Katarzyna Brodzińska
Katedra Agrobiznesu i Ekonomii Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Wstęp
Poziom rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich w Polsce jest zróŜnicowany przestrzennie. Z mapy gmin i analizy niektórych wskaźników ich rozwoju gospodarczego wynika, Ŝe najlepsza sytuacja istnieje w Wielkopolsce, nieco gorsza na ziemiach zachodnich, kolejne miejsce zajmuje Galicja, a ostatnie Kongresówka, czyli dawny zabór rosyjski [KŁODZIŃSKI 2006]. Zachodzą jednak ciągłe zmiany w zakresie aktywności i poziomu rozwoju gmin, które sprawiają Ŝe 57w trudnych warunkach rozwojowych niektóre gminy rozwijają się zdecydowanie szybciej niŜ sąsiednie [WIERUSZEWSKA 2002].
Wpływ na zróŜnicowanie przestrzenne przedsiębiorczości na obszarach wiejskich ma wiele czynników, wśród których wymienić naleŜy: charakter i znaczenie rolnictwa na danym obszarze, poziom infrastruktury, zasoby kapitału, poziom rozwoju gospodarczego, demografię, połoŜenie geograficzne, walory krajobrazowe, zasoby naturalne czy lokalne tradycje [SIKORSKA-WOLAK 2000;ADAMOWICZ 2004]. Powszechnie jest wiadomo, Ŝe motorem rozwoju gmin są ludzie (przede wszystkim lokalni liderzy, najczęściej w osobach burmistrza lub wójta), którzy potrafią właściwie wykorzystać potencjał gminy, zintegrować miejscowe elity i zachęcić je do podejmowania działalności gospodarczej. Sytuacja pod tym względem jest jednak zróŜnicowana, oprócz gmin zarządzanych bardzo sprawnie istnieją równieŜ takie, w których władze wydają się mnoŜyć trudności przed przedsiębiorcami. Optymistycznym jest fakt, Ŝe w Polsce gminnej dokonują się zmiany na lepsze, coraz częściej i skuteczniej społeczności lokalne same dokonują oceny sytuacji ekonomiczno-społecznej swych obszarów i proponują programy ich rozwoju, nie licząc na decyzje odgórne.
Celem badań było określenie wpływu poziomu rozwoju społeczno-gospo-darczego gminy na aktywność gospodarczą jej mieszkańców. W trakcie badań poszukiwano odpowiedzi na następujące pytania badawcze:
- czy i w jakim zakresie sytuacja gospodarcza gmin wpływa na rodzaj podej-mowanej działalności gospodarczej;
- w jakim stopniu bariery rozwoju firm zaleŜą od poziomu rozwoju gospodarczego gmin;
- jakiego wsparcia oczekują przedsiębiorcy od władz samorządowych.
K. Brodzińska 58
Metodyka badań
Badaniami objęto 91 przedsięwzięć gospodarczych w czterech celowo wyty-powanych gminach o zróŜnicowanym poziomie rozwoju gospodarczego [ROSNER 2000], a mianowicie:
1. Stawiguda, gmina typu I o najlepszej sytuacji gospodarczej w regionie, połoŜona w bezpośrednim sąsiedztwie Olsztyna, która czerpie korzyści wynikające z renty połoŜenia (badaniami objęto 23 podmioty gospodarcze);
2. Barczewo, gmina typu II o nieco gorszej sytuacji gospodarczej, chociaŜ równieŜ zlokalizowana w bezpośrednim sąsiedztwie Olsztyna (badaniami objęto 29 podmiotów gospodarczych);
3. Bartoszyce, gmina wiejska typu III, sklasyfikowana jako gmina o średnim poziomie rozwoju gospodarczego, jest to gmina przygraniczna, a więc równieŜ z atutem renty połoŜenia (badaniami objęto 22 podmioty gospodarcze);
4. Nidzica, gmina wiejska typu IV, charakteryzująca się niekorzystną sytuacją gospodarczą, głównie ze względu na występujące trudności na rynku pracy (badania przeprowadzono w 17 podmiotach gospodarczych).
W pracy wykorzystano równieŜ dostępne dane statystyczne GUS dla objętych badaniami gmin. Większość danych, na podstawie których dokonano typologii gmin, dotyczyła roku 1996, czyli początkowego okresu uwzględnianego w analizie porównawczej pionowej. I chociaŜ, jak podaje ROSNER [2000], niektóre wskaźniki ulegają ewolucji (zmienia się waga poszczególnych problemów), wytypowane do badań gminy znacznie się od siebie róŜnią.
Badania przeprowadzono w 2006 roku. Podstawowym kryterium doboru firm do badań były wskazania lokalnej społeczności. W obrębie kaŜdej z gmin badaniami objęto najbardziej znane, dynamicznie rozwijające się firmy. W badaniach wykorzystano metodę sondaŜu diagnostycznego z zastosowaniem kwestionariusza wywiadu.
Wyniki badań i dyskusja
Dane z 1995 roku wskazują, Ŝe liczba podmiotów gospodarczych w objętych badaniami gminach była zaleŜna od sytuacji gospodarczej gmin. W Nidzicy, a więc w gminie znajdującej się w najgorszej sytuacji gospodarczej, liczba zarejestrowanych podmiotów wynosiła 132. Natomiast w gminie Stawiguda, zaklasyfikowanej do gmin o najlepszej sytuacji gospodarczej, zarejestrowanych podmiotów gospodarczych było ponad dwukrotnie więcej (275). Nieco inaczej natomiast przedstawiała się w tym okresie liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON na 100 mieszkańców.
W gminach Stawiguda i Barczewo przekraczała ona 5,0 jednostek, w Nidzicy mieściła się w przedziale 3,0-3,8, natomiast w Bartoszycach nie przekraczała 2,2 jednostek na 100 mieszkańców [ROSNER 2000]. Wskaźnik ten w duŜym stopniu determinuje moŜliwości rozwoju przedsięwzięć gospodarczych, szczególnie firm usługowych o lokalnym zasięgu działania.
Wzrost liczby podmiotów gospodarczych w latach 1995-2005 w objętych badaniami gminach przebiegał z róŜnym nasileniem (tab. 1). Największy wzrost liczby podmiotów odnotowano w gminie Barczewo (wzrost o 145,2%), natomiast najmniejszy w gminie Stawiguda (wzrost o 76%). Analizując dynamikę zmian w cyklach pięciolet-nich wyraźnie moŜna zauwaŜyć większe tempo wzrostu liczby przedsięwzięć gos-podarczych w latach 1995-2000. Szczególnie wysoki wzrost w tym okresie miał miejsce
BARIERY I SZANSE ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W GMINACH ... 59
w gminie wiejskiej Nidzica (wzrost o 93,4%), przy największej liczbie podmiotów w roku 1998 (wzrost w stosunku do roku 1995 o 114,6%).
Tabela 1; Table 1 Dynamika zmian liczby podmiotów gospodarczych w objętych badaniami gminach The dynamics of changes in number of enterprises in surveyed administrative communes
Gmina Administrative commune
Liczba podmiotów w latach; Number of firms in years
Zmiany liczby podmiotów (%) Changes of enterprise numbers (%)
1995 2000 2005 1995-2000 2000-2005 1995-2005
Bartoszyce 179 312 399 74,3 27,9 122,9
Nidzica 137 265 283 93,4 6,8 106,6
Stawiguda 275 368 484 33,8 31,5 76,0
Barczewo 217 372 532 71,4 43,0 145,2
źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS; source: own study based on the data of Central Statistical Office
Wysoki przyrost liczby podmiotów gospodarczych w latach 1995-2000 w stosunku do lat 2000-2005 wynikał prawdopodobnie z istnienia rezerw sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), które powoli się wyczerpują i następuje faza samoregulacji rynkowej, charakteryzująca się rosnącą tendencją likwidacji istniejących przedsiębiorstw i nadal istniejącą, lecz wyraźnie malejącą tendencją zakładania nowych firm. W efekcie nastąpiło zmniejszanie tempa wzrostu liczby firm sektora MSP, co było wyraźnie widoczne w objętych badaniami gminach. Proste rezerwy rynkowe wyczerpały się i przedsiębiorcy muszą poszukiwać nowych moŜliwości rozwoju i nisz rynkowych, co nie jest sprawą prostą. Niezwykle istotny jest w tej sytuacji sprawnie funkcjonujący system wspierania rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich.
W badanym okresie, jedynie w gminie Stawiguda nie odnotowano spadku liczby podmiotów gospodarczych, a ich systematyczny, aczkolwiek nieco powolny przyrost w kolejnych latach. W pozostałych gminach zauwaŜalny był spadek liczby firm. W gminach Nidzica i Barczewo odnotowano spadek w latach 1998-1999. Natomiast w gminie Bartoszyce spadek tempa przyrostu nowych firm nastąpił dopiero po roku 2003 (rys. 1).
Wzrost liczby podmiotów gospodarczych na obszarze gminy to zaledwie jeden z parametrów określających rozwój gospodarczy gmin. Dane statystyczne wskazują jedynie zmiany ilościowe zarejestrowanych firm oraz określają dominujący kierunek działalności, nie podają natomiast informacji na temat „długości Ŝycia”
przedsiębiorstwa na rynku. Z badań KAMIŃSKIEGO [2004] wynika, Ŝe samorządy w praktyce nie dokonują analiz podmiotów rejestrujących i likwidujących działalność gospodarczą na terenie gminy. Natomiast KOŁODZIEJCZYK [2002] wskazuje na brak ekonomicznego i społecznego umocnienia przedsiębiorców na rynku lokalnym, co powoduje, Ŝe część firm nie wiąŜe się na długo ze środowiskiem lokalnym. Zdaniem autorki średnio co czwarte zarejestrowane przedsiębiorstwo upada po pół roku działalności.
K. Brodzińska 60
Rys. 1. Dynamika wzrostu liczby podmiotów gospodarczych w latach 1995-2005 w gminach objętych badaniami (źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS) Fig. 1. Dynamics of increasing the number of firms in 1995-2005 in surveyed administrative
communes (source: own study based on the data of Central Statistical Office)
Z danych GUS wynika, Ŝe w objętych badaniami gminach dominują firmy z sektora usług, przy czym ich udział jest największy w gminie Barczewo (87,5%).
Cechą charakterystyczną usług jest bezpośredni związek pomiędzy produkcją usługi, jej świadczeniem i spoŜyciem (wszystkie trzy procesy odbywają się w tym samym miejscu i czasie). Ponadto usług nie moŜna wykonywać na zapas i świadczyć ich dla nieznanego odbiorcy (przy świadczeniu usług zachodzi bezpośredni kontakt usługodawcy i usługobiorcy).
We wszystkich objętych badaniami gminach wśród firm usługowych dominowała działalność handlowa, w gminie Bartoszyce blisko 60% to firmy handlowe. Na uwagę zasługuje równieŜ fakt, Ŝe w gminie Stawiguda jedynie nieco ponad 1/3 ogółu przedsiębiorstw (38,7%) to firmy handlowe. Pozostałe przedsiębiorstwa z sektora usług stanowią 35,5% ogółu przedsiębiorstw w gminie Stawiguda i 31,2% firm w Barczewie, czyli gminach o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego. Jest to tendencja charakterystyczna dla obszarów rozwiniętych gospodarczo. W związku z postępem technicznym i cywilizacyjnym oraz coraz głębszym podziałem pracy i rozwojem specjalizacji zapotrzebowanie na usługi wzrasta. Na obecnym etapie większość jednostek organizacyjnych nie moŜe obyć się bez usług świadczonych z zewnątrz przez podmioty (jednostki) specjalizujące się w określonych dziedzinach usług. RównieŜ ludność ze względu na warunki i poziom Ŝycia, wygodę oraz rozwój potrzeb w coraz większym zakresie korzysta ze świadczeń ze strony róŜnego rodzaju usługodawców.
Zapotrzebowanie na coraz to inne usługi powoduje powstawanie i rozwój wielu nowych dziedzin usług, np. usługi komputerowe, usługi marketingowe, consultingowe itp.
Ponadto usługi oddziałują na dynamiczny wzrost gospodarczy, wspomagają rozwój produkcji, zaspokajają potrzeby konsumpcyjne ludności oraz ułatwiają Ŝycie (bytowanie) i podnoszą jego poziom [ROGOZIŃSKI 2000]. Jednocześnie naleŜy stwierdzić, Ŝe firmy usługowe na obszarach wiejskich mają najczęściej pracochłonny, a nie
ma-BARIERY I SZANSE ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W GMINACH ... 61
teriało- i kapitałochłonny charakter, co równieŜ ma wpływ na rozwój tego sektora.
WaŜnym kierunkiem rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich jest działalność produkcyjna i przetwórcza. Wymaga ona jednak duŜych nakładów kapitałowych i wiedzy merytorycznej przedsiębiorców. Z drugiej strony jest to sektor, który jest motorem napędowym dalszego rozwoju obszarów wiejskich. Miejsca pracy w produkcji czy przetwórstwie generują kolejne miejsca pracy w handlu czy pozostałych usługach, a zarazem jest to sektor najbardziej niezaleŜny od lokalnego popytu. Odsetek firm prowadzących działalność produkcyjną i przetwórczą był największy w gminach Nidzica (26,1%) i Stawiguda (25,8%). Natomiast w gminie Barczewo zaledwie 12,5%
podmiotów gospodarczych prowadziło działalność produkcyjną (rys. 2). Z badań wynika, Ŝe właśnie w gminach Stawiguda i Nidzica sprawnie działają instytucje wspierające rozwój przedsiębiorczości. Na terenie gminy Stawiguda znajduje się inkubator przedsiębiorczości. Natomiast na terenie gminy Nidzica działa fundacja
„NIDA” i inne instytucje okołobiznesowe i pozarządowe oraz grupa aktywnych mieszkańców.
38,7 35,5 6,5 19,3
56,3 31,2 12,5
59,3 18,5 7,4 14,8
56,5 17,4 8,7 17,4
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Stawiguda Barczewo Bartoszyce Nidzica
handel; trade usługi; services przetwórstwo; food processing produkcja; production
Rys. 2. Struktura podmiotów wg stref działalności (źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS z roku 2005)
Fig. 2. The structure of enterprises according to activity branches (source: own study based on the data of Central Statistical Office in 2005)
Na podstawie analizy ilości podmiotów gospodarczych na terenie objętych badaniami gmin moŜna zauwaŜyć, Ŝe najszybszy wzrost liczby podmiotów gospo-darczych miał miejsce w gminie Barczewo i Bartoszyce, najwolniejszy natomiast w gminach Nidzica i Stawiguda. Wzrost ilościowy nie oznacza oczywiście zmian ja-kościowych. Pomimo, Ŝe rozwój ilościowy sektora MSP nie został całkowicie wy-czerpany, jego rozwój polega równieŜ na wzroście przeciętnych rozmiarów firm w tym sektorze oraz zwiększaniu jego udziału w ogólnym tworzeniu miejsc pracy.
W tej sytuacji niezwykle istotna jest identyfikacja barier ograniczających rozwój przedsiębiorstw juŜ istniejących. Wśród barier wskazywanych przez objętych badaniami przedsiębiorców zwykle dominują te o charakterze makroekonomicznym, na które przedsiębiorcy nie mają wpływu, często jest to polityka fiskalna państwa,
K. Brodzińska 62
ograniczenia prawne, finansowe, popytowe. Niemniej jednak wiele ograniczeń rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, na które wskazali przedsiębiorcy, jest w duŜym stopniu uzaleŜniona od działań władz lokalnych.
Z badań własnych wynika, Ŝe główną barierą rozwoju przedsiębiorstw były problemy finansowe (wskazania ok. 30% przedsiębiorców z gmin Nidzica, Bartoszyce i Barczewo). Jednocześnie właściciele firm (o niewielkiej skali działania) wskazywali na trudności w uzyskaniu kredytu, jako przyczynę najczęściej podawali brak zabezpieczenia kredytowego. Pewnym rozwiązaniem mogą tu być fundusze kredytowo-poręczeniowe oraz kapitał typu venture1. Wśród barier fiskalnych wskazywano nie tylko na wysokie podatki od uzyskiwanych dochodów, ale równieŜ na wysokie podatki od nieruchomości oraz środków transportu. Władze samorządowe mają moŜliwość obniŜania stawek podatkowych, przy czym częściej są to zwolnienia i ulgi w podatku od nieruchomości, środkach transportowych, sporadycznie natomiast ulgi w karcie podatkowej [DZIEMIANOWICZ i in. 2000]. Przedsiębiorcy wskazywali równieŜ na brak rozwiązań systemowo-prawnych w zakresie preferencji dla podmiotów chcących uruchomić działalność gospodarczą oraz na wysokie koszty pracy i zły system podatkowy. Na istnienie barier fiskalnych najczęściej wskazywali przedsiębiorcy z gmin o najwyŜszym poziomie rozwoju gospodarczego, a więc ze Stawigudy i Barczewa. Najprawdopodobniej wynika to z przyjętej przez te gminy strategii wspierania przedsiębiorczości. Zwykle bowiem jeśli gmina zamierza zwiększać aktywność przedsiębiorstw na rynku lokalnym poprzez poprawienie stanu infrastruktury, wtedy nie stosuje systemu indywidualnych ulg i zwolnień podatkowych chyba, Ŝe są one powiązane z przerzuceniem części wydatków infrastrukturalnych na beneficjenta.
Stwierdzono, Ŝe w gminach Nidzica i Stawiguda przedsiębiorcy częściej uskarŜali się na istnienie barier administracyjnych i kadrowych, niŜ w pozostałych gminach (rys.
3). Szczególnie w gminie Nidzica wskazywano na brak przychylności urzędników w stosunku do lokalnych przedsiębiorców, ponadto w obu gminach podkreślano uciąŜliwość nadmiernej biurokracji. Wśród barier kadrowych lokalni przedsiębiorcy wskazywali nie tylko na brak wykwalifikowanych pracowników, ale równieŜ na brak chętnych do pracy. Szczególnie zastanawiające jest, Ŝe w gminie Nidzica, która została zakwalifikowana do gmin o niskim poziomie rozwoju gospodarczego właśnie ze względu na istniejące trudności na rynku pracy, brakuje chętnych do pracy. Z kolei stosunkowo duŜo, bo ok. 20% przedsiębiorców z gmin Bartoszyce i Barczewo wskazywało na trudności lokalowe, które ograniczają rozwój ich przedsięwzięć gospodarczych.
1 Jest to kapitał skierowany przede wszystkim do małych i średnich przedsiębiorstw, mający na celu bezpośrednie dokapitalizowanie przedsięwzięcia, związany jest z moŜliwością osiągnięcia wysokiego zysku, ale niesie teŜ ze sobą wysokie ryzyko.
BARIERY I SZANSE ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W GMINACH ... 63
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Stawiguda Barczewo Bartoszyce Nidzica
finansowe; financial fiskalne; fiscal prawne; legal
administracyjne; administrative kadrowe; personnel lokalowe; premises
popytowe; demand inne; others
Rys. 3. Bariery ograniczające rozwój firm (źródło: badania własne)
Fig. 3. Barriers limiting the development of firms (source: own survey)
Na uwagę zasługuje równieŜ fakt, Ŝe w gminie Stawiguda, która naleŜy do gmin o najwyŜszym poziomie rozwoju gospodarczego, przedsiębiorcy stosunkowo często wskazywali na problemy ze zbyciem swoich produktów (17,9% wskazań), co znacznie ich zdaniem ogranicza moŜliwości dalszego rozwoju. W opinii przedsiębiorców jedynie firmy juŜ istniejące, które sprzedają swoje wyroby na rynkach ponadlokalnych, posiadają szanse rozwoju. Wśród innych barier rozwoju przedsiębiorcy wskazywali najczęściej na istnienie szarej strefy. Nieuczciwa konkurencja, prowadząca działalność
„na czarno”, sprzedająca swe towary i usługi po zbyt niskich cenach, szczególnie utrudniała działalność przedsiębiorcom w gminie przygranicznej Bartoszyce. Ponadto przedsiębiorcy skarŜyli się na trudności w rozliczeniach z kontrahentami oraz nieterminowe zapłaty za towary i usługi, które znacznie utrudniają rozwój firm.
Czynniki warunkujące rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w opinii właścicieli firm, niezaleŜnie od poziomu rozwoju gospodarczego poszczególnych gmin, na terenie których przedsiębiorstwa działają, oscylują wokół kwestii finansowych.
Niskooprocentowane (preferencyjne) kredyty zdaniem 86,4% przedsiębiorców z gminy Bartoszyce i 76,5% przedsiębiorców z gminy Nidzica byłyby skutecznym stymulatorem rozwoju przedsiębiorstw (tab. 2). Niedoinwestowanie firm sprawia, Ŝe środki z programów wsparcia przedsiębiorstw na obszarach wiejskich są dla wielu firm trudno dostępne. Objęci badaniami przedsiębiorcy często wskazywali na trudności związane z pozyskaniem tych środków. Konieczność finansowania całości inwestycji i dopiero późniejszy częściowy zwrot części poniesionych kosztów sprawia, Ŝe przedsiębiorstwa muszą korzystać z komercyjnych kredytów. Przedsiębiorcy przedstawiali nawet wstępne kalkulacje związane z koniecznością zaciągnięcia kredytu komercyjnego, w przypadku korzystania ze środków wsparcia UE a finansowaniem inwestycji z kredytów preferencyjnych.
Tabela 2; Table 2 Warunki konieczne do rozwoju przedsiębiorczości (% respondentów)
Conditions necessary to enterprise development (% respondents)
K. Brodzińska 64
Wyszczególnienie Specification
Stawiguda Barczewo Bartoszyce Nidzica
n % n % n % n %
n liczba respondentów; number of respondents Źródło: badania własne; Source: own survey
Z wypowiedzi przedsiębiorców wynika, Ŝe procedura ubiegania się o poŜyczkę z banku wciąŜ jest uciąŜliwa, aŜ 58,6% przedsiębiorców z gminy Barczewo wskazywało na potrzebę uproszczenia procedury związanej z ubieganiem się o poŜyczkę.
Stwierdzono ponadto, Ŝe środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej pochodziły głównie z własnych oszczędności, a w mniejszym stopniu z kredytu bankowego, poŜyczek od rodziny i znajomych, spadku czy darowizny. W największym stopniu ze środków własnych działalność gospodarczą finansowali przedsiębiorcy z gminy Stawiguda (średnio w 70%), w dalszej kolejności byli to przedsiębiorcy z gmin Barczewo (60%), Nidzica (57,8%) i Bartoszyce (52%).
Oczekiwania przedsiębiorców w stosunku do władz samorządowych i instytucji o charakterze lokalnym dotyczyły głównie ulg podatkowych i pomocy w doborze odpowiednich pracowników. Samorządy terytorialne mają moŜliwość stosowania szeregu instrumentów wspierania przedsiębiorstw działających na danym terenie.
NaleŜy stwierdzić, Ŝe zarówno gminy bogate, jak i biedne wykorzystują praktycznie to samo instrumentarium w celu rozwoju przedsiębiorczości. RóŜnica polega jednak na skali stosowanych instrumentów, zaangaŜowaniu finansowym i organizacyjnym.
Gminom zasobnym łatwiej jest niŜ gminom biednym zastosować poszczególne rozwiązania. Ponadto gminy mogą równieŜ (poza stosowaniem ulg) odraczać, umarzać, rozkładać na raty oraz zaniechać poboru w zakresie podatków i opłat stanowiących ich dochody. W przypadku podatków i opłat stanowiących w całości dochody gmin, lecz pobieranych przez urząd skarbowy, przewodniczący zarządu gminy moŜe wnioskować o odroczenie, umorzenie, rozłoŜenie na raty lub zaniechanie poboru podatków oraz zwolnienie płatnika z obowiązku pobrania oraz wpłaty podatku lub zaliczek na podatek [DZIEMIANOWICZ i in.2000]. Z badań własnych wynika, Ŝe przedsiębiorcy oczekują ulg szczególnie w początkowym okresie działania firm na rynku oraz wtedy, gdy firma znajduje się w trudnej sytuacji finansowej, gdy walczy o utrzymanie się na rynku. W tych trudnych dla przedsiębiorców chwilach dobra wola i wsparcie właśnie ze strony władz samorządowych sprawia, Ŝe przedsiębiorcy nie czują się w tej walce osamotnieni.
Objęci badaniami właściciele firm oczekują równieŜ wsparcia ze strony Re-jonowego Urzędu Pracy, który zdaniem przedsiębiorców powinien dokształcać osoby
BARIERY I SZANSE ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W GMINACH ... 65
bezrobotne pod potrzeby lokalnego rynku pracy. Pozwoliłoby to znacznie zredukować koszty pracodawcom i ułatwiłoby nabór odpowiednich pracowników.
Podsumowanie i wnioski
Wyniki badań własnych pozwalają na następujące podsumowanie i wnioski:
1. Tempo wzrostu liczby podmiotów gospodarczych w gminie Stawiguda, zali-czanej do gmin o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego zarówno w latach 1995-2000, jak i 2000-2005 było najwolniejsze i kształtowało się w obu okresach na poziomie nieco ponad 30%. W całym okresie 1995-2005 wzrost ten wyniósł 76%, co moŜe świadczyć o wyczerpaniu się prostych rezerw w sektorze MSP i konieczności poszukiwania nowych nisz rynkowych. Jednocześnie największy wzrost liczby podmiotów gospodarczych (o 93,4%) w latach 1995-2000 odnotowano w Nidzicy, gminie o najniŜszym poziomie rozwoju gospodarczego.
Ten intensywny wzrost przedsiębiorczości wynikał prawdopodobnie z istnienia rezerw, które po wyczerpaniu spowodowały zauwaŜalną fazę stagnacji (w kolejnych latach 2000-2005, wzrost liczby firm na lokalnym rynku zaledwie o 6,8%).
2. Struktura kierunków działalności gospodarczej w objętych badaniami gminach była znacznie zróŜnicowana. We wszystkich gminach, niezaleŜnie od ich poziomu rozwoju gospodarczego, dominowała działalność handlowa. Jedynie w gminie Stawiguda, o najwyŜszym poziomie rozwoju gospodarczego, udział handlu w strukturze firm działających na terenie gminy stanowił zaledwie 38,7%.
Wraz z rozwojem gospodarczym gmin wzrastała liczba firm świadczących pozostałe usługi. Jednocześnie w gminach, na terenie których sprawnie działają instytucje wspierające rozwój obszarów wiejskich (Stawiguda i Nidzica), udział firm prowadzących działalność produkcyjną i przetwórczą był najwyŜszy i wynosił w gminie Stawiguda 25,8%, a w gminie Nidzica 26,1%.
3. Czynniki ograniczające rozwój przedsięwzięć gospodarczych równieŜ były zróŜnicowane w obrębie objętych badaniami gmin. MoŜna tu zaobserwować pewną prawidłowość. W gminach o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego przedsiębiorcy (Stawiguda) wskazywali głównie na bariery fiskalne, popytowe i finansowe. W pozostałych gminach były to przede wszystkim bariery finansowe (ponad 30% wskazań) oraz lokalowe i silna konkurencja, głównie w Bartoszycach, co sugeruje, Ŝe gmina ta najprawdopodobniej wkracza dopiero w fazę samoregulacji rynkowej.
4. Przedsiębiorcy, niezaleŜnie od poziomu rozwoju gospodarczego gmin, oczekują wsparcia finansowego, czyli niskooprocentowanych kredytów i uproszczenia procedur bankowych. Wyraźnie są równieŜ artykułowane oczekiwania w stosunku do władz samorządowych i instytucji pośrednio lub bezpośrednio wspierających rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich.
Literatura
ADAMOWICZ M. 2004. Wielofunkcyjność rolnictwa jako podstawa przewartościowań w
K. Brodzińska 66
polityce rolnej. Wieś i Rolnictwo 4(125): 15-22.
DZIEMIANOWICZ W., MACKIEWICZ M., MALINOWSKA E.,MISIĄG W., TOMALAG M. 2000.
DZIEMIANOWICZ W., MACKIEWICZ M., MALINOWSKA E.,MISIĄG W., TOMALAG M. 2000.