Import nowych technologii i ich wdrażanie prowadzi w pierwszej kolejności do wzro-stu potencjału produkcyjnego gospodarki. Jednak procesy transferu wiedzy tech-nicznej kryją w sobie również pewne mechanizmy, które – przy ich właściwym wy-korzystaniu – mogą doprowadzić do zwiększenia możliwości krajowych podmiotów gospodarczych w zakresie kreowania innowacyjnych rozwiązań. Innymi słowy, trans-fer technologii może posłużyć jako narzędzie rozwoju potencjału innowacyjnego.
Podstawowym kanałem, za pośrednictwem którego transfer technologii od-działuje na możliwości innowacyjne przedsiębiorstw, jest proces edukacyjny nierozerwalnie związany z adaptacją importowanych rozwiązań. Podstawowym składnikiem technologii jest wiedza na temat nowych produktów bądź technik wytwarzania. W wielu przypadkach transfer technologii wręcz sprowadza się do przepływu informacji technicznej. Jeżeli odbywa się on w drodze nabycia mate-rialnych nośników w postaci urządzeń czy linii technologicznych, zawsze towarzy-szy mu pewien zasób nowej wiedzy, konieczny do ich obsługi. Oznacza to wzrost zasobów informacji i umiejętności w kraju importera. Zważywszy na okoliczność, że innowacje są funkcją posiadanej wiedzy92, transfer technologii bezpośrednio zwiększa możliwości w zakresie wprowadzenia nowych rozwiązań.
Zakup technologii nie tylko uposaża pracowników w nowy zasób umiejętności, lecz także zwiększa zdolność przedsiębiorstwa do uczenia się, zdobywania nowych informacji. Wynika to stąd, że transfer nie kończy się z chwilą dokonania zakupu, ale wymaga też wdrożenia nowych rozwiązań, ich internalizacji93. Często oznacza
91 Ibidem, s. 77–90.
92 W. Janasz, Innowacje i ich miejsce w działalności przedsiębiorstw, [w:] W. Janasz (red.), In-nowacje w modelach działalności przedsiębiorstw, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2003, s. 14.
93 J. Kamiński, Negocjowanie – techniki rozwiązywania konfliktów, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2003, s. 11; E. M. Cenker, Negocjacje, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Komunikacji i Zarządzania, Poznań 2002, s. 20.
Wpływ transferu technologii na potencjał innowacyjny... 105
to konieczność dokonania pewnych modyfikacji, uwzględniających lokalne uwa-runkowania. Powoduje to intensyfikację procesu edukacji, wymusza poszukiwanie nowych rozwiązań i w konsekwencji sprzyja kształtowaniu kreatywnych, innowa-cyjnych postaw.
Proces zmian innowacyjnych ma charakter kumulacyjny – kolejne technologie są coraz bardziej złożone, a aktualne możliwości technologiczne zależą od osią-gnięć dokonanych w przeszłości94. Stąd im bardziej nowoczesną bazą technolo-giczną dysponuje dane przedsiębiorstwo, tym większe są jego potencjalne moż-liwości kreowania i wdrażania innowacji. Transfer technologii wpływa zatem na potencjał innowacyjny również poprzez poprawę materialnego wyposażenia fir-my, które może stanowić instrumentarium w procesie konstruowania innowacyj-nych rozwiązań. Może się też zdarzyć, że import technologii pozwoli na wdrożenie własnych idei, które do tej pory nie mogły być zastosowane w praktyce ze względu na brak technicznych możliwości.
Dogłębna analiza związków pomiędzy bazą technologiczną – tworzoną w dużej mierze poprzez transfer technologii – a potencjałem innowacyjnym wymaga zro-zumienia procesu powstawania innowacji w ramach firm. Czynniki kształtujące innowacje na poziomie przedsiębiorstwa tworzą złożony system, określany jako „dynamo innowacyjne”95.
W literaturze ekonomicznej spotyka się różne modele, próbujące wyjaśnić in-terakcje pomiędzy tymi czynnikami. Najbardziej znanym i – jak się wydaje – naj-lepiej oddającym charakter związków w procesie tworzenia rozwiązań innowa-cyjnych jest tzw. model powiązań łańcuchowych (chain-link) opracowany przez S. J. Kline’a i N. Rosenberga96. Przedstawia on proces innowacyjny jako zespół zintegrowanych, prowadzonych w dużej mierze równolegle działań. Punktem wyj-ścia dla innowacji jest identyfikacja szansy rynkowej. Dla przebiegu uruchomio-nych tym bodźcem czynności innowacyjuruchomio-nych decydujące znaczenie ma posiadana przez przedsiębiorstwo wiedza i doświadczenie, a także aspekty organizacyjne97. Jeżeli realizacja projektu wymaga pewnych rozwiązań, które nie mogą być opra-cowane na podstawie posiadanej wiedzy, ujawnia się rola działalności badawczo--rozwojowej.
Jednym z wniosków płynących z powyższej koncepcji jest to, że działalność badawcza nie jest najważniejszym bodźcem uruchamiającym proces kreowa-nia nowych rozwiązań – rolę tę pełni potencjalny rynek. Mało tego – nie każda innowacja wymaga zaangażowania sfery badawczej. Wdrażanie innowacji nie
94 S. Umiński, Znaczenie zagranicznych inwestycji bezpośrednich dla transferu technologii do Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, s. 43.
95 Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych…, s. 38. 96 S. J. Kline, N. Rosenberg, An Overview of Innovation…, s. 289.
97 K. Bargiel-Matusiewicz, Negocjacje i mediacje, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warsza-wa 2007, s. 5.
sprowadza się bowiem wyłącznie do komercyjnego zastosowania wynalazków. Znaczna część innowacyjnych rozwiązań to „niewynalazcze” projekty analitycz-ne, których istotą jest wykorzystanie dostępnej wiedzy w nowych zastosowa-niach98. Dzięki temu aktualna baza technologiczna przedsiębiorstwa urasta do rangi kluczowego czynnika kształtującego jego możliwości innowacyjne. Tym samym uwidacznia się rola procesu transferu i absorpcji technologii, który – większając zasoby wiedzy dostępne dla gospodarki – zwiększa pośrednio jej po-tencjał innowacyjny.
Złożony charakter procesów innowacyjnych przesądza o tym, że niezwykle ważnym elementem decydującym o jego przebiegu i efektach jest sposób orga-nizacji przedsiębiorstwa i stosowane w nim metody zarządzania. Nie ulega wąt-pliwości, że odpowiednio ukierunkowane zmiany organizacyjne mogą wpłynąć na przepływ informacji w firmie, poprawić współpracę między poszczególnymi działami, a także wyzwolić kreatywność pracowników oraz zwiększyć ich ność do uczenia się. Natomiast efektem tych zmian może być zwiększenie skłon-ności do innowacji. Przekształcenia o charakterze organizacyjnym mogą wynikać z transferu technologii: bezpośrednio, jeżeli wiedza organizacyjna jest jednym ze składników będących przedmiotem takich transakcji, bądź też pośrednio, gdy adaptacja nabytej technologii wymusza zmiany w sposobie organizacji podmiotu gospodarczego.
Zakres oddziaływania efektów wynikających z adaptacji rozwiązań techno-logicznych opracowanych za granicą nie ogranicza się do podmiotu dokonu-jącego transferu. Zmiana technologiczna, jaka dokonuje się dzięki tej operacji w jednej firmie, wywiera wpływ na inne podmioty krajowe. Konkurenci na ryn-ku lokalnym z jednej strony są zmuszeni do wprowadzania ulepszeń w swoich produktach bądź procesach technologicznych, aby dorównać firmie wprowadza-jącej zmianę, z drugiej zaś – mają możliwość podpatrywania nowych rozwiązań (learning by watching)99. Jakkolwiek dominującą tendencją będzie dążenie do wprowadzenia imitacji, można się również spodziewać wzrostu skłonności do innowacji.
Korzyści z transferu postępu technicznego w postaci wzrostu innowacyjności gospodarki mają w dużej mierze charakter korzyści potencjalnych. Zakres, w ja-kim zostaną one wykorzystane, zależy od wielu czynników i jest jednym z mierni-ków skuteczności procesu adaptacji technologii. Siła oddziaływania na zdolności innowacyjne zależy przede wszystkim od kanału, za pośrednictwem którego tech-nologia napływa do przedsiębiorstw krajowych.
Możliwości te wzrastają przy bardziej złożonych transakcjach, zaś najsilniejszy efekt związany jest z bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi. Wynika to stąd, że tą drogą docierają zazwyczaj najbardziej zaawansowane technologie, z którymi
98 Ibidem, s. 6.
Wpływ transferu technologii na potencjał innowacyjny... 107
wiąże się cały pakiet składników towarzyszących, np. w postaci napływu zagra-nicznych specjalistów czy nowoczesnych metod organizacji i zarządzania100.
Efektywność wykorzystania transferu technologii jako narzędzia wspierania krajowego potencjału innowacyjnego warunkowana jest również prowadzeniem przez kraj własnej działalności badawczo-rozwojowej. Zaprezentowana wyżej ar-gumentacja, potwierdzająca rolę absorpcji technologii w kształtowaniu zdolno-ści do innowacji, nie oznacza zepchnięcia badań naukowych i działalnozdolno-ści wy-nalazczej na drugi plan. Chodzi o właściwe zrozumienie ich funkcji w procesie innowacyjnym. Należy podkreślić, że nawet słaby rozwój sektora badawczego nie oznacza braku zdolności do kreowania innowacyjnych rozwiązań. Z pewnością jednak konwergencja technologiczna z krajami najlepiej rozwiniętymi bez wła-snych badań, wyłącznie w oparciu o importowane technologie, wydaje się mało prawdopodobna. Prowadzenie prac badawczo-rozwojowych jest nie tylko warun-kiem wdrażania radykalnych innowacji technologicznych, lecz także narzędziem wspierającym absorpcję nabywanych technologii i ich dostosowanie do lokalnych uwarunkowań.
100 World Investment Report 1999. Foreign Direct Investment and the Change of Development, UNCTAD, United Nations, New York–Geneva 1999.