Pojęcie transferu technologii

Transfer technologii jest procesem, który przebiega w różnych warunkach go-spodarczych, między różnymi grupami podmiotów oraz z wykorzystaniem różnych kanałów transferu (rys. 2.1). Przedmiotem międzynarodowego trans-feru technologii (MTT) jest technologia, która nie powstała w kraju wdroże-nia. Transfer technologii, w odróżnieniu od procesu dyfuzji, charakteryzuje rynkowy, sformalizowany charakter. Rozprzestrzenianie technologii następuje z wykorzystaniem dowolnych kanałów transferu. MTT należy uznać za ele-ment procesu dyfuzji.

Rysunek 2.1. Fazy procesu transferu technologii Źródło: opracowanie własne.

Na rys. 2.1 przedstawiono trzy główne fazy transferu technologii: rozwój, roz-siewanie i realizację, gdzie kluczową rolę odgrywają różne kompetencje oraz sto-sowane narzędzia i techniki wspomagające proces transferu technologii.

Analiza historii gospodarczej świata pokazuje, że transfer technologii jest pro-cesem towarzyszącym człowiekowi od momentu, kiedy posiadł on zdolność ku-mulowania informacji i przekształcania ich w możliwą do komunikowania wiedzę. Początkowo transfer wiedzy dokonywał się głównie poprzez mowę ciała i prze-kazy ustne, wspierane pismem obrazkowym. Proces transferu ewoluował wraz z rozwojem kanałów komunikacji1. Już w XIX w., pomimo obowiązującego prawa angielskiego, zakazującego przekazywania poza granice rodzimej wiedzy tech-nologicznej, do Francji przetransferowano know-how w zakresie produkcji stali. Wykorzystano do tego kanał polegający na sprowadzeniu wykwalifikowanych pracowników z Anglii oraz szpiegostwo przemysłowe. Również Stany Zjednoczo-ne zawdzięczają rozwój przemysłu potajemnym przejęciom wiedzy techniczZjednoczo-nej i umiejętności z Anglii.

W podobnym okresie również korporacje transnarodowe zaczęły powszechnie transferować technologie. Często proces ten dokonywał się we współpracy z orga-nizacjami non-profit i orgaorga-nizacjami międzynarodowymi (rys. 2.2).

Rysunek 2.2. Proces transferowania technologii Źródło: opracowanie własne.

Technologia jest nie tylko przekazywana, lecz także absorbowana przez po-szczególne podmioty uczestniczące w procesach wymiany. Oznacza to, że procesy te należy rozpatrywać z punktu widzenia zarówno dawcy, jak i biorcy technolo-gii. Proces transferu technologii nie kończy się w momencie wyboru oraz zaku-pu technologii. Działania te nie gwarantują bowiem skutecznego wykorzystania transferowanej technologii. Absorpcja wdrożonej technologii jest więc kluczowym etapem tego procesu, ponieważ może ona stanowić źródło przychodów, a jedno-cześnie wzmocnić pozycję konkurencyjną przedsiębiorstwa. Rysunek 2.2 obrazuje proces transferu technologii.

1 Por. L. M. Zhao, A. Reisman, Toward Meta Research on Technology Transfer, “Transactions on Engineering Management” 1992, No. 39, Issue 1, s. 13–21.

Pojęcie transferu technologii 67

Podkreślenia wymaga również to, że transfer technologii może dotyczyć odpłat-nego i/lub nieodpłatodpłat-nego przenoszenia i pozyskiwania technologii ze sfery badaw-czo-rozwojowej (B+R) do przedsiębiorstw lub pomiędzy przedsiębiorstwami, co wa-runkuje wykorzystanie odpowiedniego wsparcia finansowego w celu doprowadzenia do efektywnego przebiegu tych procesów. Transfer ten powinien zatem opierać się na celowym i ukierunkowanym przekazywaniu lub pozyskiwaniu technologii, którą należy w odpowiedni sposób wykorzystać w procesie produkcyjnym. Oznacza to, że powstałe w wyniku opisanych działań produkty powinny zostać urynkowione2.

Z założenia transfer technologii miał na celu podniesienie poziomu życia w kra-jach przyjmujących technologie. Nie zawsze jednak powodował takie skutki, co wywołało krytykę korporacji – zarówno motywów, jak i sposobu ich działania. Z czasem Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD)3

jako organ Zgromadzenia Ogólnego ONZ podjęła próby stworzenia zbioru zasad obowiązujących podczas międzynarodowego transferu technologii, określonych jako International Code of Conduct on the Transfer of Technology. Szkic takiego dokumentu powstał już w 1985 r. Wzrost znaczenia międzynarodowego transferu technologii w połowie lat 90. XX w. doprowadził do zawarcia w 1994 r. Porozumie-nia w sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej (Agreement

on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights – TRIPS). Zobowiązywało

ono kraje do wprowadzenia minimalnych standardów w zakresie ochrony wła-sności intelektualnej z zastosowaniem zasady niedyskryminacji. W 2001 r. kraje członkowskie WTO powołały także Grupę roboczą ds. handlu i transferu tech-nologii, której celem było zbadanie relacji między handlem i międzynarodowym transferem technologii, jak również podjęcie działań w celu zintensyfikowania przepływu technologii do krajów rozwijających się4.

W literaturze przedmiotu i praktyce gospodarczej funkcjonuje wiele defini-cji transferu technologii. Wynika to m.in. ze zmieniającego się na przestrzeni lat postrzegania istoty transferu technologii, zróżnicowanych kanałów, przedmiotu oraz skali procesu transferu. Znaczenie ma też różnorodność podmiotów uczest-niczących w przebiegu tego procesu. Wskazać tu można główne grupy podmio-tów, tj. podmioty zajmujące się podażą technologii, podmioty zgłaszające popyt na nowe technologie oraz instytucje pośredniczące w dostarczaniu technologii, czyli tzw. brokerów5.

2 P. Głodek, M. Gołębiowski, Transfer technologii w małych i średnich przedsiębiorstwach. Va-demecum innowacyjnego przedsiębiorstwa, t. I, STIM, Stowarzyszenie Organizatorów Ośrod-ków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce, Warszawa 2006.

3 http://unctad.org/en (dostęp: 6.01.2018).

4 B. M. Hoekman, K. E. Maskus, K. Saggi, Transfer of Technology to Developing Countries: Uni-lateral and MultiUni-lateral Policy Options, “World Development” 2005, Vol. 33, No. 10, s. 1588– 1602.

5 K. Herdzina, B. Nolte, Technological Change, Innovation, Infrastructure and Technology Trans-fer Networks, “Industry and Higher Educations” 1995, No. 4, s. 85.

W szeregu definicji rozpatruje się transfer przez pryzmat wielokierunkowego i wielopodmiotowego procesu, definiując go jako „autonomiczny proces sprzyja-jący integracji gospodarczej, utożsamiany z innowacjami, czyli procesem trans-formacji idei w rynkowe produkty, usługi, nowe sposoby działania”6. Inna defi-nicja określa transfer technologii (TT) jako: „wielostronny przepływ informacji i techniki przez granice dzielące naukę, technikę i świat praktyczny”7. Przez trans-fer technologii rozumiane jest też „rozpowszechnianie systemu wiedzy, technik, kwalifikacji, wiedzy eksperckiej i organizacyjnej wykorzystywanej w celu produ-kowania, sprzedaży i wykorzystania towarów i usług zaspokajających popyt eko-nomiczny i społeczny”8.

Niektóre definicje koncentrują się na wybranych cechach analizowanego pro-cesu, np. na warunkach, w jakich następuje przekazywanie wiedzy. Transfer tech-nologii oznacza wtedy „odpłatne lub nieodpłatne przekazywanie firmie technolo-gii opracowanej w placówce badawczej lub firmie innowacyjnej i jej zastosowanie przez daną firmę w celach produkcyjnych”9. OECD, definiując transfer techno-logii, stwierdza że „obejmuje on między innymi udostępnianie rezultatów prac badawczo-rozwojowych poprzez różne formy przenoszenia praw własności inte-lektualnej, wymianę informacji, edukację i szkolenia czy też joint ventures”. OECD zaznacza, że transfer powinno charakteryzować „umożliwienie odbiorcy tech-nologii jej praktycznego wykorzystania”10. Na ten aspekt zwraca się także uwa-gę w definicji Komisji Europejskiej, określającej transfer technologii jako „proces transformacji rezultatów działań w zakresie B+R w rynkowe produkty lub usługi, dokonujący się poprzez współpracę pomiędzy jednostkami badawczymi i przemy-słem, licencje, utworzenie firmy typu spin-off”11.

Definicje transferu technologii można podzielić na wąskie i szerokie. Przykła-dem wąskiej definicji jest definicja UNCTAD, zgodnie z którą proces transferu technologii „oznacza mechanizm, w efekcie którego poprzez zawarcie stosow-nego porozumienia stron następuje rozprzestrzenianie technologii”12. Definicje szerokie transferu technologii określają go jako proces obejmujący zarówno etap

6 L. Cichowski, Przepływ kapitału i technologii, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 1998, s. 10–11.

7 F. Bradbury, Transfer Process in Technical Change, Sijthoff and Hoordhoof, Amsterdam 1978, s. 23.

8 http://www.parp.gov/innowacje.html (dostęp: 13.11.2013).

9 A. Sosnowska, Jak wdrażać innowacje technologiczne w firmie? Transfer technologii do przed-siębiorstwa, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005, s. 70.

10 Intellectual Property, Technology Transfer and Genetic Resources. An OECD Survey of Current Practices and Policies, OECD, Paris 1996, s. 12.

11 The PAXIS Manual for Innovation Policy Markers and Practitioners: Analysis and Transfer of In-novation Tools, Methodologies and Policy, European Commission, Brussels 2006, s. 144–145, http://cordis.europa.eu/aoi/incresult.cfm?theme=7 (dostęp: 20.04.2013).

12 International Investment Agreements: Key Issues, Chapter 23: Transfer of Technology, Vol. III, UNCTAD, New York–Geneva 2005, s. 30–31.

Pojęcie transferu technologii 69

powstawania wiedzy, jak i przeniesienie technologii z miejsca jej powstania do zastosowania, jak również kwestie obejmujące akceptację i wdrożenie technologii przez ostatecznego użytkownika. W podejściu szerokim podkreśla się, że uwarun-kowania wynikające ze specyfiki miejsca wdrożenia są kluczowe dla efektywnego transferu technologii13. W tym rozumieniu wdrożenie, z wykorzystaniem nowej wiedzy, staje się nieodzownym elementem transferu. Szerokie ujęcie transferu za-wiera też model przepływowy (flow-system model) transferu. Wyodrębnia on sześć faz tego procesu14: