1.4. Uwarunkowania globalne a krajowe ceny żywności
Ceny rolno-żywnościowe w kontekście uwarunkowań światowych
:ZDUXQNDFKVZRERGQHJRSU]HSá\ZXF]\QQLNyZSURGXNFMLRUD]Z\PLDQ\
PLĊG]\QDURGRZHMFHQ\WRZDUyZLXVáXJZGDQ\PNUDMXEĊGąUyZQLHĪXZDUXQNR
ZDQHV\WXDFMąQDU\QNDFKNUDMyZVąVLDGXMąF\FKRUD]U\QNDFKJOREDOQ\FK6WRSLHĔ
SRZLą]DQLD FHQ X]DOHĪQLRQ\ MHVW RG VWRSQLD LQWHJUDFML W\FK U\QNyZ RUD] VNDOL
EDULHUNWyUHXWUXGQLDMąWHSU]HSá\Z\3RZ\ĪV]HNZHVWLHRGQRV]ąVLĊUyZQLHĪGR
U\QNXUROQRĪ\ZQRĞFLRZHJRNWyU\]MHGQHMVWURQ\SRGOHJDRJyOQ\PSUDZRPHNR
QRPLL D ] GUXJLHM SRVLDGD VZRMą VSHF\ILNĊ ] XZDJL QD QLHPRELOQRĞü F]\QQLND
]LHPL]QDF]HQLHXZDUXQNRZDĔDJURPHWHRURORJLF]Q\FKF]\VWUDWHJLF]QH]QDF]HQLH
Ī\ZQRĞFLL]ZLą]DQH]QLPLZLĊNV]HQLĪZLQQ\FKVHNWRUDFKUHJXODFMHU\QNRZH
/LEHUDOL]DFMDKDQGOXPLĊG]\QDURGRZHJRRUD]ZHMĞFLH3ROVNLGR8(]PLH
QLáRZDUXQNLHNRQRPLF]QHIXQNFMRQRZDQLDSRV]F]HJyOQ\FKVHNWRUyZ%UDNED
ULHUFHOQ\FKSR]ZDODQDVZRERGQ\SU]HSá\ZWRZDUyZPLĊG]\SRV]F]HJyOQ\PL
U\QNDPL ORNDOQ\PL 6WZDU]D WR PRĪOLZRĞFL ]DRSDWU\ZDQLD VLĊ SU]HGVLĊELRUVWZ
ZVXURZLHF]W\FKU\QNyZQDNWyU\FKFHQ\VąQDMQLĪV]H3U]\EUDNXEDULHUKDQ
GORZ\FKZDKDQLDSURGXNFMLLSRGDĪ\RUD]FHQQDZ\RGUĊEQLRQ\FKU\QNDFKOR
NDOQ\FKXSRGDEQLDMą VLĊ 3HZLHQRJyOQ\ ]DU\V Z MDNL VSRVyE V\WXDFMDQD U\Q
NDFK PLĊG]\QDURGRZ\FK PRĪH ZSá\ZDü QD FHQ\ Ī\ZQRĞFL Z 3ROVFH
SU]HGVWDZLRQRQDU\VXQNX0DWRPLHMVFHSRSU]H]F]\QQLNLZSá\ZDMąFH]D
UyZQRQDSRS\WMDNLQDSRGDĪĪ\ZQRĞFLMDNRWDNLHMMDNUyZQLHĪNRPSRQHQWyZ
VáXĪąF\FKGRMHMSURGXNFMLRUD]G\VWU\EXFML
5R]EXGRZDQ\VFKHPDWZVSyá]DOHĪQRĞFL]DZDUWRQDU\VXQNX2EHMPXMH
RQZVSyá]DOHĪQRĞFLPLĊG]\FHQDPLZáDĔFXFKXPDUNHWLQJRZ\PZGDQ\PNUDMX
MDNLH PDMą PLHMVFH SRSU]H] ]PLDQ\ SRS\WX L SRGDĪ\ WRZDUyZ Z UyĪQ\FK RJQL
ZDFK áDĔFXFKD PDUNHWLQJRZHJR 1D NUDMRZ\ SRS\W L SRGDĪ QD U\QNX VXURZFR
Z\PRUD]KXUWRZ\PPDZSá\ZHNVSRUWLLPSRUWWRZDUyZNWyU\FKSR]LRPLNLH
UXQHN Z\QLND ] UHODFML FHQRZ\FK PLĊG]\ U\QNLHP NUDMRZ\P D U\QNLHP
ĞZLDWRZ\P 8 SRGVWDZ ]PLDQ FHQ ĞZLDWRZ\FK VXURZFyZ UROQ\FK SURGXNWyZ
SU]HWZRU]RQ\FKQDNáDGyZPDUNHWLQJRZ\FKRUD]GHWDOLF]Q\FKFHQĪ\ZQRĞFLOHĪą
XZDUXQNRZDQLD PDNURHNRQRPLF]QH RUD] VHNWRURZH ,FK OLVWD MHVW GRV\ü GáXJD
SRF]ąZV]\RGF]\QQLNyZZDUXQNXMąF\FKZ]URVWSRS\WXNRQVXPSF\MQHJRZSá\
ZDMąF\FKQDFHQ\HQHUJLLSROLW\NĊHNRQRPLF]QąDVNRĔF]\ZV]\QDF]\QQLNDFK
DJURPHWHRURORJLF]Q\FK&]\QQLNLWHZSá\ZDMąUyZQLHĪQDV\WXDFMĊJRVSRGDUF]ą
ZNUDMXDZV]F]HJyOQRĞFLGHWHUPLQXMąNRQLXQNWXUĊJRVSRGDUF]ąNWyUDMHVWNOX
F]RZDGODSRS\WXQDĪ\ZQRĞü3RGLFKZSá\ZHPVąUyZQLHĪNUDMRZHFHQ\HQHU
JLL NXUV\ ZDOXWRZH FHQ\ ĞURGNyZ SURGXNFML L QDNáDGyZ PDUNHWLQJRZ\FK F]\
NV]WDáWSROLW\NLHNRQRPLF]QHM:GDOV]HMF]ĊĞFLSRGUR]G]LDáXSRGMĊWRSUyEĊRSLVX
QDMZDĪQLHMV]\FK]ZLą]NyZXMĊW\FKQDW\PVFKHPDFLH
Rysunek 1.7. Ceny rolne, hurtowe i detaliczne żywności w kontekście uwarunkowań światowych
Źródło: Opracowanie własne.
Arbitraż przestrzenny i prawo jednej ceny
:SLHUZV]\PNURNXRGQLHVLHP\VLĊGR]ZLą]NyZPLĊG]\FHQDPLGODNWy
U\FK WHRUHW\F]Qą SRGVWDZą MHVW DUELWUDĪ FHQRZ\ L SUDZR MHGQHM FHQ\ /DZ RI
2QH3ULFH/23 $UELWUDĪSU]HVWU]HQQ\RGQRVLVLĊGR]DNXSXLVSU]HGDĪ\WRZD
UyZ QD GZyFK OXE ZLĊFHM U\QNDFK SR WR DE\ ]DURELü QD LFK UyĪQLFDFK
Eksport Eksport
5HODFMH
FHQRZH
Podaż krajowa surowców rolnych
Popyt krajowy na surowce rolne
Podaż hurtowa krajowa produktów żywnościowych
Popyt hurtowy krajowy na produkty żywnościowe
Popyt detaliczny na żywność w Polsce Podaż detaliczna żywności w Polsce Ceny
Uwarunkowania globalne: wzrost gospodarczy, koniunktura, kursy walutowe, trendy demograficzne, ceny środków produkcji, ceny energii i paliw warunki agrometeorologiczne, polityka rolna, handlowa i makroekonomiczna, regulacje środowiskowe Światowy popyt i podaż: surowców rolnych, nakładów do produkcji rolniczej, nakładów dla przetwórstwa żywności, transportu i innych usług marketingowych itp.
5HODFMH
FHQRZH
5HODFMH
FHQRZH
Uwarunkowania krajowe: wzrost gospodarczy, koniunktura, kursy walutowe, trendy demograficzne, ceny środków produkcji, ceny energii i paliw, warunki agrometeorologiczne, polityka rolna, handlowa i makroekonomiczna, regulacje środowiskowe Import
Import
.UDMRZ\VHNWRUUROQRĪ\ZQRĞFLRZ\
FHQRZ\FK 8Z]JOĊGQLDMąF DVSHNW PLĊG]\QDURGRZ\ ZDUXQHN DUELWUDĪX PRĪQD
]DSLVDüIRUPDOQLHMDNR
ij i j i
j E P R
P d
JG]LH P R]QDF]D FHQ\ WRZDUX Z GZyFK SU]HVWU]HQQ\FK ORNDOL]DFMDFK j RUD] i
Z\UDĪRQH Z ZDOXWDFK NUDMRZ\FK Eij WR NXUV Z\PLDQ\ PLĊG]\ NUDMDPL ]DĞ
RijR]QDF]DNRV]WDUELWUDĪX
:DUXQHN DUELWUDĪX R]QDF]D ĪH Z SU]\SDGNX EUDNX EDULHU KDQGORZ\FK
UyĪQLFHPLĊG]\FHQDPLQLHSRZLQQ\SU]HNUDF]DüNRV]WyZWUDQVIHUXGyEUPLĊG]\
ORNDOL]DFMDPL NRV]W\ WUDQVSRUWX WUDQVDNF\MQH XEH]SLHF]HQLD LWS : LQQ\P
ERZLHPSU]\SDGNXPRĪOLZRĞFLX]\VNDQLDSRQDGSU]HFLĊWQ\FK]\VNyZ]DFKĊFDMą
DUELWUDĪ\VWyZGRZ]PRĪHQLDZ\PLDQ\FRZHIHNFLHGRSURZDG]LGRREQLĪHQLD
UyĪQLFFHQRZ\FKSRQLĪHMNRV]WyZWUDQVIHUX>%DXOFK @5HGXNFMDUyĪQLFFH
QRZ\FKQDVWĊSXMH]DUyZQRZZ\QLNXVSDGNXSRGDĪ\QDU\QNXi, MDNLMHMZ]UR
VWX QD U\QNX j : SU]\SDGNX U\QNX NRQNXUHQF\MQHJR PRĪH ]GDU]\ü VLĊ ĪH
ZNUyWNLPRNUHVLHUyĪQLFHFHQRZHPRJąSU]HNUDF]DüRijQDWRPLDVWG]LĊNLDUEL
WUDĪ\VWRPZGáXJLPRNUHVLHUyĪQLFHFHQRZHEĊGąGąĪ\á\GRVSHáQLHQLDZDUXQNX
GDQHJRZ]RUHP
-HĞOL UyĪQLFH FHQRZH PLĊG]\ U\QNDPL Vą ZLĊNV]H RG NRV]WyZ DUELWUDĪX
ZyZF]DVDJHQWNXSXMHSURGXNWQDU\QNXJG]LHFHQDMHVWQLĪV]DLVSU]HGDMHWDP
JG]LHFHQDMHVWZ\ĪV]DRVLąJDMąFW\PVDP\P]\VNQDWHMWUDQVDNFML3LSSHQJHU
L 3KLOLSV >@ ZVND]XMą QD WU]\ JUXS\ F]\QQLNyZ ZDUXQNXMąF\FK HIHNW\ZQ\
DUELWUDĪFHQRZ\ LGHQW\F]QRĞüSURGXNWyZEUDNU\]\NDLPRĪOLZRĞüRGVSU]HGD
Ī\ 2]QDF]D WR ĪHQD U\QNX GHWDOLF]Q\P QLH PRĪH GRFKRG]LüGR HIHNW\ZQHJR
DUELWUDĪX]XZDJLQDQLHVSHáQLHQLHFRQDMPQLHMMHGQHJR]ZDUXQNyZ1DU\QNX
GHWDOLF]Q\P Ī\ZQRĞFL LVWQLHMą ]QDF]QH UyĪQLFH FHQRZH PLĊG]\ DQDORJLF]Q\PL
WRZDUDPL Z VNOHSDFK Z UyĪQ\FK NUDMDFK FR QLH VNXWNXMH DUELWUDĪHP SROHJDMą
F\P QD ]DNXSLH WRZDUX Z MHGQ\P VNOHSLH L QDW\FKPLDVWRZHM MHJR VSU]HGDĪ\
ZLQQ\P2]QDF]DWRĪH]ZLą]NLPLĊG]\FHQDPLGHWDOLF]Q\PLĪ\ZQRĞFLZ3RO
VFH L Z LQQ\FK NUDMDFK PDMą FKDUDNWHU SRĞUHGQL :\QLND WR ] IDNWX ĪH SU]H
VWU]HQQ\ DUELWUDĪ FHQRZ\ EĊGąF\ JáyZQ\P PHFKDQL]PHP OHĪąF\P X SRGVWDZ
Z\PLDQ\KDQGORZHMRUD]SUDZDMHGQHMFHQ\QDU\QNXGHWDOLF]Q\PSUDNW\F]QLH
QLHPDPLHMVFD
$UELWUDĪ FHQRZ\ PRĪH ]D WR PLHü PLHMVFH QD U\QNX VXURZFyZ UROQ\FK
QSSRSU]H]HNVSRUWLPSRUWSV]HQLF\ RUD]QDU\QNXWRZDUyZSU]HWZRU]RQ\FK
F]\KXUWRZ\P QSHNVSRUWF]\LPSRUWPąNL :W\PNRQWHNĞFLHWRFHQ\SV]HQL
:\MąWNLHPPRĪHE\üKDQGHOZVWUHIDFKSU]\JUDQLF]Q\FKZNWyU\FKILQDOQLQDE\ZF\SU]H
NUDF]DMą JUDQLFH FHOHP ]DNXSX WRZDUyZ -HGQDN QLH PD WR ]QDPLRQ NODV\F]QHJR DUELWUDĪX
FHQRZHJR]ZLą]DQHJR]]DNXSHPWRZDUXLSyĨQLHMV]ąMHJRRGVSU]HGDĪą
F\LFHQ\KXUWRZHPąNLZ3ROVFHVąEH]SRĞUHGQLRSRZLą]DQH]FHQDPLĞZLDWR
Z\PLF]\HXURSHMVNLPL=ZLą]HNFHQGHWDOLF]Q\FKZ3ROVFH]GHWDOLF]Q\PLFH
QDPL ĞZLDWRZ\PL EĊG]LH PLDá FKDUDNWHU SRĞUHGQL ] XZDJL QD EUDN Z\PLDQ\
KDQGORZHMQDW\PSR]LRPLH U\VXQHN $UELWUDĪFHQRZ\PDPLHMVFHQLHW\O
NRZSU]\SDGNXVXURZFyZUROQ\FKF]\WRZDUyZĪ\ZQRĞFLRZ\FKDOHWDNĪHWR
ZDUyZVáXĪąF\FKGRSURGXNFMLVXURZFyZUROQ\FKLFKSU]HWZRU]HQLDLZ]ERJD
FHQLD 0yZLP\ WXWDM R FHQDFK SDOLZ L VXURZFyZ HQHUJHW\F]Q\FK QDZR]yZ
LĞURGNyZRFKURQ\URĞOLQPDV]\QLLQQ\FKSURGXNWyZNWyUHPRJąE\üSU]HG
GHQL @ 7DN VIRUPXáRZDQH VWZLHUG]HQLH QRVL QD]ZĊ SUDZD MHGQHM FHQ\
ZZHUVMLVLOQHM DEVROXWQHM 2GQRV]ąFVLĊGRPLĊG]\QDURGRZ\FKU\QNyZ WRZD
JG]LH ij±RGQRVLVLĊGRRGSRZLHGQLFKUHJLRQyZ NUDMyZ tWRMHVWF]DVPj,t
Pi,t WR FHQ\ NUDMRZH L ]DJUDQLF]QH WRZDUX Z\UDĪRQH Z ZDOXWDFK NUDMRZ\FK
Eij,tWRNXUVZDOXWRZ\MDNRZDUWRĞüZDOXW\]DJUDQLF]QHMNUDMXiZ\UDĪRQDZZD
OXFLHNUDMRZHM
/23 ]DNáDGD SHáQH L QDW\FKPLDVWRZH SU]HQRV]HQLH ]DUyZQR ]PLDQ FHQ
MDNL]PLDQNXUVyZZDOXWRZ\FK=XZDJLĪHSUDZRMHGQHMFHQ\ZZHUVMLDEVR
SRUFMRQDOQ\PL ]PLDQDPL FHQ Z RE\GZX NUDMDFK %D]XMH RQR QD ]DáRĪHQLX ĪH
FHQ\FKDUDNWHU\]XMąVLĊSRGREQ\PLG\QDPLNDPLLQLHPXV]ąSU]\MPRZDüMHGQD
NRZHJR SR]LRPX 8Z]JOĊGQLD VLĊ W\P VDP\P RGG]LDá\ZDQLH UyĪQ\FK F]\QQL
NyZ NWyUH ZDUXQNXMą SRWHQFMDOQH UyĪQLFH FHQRZH Z\QLNDMąFH] NRV]WyZ DUEL
WUDĪXUyĪQLFMDNRĞFLRZ\FKRGPLHQQ\FKSUHIHUHQFMLLWS
Związki międzynarodowe na rynku surowców rolnych
3LHUZV]\PRJQLZHPZáDĔFXFKXPDUNHWLQJRZ\PVąSURGXFHQFLUROQLZ\
WZDU]DMąF\VXURZFHUROQHNWyUHSRGOHJDMąUyZQLHĪZ\PLDQLHPLĊG]\QDURGRZHM
3RGVWDZ\GODZ\PLDQ\PLĊG]\QDURGRZHMRUD]]ZLą]NyZFHQRZ\FKQDOHĪ\XSD
WU\ZDü Z Z\VWĊSRZDQLX UyĪQLF FHQRZ\FK PLĊG]\ SU]HVWU]HQQLH Z\G]LHORQ\PL
U\QNDPL 1LVNLH FHQ\ NUDMRZH VWZDU]DMą V]DQVH Z]URVWX SRS\WX HNVSRUWRZHJR
WRZDUX QS]LDUQDF]\PąNL GRNUDMyZZNWyU\FKFHQ\VąZ\ĪV]H2GZURWQD
V\WXDFMD PRĪH ]DFKĊFDü GR LPSRUWX :Sá\ZD WR QD V\WXDFMĊ U\QNRZą QS
ZNUyWNLFKRNUHVDFKJG\ĪSRXZ]JOĊGQLHQLXSRS\WX]DJUDQLF]QHJR]DJUHJRZD
Q\SRS\WQDGDQ\WRZDUPRĪHE\üUHODW\ZQLHHODVW\F]Q\Z]JOĊGHPFHQSRPLPR
LĪVDPSRS\WNUDMRZ\MHVWQLHHODVW\F]Q\'HWHUPLQXMHWRFHQ\Ī\ZQRĞFLZSUR
GXNFMLNWyU\FKZ\NRU]\VWXMHVLĊGDQ\VXURZLHF
:SU]\SDGNXZLHOXSURGXNWyZUROQ\FKLĪ\ZQRĞFLRZ\FKSURGXNFMDNUD
MRZDVWDQRZLQLH]QDF]Q\XG]LDáZSURGXNFMLĞZLDWRZHML]PLDQ\V\WXDFMLSRGD
ĪRZHM Z NUDMX QLH PDMą SUDNW\F]QLH ĪDGQHJR ZSá\ZX QD SR]LRP FHQ ĞZLDWR
Z\FK .DĪH WR WUDNWRZDü FHQ\ ĞZLDWRZH MDNR HJ]RJHQQH D 3ROVNĊ MDNR W]Z
ÄPDá\ NUDM´ : WDNLP SU]\SDGNX NU]\ZD SRS\WX LPSRUWRZHJR GOD GDQHJR SR
]LRPXFHQĞZLDWRZ\FKSU]HELHJDSR]LRPR0DWRROEU]\PLH]QDF]HQLHGODUyZ
QRZDJL U\QNRZHM QD NUDMRZ\P U\QNX GDQHJR GREUD ER QLH]DOHĪQLH RG NUDMR
Z\FKZDUXQNyZSRS\WRZRSRGDĪRZ\FKFHQ\VXURZFyZUROQ\FKZNUDMXEĊGą
VLĊ GRVWRVRZ\ZDá\ GR FHQ ĞZLDWRZ\FK SU]\ ]DáRĪHQLX EUDNX EDULHU KDQGOR
Z\FK =DWHPV]RNLSRS\WRZHOXESRGDĪRZH QS]PLDQ\ZDUXQNyZDJURPHWHR
URORJLF]Q\FK ZĞZLHFLHEĊGąVLĊVLOQLHSU]HNáDGDá\QDNUDMRZ\U\QHND3ROVND
EĊG]LHW]ZELRUFąFHQĞZLDWRZ\FK
5yĪQLFHFHQRZHWRZDUyZPLĊG]\U\QNLHPNUDMRZ\PDGRZROQ\PU\QNLHP
]DJUDQLF]Q\PEĊGąZ\QLNDá\]NRV]WyZDUELWUDĪX'RSRGVWDZRZ\FKQDOHĪąNRV]
W\WUDQVIHUXWRZDUX,FKSR]LRPXZDUXQNRZDQ\MHVWGZRPDF]\QQLNDPL IL]\F]Qą
RGOHJáRĞFLąPLĊG]\U\QNDPLRUD]MHGQRVWNRZ\PLNRV]WDPLWUDQVSRUWX]DáDGXQNX
LUR]áDGXQNXWRZDUX.RV]W\WUDQVSRUWX ORWQLF]HJROąGRZHJRF]\PRUVNLHJR Vą
VLOQLHVNRUHORZDQH]FHQDPLURS\QDIWRZHM:LĊNV]HUyĪQLFHFHQEĊGąZyZF]DV
JG\PDP\GRF]\QLHQLD]Z\VRNLPLFHQDPLHQHUJLL:SU]\SDGNXUHVWU\NF\MQHM
SROLW\NL KDQGORZHM UyĪQLFH FHQRZH EĊGą MHV]F]H Z\ĪV]H 1DJáH ZSURZDG]HQLH
RJUDQLF]HĔZSU]HSá\ZLHWRZDUyZMDNWRPLDáRPLHMVFHZODWDFK PR
ĪHE\üSU]\F]\QąZ]URVWXQLHVWDELOQRĞFLU\QNRZHMLSRGZ\ĪV]RQHM]PLHQQRĞFLFHQ
QLHW\ONRQDU\QNXNUDMRZ\PDOHLQDU\QNDFKĞZLDWRZ\FK>6KDUPD@
:ZDUXQNDFKZ\PLDQ\KDQGORZHMLSU]HSá\ZXWRZDUyZFHQ\NUDMRZHGH
WHUPLQRZDQHVąWDNĪHNXUVHPZDOXWRZ\PWMFHQąMHGQHMMHGQRVWNL]DJUDQLF]QHM
ZDOXW\.XUV\Z\PLDQ\ZDOXWNV]WDáWXMąVLĊSRGZSá\ZHPSRGDĪ\LSRS\WXQD
GDQHZDOXW\RUD]RELHJXNDSLWDáX3U]\]PLHQQ\PNXUVLHZ\PLDQ\PRĪHQDVWĊ
SRZDü DSUHFMDFMD OXE GHSUHFMDFMD GDQHM ZDOXW\ : SU]\SDGNX DSUHFMDFML GDQHM
ZDOXW\ QS ]áRWHJR URĞQLH ZDUWRĞü ZDOXW\ Z]JOĊGHP LQQ\FK ZDOXW 1DVWĊSXMH
ZLĊF]ZLĊNV]HQLHVLá\QDE\ZF]HMZDOXW\RUD]RFKURQDSU]HGW]ZLPSRUWHPLQ
IODFML1DWRPLDVWGHSUHFMDFMDSRZRGXMHZ]URVWFHQGyEULXVáXJ]DJUDQLF]Q\FK
&HQ\LPSRUWRZDQ\FKVXURZFyZEĊGąZLĊFZ\ĪV]HFRPRĪHZSá\ZDüQDVWRSĊ
LQIODFML:\ĪV]HFHQ\GyEU]DJUDQLF]Q\FKPRJąSRZRGRZDüNRQLHF]QRĞü]DVWĊ
SRZDQLD LPSRUWRZDQ\FK GyEU SURGXNFMą NUDMRZą -HGQRF]HĞQLH ]ZLĊNV]D VLĊ
SRS\WQDHNVSRUW
'DYLGVRQ L LQ >@ Z VZRLFK EDGDQLDFK HPSLU\F]Q\FK ZVND]XMą ĪH
]PLDQ\ ĞZLDWRZ\FKFHQVXURZFyZ UROQ\FKRUD] NXUVX ZDOXWRZHJR Vą QDMZDĪ
QLHMV]\PLF]\QQLNDPLZ\MDĞQLDMąF\PL]PLDQ\LQIODFMLĪ\ZQRĞFLRZHMZ:LHONLHM
%U\WDQLL&HQ\Ī\ZQRĞFLZ]JOĊGHPW\FKF]\QQLNyZFKDUDNWHU\]XMąVLĊZ\ĪV]ą
HODVW\F]QRĞFLąQLĪZ]JOĊGHPFHQHQHUJLLNRV]WyZSUDF\F]\VWRS\EH]URERFLD
Inne kanały powiązań międzynarodowych
2ERNSRZLą]DĔSRSU]H]FHQ\ UROQHKXUWRZH LNXUV\ZDOXWRZHLVWQLHMH
MHV]F]H V]HUHJ F]\QQLNyZ R FKDUDNWHU]H JOREDOQ\P NWyUH SRĞUHGQLR ZSá\ZDMą
QDFHQ\Ī\ZQRĞFLZQDV]\PNUDMX2PDZLDMąFMHQDOHĪ\Z\MĞüRGF]\QQLNyZ
PDNURHNRQRPLF]Q\FK .RQZHUJHQFMD F\NOL NRQLXQNWXUDOQ\FK SRZRGXMH >,G]LN
@ĪHSRS\WNUDMRZ\QLHZVSRPLQDMąFMXĪRSRS\FLHHNVSRUWRZ\PQDĪ\Z
QRĞü MHVWVLOQLHXZDUXQNRZDQ\ VWDQHP JRVSRGDUNLĞZLDWRZHM F]\ XQLMQHM 'R
FKRG\ G\VSR]\F\MQH OXGQRĞFL ]DOHĪQH RG WHPSD Z]URVWX JRVSRGDUF]HJR Z\
]QDF]DMąERZLHPPRĪOLZRĞFL]DNXSRZHRE\ZDWHOL
0RĪQDQDSLVDüĪHNRQLXQNWXUDJRVSRGDUF]DZ\]QDF]DWHĪNLHUXQNL]PLDQ
QD U\QNDFK VXURZFRZ\FK URS\ PHWDOL HQHUJLL F]\ VXURZFyZ UROQ\FK &HQ\
ĞURGNyZGRSURGXNFMLUROQLF]HMSU]HWZyUVWZDF]\FHQ\SDOLZLHQHUJLLZ3ROVFH
]DOHĪąRGLFKRGSRZLHGQLNyZQDU\QNDFKĞZLDWRZ\FK1DZHWFHQ\]LHPLLFHQ\
QLHUXFKRPRĞFLZ3ROVFHVąSRGZSá\ZHPWUHQGyZJOREDOQ\FK.U\]\VĞZLDWR
Z\ ]DSRF]ąWNRZDQ\ QD U\QNX QLHUXFKRPRĞFL PLDá UyZQLHĪ VZRMH LPSOLNDFMH
Z]PLDQDFKW\FKĪHFHQZ3ROVFH$MDNZLDGRPRNRV]WZ\QDMPXSRZLHU]FKQL
ORNDORZHMPDLVWRWQH]QDF]HQLHGODNRV]WyZPDUNHWLQJRZ\FK
.RQLXQNWXUDJRVSRGDUF]DXZDĪDQDMHVW]DMHGHQ]QDMZDĪQLHMV]\FKF]\Q
QLNyZ OHĪąF\FK X SRGVWDZ ]PLDQ NXUVyZ ZDOXWRZ\FK ĝZLDWRZH FHQ\ VXURZ
FyZZW\PUROQ\FKGHWHUPLQRZDQHVąSU]HGHZV]\VWNLP]DFKRZDQLHPZDOXW\
DPHU\NDĔVNLHM0RFQHPXGRODURZLWRZDU]\V]ąQLVNLHĞZLDWRZHFHQ\VXURZFyZ
Lvice versa>%DIIHV'HQQLV@:DUWRGRGDüĪHSRVLDGDQLHZáDVQHMZDOXW\
VWDELOL]XMHNUDMRZHFHQ\ Z3/1 JG\ĪLFK]PLHQQRĞüMHVWQLĪV]DQLĪ]PLHQQRĞü
FHQĞZLDWRZ\FKZ\UDĪRQ\FKZ86'
,QQ\PF]\QQLNLHPR]DVLĊJXJOREDOQ\PNWyU\ZRVWDWQLPG]LHVLĊFLROHFLX
ZSá\ZDá QD SR]LRP ĞZLDWRZ\FK D FR ]D W\P LG]LH L NUDMRZ\FK FHQ UROQR
Ī\ZQRĞFLRZ\FK MHVW W]Z ILQDQV\]DFMD U\QNyZ WRZDURZ\FK 2EMDZLD VLĊ RQD
]QDF]Q\PZSá\ZHPU\QNyZILQDQVRZ\FKQDVIHUĊUHDOQą&KHQJL;LRQJ>@
ZVND]XMąZUĊF]ĪHILQDQV\]DFMD]DVDGQLF]R]PLHQLáDPHFKDQL]P\U\QNXUROQR
Ī\ZQRĞFLRZHJR SURZDG]ąF GR RGHUZDQLD FHQ NRQWUDNWyZ WHUPLQRZ\FK L FHQ
VSRWRGXZDUXQNRZDĔIXQGDPHQWDOQ\FK
0DMąFQDXZDG]HZ\VRNą]PLHQQRĞüFHQQDĞZLDWRZ\FKLNUDMRZ\FKU\Q
NDFKUROQRĪ\ZQRĞFLRZ\FKREVHUZRZDQąZRVWDWQLFKG]LHVLĊFLXODWDFKQDOHĪ\
SRGNUHĞOLü]QDF]HQLHSROLW\NHQHUJHW\F]Q\FKZNUDMDFKUR]ZLQLĊW\FKQD]PLDQ\
W\FKFHQ,PSOHPHQWDFMDUyĪQ\FKUHJXODFML QSVXEV\GLRZDQLHNRQVXPSFMLF]\
RERZLą]NRZH PLQLPDOQH L PDNV\PDOQH XG]LDá\ GRPLHV]HN NRPSRQHQWyZ SR
FKRG]HQLD RUJDQLF]QHJR Z SDOLZDFK Sá\QQ\FK NWyUH PLDá\ VLĊ SU]\F]\QLü GR
Z]URVWXSURGXNFMLSDOLZSá\QQ\FKQDED]LHVXURZFyZRGQDZLDOQ\FKGRSURZD
G]LáDGRZ]URVWXSRZLą]DĔPLĊG]\FHQDPLUROQRĪ\ZQRĞFLRZ\PLDFHQDPLVX
URZFyZ HQHUJHW\F]Q\FK : HIHNFLH ZUD] ]H Z]URVWHP ĞZLDWRZ\FK FHQ URS\
ZURVá\UyZQLHĪFHQ\VXURZFyZUROQ\FK7RZDU]\V]ąFHW\P]MDZLVNRPREQLĪHQLH
VWDQX ]DSDVyZ VXURZFyZ JáyZQLH ]EyĪ ]ZLĊNV]\áR ZUDĪOLZRĞü FHQ QD V]RNL
SRGDĪRZH>7\QHULLQ :ULJKW@0LDáRWRSU]HáRĪHQLHQDFHQ\NUDMRZH
VXURZFyZ UROQ\FK L Ī\ZQRĞFL SU]\F]\QLDMąF VLĊ GR REQLĪHQLD EH]SLHF]HĔVWZD
Ī\ZQRĞFLRZHJRZZLHOXNUDMDFKUR]ZLMDMąF\FKVLĊ>+/3( /DJLLLQ@
3RGVXPRZXMąFPRĪQDQDSLVDüĪHSR]LRPNUDMRZ\FKFHQĪ\ZQRĞFLZ\QL
ND]RGG]LDá\ZDQLDV]HURNLHJRVSHNWUXPF]\QQLNyZR]DVLĊJXJOREDOQ\P,VWQLHMH
V]HUHJUyZQROHJá\FK±SRĞUHGQLFKLEH]SRĞUHGQLFK±NDQDáyZNWyU\PLF]\QQLNLWH
ZSá\ZDMąQDU\QHNNUDMRZ\0RĪQDQDSLVDüRZVSyOQ\FKF]\QQLNDFKNUHXMąF\FK
FHQ\ UROQRĪ\ZQRĞFLRZH Z SRV]F]HJyOQ\FK NUDMDFK QD ĞZLHFLH (IHNWHP WHJR
PRJą E\ü SURFHV\ NRQZHUJHQFML QLH W\ONR FHQ UROQ\FK DOH L FHQ GHWDOLF]Q\FK
PLĊG]\ NUDMDPL ] XZDJL QD SRGREQ\ ]HVWDZ SU]\F]\Q >7LPPHU /LQGHQ
EODWW )HXHUVWHLQ@ 6]HU]HM QD WHQ WHPDW QDSLVDQR Z NROHMQ\FK UR]G]LDáDFK
: UR]G]LDOHGUXJLPLWU]HFLPRGZRáDQRVLĊ PLQGRXZDUXQNRZDĔJOREDOQ\FK
DQDOL]XMąF]PLDQ\FHQZ3ROVFHZSRV]F]HJyOQ\FKODWDFK:UR]G]LDOHF]ZDUW\P
GRNRQDQR RFHQ\ SURFHVyZ NRQZHUJHQFML QDWRPLDVW Z V]yVW\P explicite SRV]X
NLZDQRZVSyOQ\FKF]\QQLNyZGHWHUPLQXMąF\FKFHQ\GHWDOLF]QHĪ\ZQRĞFL