Wojciech Gotkiewicz1, Artur Bołtromiuk 2
1 Katedra Agrobiznesu i Ekonomii Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
2 Zakład Integracji Europejskiej,
Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
Wstęp
Ponad jedna trzecia obszaru Polski objęta jest systemem obszarów prawnie chronionych. NajwaŜniejszą częścią tego systemu są parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe oraz obszary Natura 2000. Szczególna rola przypada w tym systemie parkom narodowym, stanowiącym najwyŜszą formę ochrony przyrody, tworzoną w celu zachowania w niezmienionym stanie najbardziej cennych fragmentów środowiska. Parki narodowe w Polsce zajmują wprawdzie zaledwie 1% powierzchni kraju, jednak potrzeba ochrony rozległych obszarów wraz z bytującymi tam rzadkimi gatunkami fauny i flory wymaga nałoŜenia szeregu restrykcji i nakazów dla ludności zamieszkującej te tereny. Wprawdzie na terenie otuliny zakazy i nakazy są w znacznej mierze złagodzone, mimo wszystko powodują jednak utrudnienia w prowadzeniu np.
intensywnej gospodarki rolnej. Taka sytuacja powoduje powstawanie konfliktów między społecznościami lokalnymi a administracją obszarów chronionych.
Współczesna ochrona przyrody, mająca wiele twarzy, wydaje się najbliŜsza ideowo etyce wspólnot, łącząc w sobie takie dwa podstawowe podejścia do ochrony, które w języku angielskim określane są jako „preservation” i „conservation”. „Kon-serwacjoniści” dopuszczają dostosowywanie przyrody do potrzeb człowieka, aktu-alnych i przyszłych pokoleń, a ochrona w ich ujęciu dotyczy głównie utrzymania surowców naturalnych i dóbr konsumpcyjnych dla siebie i przyszłych pokoleń. Postawa
„ochroniarska” (od „preservation”) stawia w centrum zainteresowań ochronę dzikiej przyrody, przy maksymalnym ograniczeniu ludzkich potrzeb i zachowaniu dla przyszłych pokoleń nietkniętych fragmentów ziemskiego środowiska. Wyzwaniem dla ochrony przyrody w XXI wieku wydaje się być umiejętne łączenie „conservation” i
„preservation”, przy jednoczesnym postrzeganiu człowieka zarówno jako podmiotu, jak i przedmiotu tej ochrony [KISTOWSKI 2001].
1 Wykonano w ramach grantu KBN 2 P04G 068 27.
Rozwiązaniem konfliktów na obszarach chronionych powinno być promowanie takich kierunków działalności gospodarczej, które w najmniejszym stopniu przyczyniają się do degradacji środowiska naturalnego. Jednym z takich działań jest turystyka wiejska, a zwłaszcza jej „łagodne” odmiany – agroturystyka i ekoturystyka.
Nie ingerują one w środowisko w stopniu przekraczającym jego potencjał, przynosząc
W. Gotkiewicz, A. Bołtromiuk 94
jednocześnie korzyści rolnikom oraz administracji parków narodowych. Kwatery agroturystyczne uzupełniają ofertę parku, a właściciele gospodarstw pozyskują dodatkowe dochody.
Celem badań było poznanie uwarunkowań działalności agroturystycznej w otulinach parków narodowych.
Materiał i metodyka
W badaniach istotne było poznanie opinii właścicieli gospodarstw agrotu-rystycznych na temat ich przedsięwzięć w kontekście funkcjonowania na terenie obszaru prawnie chronionego.
Przedmiotem badań była losowo wybrana grupa właścicieli gospodarstw agroturystycznych połoŜonych w otulinach dwóch parków narodowych w woje-wództwie podlaskim - Biebrzańskiego i Wigierskiego. Badaniami objęto 50 gos-podarstw, po 25 w kaŜdym z parków. Badania przeprowadzono w 2006 roku.
W badaniach zastosowano metodę sondaŜu diagnostycznego z wykorzystaniem kwestionariusza wywiadu. Uzyskane wyniki opracowano statystycznie w oparciu o metody zaczerpnięte z nauk ekonomiczno-społecznych.
Wyniki i dyskusja
Parki narodowe są coraz częściej obiektem zainteresowania turystów. Dotyczy to takŜe tych obiektów, które do niedawna nie były tak popularne jak parki połoŜone w górach czy w pasie nadmorskim. Ogólnie w 2005 roku parki narodowe odwiedziło 10524,7 tysięcy osób. W przypadku parków wytypowanych do badań liczba turystów była znacznie zróŜnicowana, od 36,5 tys. w Biebrzańskim PN do 100 tys. w Wigierskim PN2. RóŜnica wynikała prawdopodobnie z charakteru obu parków. Wigierski Park Narodowy połoŜony jest na obszarze dwóch pojezierzy Zachodnio- i Wschodniosuwalskiego. Na jego terenie znajduje się jezioro Wigry oraz 42 mniejszych jezior i 6 rzek, stanowiących najcenniejsze elementy przyrody Parku3.
Biebrzański Park Narodowy jest znacznie „mniej atrakcyjny” z punktu widzenia przeciętnego turysty. Został utworzony przede wszystkim w celu zachowania zanikających w Europie siedlisk mokradłowych, a głównie torfowisk, ochrony rzadkich zbiorowisk roślin i gatunków zwierząt, zwłaszcza gniazdujących i przelotnych ptaków wodno-błotnych oraz wybranych gatunków ssaków4.
Większość gospodarstw agroturystycznych w otulinie Biebrzańskiego Parku Narodowego powstało w 1999 roku, zaś Wigierskiego w 1995 roku. Podstawowym źródłem informacji o działalności agroturystycznej były, zdaniem respondentów, masmedia. Na inspirujący wpływ telewizji, radia oraz prasy wskazało blisko 41%
badanych. ZauwaŜono jednak istotne rozbieŜności pomiędzy parkami. Masmedia odegrały znacznie waŜniejszą rolę w przypadku rolników z Wigierskiego PN, aniŜeli Biebrzańskiego. Kolejnymi, chociaŜ znacznie mniej waŜnymi źródłami informacji o działalności turystycznej były bezpośrednie kontakty rolników. Wskazywali oni na osoby z najbliŜszego otoczenia (rodzinę, sąsiadów), pracowników parku narodowego,
2 Ochrona Środowiska 2006. Informacje i Opracowania Statystyczne. GUS, W-wa, 2006.
3 Biuletyn Informacji Publicznej Wigierskiego Parku Narodowego.
4 Strategia marketingowa dla Doliny Biebrzy wraz z planem działań i doradztwem dotyczącym uzyskania środków finansowych. (projekt pod kier. Hertmuta Reina). BTE-Tourismusmanagement, Regionalentwicklung. Berlin 2000: 201 ss. (wersja robocza).
FUNKCJONOWANIE GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH ... 95
doradców z ośrodków doradztwa rolniczego oraz w mniejszym stopniu na ludzi odwiedzających ich gospodarstwa w poszukiwaniu kwater (rys. 1).
BPN Biebrzański Park Narodowy; Biebrza National Park WPN Wigierski Park Narodowy; Wigry National Park
Rys. 1. Źródła informacja o agroturystyce
Fig. 1. Information sources on the Agritourism
Podstawowym motywem podjęcia działalności agroturystycznej dla 50%
rolników były względy ekonomiczne. Nie stwierdzono w tym wypadku większych rozbieŜności między parkami. W przypadku Biebrzańskiego Parku Narodowego względy finansowe były najistotniejsze dla 54,5% badanych, zaś w Wigierskim PN kierowało się nimi 45,5% badanych (rys. 2).
Na istotną rolę agroturystyki w poprawie kondycji ekonomicznej obszarów wiejskich wskazuje Grabski. Zdaniem autora walka z bezrobociem na wsi wymaga dywersyfikacji gospodarstw rolnych w kierunku działalności pozarolniczej, wy-korzystującej istniejące zasoby gospodarstwa i regionu oraz uwzględniającej potrzeby rynku. Kolejnym atutem przemawiającym za rozwojem agroturystyki na obszarach chronionych jest rozwój sprzedaŜy bezpośredniej turystom. Daje ona moŜliwości uzyskania dodatkowego dochodu przez gospodarstwa o niekorzystnej strukturze agrarnej i zróŜnicowanym charakterze produkcji rolniczej. SprzedaŜ bezpośrednia moŜe być sposobem, za pomocą którego gospodarstwa drobnotowarowe adaptują się do nowoczesnych kanałów marketingowych [GRABSKI 2003].
W. Gotkiewicz, A. Bołtromiuk 96
BPN Biebrzański Park Narodowy; Biebrza National Park WPN Wigierski Park Narodowy; Wigry National Park
Rys. 2. Motywy podjęcia działalności agroturystycznej Fig. 2. Motivation of taking up agritourism activity
Według badań przeprowadzonych wśród turystów w Europie Zachodniej najczęściej wymienianym motywem wyboru wsi na miejsce urlopu jest chęć wypo-czywania w kontakcie z czystą, nieskaŜoną przyrodą. W turystyce czyste środowisko to niezbędny warunek osiągania dochodów. Tutaj wyraźnie widać, Ŝe ochrona środowiska się opłaca, przynosi wymierne, finansowe korzyści, nikt bowiem nie będzie chciał wypoczywać w zanieczyszczonym i zdegradowanym środowisku [MAJEWSKI 2004].
Jak uwaŜa PRETTY [1999], opierając się na doświadczeniach brytyjskich, rezerwaty naturalnej fauny i flory przynoszą lokalnym społecznościom spore dochody, a mianowicie:
- „główną atrakcją Szetlandii jest dzikie ptactwo, które dla 26% turystów było główną przyczyną spędzenia tam urlopu i przyniosło wpływy przekraczające milion funtów;
- rezerwat Abernethy przynosi miejscowościom Badenoch i Strathespey wpływy z turystyki wynoszące 1,7 miliona funtów rocznie i daje pracę 69 osobom;
- siedliska czerwonego sokoła w środkowej Walii przyciągają 2,9 miliona tu-rystów, dając pracę 114 osobom. Program ochrony walijskiego sokoła zrodził się w 1996 roku dzięki współpracy władz lokalnych, przedstawicieli agencji turystycznych i biznesu oraz Królewskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków. Nowe sposoby pokazywania turystom dzikiego ptactwa mają w przyszłości zapewnić przemysłowi turystycznemu stały rozwój”.
Turystyka ekologiczna ma jeszcze tę zaletę, Ŝe przyciąga nie tylko typowych letnich turystów, ale równieŜ osoby przygotowane do aktywnego spędzania czasu, dzięki czemu w wielu rejonach kraju sezon turystyczny znacznie się wydłuŜył [PRETTY
FUNKCJONOWANIE GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH ... 97
1999].
W badaniach przeprowadzonych w otulinach parków narodowych - Bie-brzańskiego i Wigierskiego, istotne było poznanie opinii respondentów na tematy związane z funkcjonowaniem tego typu obszarów chronionych. Otrzymane wyniki świadczą o tym, Ŝe właściciele gospodarstw agroturystycznych mają znacznie bardziej pozytywne nastawienie do funkcjonowania tego typu obiektów w stosunku do pozostałych rolników. Ponad 70% respondentów było zdania, Ŝe tworzenie parków narodowych jest konieczne. ZauwaŜalna była róŜnica pomiędzy parkami. W Biebrzańskim PN prawie wszyscy właściciele gospodarstw agroturystycznych byli zwolennikami tworzenia obszarów chronionych (95,5%), gdy tymczasem w przypadku Wigierskiego PN zaledwie 45,5%. Wynika to zapewne z faktu, Ŝe w okolicach jeziora Wigry sprzeczności interesów rolników i administracji parku były i są o wiele bardziej widoczne, jak równieŜ ich natęŜenie jest znacznie większe (rys. 3).
BPN Biebrzański Park Narodowy; Biebrza National Park WPN Wigierski Park Narodowy; Wigry National Park
Rys. 3. Opinia rolników o potrzebie tworzenia parków narodowych Fig. 3. Farrmer’s opionion about necessity to establish national parks
Na uwagę zasługuje fakt, Ŝe opinia właścicieli gospodarstw agroturystycznych była bardziej przychylna obszarom chronionym, aniŜeli tradycyjnych rolników w tych samych parkach. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez GOTKIEWICZA [2005], za tworzeniem obszarów chronionych opowiadało się blisko 59% właścicieli gospodarstw rolnych, jednak większość z nich (43,9%) uwaŜała, Ŝe powierzchnie zajmowane przez park powinny być zdecydowanie mniejsze. Potwierdza to, Ŝe obszary chronione, niekorzystne z punktu widzenia rolników, są jednocześnie szansą rozwoju dla prowadzących działalność agroturystyczną.
Między administracją obszarów prawnie chronionych a społecznościami lokalnymi występują wzajemne zaleŜności. NajwaŜniejsze w tych relacjach jest to, aby przynosiły one korzyści obu stronom, nie tworząc sytuacji konfliktowych. Dotyczy to szczególnie przedsiębiorców (w tym właścicieli gospodarstw agroturystycznych) działających na terenie parków narodowych. Jednym z przykładów na „pokojowe
W. Gotkiewicz, A. Bołtromiuk 98
współistnienie” jest program „Nowa proekologiczna gospodarka”, który ma na celu rozwój przedsiębiorczości i jest realizowany na terenie Parku Narodowego Peak District w Wielkiej Brytanii. Głównym zadaniem programu jest ułatwianie przedsiębiorcom tworzenia nowych produktów i usług, poprzez wykorzystanie specyfiki oraz wysokiej jakości środowiska naturalnego i kulturowego tego obszaru. Środowisko jest tu traktowane jako zasób dla rozwoju biznesu, ale z drugiej strony wszystkie przedsięwzięcia muszą przyczyniać się do zachowania dobrego stanu tego środowiska.
Mamy tu więc do czynienia ze ścisłym powiązaniem lokalnej gospodarki i lokalnego środowiska. W realizacji powyŜszych zadań uczestniczą: regionalne agencje rozwoju, agencja rozwoju terenów wiejskich, samorządy, organizacje pozarządowe, uniwersytet, regionalna organizacja turystyczna. Jednym z kryteriów przyznawania pomocy jest spełnienie warunku współpracy między róŜnymi organizacjami, na przykład stowarzyszeniami: „Produkty Peak District” i „Gospodarstwa Agroturystyczne Peak District”. Mogą to być takŜe powiązania między róŜnymi firmami, na przykład gospodarstwami rolnymi, lokalnymi firmami turystycznymi i miejscowymi sklepami [MAJEWSKI 2003].
Jednym z celów badań było równieŜ poznanie opinii respondentów na temat wpływu obszarów chronionych na ich gospodarstwa oraz ogólniej - na całą społeczność lokalną (rys. 4 i 5). Otrzymane wyniki potwierdzają tezę, Ŝe obszary prawnie chronione mogą zwiększać szansę rozwoju wybranych kierunków działalności gospodarczej.
Badani lepiej bowiem oceniali wpływ parku na działalność agroturystyczną, niŜ na funkcjonowanie całych społeczności lokalnych, a zwłaszcza gospodarstw rolnych. W pierwszym przypadku pozytywny wpływ parku dostrzegało 52,3% respondentów, w drugim zaś zaledwie 38,6%. Trzeba jednak podkreślić, Ŝe na taki wynik wpłynęły przede wszystkim opinie rolników z terenu Biebrzańskiego PN. Blisko 73% z nich było zdania, Ŝe park wspomaga prowadzoną przez nich działalność agroturystyczną. W przypadku Wigierskiego PN, takie zdanie miał zaledwie co trzeci badany rolnik.
Podobne rozbieŜności zanotowano w opiniach na temat wpływu parku na funkcjonowanie całych społeczności. Badani z Wigierskiego PN postrzegali go w większości jako zdecydowanie negatywny. W dolinie Biebrzy takiego zdania było zaledwie 9,1% rolników. Wydaje się, Ŝe róŜnice w postrzeganiu roli obszaru chro-nionego w rozwoju społeczno-gospodarczym wynikają z charakteru obu parków.
Jezioro Wigry i jego okolice, to obszar typowo turystyczno-rekreacyjny o duŜych tradycjach. Tereny te ze względów krajobrazowo-środowiskowych były i są w kręgu zainteresowania zarówno turystyki specjalistycznej, jak i jej bardziej tradycyjnych form.
W takiej sytuacji park narodowy nie jest postrzegany jako czynnik przyciągający turystów, ale raczej jako bariera rozwoju.
%
FUNKCJONOWANIE GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH ... 99
BPN Biebrzański Park Narodowy; Biebrza National Park WPN Wigierski Park Narodowy; Wigry National Park
Rys. 4. Wpływ parku na gospodarstwo agroturystyczne Fig. 4. Impact of the park on an agritouristic farm
BPN Biebrzański Park Narodowy; Biebrza National Park WPN Wigierski Park Narodowy; Wigry National Park
Rys. 5. Wpływ parku na społeczność lokalną Fig. 5. Impact of the park on local community
Inna sytuacja występuje w Biebrzańskim Parku Narodowym. Na tych terenach
W. Gotkiewicz, A. Bołtromiuk 100
turystyka w tradycyjnym ujęciu jest jeszcze w fazie rozwoju. Bagna biebrzańskie ze względu na swoją specyfikę były do tej pory eksplorowane głównie przez naukowców lub hobbystów (przyrodników, uczestników spływów kajakowych itp.). Obie te grupy rzadko korzystały z oferty gospodarstw agroturystycznych. W związku z powyŜszym park narodowy, m.in. poprzez swoją działalność promocyjną, jest waŜnym elementem przyciągającym z roku na rok coraz więcej osób nienaleŜących do obu wspomnianych wyŜej grup. Z racji na ubogą jeszcze ofertę noclegową samego parku, korzystali oni z usług miejscowych kwaterodawców. NaleŜy równieŜ stwierdzić, Ŝe wielu właścicieli gospodarstw agroturystycznych podjęło taką działalność pod wpływem sugestii pracowników parku. Potwierdzają to równieŜ otrzymane wyniki badań, z których wynika, Ŝe blisko 82% badanych z terenu Biebrzańskiego PN utrzymuje stałe kontakty z administracją parku oraz jej pracownikami. Dla porównania w Wigierskim PN w takich spotkaniach uczestniczyło zaledwie 34,5% badanych (rys. 4 i 5).
Podsumowanie i wnioski
1. Parki narodowe są coraz częściej obiektem zainteresowania turystów. W 2005 roku parki narodowe odwiedziło 10524,7 tysięcy osób. W przypadku parków wytypowanych do badań liczba turystów była znacznie zróŜnicowana, od 36,5 tys. w Biebrzańskim PN do 100 tys. w Wigierskim PN.
2. Większość gospodarstw agroturystycznych w badanych parkach powstało w połowie lat dziewięćdziesiątych. Podstawowym źródłem informacji o działal-ności agroturystycznej były masmedia. Znacznie mniejsze znaczenie miała:
sugestie i zachęta osób z najbliŜszego otoczenia, pracowników parku oraz pracowników ODR. Podstawowym motywem podjęcia działalności agrotu-rystycznej w obu badanych parkach była chęć uzyskania dodatkowego dochodu.
W związku z powyŜszym konieczne jest zwiększenie roli ośrodków doradztwa rolniczego, które powinny w swoich programach upowszechniać treści związane ze zrównowaŜonym rozwojem obszarów prawnie chronionych.
3. Właściciele gospodarstw agroturystycznych mieli znacznie bardzie pozytywne nastawienie do obszarów prawnie chronionych, aniŜeli pozostali rolnicy.
Zdecydowana większość była zdania, Ŝe tworzenie parków narodowych jest konieczne. Szczególnie podkreślali to badani z terenu otuliny Biebrzańskiego PN.
4. Pozytywny wpływ parku na działalność agroturystyczną dostrzegała ponad połowa respondentów. W tym przypadku równieŜ zdecydowanie wyróŜniali się właściciele gospodarstw połoŜonych w otulinie Biebrzańskiego PN. Prze-prowadzone badania potwierdziły zatem, Ŝe obszary prawnie chronione, w tym parki narodowe, w większości przypadków mogą zwiększać szansę rozwoju agroturystyki. Odgrywają one waŜną rolę, zwłaszcza na terenach mniej znanych i rzadziej odwiedzanych przez turystów.
Literatura
GOTKIEWICZ W. 2005. Uwarunkowania i moŜliwości aktywizacji właścicieli gospodarstw rolnych na obszarach prawnie chronionych. Rozprawy i Monografie. Wyd. UWM w Olsztynie. 109: 97-98
FUNKCJONOWANIE GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH ... 101
GRABSKI J. 2003. Turystyka jako element rozwoju nowych funkcji na wsi, w: Turystyka rekreacyjna oraz turystyka specjalistyczna. Wyd. Eurecna srl - CNA Veneto In-ternational Services, Biuro Ekspertyz Finansowych, Marketingu i Consultingu Uniconsult s.c., 02-078 Olimpijskie Biuro PodróŜy Sp. z o.o.: 77-80.
KISTOWSKI M. 2001. Problemy i perspektywy ochrony przyrody w dobie totalnego rów-nowaŜenia rozwoju. Przegląd Przyrodniczy XII(3-4): 19-39.
MAJEWSKI J. 2003. Specjalizacja kluczem do zwiększenia zysku - powiązanie turystyki, rolnictwa i rzemiosła, w: Turystyka rekreacyjna oraz turystyka specjalistyczna. Wyd.
Eurecna srl - CNA Veneto International Services, Biuro Ekspertyz Finansowych, Marketingu i Consultingu Uniconsult s.c., 02-078 Olimpijskie Biuro PodróŜy Sp. z o.o.:
169-175.
MAJEWSKI J. 2004. Agroturystyka to teŜ biznes. Wyd. - Fundacja Wspomagania Wsi, Warszawa: 81 ss.
PRETTY J. 1999. O zrównowaŜonym rozwoju gospodarki lokalnej. Wyd. - Fundacja Wspomagania Wsi, Warszawa: 17-18.
Słowa kluczowe: obszary prawnie chronione, parki narodowe, agroturystyka, czynniki rozwoju
Streszczenie
Poznano uwarunkowania rozwoju agroturystyki na obszarach prawnie chronionych. Badaniami objęto 50 właścicieli gospodarstw agroturystycznych po 25 w otulinach Biebrzańskiego i Wigierskiego Parku Narodowego. Badania przeprowadzono w 2006 roku metodą sondaŜu diagnostycznego z zastosowaniem kwestionariusza wywiadu. Wynika z nich, Ŝe parki narodowe są coraz częściej obiektem zainteresowania turystów, co skutkuje zwiększającą się liczbą powstających gospodarstw agroturystycznych. Większość gospodarstw agroturystycznych w otulinach badanych parków powstało w latach dziewięćdziesiątych, do czego w największym stopniu przyczyniły się informacje zawarte w massmediach. Podstawowym motywem podjęcia działalności agroturystycznej w obu parkach były względy ekonomiczne.
Większość badanych rolników było przekonanych o konieczności tworzenia parków narodowych. Otrzymane wyniki potwierdziły tezę, Ŝe obszary prawnie chronione mogą zwiększać szansę rozwoju wybranych kierunków działalności gospodarczej. Badani lepiej bowiem oceniali wpływ parku na działalność agroturystyczną, niŜ na funkcjonowanie całych społeczności lokalnych, a zwłaszcza rolników, co akcentowali szczególnie respondenci z obszaru Biebrzańskiego PN.
FUNCTIONING OF AGRITOURISTIC FARMS WITHIN THE NATIONAL PARKS’ PROTECTION ZONES
Wojciech Gotkiewicz 1, Artur Bołtromiuk 2
1 Department of Agribusiness and Environmental Economy, University of Warmia and Mazury, Olsztyn
2 Department of European Integration, Institute of Rural and Agricultural
W. Gotkiewicz, A. Bołtromiuk 102
Development, Polish Academy of Science, Warszawa
Key words: legally protected areas, National Parks, agritourism, factors of development
Summary
The research intended to explore the factors determining agritourism deve-lopment on the legally protected areas. The survey covered 50 owners of agritouristic farms, 25 of them in Biebrza National Park and the other 25 in Wigry National Park. It was carried out in 2006 using the diagnostic poll method with an interview questionnaire. The survey revealed that the National Parks are more and more often becoming a focus of tourists’ attention what results in growing number of agritouristic farms being established. Most of the agritouristic farms within the National Park protection zones came into being in the 1990's; the information in mass media contributed to it in maximum extent. The primary motivation of taking up the agritouristic activity in both National Parks was economic considerations. Most of the respondents were convinced of necessity to establish new National Parks. The obtained results proved the thesis that the legally protected areas may enhance the development chance for selected trends of economic activities. The farm owners under research had a better opinion on the impact of the Park on agritourism activity than on the functioning of whole local communities, especially of the farmers; that was particularly emphasized by the respondents from the Biebrza National Park area.
Dr inŜ. Wojciech Gotkiewicz
Katedra Agrobiznesu i Ekonomii Środowiska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski
Plac Łódzki 2 10-957 OLSZTYN
e-mail: wojciech.gotkiewicz@uwm.edu.pl
ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2007 z. 521: 103-115