Ogólna koncepcja transferu technologii w procesach innowacyjnych

Innowacyjność polskiej gospodarki jest ciągle niska, utrzymuje się na niezadowa-lającym poziomie przez kolejne lata transformacji kraju, co zagraża aspiracjom rozwijającego się społeczeństwa4. Celem strategicznym Polski5 jest uzyskanie w perspektywie 2030 r. miejsca w grupie krajów najwyżej rozwiniętych, o nowo-czesnej gospodarce opartej na wiedzy, w której innowacje są głównym motorem postępu. Choć w oficjalnych klasyfikacjach Polska zalicza się do krajów o wysokim dochodzie6 i aspiruje do miana lidera wzrostu gospodarczego7, to aktualny poziom tego rozwoju nie jest w pełni satysfakcjonujący. Transformacyjne siły napędowe rozwoju gospodarczego ulegają wyczerpaniu i potrzebujemy nowego projektu cywilizacyjnego, tworzącego warunki dla sprawnego działania mechanizmów go-spodarki wiedzy: kreatywności – innowacji – przedsiębiorczości (driving force).

Budowa zdolności innowacyjnych okazuje się w praktyce niezmiernie trudna. Wy-maga bowiem koordynacji wielu elementów istotnych dla procesów innowacyjnych8:

4 K. B. Matusiak, J. Guliński (red.), Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu techno-logii i komercjalizacji wiedzy, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2010, s. 170.

5 Trzecia fala nowoczesności. Polska 2030. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju, Minister-stwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa, 11 stycznia 2013 r., s. 4–145.

6 World Bank i World Bank Country and Lending Groups, https://datahelpdesk.worldbank.org/ knowledgebase/articles/906519-world-bank-country-and-lending-groups (dostęp: 15.06.2016). 7 B. Forgó, A. Jevčák, Economic Convergence of Central and Eastern European EU Member States

over the Last Decade (2004–2014), European Economy Discussion Paper 001, Publications Of-fice of the European Union, Luxembourg 2015; World Bank Group, W kierunku innowacyjnej Polski. Proces przedsiębiorczego odkrywania i analiza potrzeb przedsiębiorstw w Polsce, 2016, http://documents.worldbank.org/curated/en/805821467993730545/pdf/106148-REPLACE-MENT-POLISH-v2-REPORT-Web.pdf (dostęp: 30.12.2015).

8 System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce. Siły motoryczne i bariery, maj 2010, https://www.parp.gov.pl/files/74/81/380/8877.pdf (dostęp: 30.05.2010);

Komercjaliza-1. Sformułowania dojrzałej i na wskroś nowoczesnej polityki innowacyjnej, integrującej cele i działania w odniesieniu do innowacji i przedsiębiorczości, konsekwentnie realizowanej na poziomach krajowym i międzynarodowym. 2. Rozwoju nowoczesnego oraz spójnego systemu transferu technologii i ko-mercjalizacji wiedzy, na który składają się instytucje i działania prowadzące do przekształcania wiedzy w nowe wyroby, usługi, technologie, rozwiązania organizacyjne i marketingowe, a także instrumenty wsparcia fazy komercja-lizacji innowacyjnego pomysłu oraz komercjakomercja-lizacji wyników prac B+R9. 3. Kształtowania proinnowacyjnej świadomości i proaktywnego nastawienia

społeczeństwa, świadomości innowacyjnej kształtowanej przez system edu-kacji, media, polityków.

Sfera ośrodków transferu technologii i innowacji jest słabo zintegrowana z go-spodarką, nie stanowi skutecznego pomostu między nauką i biznesem. Na niską sprawność rzutują występujące licznie bariery o trwałym charakterze, a siły moto-ryczne są ciągle zbyt słabe, aby nadać znaczący impuls rozwojowi systemu. Przewa-ga barier nad siłami motorycznymi ma miejsce we wszystkich obszarach systemu transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce. Dlatego Polska potrzebuje wprowadzenia zmodyfikowanego system transferu technologii (rys.  5.2), który określają trzy megatrendy (silne tendencje w otoczeniu, do których gospodarki i społeczeństwa się dostosowują).

Pierwszym z nich jest globalizacja, otwierająca gospodarki i społeczeństwa na wymianę w skali międzynarodowej – Międzynarodowy Transfer Technologii.

Drugim trendem jest usieciowienie, które wpływa na społeczeństwa i gospo-darkę poprzez ułatwienie dostępu do informacji, obniżenie kosztu tego dostę-pu oraz zwielokrotnienie współzależności: Publiczny Sektor Nauki i Badań

(uniwersytety, PAN, ośrodki transferu technologii), Jednostki Rozwojowe Przedsiębiorstw (innowacyjne przedsiębiorstwa). Oznacza to ukierunkowanie

przedsiębiorczości polskich uczelni na współpracę z szybko internacjonalizującą się polską gospodarką. Ośrodki innowacji powinny koncentrować się na usłu-gach z zakresu transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w wymiarze i na poziomie międzynarodowym.

Trzeci trend to cyfryzacja, związana z rozwojem technologii informatycznych i telekomunikacyjnych – transfer zewnętrznej wiedzy, innowacji i technologii.

cja B+R dla praktyków, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Departament Wdrożeń i Innowacji, Warszawa 2010 http://www.nauka.gov.pl/fileadmin/user_upload/minister-stwo/Aktualnosci/20101210_KomercjalizacjaBR_web2.pdf (dostęp: 12.10.2014).

9 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r., art. 55 ust. 1: „Do celów niniejszego rozporządzenia projekt generujący dochód oznacza jakąkolwiek operację obej-mującą inwestycję w infrastrukturę, korzystanie z której podlega opłatom ponoszonym bezpośrednio przez korzystających lub jakąkolwiek operację pociągającą za sobą sprzedaż gruntu lub budynków lub dzierżawę gruntu lub najem budynków, lub jakiekolwiek inne od-płatne świadczenie usług”.

Ogólna koncepcja transferu technologii w procesach innowacyjnych 193

Zaproponowany na rys. 5.2 schemat zakłada następujące działania i powiązania występujące w sferze gospodarczej i społecznej naszego kraju:

1. Konieczność koordynacji polityki naukowo-badawczej, edukacyjnej, innowacyjnej, przedsiębiorczości oraz polityki w stosunku do małych i średnich przedsiębiorstw. Chodzi głównie o to, żeby wszystkie wyżej wy-mienione rodzaje polityk działały w kierunku zwiększenia innowacyjności i przedsiębiorczości polskich przedsiębiorstw, poprawiając konkurencyjność tych przedsiębiorstw oraz całej gospodarki.

2. Sygnały płynące z rynku powinny docierać do innowacyjnych przedsię-biorstw, które przy współudziale sfery nauki i jednostek zaplecza badawcze-go winny opracowywać nowości. Tu można też wspomnieć o konieczności

Rysunek 5.2. Schemat systemu transferu technologii Źródło: opracowanie własne.

wzmocnienia roli jednostek otoczenia biznesu, które powinny świadczyć usługi proinnowacyjne na rzecz przedsiębiorstw planujących wprowadzenie innowacji lub które powstały z myślą o rozpowszechnianiu innowacji. 3. Sygnały rynkowe powinny uruchamiać system wsparcia za pomocą

in-strumentów finansowych, zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw, z szerokim uwzględnieniem terytorialnego charakteru tego wsparcia: ƒ przy wykorzystaniu rynkowych instrumentów finansowych z zadaniem

spowodowania, aby określone źródła finansowania były łatwiej dostępne przedsiębiorstwom, które zamierzają opracować innowacje,

ƒ uruchamiając specjalne źródła bezzwrotnego finansowego wsparcia dla innowatorów, zwłaszcza małych i średnich firm.

Istotną rolę powinny wziąć na siebie jednostki samorządu terytorialnego jako organ koordynujący różne rodzaje wsparcia finansowego i pozafinansowego udzielanego przedsiębiorstwom oraz jednostkom kooperującym z nimi w procesie zwiększania innowacyjności polskiej gospodarki.

Zasadniczy wpływ na kierunek dalszych przemian cywilizacyjnych w Polsce mają także procesy glokalizacyjne, które łączą dwie zależności: globalnej produk-cji idei, symboli i dóbr z lokalnym charakterem kultur10. Polska musi stworzyć niezbędne warunki, które umożliwią sprostanie tym wyzwaniom rozwojowym11. W tym celu należy dążyć do osiągnięcia spójności między sferą regulacyjną, eko-nomiczną, społeczną, a także terytorialną, infrastrukturalną i ekologiczną12. Wy-zwaniem rozwojowym jest też zapewnienie spójności wewnętrznych rozwiązań instytucjonalnych oraz wzrost zaufania publicznego do nich – zarówno na pozio-mie ogólnokrajowym, jak i międzynarodowym.

Efektywne wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości, transferu technolo-gii i komercjalizacji wiedzy musi mieć zintegrowany i kompleksowy charakter. Wszelka pomoc dotycząca przedsięwzięć innowacyjnych ma na celu, z jednej stro-ny, stymulowanie tworzenia nowych firm technologicznych oraz pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom w ich dążeniu do technologicznej restrukturyzacji,

10 D. Konopka, Tezy dotyczące obszaru problemowego w ramach tematu: „Wpływ procesów glokalizacyjnych na zamykanie luki cywilizacyjnej i postępu technicznego w sferze samorzą-du terytorialnego i obywatelskiego w Polsce”, raport w ramach opracowywania programu GOSPOSTRATEG, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Warszawa 2016.

11 A. Herman, Propozycja koncepcji strategicznego programu badań naukowych i prac rozwo-jowych „Społeczny i gospodarczy rozwój Polski w warunkach globalizujących się rynków” w obszarze tematycznym: „Mechanizmy zarządzania na różnych poziomach życia społeczno--gospodarczego”, raport w ramach opracowywania programu GOSPOSTRATEG, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Warszawa 2016.

12 W. Czakon, Mechanizmy zarządzania na różnych poziomach życia społeczno-gospodarcze-go i strategicznespołeczno-gospodarcze-go. Programy badań naukowych i prac rozwojowych NCBR pod nazwą „Spo-łeczny i gospodarczy rozwój Polski w warunkach globalizujących się rynków”, raport w ra-mach opracowywania programu GOSPOSTRATEG, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Warszawa 2015.

Ogólna koncepcja transferu technologii w procesach innowacyjnych 195

z drugiej zaś – stymulowanie badań i uruchamianie mechanizmów transferu ich wyników do gospodarki.

Przeprowadzona analiza oddziaływania oraz trwałości barier i sił motorycz-nych umożliwiła sformułowanie listy szczegółowych rekomendacji.

Na poziomie krajowym należy wypracować sieciową platformę współpracy, umożliwiającą przede wszystkim:

1. Reprezentację ośrodków innowacji na poziomie krajowym jako partnera administracji, aktywnie uczestniczącego w tworzeniu polityki, prawa, in-strumentów; oceniającego różne propozycje pod kątem rozwoju innowacyj-nej gospodarki.

2. Wymianę doświadczeń, budowę systemu monitoringu, wspólne działania edukacyjne, testowanie nowych rozwiązań i kreowanie usług proinnowacyj-nych, tworzenie baz daproinnowacyj-nych, gromadzenie i upowszechnianie dobrych prak-tyk itp.

3. Współpracę z administracją przy konstruowaniu nowych instrumentów, ale również przy ocenie efektywności już istniejących. W interesie zarówno ad-ministracji, jak i instytucji jest efektywne zarządzanie programami wsparcia oraz reagowanie na negatywne mechanizmy.

4. Rozwój współpracy międzynarodowej, podejmowanie działań strategicz-nych dla kraju, np. w zakresie tworzenia polskich globalstrategicz-nych marek. Ob-serwowanie doświadczeń międzynarodowych i gromadzenie światowych, dobrych praktyk.

Podsumowanie

Przeprowadzone badania statystyczne, jak również analiza literatury przedmiotu, umożliwiły realizację celu głównego i celów szczegółowych niniejszej monografii. Głównym celem badawczym była ocena procesu transferu technologii w gospo-darce polskiej, rozumianego jako jego oddziaływanie na poziom innowacyjności gospodarki. Celami szczegółowymi pracy były: ocena poziomu innowacyjności gospodarki polskiej oraz analiza czynników wpływających na dynamikę i struktu-rę transferu technologii w Polsce.

Przeprowadzona analiza umożliwiła pozytywną weryfikację głównej hipotezy badawczej monografii, mówiącej o związku transferu technologii i poziomu inno-wacyjności gospodarki polskiej. Rezultatem prowadzonych rozważań teoretycz-nych jest zaproponowana metodyka pomiaru transferu technologii oraz innowa-cyjności. Analiza danych statystycznych pozwala stwierdzić, że w Polsce obserwuje się wzrost poziomu innowacyjności gospodarki, określony takimi wskaźnikami, jak: liczba patentów uzyskiwanych przez podmioty krajowe zarówno w kraju, jak i za granicą, wartość eksportu high-tech, wartość wydatków na B+R.

System wskaźników, który pozwala na porównanie poziomu technologicznego i potencjału innowacyjnego, składa się z dziewięciu wskaźników, które są trakto-wane jako wskaźniki innowacyjności i transferu technologii. Pokazał on, że Polska jest najbardziej opóźniona, jeśli chodzi o wnioski patentowe w przemyśle i wnioski patentowe w sferze socjalnej. Stąd też dochody ze sprzedanych licencji i patentów w Polsce są wyjątkowo niskie.

Niskie, choć rosnące z roku na rok, są nakłady na sferę badawczo-rozwojową własną – jest to rekompensowane pozyskiwaniem innowacji w postaci gotowych rozwiązań od krajowych i zagranicznych innowatorów.

Niedostateczna jest współpraca polskich przedsiębiorstw, której efektem mo-głaby być poprawa ich innowacyjności.

Eksport produktów o średnim i wysokim poziomie technologii do innych kra-jów (relacjonowany do PKB) to wskaźnik, w którym Polska osiągnęła dobry rezul-tat, a więc rozwój innowacyjności polskich przedsiębiorstw (niestety, w tym przy-padku najczęściej przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym) przekłada się na dobre wyniki w eksporcie – również zaawansowanych technologicznie towarów.

Nieco gorzej wypadamy, jeśli chodzi o eksport wiedzy i myśli technicznej – tu znajduje swoje odzwierciedlenie jeszcze niedostateczne zaawansowanie Polski.

Niski jest wskaźnik sprzedaży nowości na rynek wewnętrzny (dwukrotnie niż-szy niż w Unii Europejskiej).

W rezultacie, na tle wszystkich krajów należących do Unii Europejskiej, wskaź-niki obrazujące poziom innowacyjności i transferu technologii lokują Polskę mię-dzy krajami najsłabszymi (Bułgaria, Rumunia, Litwa, Łotwa, Chorwacja) a kra-jami o średnim poziomie innowacyjności (Portugalia, Cypr, Grecja, Norwegia, Słowacja, Estonia, Hiszpania).

Poprawa innowacyjności polskiej gospodarki, jako całości powinna być waż-nym zadaniem polityki gospodarczej na szczeblu centralważ-nym i regionalważ-nym.

Na podstawie przeprowadzonych badań i analiz można wyciągnąć następujące wnioski:

1. Polityka innowacyjna Polski, oparta na dwutorowej strategii innowacji, tj. jednoczesnym wsparciu działalności B+R oraz transferu technologii, oka-zała się skutecznym mechanizmem zamykania luki technologicznej.

2. Poziom innowacyjności polskiej gospodarki wciąż pozostaje niższy niż po-ziom innowacyjności krajów UE.

3. Mimo szybkiego rozwoju ośrodków wspierania biznesu, ich udział w zwięk-szaniu innowacyjności w Polsce jest niedostateczny. W dużym stopniu wynika to z braku klarownie określonych celów działania tych jednostek, skupienia się na podtrzymywaniu samego funkcjonowania jednostki, a nie uzyskania określonych efektów. Konieczne jest przeformułowanie funkcji i zakresu działania tych jednostek.

4. Przedstawione przykłady finansowania ośrodków wspierania biznesu za granicą wskazują na silne powiązania tych jednostek z regionem, w którym funkcjonują oraz z lokalnymi władzami – nie od strony formalnej, jak to jest w Polsce, ale w rzeczywistym działaniu; ośrodki te w dużym stopniu są elementami sieci mających na celu wspieranie innowacji.

5. Potrzebna jest różnorodność systemów wsparcia finansowego i pozafinan-sowego przedsiębiorstw, co daje możliwość wykorzystania przez przedsię-biorstwa zamierzające rozwijać działalność innowacyjną tych form pomocy, których właśnie takie konkretne przedsiębiorstwo potrzebuje.

6. Na szczeblu regionu mogłyby powstać tam, gdzie ich nie ma, a tam, gdzie są, powinny rozszerzyć działalność, regionalne platformy wymiany wiedzy między jednostkami sfery nauki i sfery biznesu. W ten sposób można by uzyskać wzmocnienie powiązań między obu sferami z korzyścią dla rozwoju innowacyjności i sprawniejszego transferu wiedzy między nimi.

7. Należy zmienić system oceny innowacyjności przedsiębiorstw. Innowacyj-ność nie może być jedynie mierzona nakładami na sferę badawczo- rozwojo-wą bądź kosztami zakupów licencji i patentów. Najbardziej istotne są efekty innowacji, a więc udział przychodów ze sprzedaży nowości w przychodach

Podsumowanie 199

ze sprzedaży ogółem, rozszerzanie rynków zbytu osiągnięte dzięki innowa-cjom, awans technologiczny przedsiębiorstwa.

Poniżej przedstawiono sposób, w jaki mogą być realizowane działania sprzyjają-ce wzrostowi innowacyjności przedsiębiorstw. Jest to jedynie ogólny zarys konsprzyjają-cep- koncep-cji, wskazujący jednak główne założenia, takie jak: realizacja działań na podstawie wyników badań, realizacja działań w partnerstwie (włączanie krajów i partnerów społecznych) oraz koncentracja na rezultatach.

Na rys. 6.1 opisano etapy realizacji projektu w ramach „Laboratorium idei: Cen-trum badań i innowacji na rzecz przedsiębiorczości i innowacyjności”.

Rysunek 6.1. Etapy realizacji projektu w ramach „Laboratorium idei: Centrum badań i innowa-cji na rzecz przedsiębiorczości i innowacyjności” Źródło: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), http://www.parp.gov.pl (dostęp: 8.04.2014).

Potrzebne są działania w zakresie promocji innowacyjności i przedsiębiorczo-ści, głównie w odniesieniu do:

ƒ promowania i rozwoju współpracy nauki i biznesu (networking, targi wyna-lazków);

ƒ promowania i rozwoju współpracy między przedsiębiorcami oraz instytucja-mi finansowyinstytucja-mi (w tym: przygotowanie potencjalnych przedsiębiorców do współpracy z inwestorem, organizacja spotkań inwestorskich);

ƒ kształtowania postaw innowacyjnych;

ƒ kształtowania postaw ekoinnowacyjnych (sprzyjających transformacji nisko-emisyjnej);

ƒ działań edukacyjno-promocyjnych w obszarze ochrony własności intelektu-alnej, w tym wzornictwa przemysłowego;

ƒ prowadzenia kompleksowego portalu dla przedsiębiorców, gromadzącego wiedzę na temat różnorodnych form wsparcia publicznego przedsiębiorców w Polsce.