Statystyczna analiza innowacyjności przedsiębiorstw w Polsce i na świecie
4.2. Wydatki na działalność B+R
Głównym miernikiem działalności badawczo-rozwojowej są nakłady na tę działalność (GERD – gross expenditures on research and development), rozumiane jako suma na-kładów wewnętrznych poniesionych w danym roku na działalność B+R przez
Wydatki na działalność B+R 157
kie jednostki prowadzące tę działalność w danym kraju8. W publikacjach z zakresu statystyki działalności badawczo-rozwojowej najczęściej analizuje się poziom tych na-kładów w relacji do PKB danego kraju (GERD/PKB).
Obecnie poziom wydatków na innowacje w Polsce jest podobny do poziomu w mniej rozwiniętych częściach Europy Środkowo-Wschodniej. Wartość na-kładów wewnętrznych ogółem na działalność badawczą i rozwojową (GERD) w 2015 r. kształtowała się na poziomie 18 060,7 mln zł (tab. 4.1), tj. o 11,7% wyż-szym niż w roku poprzednim. Intensywność prac B+R, czyli udział nakładów we-wnętrznych na badania i prace rozwojowe w PKB, wyniosła 1,00% (wobec 0,94% w 2014 r.). W działalności badawczej i rozwojowej (B+R) w 2015 r. zatrudnionych było 157,9 tys. osób, tj. o 2,9% więcej niż przed rokiem9.
Tabela 4.1. Wybrane wskaźniki nakładów wewnętrznych na działalność B+R w Polsce (ceny bieżące) Wyszczególnienie 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Nakłady wewnętrz-ne na badania i prace rozwojowe (GERD) w mln zł 11 687 14 353 14 424 16 168 18 061 17 043 PKB* w mln zł 1 566 813 1 629 392 1 656 842 1 719 704 1 798 302 1 850 000 Relacja nakładów wewnętrznych na B+R do PKB w % 0,75 0,88 0,87 0,94 1,00 0,97 Nakłady wewnętrzne na B+R na 1 mieszkańca w zł 303 372 375 420 470 442 PKB na 1 mieszkańca w zł 40 669* 42 285* 43 032* 44 686* 46 764 48 014
* Zmiana danych w stosunku do wcześniej opublikowanych spowodowana rewizją danych rocznych dla produktu krajowego brutto (PKB). Rewizja wynika z wdrożenia nowych między-narodowych standardów metodycznych: Europejskiego Systemu Rachunków Narodowych i Regionalnych w Unii Europejskiej (ESA2010) w ślad za standardem ONZ System Rachunków Narodowych (SNA2008), nowego Podręcznika Bilansu Płatniczego (BPM6), uszczegółowionego Podręcznika Deficytu i Długu Sektora Instytucji Rządowych i Samorządowych (MGDD, edycja 2014), innych zmian metodycznych oraz wykorzystania nowych źródeł danych. Źródło: Nauka i technika w 2015 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2016, s. 55. 8 E. Dworak, M. Grzelak, Nakłady na działalność badawczo-rozwojową a PKB w krajach Unii
Europejskiej, „Gospodarka Narodowa” 2010, nr 7–8, s. 109. 9 Główny Urząd Statystyczny, http://stat.gov.pl (dostęp: 28.03.2016).
Stopniowy wzrost puli środków przeznaczonych na badania przyniósł pewną poprawę w finansowaniu sfery B+R. Średni wskaźnik nakładów na B+R w relacji do PKB (GERD/PKB) wzrósł z 0,75% w 2011 r. do 1,00% w 2015 r., ale jest to 1/3 GERD/PKB dla 27 krajów Unii Europejskiej, który osiągnął w 2011 r. poziom 1,95%, a w 2015 r. przekroczył 2,5%10. Polskie wydatki na B+R, mimo stopniowego wzrostu nakładów publicznych w latach 2010–2015 (zmiany budżetu nauki w la-tach 2010–2015 przedstawia rys. 4.2), są niższe od docelowych 1,7% PKB, które Polska zobowiązała się osiągnąć do 2020 r. na rzecz realizacji europejskiego pozio-mu 3% PKB na B+R określonego w strategii „Europa 2020”.
Wartość nakładów wewnętrznych ogółem na działalność badawczą i rozwojową (GERD) w 2016 r. ukształtowała się na poziomie 17 943,0 mln zł, tj. o 0,7% niższym niż w roku poprzednim. Intensywność prac B+R, czyli udział nakładów wewnętrznych na badania i prace rozwojowe w PKB, wyniosła 0,97% (wobec 1,00% w 2015 r.). Zatrud-nieniem w działalności badawczej i rozwojowej (B+R) w 2016 r. objęto 214 tys. osób.
Rysunek 4.2. Środki wydatkowane na naukę w latach 2010–2015, mln zł
Źródło: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW), http://www.nauka.gov.pl (dostęp: 10.03.2016).
Zgodnie z danymi prezentowanymi w bazie danych Eurostatu, nakłady wewnętrzne na działalność badawczą i rozwojową (B+R) w Polsce w 2014 r. stanowiły 1,35% na-kładów wszystkich 28 krajów członkowskich Unii Europejskiej, zaś w 2015 r. – 1,44%.
Wydatki na działalność B+R 159
W 2014 r. Polska zajmowała 20 pozycję wśród krajów UE pod względem wielkości wskaźnika intensywności prac B+R11, który był dla Polski 2,2 razy niższy niż dla całej Unii. Ze wstępnych danych za 2015 r. wynika, że intensywność prac B+R w Polsce w stosunku do UE-28 jest niższa o 1,03 p.p. W 2015 r. w Polsce (podobnie jak na Sło-wacji) odnotowano wartość wskaźnika przekraczającą po raz pierwszy poziom 1%. Określony dla tego wskaźnika trzyprocentowy próg osiągnęły jedynie Szwecja, Au-stria i Dania. Po przeliczeniu wartości nakładów wewnętrznych na działalność B+R na jednego mieszkańca w 2014 r. Polska znajdowała się z kwotą 101,6 euro na 23 pozycji wśród krajów UE-28, w której średnia wartość nakładów wynosiła 564,4 euro.
Szczególnie dużym wyzwaniem w tym kontekście będzie wzrost nakładów pry-watnych na B+R. Pozytywnym aspektem w tym względzie jest wzrost wydatków przedsiębiorstw na B+R w ramach programów NCBiR w latach 2010–2016 (rys. 4.3).
Rysunek 4.3. Wydatki przedsiębiorstw na B+R w programach NCBiR w latach 2010–2016, mln zł Źródło: Główny Urząd Statystyczny, http://stat.gov.pl (dostęp: 8.04.2017).
Ministerstwo Gospodarki RP zleciło w 2010 r. realizację projektu „Foresight tech-nologiczny przemysłu w Polsce InSight2030”, który miał na celu wskazanie kluczo-wych technologii przyszłości i obszarów o dużym potencjale rozwoju. Jego zakres objął cały przemysł w Polsce w podziale na: sektory przemysłowe (przetwórstwo przemysłowe), sektor usług spokrewnionych z przemysłem, przemysł wydobywczy, przemysł energetyczny. W oparciu o czynniki warunkujące rozwój przemysłowy (technologiczne, środowiskowe, społeczne itd.) oraz po przeprowadzeniu
konsul-11 W komunikacie Komisji Europejskiej „Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrów-noważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu” wśród nadrzędnych wymier-nych celów UE wymieniono wartość wskaźnika intensywności prac B+R na poziomie 3% PKB. Cel krajowy dla Polski ustanowiono na poziomie 1,7% PKB. Źródło: „Europa 2020”. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu spo-łecznemu, Komisja Europejska, Bruksela, 3.03.2010, COM (2010), s. 38.
tacji społecznych i spotkań z przedstawicielami branż przemysłowych, zorganizo-wanych w celu weryfikacji wyników projektu, opracowano ostateczną wersję Pól Badawczych obejmujących technologie o decydującym znaczeniu dla przyszłości całego polskiego przemysłu. Są to: biotechnologie przemysłowe, nanotechnologie, zaawansowane systemy wytwarzania i materiały, technologie informacyjne i teleko-munikacyjne, technologie mikroelektroniczne, technologie fotoniczne, technologie kogeneracji i racjonalizacji gospodarowania energią, zielona gospodarka, zdrowe społeczeństwo, technologie pozyskiwania surowców mineralnych12.