Kilka słów o autorze wspomnień

Wydawcy rękopisu starannie przedstawili sylwetkę Macieja Kupiszewskiego, rozszerzając swe rozwaŜania o uwagi na temat jego przodków i potomków. Nie będziemy tu przytaczać wszystkich faktów, wskazanych przez wnuków autora - wyszczególnimy tylko te najwaŜniejsze, dające wyobraŜenie o jego pozycji społecznej, kulturze

intelektualnej i religijności²⁹⁹, traktując je oczywiście - zgodnie z załoŜeniami wstępnymi - jedynie jako uzupełnienie rozwaŜań o jego tekście.

Maciej Kupiszewski wywodził się z dość ubogiej rodziny chłopskiej, zamieszkałej we wsi KsiąŜnice Wielkie. Był synem Łukasza, który, w odróŜnieniu od innych przedstawicieli swojego stanu, potrafił czytać i pisać; co więcej, posiadał takŜe własne ksiąŜki. śywo zajmowały go sprawy parafii: pełnił funkcję kościelnego i grabarza, słuŜył do mszy, umiał śpiewać w języku łacińskim. Mieszkańcy wsi otaczali go powszechnym szacunkiem. Łukasz wszczepił synowi zamiłowanie do literatury. Wydawcy wspominają o pojawiających się w jego domu powieściach Orzeszkowej, Sienkiewicza i Prusa;

nadmieniają równieŜ o prenumeracie czasopism: Gazeta Świąteczna i Gazeta Narodowa, które Maciej, podobnie jak ojciec, miał w zwyczaju odczytywać sąsiadom. Podejmowane lektury wpłynęły niewątpliwie na wykształcenie u Kupiszewskiego pewnej świadomości narodowej i obycia kulturalnego. O oczytaniu pątnika i jego dąŜeniu do zdobywania wiedzy świadczą choćby zachowane notatki. Przejawiająca się w tekście wiedza na temat zabytków, wprowadzone detale, takie jak wymiary świątyń, skłaniać mogą do przypuszczeń o dokładnym sporządzaniu notatek podczas pielgrzymki i sugerują wykorzystanie przez autora dostępnych mu przewodników. Wydawcy informują, iŜ Kupiszewski posiadał na własność Przewodnik po Rzymie Wincentego Smoczyńskiego³⁰⁰. Pomóc w redakcji mogła równieŜ ksiąŜeczka jubileuszowa Pamiątka Wielkiego Jubileuszu czyli zbiór modlitw³⁰¹. Sięganie do literatury podczas komponowania tekstu jest dowodem staranności twórcy, pragnienia pozostawienia jak najdoskonalszego zapisu, pełnego informacji rzetelnych i sprawdzonych.

Autor Opisania... Odznaczał się głęboką poboŜnością. Uczestnicząc w naboŜeństwach, inicjował kościelne pieśni, do wykonywania których przystępowali następnie pozostali zgromadzeni w świątyni. Był ponadto dobrym mówcą, wielokrotnie występował z oracjami okolicznościowymi, między innymi kilkakrotnie witał przybywającego do KsiąŜnic Wielkich biskupa kieleckiego. Jedna z nich, zachowana do

299 Wszystkie informacje na temat Macieja Kupiszewskiego zaczerpnięte zostały z rozdziału: H . K u p i s z e ws k a , M . K u p i s z e ws k i : Maciej Kupiszewski - uczestnik jubileuszowej pielgrzymki. W: M . K u p i s z e ws k i : Opisanie podróŜy odbytej w roku 1900 Miłościwego Lata Jubileuszowego przez Macieja Kupiszewskiego do świętych miejsc Padwy, Loretu, AsyŜu i Rzymu dla dostąpienia Odpustu Jubileuszowego.

Warszawa 1998, s. 16 - 28.

300 Wydaje się, Ŝe zaszła tu pomyłka w tytule tekstu; chodzi raczej o pozycję Rzym, jego kościoły i pomniki.

301 Wydawcy uŜywają w stosunku do niej określenia „ksiąŜeczka do naboŜeństwa”, zgodnie jednak z kryteriami, przyjętymi w tej pracy, autorka nazywa ją „ksiąŜeczką jubileuszową” (zob. kolejny rozdział).

dnia dzisiejszego³⁰², ukazuje sylwetkę pełnego pokory, ufającego w BoŜe miłosierdzie człowieka.

Religijność Kupiszewskiego wielokrotnie daje się zauwaŜyć w pozostawionych przez niego zapiskach. Tekst rozpoczyna Maciej pochwałą Boga - Ojca, Boskiego Syna oraz BoŜej Matki, będącą wyrazem wdzięczności za umoŜliwienie mu dostąpienia odpustu jubileuszowego: „Niech będzie Cześć Chwała, i Uwielbienie Najświętszemu Bogu w Trójcy Jedynemu za to Ŝe mi pozwolił niegodnemu jego Słudze Dopełnić moich śyczeń, i mojego Ślubu, Dla odwiedzenia wiecznego, i tak świętego Miasta Rzymu, i przytem innych Miejsc Świętych. Dla dostąpienia odpustu Jubileuszowego.- Niech Będą dzięki Najświętszej Maryi Pannie Matce Boga i Zbawiciela Jezusa Chrystusa, Ŝe pod jego opieką i Obroną Zwiedziłem, te miejsca. Święte Cudowne, gdzie odŜywia się w tem wieku, wiara, wzmaga Nadzieja, i Miłość ku Bogu, śywszem Uczuciem goreje”³⁰³. Określając się mianem niegodnego sługi, Kupiszewski wyraŜa swą pokorę i małość wobec dobroci i wielkości Stwórcy. Autor dziękuje za opiekę, jaką otoczony był podczas podróŜy, i nadmienia o wyjątkowym znaczeniu świętych miejsc dla chrześcijanina. Mając na myśli nie tylko Rzym, ale teŜ zapewne Padwę, Loreto i AsyŜ, które wymienia w tytule, dostrzega Kupiszewski, Ŝe miejsca te potęgują uczucia religijne. W kolejnych słowach autor określa intencje, jakie towarzyszyły mu podczas pielgrzymki: „[...] w tych to miejscach Świętych błagałem Boga o darowanie win moich, tam modliłem się za Cały Kościół Chrystusa, za moich rodaków zamoję wioskę rodzinną, prosząc Boga aby nam we wszystkim Błógosławić raczył”³⁰⁴. Modlitwy Kupiszewskiego miały więc przede wszystkim charakter przebłagalny i błagalny³⁰⁵; jego celem było przede wszystkim błaganie o przebaczenie własnych grzechów (co jest nieodzownym składnikiem modlitw jubileuszowych), jednak zasięgiem swych próśb objął równieŜ wszystkich Polaków, prosząc o łaski dla nich.

RównieŜ w zakończeniu Opisania... Autor odwołał się do Boga: „[...] ludzie idący z Kościoła po Sumie witali nas z podróŜy Ciesząc się Ŝeśmy mieli Szczęście przynieść jem Błogosławieństwo Ojca Świętego za co niech Będzie Bogu Część i Chwała w Trójcy Jedynemu na wieki wieków Amen”³⁰⁶. Utwór objęty został zatem klamrą kompozycyjną,

302 Zob.: M . K u p i s z e ws k i : Mowa moja miana do Biskupa Kieleckiego, Księdza Augustyna Łosińskiego, przed domem. W: I d e m: Opisanie podróŜy..., s. LIII - LIV.

303 M . K u p i s z e ws k i : Opisanie podróŜy..., s. I.

304 Ibidem.

305 Szczegółowa typologia modlitw jubileuszowych przedstawiona zostanie w kolejnym rozdziale, poświęconym omówieniu wydawanych od XVII wieku ksiąŜeczek jubileuszowych.

306 M . K u p i s z e ws k i : Opisanie podróŜy..., s. LI.

wyraŜającą zarówno na wstępie, jak i przy zwieńczeniu tekstu, pochwałę Stwórcy i wdzięczność wobec Niego za otrzymane łaski.