Husserl a dzieje filozofii - Filozofia dziejów filozofii : silne i słabe modele

Proces formowania się filozofii Husserla jest niewątpliwie problemem złożonym i wielowarstwowym. Późny Husserl sam przeprowadza krytykę swojej systematycznej budowy teorii feno-menologicznej, a ponieważ z początku obmyślał fenomenologię raczej jako teorię wyrastającą z pozakantowskiego oświecenio-wego logicyzmu Bolzana i Brentana¹, uważał ją za fenomenolo-gię statyczną. Wystarczająco głębokie uświadomienie sobie tego faktu wiąże się z bezpośrednią wypowiedzią Husserla w jego pracy Filozofia jako ścisła nauka (1911), w której charakteryzuje filozofowanie jako radykalność. A więc nie zastanawiać się nad tym, co z góry dane, nie przyjmować niczego z tradycji jako początku. Husserl jest wręcz skrajny, pisząc, że „filozofami nie stajemy się przez filozofię”, po czym dodaje: „Nie filozofie, ale same rzeczy i problemy muszą stanowić bodziec do bada-nia. Jednakże filozofia z istoty swej jest nauką o prawdziwych początkach, o źródłach, o rizomata panton. Nauka o tym, co radykalne, musi być radykalna także w swym postępowaniu, i to pod każdym względem. Przede wszystkim nie wolno jej spocząć, aż wypracuje sobie swoje jasne początki, tzn. swoje absolutnie jasne zagadnienia, wyznaczone przez własny sens tych zagad-nień metody i najniższe pole pracy w postaci absolutnie jasno danych rzeczy. Tylko nigdzie nie wolno zrzekać się radykalnej wolności od przesądów i choćby z góry utożsamiać takich »rze-czy« z empirycznymi »faktami«, a więc zamykać oczu na idee,

1 Por. J. Cibulka: O Husserlově filosofii vědomí. „Filosofický časopis”

1988, č. 6, s. 843; Idem: Kritická a dogmatická tendence fenomenologické filo‑

które przecież w tak wielkim zakresie są dane w bezpośredniej naoczności”².

Praca Filozofia jako ścisła nauka jest spełnieniem programo-wej deklaracji Husserla, którą złożył już wcześniej w pracy Idea fenomenologii (1905), gdzie przedstawia swoją teorię jako teorię poznania. Fenomenologia jest tu rozumiana przede wszystkim jako krytyka poznania, która ma na celu wyjaśnienie, czy, a jeśli tak, to na podstawie jakich założeń poznanie w pełnym sensie tego słowa jest w ogóle możliwe³. Daje wyraz przekonaniu, że jego koncepcja filozoficzna umożliwi wyjaśnienie podstawowych problemów filozoficznych, które w przedhusserlowskich dziejach filozofii nie zostały rozwiązane.

Wczesny Husserl jest pewny, że nowa filozofia nie powinna rodzić się z „własnego łona”. Niemal pomija historię filozofii, nie uważa jej za główne źródło produktywnych rozważań filozoficznych. Późny Husserl w pracy Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna⁴, którą uważa za wreszcie zna-leziony wstęp do fenomenologicznej filozofii, już powstania tej pracy, sformułowania jej podstawowych problemów nie potrafi przedstawić bez historycznofilozoficznego kontekstu. Ten wielki Husserlowski paradoks nie jest ani w naszej, ani w zagranicznej literaturze poważniej zbadany.

Powstanie i rozwój fenomenologii jako filozoficznej teorii Husserla nieustannie przekonują, że nie jest to jakaś -doktrynerska i dogmatycznie zamknięta teoria, lecz gruntowne aktywne poszukiwanie i rozpracowywanie płodnych rozwiązań filozoficznych w ujmowaniu człowieka i świata w ich niepowta-rzalnych interakcyjnych powiązaniach. Fenomenologia od swych początków konstytuuje się jako filozofia, którą przenika dąże- nie do głębokiego, samowyjaśniającego zrozumienia człowieka i świata. W tym sensie można ją w panoramicznym przeglądzie filozofii XX wieku scharakteryzować jako filozofię z przeważa-jącymi elementami teoriopoznawczymi i antropologicznymi. To jednak jeszcze nie znaczy, że tak zorientowana filozofia traci ze swego pola widzenia problem nauki. Przeciwnie, Patočka słusz-nie charakteryzuje filozofię Husserla jako równoległe zamyślesłusz-nie

2 E. Husserl: Filozofia jako ścisła nauka. Przeł. W. Galew icz. Warszawa 1992, s. 78–79.

3 Por. E. Husserl: Idea fenomenologii. Przeł. J. Sidorek. Warszawa 1990, s. 10 i nast.

4 Por. E. Husserl: Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcenden‑

się nad sensem rzeczy i ludzkim życiem. Ta refleksja „chce być […] ścisłą nauką […] nauka stanowi dla niej najważniejszy, naj-bardziej znaczący i najgłębszy sposób dotarcia do sensu i dlatego ma zasadnicze oraz podstawowe znaczenie dla życia. Nauka musi i może dać człowiekowi właśnie ów sens duchowy, właśnie ową treść życia i życiowy cel, których on potrzebuje, aby znaleźć się w świecie i w życiu naprawdę u siebie, naprawdę w domu. Lecz nie daje ona tego sensu w postaci środka do czegoś innego, ale znajduje go sama w swoim dokonaniu, w czynności naukowej”⁵.

Zrozumienie fenomenologii Husserla w jej genetycznym doj-rzewaniu niewątpliwie wymaga szczególnego skupienia uwagi na problemie projektu wstępu do filozofii w jego epokowej pracy Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna oraz nawiązania do historycznofilozoficznego kontekstu.

◆ ◆ ◆

Husserl raczej nie pisał prac z historii filozofii we właściwym znaczeniu tego słowa, lecz jego koncepcja stanowi swoisty dia-log z wcześniejszymi teoriami filozoficznymi – od jawnego ich odsunięcia aż do widocznego, niemal totalnego spożytkowania.

Z jego obszernej twórczości wymienić chyba można jedną pracę poświęconą historii filozofii, a znajdującą się w jego pismach zebranych. Co przy tym interesujące, Husserl co roku niemal przez trzydzieści lat prowadził wykład z historii filozofii na uni-wersytetach w Halle, Getyndze i Fryburgu.

Dla badań historycznofilozoficznych Husserla niezwykle charakterystyczne jest podporządkowanie ich swoim fenomeno-logicznym zainteresowaniom. Jednoznacznie przekonują o tym przede wszystkim takie prace, jak Medytacje kartezjańskie (1931) lub Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalna (1936). Pomysł całkowitego podporządkowania historii filozofii systematycznej jest obecny w twórczości Hegla, Windelbanda, Cassirera, ale Husserl doprowadza jego realizację prawie do skrajności (podobnie, jak czynią to Hegel i Heidegger). Jedynym zadaniem badań historycznofilozoficznych staje się uzasadnienie fenomenologii.

Wypełnianie tego zadania jest widoczne w tym, że wszystkie analizy historycznofilozoficzne Husserla mają suwerenne tele-ologiczne aktualizacyjne znaczenie. Uobecniające wspomnienie

5 J. Patočka: Wprowadzenie do fenomenologii Husserla. Przeł. D. B ęben.

naszych filozoficznych praojców, jak Husserl nazywa historycz-nofilozoficzną analizę w Kryzysie…, jest nastawione teleologicz-nie – na odkrywateleologicz-nie drogi do powstania fenomenologii. Husserl w dziejach filozofii poszukuje przede wszystkim transcendental-nego impulsu, który odsłania się, według niego, wpierw w so-fistyce i myśleniu sokratejsko -platońskim. Chodzi o taki nowy filozoficzny motyw, który, jego zdaniem, ma uniwersalne znacze-nie dla filozoficznej świadomości ludzkości, gdzie po raz pierwszy naiwne przeznaczenie świata staje się problematyczne.

Według Husserla, filozof żyjący w świecie aktualnych proble-mów, działa w zgodzie ze swą życiową misją i jest motywowany własnym światem. W Kryzysie… jednak bez wahania twierdzi, że najważniejsza motywacja pochodzi ze świata filozofów, czyli ze świata, który należy do filozofii od czasów jej powstania i łączy poszczególne pokolenia filozoficzne aż do współczesności.

To dla filozofa jest tą jedyną konkretną i żywą rzeczywistością.

Husserl pisze, że „jako funkcjonariusze nowożytnej filozoficznej społeczności, jako spadkobiercy i współnosiciele przenikającego ją na wskroś ukierunkowania wysiłków woli, jesteś nimi na gruncie pewnego praustanowienia, które jest zarazem konty-nuacją i odejściem od swego greckiego praustanowienia; w tym ostatnim tkwi teleologiczny początek, prawdziwe narodziny europejskiego ducha w ogóle”⁶.

Podejście Husserla do historii filozofii w Kryzysie… swoiście podważa historyczne bariery, co oznacza, że Sokrates, Platon, Descartes, Locke, Hume czy Kant są właściwie naszymi współ-czesnymi, w znaczeniu partnerów aktualnego dialogu filozoficz-nego, w poszukiwaniu prawdy o człowieku i świecie⁷.

Wyznaczone przez Husserla zadanie filozoficzne, czyli namysł nad światem, który zawiera filozofię od czasów jej powstania aż do współczesności, łącząc filozoficzne pokolenia, staje się dla niego w Kryzysie… zupełnie innym filozoficznym punktem wyjścia niż w Badaniach logicznych, w Idei fenomenologii czy Filozofii jako ścisłej nauce. W Kryzysie… twierdzi, że być filozofem to przede wszystkim być autonomicznym filozofem, to znaczy uwolnić się od wszystkich przesądów, co, inaczej mówiąc, oznacza, że filozof zrozumie, że wszystkie jego oczywistości są przesądami. Ten po-gląd z Kryzysu… jest jeszcze zgodny z jego wczesnymi pracami.

6 E. Husserl: Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendental‑

na…, s. 68.

Zasadnicza różnica występuje zaraz we wniosku, w którym stwierdza, że historyczny namysł „jest rzeczywiście najgłębszym namysłem nad samym sobą skierowanym na zrozumienie tego, do czego się właściwie dąży, będąc tym, kim się jest, będąc istotą historyczną”⁸.

W związku z tym zasadne staje się pytanie: czy taki głę-boki, radykalny namysł nad samym sobą ma jakieś znaczenie metodologiczno -metodyczne, czy może chodzi tylko o mieszankę różnych historycznofilozoficznych refleksji?. W Husserla Kryzy‑

sie… znajduje się explicite odpowiedź na to pytanie: „Chodzi nam o to, aby uczynić zrozumiałą teleologię historycznego stawania się filozofii, szczególnie filozofii nowożytnej, a zarazem o uzyska-nie jasności co do siebie samych jako jej nosicieli, spełniających ją wspólnie w naszych działaniach celowych. Spróbujmy zrozu-mieć jedność, która rządzi wszelkim historycznym wytyczaniem celów, ich wzajemnym przeciwstawianiem się sobie i współ-działaniem: będziemy także próbować w nieustannej krytyce, która ciągle ma na uwadze całość związków historycznych jako związek osobowy, zobaczyć w końcu owo historyczne zadanie, jedyne, które możemy uznać za nasze własne, osobiste”⁹.

Husserlowi w metodologicznym podejściu do historii filozo-fii nie chodzi o jego patrzenie z zewnątrz czy tylko od strony faktów jako przejawu zewnętrznego przyczynowego następstwa, lecz o patrzenie od wewnątrz. Husserl jest tu niemal heglowski, pisząc: „My, którzy nie tylko posiadamy duchowe dziedzictwo, lecz także sami powstaliśmy w procesie historyczno -duchowym, jedynie w ten sposób osiągniemy nasze prawdziwe zadanie. Uzy-skamy je nie przez krytykę jakiegoś systemu współczesnego lub przekazanego przez tradycję, jakiegoś światopoglądu naukowego lub przednaukowego, lecz tylko przez krytyczne zrozumienie ca-łościowej jedności historii – naszej historii. Ową jedność duchową ma ona dzięki jedności i sile nośnej zadania, które w historycz-nym procesie – w myśleniu filozofujących dla siebie nawzajem, a przy tym zawsze filozofujących wspólnie – może dojść poprzez różne stopnie niejasności do zadowalającej jasności”¹⁰.

Husserl jest przekonany, że nawet jeśli badania historyczne dokładnie poinformują o filozofach interpretujących samych siebie, to jeszcze nie będzie wiadomo, dokąd to wszystko w swej

8 Ibidem, s. 69.

9 Ibidem, s. 67.

ukrytej jedności intencjonalnej głębi, która tworzy, według niego, jedność historii, wszystkich tych filozofów kierowało. To, jego zdaniem, odsłania się „dopiero w zwieńczeniu dziejów, je-dynie z tej perspektywy można ukazać jednolite ukierunkowanie wszystkich filozofii i filozofów, jedynie ono może rzucić światło, w którym rozumie się dawnych myślicieli tak, jak oni sami nigdy nie zdołaliby siebie zrozumieć. Tłumaczy to fakt, że swo-ista prawda takich teleologicznych rozważań historycznych nie może nigdy zostać rozstrzygająco obalona przez powoływanie się na dokumenty, w których wcześniejsi filozofowie sami świad-czą o sobie, ujawnia się ona bowiem jedynie w oczywistości krytycznego spojrzenia całościowego, które pozwala rozbłysnąć sensownej, celowościowej harmonii skrytej za »faktami histo-rycznymi« spisanych poglądów historycznych, ich pozornych zmagań z sobą i ich współistnienia”¹¹.

Historycznofilozoficzne refleksje Husserla opublikowane w Husserlianach (w tomie 7), a zwłaszcza w Kryzysie…, wyraź-nie dokumentują taki stopień ich zgłębienia, że prezentują się jako niezwykły projekt filozofii dziejów filozofii. Ogromne ciśnie-nie historycznofilozoficznego dziedzictwa, ciągle oddziałujące na każdego filozofa, doprowadziło w przypadku Husserla do niewątpliwie cennego oraz wyjątkowego wyniku filozoficznego.

Przed nim taki projekt można znaleźć w tekstach Hegla. Hegel w swych genialnych Wykładach z historii filozofii pisze o historii filozofii, że „nie przedstawia ona jedynie zewnętrznego aspektu treści, tego, co się działo, zdarzeń, lecz pokazuje, w jaki sposób [jej] treść – która zdaje się występować jako to, co ma znaczenie [tylko] historyczne – sama należy do nauki filozofii: historia filozofii sama ma naukowy, a nawet, w aspekcie tego, co stanowi jej sedno, sama staje się nauką filozofii. […] Historia filozofii ma do czynienia z tym, co się nie starzeje, co aktualnie żywe”¹².

Bliższe przyjrzenie się tym wyjątkowym koncepcjom filozofii dziejów filozofii spełnia warunek, bez którego niemożliwe staje się rozważanie ich: dzieje filozofii nie są jedynie pasywnym substratem myślowym, lecz tym najaktywniejszym źródłem, za którego pośrednictwem filozof koncypuje swoją systematyczną filozofię. Filozofia dziejów filozofii przedstawia, mówiąc słowami Hegla, myślenie myślenia¹³.

11 Ibidem, s. 69–70.

12 G.W.F. Hegel: Wykłady z historii filozofii. T. 1. Przeł. F.Ś. Now ick i.

Warszawa 1994, s. 70 i 30.

Heglowi chodzi o to, aby nie tylko interpretować wcześniej-sze teorie filozoficzne, to znaczy usływcześniej-szeć wszystkie tony muzyki, lecz także o usłyszenie harmonii tych tonów¹⁴. Tym, co w tej fi-lozofii dziejów fifi-lozofii zasadnicze, nawet niemal rozstrzygające, jest zasada historyz mu. I tylko na podstawie tej zasady Hegel sensownie stosuje teleologiczną zasadę, a także nieodłączną od niej – zasadę straníckosti (zasada wyboru i wartościowania)¹⁵.

Zastanawiając się nad Husserla filozofią historii filozofii i porównując ją przede wszystkim z koncepcją Hegla, stwierdzić można bardzo wyraźną różnicę w stosowaniu zasady history-zmu. Podczas gdy Hegel jawnie proklamuje rozumienie filozofii jako myśli swojej epoki¹⁶, a więc osadza ją w szerokim kontek-ście historycznym, Husserl pozostaje wierny swej transcenden-talistycznej orientacji („usensowniającej realizacji świadomej podmiotowości”¹⁷), konsekwentnie prezentując ją w Kryzysie...

Stwierdzenie Husserla, że „Rzeczą jasną jest (i zresztą nader pomocną), że potrzebny jest wnikliwy historyczny i krytyczny namysł nad przeszłością”¹⁸, bywa odnoszone do bardzo sym-patycznego projektu badania dziejów nowożytnej filozofii jako walki o sens człowieka¹⁹. Lecz zaraz zostaje to bardzo uściślone:

„Jeśli zastanawiamy się nad oddziaływaniem rozwoju idei fi-lozoficznych na całą społeczność ludzką, nie jedynie na tych, którzy zajmują się badaniami filozoficznymi, wówczas musimy stwierdzić: wewnętrzne zrozumienie jednolitego, przy swoich wszystkich przeciwieństwach, wstrząsu w filozofii nowożytnej od Kartezjusza po współczesność umożliwia dopiero zrozumie-nie samej tej współczesności”²⁰.

Właśnie w związku z tym rację ma Fink, pisząc o schemacie historycznofilozoficznej koncepcji Husserla, że nie przedstawia ona zasadniczo niczego nowego. „Jest to ta sama fenomenolo-gia ducha realizowana analitycznymi środkami intencjonalnej egzegezy świadomości, tu przede wszystkim w wyjaśnieniu procesów, które konstytuują sens i które określają styl

nowo-14 Por. ibidem, s. 21.

15 Por. G.W.F. Hegel: Wykłady z historii filozofii. T. 1…, s. 415.

16 Por. ibidem, s. 88.

17 E. Fink: Svět a dějiny. Přel. J. Černý. „Filosofický časopis” 1992, č. 2, s. 253.

18 E. Husserl: Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendental‑

na…, s. 15.

19 Por. ibidem, s. 12.

żytnej nauki”²¹. Fink słusznie zarzuca koncepcji Husserla, że nie jest w niej przede wszystkim wystarczająco jasno określony czas, kiedy światem zainteresowany podmiot, pojmowany „po ludzku”, zmienia się w transcendentalną samoświadomość absolutnego doświadczenia. Fink pyta następnie o to, gdzie ten okres się urzeczywistnia? Myślę, że w tym odkrywa się praw-dopodobnie to, co najbardziej zasadnicze, czego w Husserla Kryzysie… brakuje i co w swej istocie nieuchronnie przymusza do krytycznego transcendowania na nowo pierwotnych filozo-ficznych punktów wyjścia fenomenologii – to znaczy dążenia do budowania filozofii jako nauki ścisłej, bez historycznej refleksji nad ową filozofią w jej wczesnej fazie.

Późny Husserl przedstawia w Kryzysie… koncepcję trans-cendentalnej fenomenologii, korzystając z dorobku nowożytnej filozofii. Dzięki temu koncepcja fenomenologii ma historyczny fundament, ale właśnie to ją w konsekwencji doprowadzi do destrukcji pierwotnego projektu fenomenologicznego, by wy-pracować filozofię jako naukę ścisłą. Fink ma rację, kiedy pisze, że historyczność w Kryzysie… „nie znajduje się w horyzoncie świata, dużo wcześniej sam świat jest rozumiany tylko jako konstytuowany horyzont konstytuowanych przedmiotów. Histo-ria konstytuującego się podmiotu jest historią absolut nego do-świadczenia. A dalej dzieje są pierwotnie dziejami nauki. Wiedza oznacza historyczny fenomen par excellence. Historia nauki jest dla Husserla historią podstawową”²².

Gdyby to jeszcze wyraźniej sprecyzować we wcześniej po-wołanej konfrontacji filozofii dziejów filozofii Hegla i Husserla, to przede wszystkim należy zauważyć ogromną różnicę między nimi w tym, że o ile koncepcja Hegla jest nie do pomyślenia bez głęboko przemyślanej i równolegle uprawianej filozofii dzie‑

jów, o tyle Husserla filozofia dziejów nie jest w zasadzie nawet zarysowana, dlatego nie może stać się podstawą jego koncepcji.

Oczywiście, budowanie filozofii dziejów na podwalinach trans-cendentalnej fenomenologii jest niemożliwe. To fakt niepodwa-żalny w Husserlowym Kryzysie... Następstwa tego faktu odbijają się wyraźnie w konkretnych historycznofilozoficznych analizach nowożytnej filozofii.

◆ ◆ ◆

21 E. Fink: Svět a dějiny…, s. 255.

Aspiracje Husserla do systematycznego korzystania z historii filozofii są określone aż nadto otwarcie: „[…] walki duchowe ludzkości europejskiej jako takie odzwierciedlają się jako walki filozofii, mianowicie filozofii sceptycznych… z filozofiami rze-czywistymi, nadal żywymi”²³. Należy jednak pamiętać, że idea filozofii, jak ją pojmuje Husserl, a którą nowożytność przejmuje z antyku, bardzo wcześnie i zasadniczo zmienia się i zmierza do zachowania sensu wszechobejmującej nauki, a tą jest nauka o totalności tego, co istnieje. Nauki w liczbie mnogiej, pisze Husserl, „są jedynie niesamodzielnymi odgałęzieniami Jednej Filozofii”²⁴.

Punktem szczytowym historycznofilozoficznych, to znaczy filozoficznych, aspiracji Husserla do kon struowania projektu uniwersalnej filozofii jest dążenie do jej zrealizowania przez

„Doprowadzenie utajonego rozumu do zrozumienia przez niego swych możliwości i przez to uczynienie uchwytywalną we wglą-dzie możliwość metafizyki prawdziwą możliwością”²⁵. Badania historycznofilozoficzne Husserla, jakie zawarł w Kryzysie…, są odkrywaniem dziejów nowożytnej filozoficznej nauki wyłącznie na immanentnym podłożu historii naukowego myślenia, utożsa-mia je z historią filozofii. Dlatego kryzys filozofii rozumie jako kryzys wszystkich nowożytnych nauk – członków filozoficznej uniwersalności²⁶.

Z tego punktu widzenia zrozumiałe jest, w odróżnieniu na przykład od pracy Medytacje kartezjańskie, w której nie ma żadnej wzmianki o teorii Galileusza, że konkretna analiza no-wożytnej wiedzy w Kryzysie… zaczyna się po pierwszej części metodologiczno -metodycznej od problematyki zmatematyzo-wania przyrody, przyrody jako uniwersum matematycznego, a w ogóle – od problemu pojmowania przyrody. I właśnie w ra-mach tych zagadnień autor odkrywa problematykę przednau-kowego świata życia codziennego jako zapomnianej podstawy sensu nauk przyrodniczych²⁷.

Ten względnie szeroki wstęp Husserla do historii nowożyt-nej nauki jest oczywiście potrzebny, jeśli się ma wystarczająco precyzyjnie odkryć fenomen nowożytnej nauki i jej kryzysowe

23 E. Husserl: Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendental‑

na…, s. 12.

24 Ibidem, s. 6.

25 Ibidem, s. 12–13.

26 Por. ibidem, s. 10.

przejawy (a Husserl dokonuje tu wielu filozoficznie mistrzow-skich pociągnięć). Jednocześnie wszakże w Kryzysie… wyraźnie

„tłumi” (w porównaniu z Medytacjami kartezjańskimi) prze-cenianie związku swojej fenomenologii z Kartezjusza próbą zbudowania filozofii jako uniwersalnej nauki na aksjomacie absolutnej samopewności ego. Husserl w porównaniu z filozofią Descartes’a jest w Kryzysie… wyraźnie „ostrożniejszy”, być może dlatego, że już nie poprzestaje wyłącznie na części jego filozofii (egologii), ale że dostrzega także jej drugie oblicze – filozofię przyrody („fizykalistyczny racjonalizm”)²⁸.

Bez pretensji do dalszego subtelnego interpretowania Husserla historycznofilozoficznych refleksji nad filozofią Descartes’a chcę krótko zwrócić uwagę na analizę nowożytnego -sensualizmu w Kryzysie… Podczas gdy jeszcze w Medytacjach kartezjańskich (z jednym drobnym wyjątkiem – Hume i problem asocjacji) nie porusza tego zagadnienia, w Kryzysie… już zasad-niczo je rozwija. Nawet jeśli w ogólnych zarysach jest to ujęcie krytyczne, to Husserl nie może pominąć faktu, że w empiryzmie szczególne znaczenie ma tendencja, która zmierza do naukowego odkrywania codziennego, ufnie bliskiego, lecz przecież naukowo nieznanego, przednaukowego naturalnego świata naszego życia.

Chociaż nowożytnemu empiryzmowi (sensualizmowi) przy-pisuje fikcjonalistyczną teorię poznania, solipsyzm, to jednak dostrzega, że Berkeleyowi udało się głęboko zachwiać dogma-tycznym obiektywizmem²⁹.

Husserla recepcja filozofii Kanta – z racji budowania podstaw transcendentalnej filozofii, której główny motyw to motyw pytania o ostateczne źródło powstawania wszelkiego poznania, motyw namysłu tego, kto poznaje, nad samym sobą i swym życiem poznawczym, w którym dokonują się w sposób celowy wszystkie dotyczące go twory nauki; twory te przechowywane są jako dziedzictwo, którym było lub będzie można swobodnie dysponować³⁰ – jest w literaturze szeroko analizowana, dlatego szczegółowo nie będę się tym zajmować³¹.

28 Por. ibidem, s. 70.

29 Por. E. Husserl: Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcenden‑

talna…, s. s. 111–113.

30 Por. ibidem, s. 120.

31 Por. I. Kern: Husserl und Kant. Eine. Untersuchung ber Husserls Ver‑

haltnis zu Kant und zum Neukantianismus. Den Haag 1964; H. -G. Gadamer:

◆ ◆ ◆

Husserl w ostatnim paragrafie Kryzysu… zatytułowanym Filozofia jako radykalne samowyjaśnianie ludzkości i jako samo‑

urzeczywistnienie rozumu zastanawia się nad zadaniem filozofa, nad życiowym celem filozofa jako filozofa. Tym zadaniem i jednocześnie celem jest dla niego odkrycie uniwersalnej nauki o świecie, uniwersalnej definitywnej nauki; celem jest odkrycie uniwersum prawd o świecie, które są prawdami w sobie i praw-dami o świecie w sobie. Także tu wciąż jeszcze wyraźnie jego myślenie nosi znamię kartezjańskiego odkrycia – fundamentalny wymóg apodyktyczności. To wszystko jest dla Husserla podstawą i jednocześnie dowodem, że właśnie w tym zaczyna się filozofia najgłębszego i najbardziej uniwersalnego samorozumienia filo-zofującego ego jako nosiciela absolutnego, samoreflektującego

W dokumencie Filozofia dziejów filozofii : silne i słabe modele (Stron 131-145)