6. Ceny żywności w Polsce a wspólne czynniki
6.2. Koncepcja teoretyczna modelu FAVAR
Rysunek 6.1. Inflacja bazowa (CPI z wyłączeniem cen energii i żywności) oraz dynamika cen żywności i napojów bezalkoholowych (średnioroczne tempa zmian w p.p.)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
:W\PUR]G]LDOHVSUDZG]DP\]DSRPRFąPHWRGDQDOL]\V]HUHJyZF]DVR
Z\FK F]\ ZSá\Z F]\QQLNyZ SRS\WRZ\FK NRQLXQNWXU\ JRVSRGDUF]HM PRĪH
Z\MDĞQLDüRGPLHQQH NV]WDáWRZDQLH VLĊ ]PLDQ FHQ Ī\ZQRĞFL L SR]RVWDá\FK GyEU
NRQVXPSF\MQ\FK8Ī\W\ZW\PFHOXPRGHOZHNWRURZHMDXWRUHJUHVMLUR]V]HU]RQR
R ZVSyOQH L VSHF\ILF]QH F]\QQLNL ']LĊNL QLP RGG]LHODP\ Z PRGHOX HIHNW\
]PLDQSRS\WXRGLQQ\FKĨUyGHáLQIODFML:V]F]HJyOQRĞFLNRQWUROXMHP\ZPRGH
OX ZSá\Z LQIODFML NRV]WRZHM F]\QQLNyZ VH]RQRZ\FK L SRJRGRZ\FK :VSyOQH
F]\QQLNLZ\UyĪQLRQHQDSRGVWDZLHDQDOL]\]PLHQQRĞFLFHQZ]ELRU]HV]HUHJyZ
F]DVRZ\FKUHSUH]HQWXMąZVSyOQH]PLDQ\NRV]WyZVXURZFyZPDWHULDáyZHQHU
JLL L SáDF 3U]\SLVDQR LP HNRQRPLF]Qą LQWHUSUHWDFMĊ LQIODFML FLąJQLRQHM SU]H]
NRV]W\1DV]F]HJyOQąXZDJĊZPRGHOX]DVáXJXMHXĪ\FLHZUyZQDQLXFHQĪ\Z
QRĞFL GZyFK V\QWHW\F]Q\FK PLDU RSLVXMąF\FK SU]HZDĪDMąFH QD WHUHQLH NUDMX
F]\QQLNLPHWHRURORJLF]QHNWyU\FKDXWRUVNLVSRVyENRQVWUXNFMLRSLVDQRV]F]HJy
áRZRZSRGUR]G]LDOH
6.2. Koncepcja teoretyczna modelu FAVAR
.ODV\F]QH SRGHMĞFLH Z DQDOL]LH VWDFMRQDUQ\FK V]HUHJyZ F]DVRZ\FK SR
]ZDODQDHVW\PDFMĊPDá\FKPRGHOL9$5QDMZ\ĪHM]NLONRPD]PLHQQ\PLLQLH
ZLHONLPU]ĊGHPRSyĨQLHĔ/LF]EDSDUDPHWUyZZ PRGHOX9$5URĞQLHERZLHP
ZSURVWSURSRUFMRQDOQLHGRU]ĊGXRSyĨQLHĔLNZDGUDWXOLF]E\]PLHQQ\FKHQGR
JHQLF]Q\FK݊1DSU]\NáDGGOD݊ ൌ ͳͲL ൌ ʹQDOHĪ\RV]DFRZDüSRQDGSD
UDPHWUyZ QLH OLF]ąF SDUDPHWUyZ SU]\ WDNLFK ]PLHQQ\FK HJ]RJHQLF]Q\FK MDN
,QIODFMDED]RZD &HQ\Ī\ZQRĞFLLQDSRMyZEH]DONRKRORZ\FK
Z\UD]\ZROQH]PLHQQHVH]RQRZHF]\WUHQG\ FRSU]\W\SRZHMGáXJRĞFLV]HUH
JyZPDNURHNRQRPLF]Q\FK]QDF]ąFRRJUDQLF]DOLF]EĊVWRSQLVZRERG\SRWU]HE
Q\FKGRZQLRVNRZDQLDVWDW\VW\F]QHJR V]HUV]DG\VNXVMDQDWHQWHPDWZDUW\NXOH
6LPVD] U 5HPHGLXPQDQDGPLHUQąSDUDPHWU\]DFMĊPRGHOX9$5PRĪH
E\ü XĪ\FLH SRGHMĞFLD ED\HVRZVNLHJR Z NWyU\P GDQH DNWXDOL]XMą DSULRU\F]Qą
ZLHG]Ċ QD WHPDW UR]NáDGX SDUDPHWUyZ PRGHOX %D\HVRZVNLH ZQLRVNRZDQLH
ZPRGHODFKW\SX9$5QS]Z\NRU]\VWDQLHPUR]NáDGyZa prioriW\SX0LQQH
VRWDMHVWF]ĊĞFLHMSU]\GDWQHZSURMHNFML SRUSU]\NáDGXĪ\FLDGRSURJQR]LQIODFML
SU]H]6WHOPDVLDNDL6]DIUDĔVNLHJR>@ QLĪGLDJQR]LHPDNURHNRQRPLF]QHM
:SU]HFLZLHĔVWZLHGRNODV\F]QHJRPRGHOXZHNWRURZHMDXWRUHJUHVMLRJUD
QLF]HQLDGRW\F]ąFHOLF]E\]PLHQQ\FKNWyUHPRĪQDáąF]QLHDQDOL]RZDüQLHXWUXG
QLDMąHVW\PDFMLLZQLRVNRZDQLDVWDW\VW\F]QHJRZRSDUFLXRPRGHO)$9$5.OX
F]RZ\ MHVW QDWRPLDVW SRG]LDá ]PLHQQ\FK HNRQRPLF]Q\FK QD WH NWyUH Vą ZDĪQH
]SXQNWXZLG]HQLDDQDOL]\ W]Z]PLHQQHSROLW\NLDQJpolicy variables LQDSR
]RVWDáH]PLHQQHNWyUHPRĪQDWUDNWRZDüMDNRW]Z]PLHQQHNRQWUROQH
0HWRG\DQDOL]\F]\QQLNRZHMXPRĪOLZLDMą]DPLDQĊW]ZNOąWZ\ZLHORZ\
PLDURZRĞFL DQJcurse of dimensionality ZDWXWG]LĊNLDV\PSWRW\F]Q\PZáD
VQRĞFLRPWDNLFKPHWRGZ\]QDF]DQLDZVSyOQ\FKF]\QQLNyZMDNPHWRGDDQDOL]\
JáyZQ\FKVNáDGRZ\FK 3&$DQJprincipal component analysis $QDOL]DF]\Q
QLNyZ Z ĞURGRZLVNX ERJDW\P Z GDQH DQJ data-rich environment RJUDQLF]D
Z\PLDU\PRGHOXEH]NRQLHF]QRĞFLSRPLMDQLDZDĪQ\FK]PLHQQ\FKNRQWUROQ\FK
3R]ZDOD WR XQLNQąüREFLąĪHQLD Z HVW\PDFML SDUDPHWUyZSU]\ W\FK ]PLHQQ\FK
NWyUHX]QDQR]DQDMZDĪQLHMV]H$QDOL]DF]\QQLNRZDMHVWV]F]HJyOQLHSU]\GDWQD
JG\ ZDĪQH F]\QQLNL HNRQRPLF]QH QLH Vą EH]SRĞUHGQLR REVHUZRZDOQH 6WąG
Z PDNURHNRQRPLL DQDOL]D WDND X]\VNDáD SRSXODUQRĞü SRF]ąWNRZR Z DQDOL]DFK
NRQLXQNWXU\JRVSRGDUF]HM>6DUJHQWL6LPV @UR]XPLDQHMMDNRWHQGHQFMDGR
Z\VWĊSRZDQLD ZVSyOQ\FK ]PLDQ QDMZDĪQLHMV]\FK ZVNDĨQLNyZ DNW\ZQRĞFL JR
VSRGDUF]HM0HWRG\DQDOL]\F]\QQLNRZHMVąZyZF]DVSRPRFQHZZ\]QDF]HQLX
ZVSyOQ\FKWUHQGyZZV]HUHJDFKF]DVRZ\FKLQGHNVyZSURGXNFMLEUDQĪSU]HP\
VáX F]\ JDáĊ]L JRVSRGDUNL 0RGHO )$9$5 E\á SRF]ąWNRZR Z\NRU]\VW\ZDQ\
JáyZQLHGRRFHQ\NUyWNRRNUHVRZ\FKV]RNyZRGG]LDáXMąF\FKQDJRVSRGDUNĊQS
V]RNyZSROLW\NLJRVSRGDUF]HM-HVWRQSRSXODUQ\PQDU]ĊG]LHPDQDOL]\HIHNWyZ
SROLW\NL SLHQLĊĪQHM JG\ DQDOL]D SURZDG]RQD MHVW QD SRGVWDZLH GXĪHJR ]ELRUX
GDQ\FKPDNURHNRQRPLF]Q\FK SRU%HUQDQNHLLQ>@
3U]HG RSLVHP ]DZDUWRĞFL ]ELRUX GDQ\FK SRGUR]G] SU]HGVWDZLDP\
VWUXNWXUĊ W\SRZHJR PRGHOX )$9$5 Z ZHUVML RSLVDQHM Z DUW\NXOH %HUQDQNH
%RLYLQ (OLDV] >@ 0RGHO VNáDGD VLĊ ] GZyFK XNáDGyZ UyZQDĔ ]DSLVDQ\FK
ZSRVWDFLPDFLHU]RZHM L 3LHUZV]\XNáDGUyZQDĔRNUHĞODMHGQRF]HVQą
OLQLRZąUHODFMĊGXĪHJR]ELRUX]PLHQQ\FKNRQWUROQ\FKܺ௧ ܰV]HUHJyZF]DVRZ\FK
NDĪG\RGáXJRĞFLܶ Z]JOĊGHPܭZVSyOQ\FKF]\QQLNyZ ܨ௧ Lܯ]PLHQQ\FKHQ
GRJHQLF]Q\FK ܻ௧ V]F]HJyOQLHZDĪQ\FK]SXQNWXZLG]HQLDDQDOL]\
ܺ௧ ൌ ߉ܨ௧ ߉௬ܻ௧ ݁௧ǡ
JG]LH߉ L߉௬ Vą PDFLHU]DPL áDGXQNyZ F]\QQLNRZ\FK D݁௧ MHVW ZHNWRUHPܰ
LGLRV\QNUDW\F]Q\FK VNáDGQLNyZ ORVRZ\FK WM VZRLVW\FK GOD NDĪGHM ]H ]PLHQ
Q\FKPLQ]HZ]JOĊGXQDVZRLVWąZDULDQFMĊ
:OLQLRZ\PPRGHOXF]\QQLNRZ\P LORF]\QáDGXQNyZF]\QQLNRZ\FK
RUD]RGSRZLDGDMąF\FKLPZVSyOQ\FKF]\QQLNyZ]DUyZQRW\FKREVHUZRZDOQ\FK
ܻ௧MDNLW\FKQLHREVHUZRZDOQ\FKܨ௧Z\]QDF]DZVSyOQą Z\MDĞQLRQąSU]H]PR
GHO F]ĊĞü ]PLHQQRĞFL ± W]Z ZVSyOQ\ NRPSRQHQW DQJ common component
6NáDGQLNLLGLRV\QNUDW\F]QH݁௧]ZLą]DQHVą]LQG\ZLGXDOQ\PLF]\QQLNDPLNV]WDá
WXMąF\PL ]PLHQQRĞü NDĪGHM ]H ]PLHQQ\FK Z ܺ௧ ] RVREQD 3U]\ ]DáRĪHQLX
ĪH݁௧ Vą VáDER VNRUHORZDQH Z F]DVLH L MHGQRF]HĞQLH SRPLĊG]\ VREą PRĪHP\
ZVSRVyE]JRGQ\RV]DFRZDüPDáąOLF]EĊܭ ا ܰQLHREVHUZRZDOQ\FKF]\QQLNyZ
'UXJLHUyZQDQLHPDFLHU]RZHPRGHOX)$9$5RNUHĞODG\QDPLF]QąUHODFMĊ
Z XNáDG]LH ]PLHQQ\FK ሾܨ௧ᇱܻ௧ᇱሿᇱ %H] ]PQLHMV]DQLD RJyOQRĞFL ]DáRĪHĔ PRĪHP\
GDOHM DQDOL]RZDü PRGHO 9$5 WM PRGHO 9$5 R SLHUZV]\P U]ĊG]LH RSyĨ
QLHĔ
ܨ௧
ܻ௧൨ ൌ ߶ଵଵ߶ଵଶ
߶ଶଵ߶ଶଶ൨ ܨ௧ିଵ
ܻ௧ିଵ൨ ݑ௧ǡ JG]LHݑ௧ MHVW ZHNWRUHPܯ ܭ VNáDGQLNyZ ORVRZ\FK R PDFLHU]\ NRZDULDQFML
ܳDȰ ൌ ߶ଵଵ߶ଵଶ
߶ଶଵ߶ଶଶ൨MHVWW]ZPDFLHU]ąSU]HMĞFLD
8ZDJD 0RGHO)$9$5]áRĪRQ\]UyZQDĔ L PRĪHRSLV\ZDüUH
ODFMHSU]\F]\QRZHOXEV\PSWRPDW\F]QHSRPLĊG]\]PLHQQ\PLܻ௧Lܺ௧ZSRVWDFL
]UHGXNRZDQHM *HQH]ą WDNLFK UHODFML PRJą E\ü QS PRGHOH UDFMRQDOQ\FK RF]H
NLZDĔ ZNWyU\FK ]DNáDGDVLĊ ĪH SRGPLRW\ JRVSRGDUF]HSRGHMPXMą GHF\]MH QD
SRGVWDZLHZDĪQ\FK]DUyZQRREVHUZRZDOQ\FKMDNLEH]SRĞUHGQLRQLHREVHUZR
ZDOQ\FK F]\QQLNyZ HNRQRPLF]Q\FK L RF]HNLZDĔ FR GR LFK NV]WDáWRZDQLD VLĊ
ZSU]\V]áRĞFL=DXZDĪP\ĪHJG\ZHNWRU߶ଶଵൌ ͲUyZQDQLH UHGXNXMHVLĊ
GR PRGHOX 9$5 GOD ]PLHQQ\FKܻ௧ L ZyZF]DV DQDOL]D F]\QQLNyZ QLHREVHUZR
ZDOQ\FKZUDPDFKSHáQHJRPRGHOXQLHMHVWSRWU]HEQD-HGQDNJG\߶ଶଵ ് ͲHV
W\PDFMD PRGHOX 9$5 MHG\QLH GOD ]PLHQQ\FKܻ௧ SURZDG]L GR REFLąĪHQLD RFHQ
SDUDPHWUyZ߶ଶଶ
0RGHO9$5 JG\ ͳPRĪQDSU]HNV]WDáFLüGRSRVWDFL9$5 SU]\SRPRF\PDFLHU]\
VWRZDU]\V]RQHM
0RGHOH 9$5 UR]V]HU]RQH R ZVSyOQH F]\QQLNL E\á\ GRWąG U]DGNR VWRVR
ZDQHGRDQDOL]\G\QDPLNLFHQ:MHGQ\P]QLHOLF]Q\FKDUW\NXáyZQDWHQWHPDW
/RPEDUGL2VPDW]6FKQDW]>@Z\NRU]\VWXMąPRGHO)$9$5GRRFHQ\G\
QDPLF]Q\FK SRZLą]DĔ SRPLĊG]\ FHQDPL VXURZFyZ QD U\QNDFK ĞZLDWRZ\FK
'ZD ZVSyOQH F]\QQLNL LGHQW\ILNRZDQH MDNR WUHQG\ Z FHQDFK VXURZFyZ PHWD
OLF]Q\FK L VXURZFyZ Ī\ZQRĞFLRZ\FK Z\MDĞQLDMą Z PRGHOX NV]WDáWRZDQLH VLĊ
FHQ SR]RVWDá\FK VXURZFyZ QLHHQHUJHW\F]Q\FK :ĞUyG ZLHOX FLHNDZ\FK ZQLR
VNyZ]WHMDQDOL]\QDXZDJĊ]DVáXJXMHVSRVWU]HĪHQLHĪHVXURZFHĪ\ZQRĞFLRZH
VąZPQLHMV]\PVWRSQLX]DOHĪQHRGJOREDOQHMV\WXDFMLJRVSRGDUF]HMQLĪLQQHVX
URZFHQLHHQHUJHW\F]QH ZW\PPHWDOH