zbyt małe stado podstawowe danieli. Do innych przyczyn nie wykorzystania pełnych moŜliwości produkcyjnych ferm hodowcy danieli zaliczyli (tab. 6):
- brak moŜliwości pozyskania terenu (16,7% ferm), - stado podstawowe w trakcie kompletowania (8,3%), - brak środków finansowych (8,3%),
- brak rynku handlu dziczyzną (8,3%), - stopniowy rozwój hodowli danieli (8,3%).
Tabela 6; Table 6 Przyczyny nie wykorzystania przez fermy danieli pełnych moŜliwości produkcyjnych
Reasons for non-utilized productive potential of fallow deer farms
Wyszczególnienie; Specification n1) % resp
ZuboŜenie społeczeństwa; Society impoverishement 4 16,7
Stado podstawowe w trakcie kompletowania; Basic stock in completing 2 8,3 Brak moŜliwości pozyskania terenu; Lack of area gaining of possibility 4 16,7
Brak środków finansowych; Lack of financial sources 2 8,3
Brak rynku handlu dziczyzną; Lack of trade market for game 2 8,3
Stopniowy rozwój hodowli; Gradual breeding development 2 8,3
Małe stado podstawowe; Small basic stock 10 41,7
1) respondent mógł podać więcej niŜ jedną odpowiedź; respondents could give more than one answer Źródło: badania własne; Source: own survey
Tabela 7; Table 7 Eksport danieli hodowlanych i ich produktów
Export of breeding fallow deers and their products
CHÓW I HODOWLA DANIELI JAKO NIEKONWENCJONALNA DZIAŁALNOŚĆ ... 159
Wyszczególnienie; Specification n % resp.
Tak; Yes 2 8,3
Nie; No 20 83,3
JeŜeli tak, to jakie produkty? If so, what products?
- mięso; meat 0 0,0
- skóry; lathers 0 0,0
- materiał hodowlany; breeding material 2 8,3
Do jakich krajów? To which countries?
- Czechy; Czech Republic 2 8,3
- Ukraina; Ukraine 2 8,3
JeŜeli nie, to dlaczego? If no, why?
- zbyt mała produkcja; too small production 6 25,0
- hodowla na własne potrzeby; breeding for own needs 2 8,3
- brak zainteresowania innych krajów; lack of interest from other countries 2 8,3
- nie ma potrzeby eksportu; there is no need for export 2 8,3
Brak danych; No data available 2 8,3
Razem; Total 24 100,0
Źródło: badania własne; Source: own survey
W badaniach interesujące było poznanie czy właściciele ferm danieli eksportują produkty do innych krajów. Stwierdzono, Ŝe tylko 8,3% właścicieli ferm danieli ma rozwinięty eksport materiału hodowlanego, głównie do Czech i Ukrainy. Wśród przyczyn braku szerszego eksportu materiału hodowlanego i innych produktów (mięso, skóry) hodowcy danieli wymienili (tab. 7):
- zbyt mała produkcja (25,0% ferm),
- hodowla danieli na własne potrzeby (8,3%), - brak zainteresowania innych krajów (8,3%), - nie ma potrzeby eksportu (8,3%).
Wcześniej stwierdzono, Ŝe skala eksportu produktów z ferm danieli była bardzo mała. Uwzględniając ten fakt badanym właścicielom ferm postawiono pytanie - czy widzą moŜliwości zwiększenia eksportu produktów. Z wypowiedzi 41,6% hodowców danieli wynika, Ŝe poszukują oni szansy zwiększenia eksportu materiału hodowlanego i innych produktów. Pozostali właściciele ferm danieli stwierdzili, Ŝe nie zamierzają rozwijać eksportu produktów z ferm danieli (50,1%) lub nie ma takiej potrzeby (8,3%).
Interesującym zagadnieniem było poznanie klientów, których obsługują badane fermy danieli. Stwierdzono, Ŝe 41,7% ogółu klientów obsługiwanych przez fermy danieli stanowili indywidualni odbiorcy. Do pozostałych klientów właściciele ferm danieli zaliczyli: restauratorów (16,7% ferm), koła łowieckie (8,3%), nadleśnictwa (8,3%), parki (8,3%) oraz nowi hodowcy (8,3%).
Z badań wynika, Ŝe co trzeci właściciel fermy danieli zacieśniał kontakty z klientami poprzez podpisywanie umów. Ponadto w celu zacieśniania kontaktów z klientami właściciele ferm stosowali atrakcyjne oferty (8,3%), mailing (8,3%) oraz spotkania (8,3%). Z kolei aŜ 66,7% właścicieli ferm danieli nie stosowało Ŝadnych sposobów zacieśniania kontaktów z klientami.
W badaniach interesujące było poznanie równieŜ stosowanych przez właścicieli ferm danieli środków reklamy i promocji produktów. Do najczęściej stosowanych środków reklamy i promocji ferm danieli hodowcy zaliczyli (po 16,7%): ogłoszenia prasowe, usługi specjalne dla klientów, bezpośrednie kontakty z zainteresowanymi oraz internet.
Natomiast pozostali właściciele ferm danieli stwierdzili, Ŝe nie stosują reklamy i promocji (25,0%), nie ma potrzeby stosowania reklamy (25,0%) oraz ferma sama się reklamuje (8,3%).
A. Lewczuk 160
Podsumowanie i wnioski
1. Motywy rozpoczęcia chowu i hodowli danieli były bardzo zróŜnicowane.
Najczęściej wymienianym motywem chowu i hodowli danieli była korzystna informacja przekazywana przez środki masowego przekazu (25,0%), pozytywny przykład w okolicy (16,7%), chęć zarobienia pieniędzy (16,7%) oraz moŜliwości zdobycia prestiŜu i uznania (16,7%). Najbardziej popularnym gatunkiem hodowanych danieli w Polsce jest daniel europejski (25,0%) oraz dama dama (16,7%). Ponadto 50,0% danieli hodowanych w Polsce to mieszańce. Wielkość
Najczęściej wymienianym motywem chowu i hodowli danieli była korzystna informacja przekazywana przez środki masowego przekazu (25,0%), pozytywny przykład w okolicy (16,7%), chęć zarobienia pieniędzy (16,7%) oraz moŜliwości zdobycia prestiŜu i uznania (16,7%). Najbardziej popularnym gatunkiem hodowanych danieli w Polsce jest daniel europejski (25,0%) oraz dama dama (16,7%). Ponadto 50,0% danieli hodowanych w Polsce to mieszańce. Wielkość