Przedsiębiorstwa, które decydują się na działalność międzynarodową i innowacyj-ną powinny posiadać szereg umiejętności strategicznych, organizacyjnych, eko-nomicznych, technicznych oraz dotyczących zarządzania wiedzą. Urzeczywistnia-nie tych zdolności musi mieć też odzwierciedleUrzeczywistnia-nie w zarządzaniu innowacjami, które definiowane jest jako zbiór uporządkowanych czynności prowadzących do osiągnięcia założonych wcześniej celów ukierunkowanych na podstawowe zaso-by przedsiębiorstwa125. A. Pomykalski126 definiuje zarządzanie innowacjami jako proces dotyczący uczenia się, skierowany na tworzenie, kształtowanie, modelo-wanie oraz łączenie podstawowych elementów tworzących to zarządzanie. Nato-miast według L. Białoń127 zarządzanie innowacjami to zinstytucjonalizowany me-chanizm tworzenia, rozwijania i promowania nowych pomysłów i rozwiązań oraz zapewnienia przedsiębiorstwu stałej, a nie okazjonalnej działalności
proinnowa-124 J. Tabor, Przedsiębiorczość pracownicza a transfer wiedzy. Zarządzanie zasobami organizacji – wybrane problemy, [w:] R. Barcik, H. Howaniec (red.), Zarządzanie zasobami organizacji – wy-brane problemy, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej, Bielsko-Biała 2010. 125 J. Baruk, Zarządzanie wiedzą i innowacjami, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006,
s. 138 i n.
126 A. Pomykalski, Zarządzanie innowacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 94.
127 L. Białoń (red.), Zarządzanie działalnością innowacyjną, Wydawnictwo Placet, Warszawa 2010, s. 195.
Zarządzanie działalnością innowacyjną 57
cyjnej, ułatwiającej szybkie i elastyczne reagowanie na sygnały i wyzwania rynku. Wiąże się to z ustaleniem struktur organizacyjnych przedsiębiorstwa, określeniem jego potencjału innowacyjnego, ciągłym badaniem potrzeb rynkowych, dbałością o dobre relacje i więzi z odbiorcami, a także racjonalnym zarządzaniem czasem i budowaniem pozytywnego, korzystnego klimatu dla działalności innowacyjnej w przedsiębiorstwie. Z kolei A. Matczewski128 uważa, że na zarządzanie działalno-ścią innowacyjną ma wpływ styl zarządzania przedsiębiorstwem, twórcze myśle-nie pracowników przedsiębiorstwa oraz wiedza, jej kreowamyśle-nie, zdobycie i sposób wykorzystania w procesie innowacyjnym.
E. M. Rogers129 odnosi pojęcie zarządzania działalnością innowacyjną przedsię-biorstw do kierowników i menedżerów podejmujących decyzje innowacyjne. De-finiuje je jako poszukiwanie, odkrywanie i przeobrażanie wiedzy oraz danych re-dukujących ryzyko i niepewność działań innowacyjnych. Autor ten dzieli proces zarządzania działalnością innowacyjną na następujące fazy: zdobycie wiedzy, świa-domość innowacji, określenie własnego stanowiska względem innowacji, wybór przyjęcia lub odrzucenia innowacji, wdrożenie innowacji, potwierdzenie decyzji.
Duże przedsiębiorstwa, mające sprawnie rozwinięty system komunikacji, mogą same realizować wszystkie wymienione powyżej fazy działalności innowacyjnej, natomiast inne mogą specjalizować się tylko w wybranych fazach tej działalności, a swoje doświadczenia i wyniki udostępniać innym zainteresowanym podmiotom gospodarczym.
Należy tutaj zaznaczyć, że im dokładniejsza, efektywniejsza i staranniejsza eks-ploracja wcześniejszych faz, tym większe są szanse na powodzenie przedsięwzięcia innowacyjnego. Zarządzanie działalnością innowacyjną w przedsiębiorstwie opie-ra się na realizowaniu podstawowych funkcji zarządzania130, takich jak:
planowanie – określenie celów działalności innowacyjnej oraz narzędzi i in-strumentów, za pomocą których te cele będą realizowane;
organizowanie – przedsiębiorstwo, które chce być kompetentne w kreowaniu i wdrażaniu innowacji, powinno określić ramy organizacyjne umożliwiające przedsiębiorczość, dlatego też musi ono określić zespoły ludzi lub komórki odpowiedzialne za realizowanie działań innowacyjnych;
kierowanie – ustalenie stylu kierowania ludźmi i przedsiębiorstwem, przy-wództwa, określenie ram i systemów motywacji oraz postaw wobec oporów przed wprowadzaniem innowacji;
kontrolowanie – polegające na weryfikacji i nadzorowaniu działań lub decy-zji podjętych w powyższych funkcjach zarządzania, mające na celu uspraw-nienie przebiegu procesu innowacyjnego.
128 A. Matczewski, Problemy współczesnego zarządzania, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiel-lońskiego, Kraków 2001, s. 11.
129 E. M. Rogers, Diffusion…, s. 14.
W zarządzaniu działalnością innowacyjną i międzynarodową ważne są też podmioty, które w nim uczestniczą. Można do nich zaliczyć131:
1. Instytucje badawczo-rozwojowe, które zajmują się przygotowaniem i stwo-rzeniem nowych rozwiązań technicznych i technologicznych, np. w postaci wynalazków (uczelnie wyższe, centra badawcze itp.).
2. Instytucje sfery usług i przemysłu, zajmujące się głównie wdrożeniem i ko-mercjalizacją innowacji.
3. Instytucje prowadzące politykę innowacyjną, np. instytucje rządowe, banki, centra technologiczne itp.
Zarządzanie innowacjami ma stworzyć określone warunki do zaistnienia inno-wacji w transferze technologii, zatem powinno polegać na sprecyzowaniu:
oczekiwań i potrzeb występujących na rynku; pomysłu innowacyjnego;
podstawowych faz przebiegu procesu innowacyjnego; celów i efektów innowacji oraz technologii;
narzędzi niezbędnych do przeprowadzenia poszczególnych etapów procesu innowacyjnego;
kapitału ludzkiego i zespołów zadaniowych niezbędnych do zrealizowania założonych celów;
przedziału czasowego potrzebnego do stworzenia, realizacji, wdrożenia i roz-powszechnienia innowacji i technologii.
Fundamentem na drodze do uwieńczonego sukcesem rozwoju przedsiębiorstwa może być także zaangażowanie się w działalność innowacyjną i międzynarodową kadry menedżerskiej. Niestety, w praktyce podstawową barierą utrudniającą spraw-ne zarządzanie innowacjami są nie tylko ryzyko i niepewność co do przyszłości, lecz także niechęć i obawa przed wprowadzaniem rozwiązań innowacyjnych.
Zarządzanie działalnością innowacyjną jest dzisiaj koniecznością i nieodzow-nym elementem działalności przedsiębiorstwa z następujących powodów132:
innowacje to podstawowy czynnik wpływający na rozwój i konkurencyjność przedsiębiorstw;
nieograniczoność potrzeb rynkowych wymagających zaspokojenia; szybkie tempo rozwoju technologicznego;
rosnąca potrzeba współpracy dotyczącej działalności innowacyjnej pomię-dzy przedsiębiorstwami.
Głównymi i bardzo cennymi atrybutami zarządzania działalnością innowacyj-ną są133: skomplikowany proces jego kopiowania przez innych; wyjątkowość roz-wiązań i realizacji podstawowych funkcji zarządzania innowacjami
(występowa-131 A. Pomykalski, Zarządzanie innowacjami…, s. 83. 132 L. Białoń (red.), Zarządzanie działalnością…, s. 192.
133 J. Duraj, M. Papiernik-Wojdera, Przedsiębiorczość i innowacyjność, Difin, Warszawa 2010, s. 93.
Zarządzanie działalnością innowacyjną 59
nie gwałtownych zmian, zarówno technologicznych, jak i społecznych, będących odpowiedzią na rosnącą konkurencję, rosnące potrzeby klientów lub na ograni-czoność dostępnych zasobów).
Inne, bardzo ważne dla działalności przedsiębiorstwa cechy charakterystyczne zarządzania działalnością innowacyjną przedsiębiorstw przedstawia A. H. Jasiń-ski134. Są one następujące:
strategiczny wymiar, pozwalający przedsiębiorstwu na przetrwanie lub roz-wój w długim okresie;
wymaga nakładów finansowych pochodzących zarówno z wewnętrznych, jak i zewnętrznych źródeł;
bardzo często wychodzi poza granice przedsiębiorstwa oraz pozwala określić jego możliwości rozwojowe w długim okresie;
uczestnikami zarządzania innowacyjnego są pracownicy o różnych specjal-nościach (inżynierowie, menedżerowie, prawnicy, ekonomiści, naukowcy itp.);
zarządzaniu innowacyjnemu podlega szerokie spektrum działań – od badań naukowych poprzez działania strategiczne, operacyjne, aż po dotyczące bie-żącej działalności przedsiębiorstwa.
A. Pomykalski i R. Blażlak wskazują na jeszcze inne cechy charakterystyczne dla współczesnego zarządzania procesem innowacyjnym135:
orientacja rynkowa obejmująca potrzeby klientów oraz oczekiwania konku-rencji;
relacje i interakcyjność pomiędzy nauką i gospodarką;
tworzenie przez przedsiębiorstwo czynników pobudzających przebieg inno-wacji;
tworzenie przez przedsiębiorstwa sieci aktywizujących rozwój przedsiębior-stwa: podmioty – działania – zasoby;
powiązania układów podmiotowych (organizacja, region, kraj) z układami przedmiotowymi (otoczenie, strategie, decyzje);
interpretowanie innowacji jako skomplikowanego i złożonego procesu spo-łecznego, technologicznego czy ekonomicznego.
Zarządzanie innowacjami nie dotyczy tylko rezultatu procesu innowacyjnego, ja-kim jest innowacja, ale całego procesu136. Na początku warto zapoznać się z istotą działalności innowacyjnej i prawidłowością procesów innowacyjnych, a następnie zastanowić się, jak tym procesem sprawnie i skutecznie zarządzać w zestawieniu
134 A. H. Jasiński, Procesy innowacyjne w organizacji, [w:] J. Bogdanienko (red.), Organizacja i zarządzanie…, s. 221.
135 A. Pomykalski, R. Blażlak, Istota innowacji w zarządzaniu przedsiębiorstwem, [w:] H. Bieniok, T. Kraśnicka (red.), Innowacje w zarządzaniu przedsiębiorstwem oraz instytucjami sektora pu-blicznego. Teoria i praktyka, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckie-go w Katowicach, Katowice 2010, s. 35 i n.
z wyzwaniami, jakie stawia rynek (klient i konkurencja). Niezbędnym elementem uzyskania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa oraz podniesienia efektywno-ści jego działalnoefektywno-ści jest dobre i skuteczne zarządzanie działalnoefektywno-ścią innowacyjną.