Konstrukcja narzędzia AP-P

Analiza Protokołu – Projektowanie to narzędzie oparte na metodologii analizy treści z wykorzystaniem techniki głośnego myślenia. Istotą tej metodologii jest redukcja ogromnej liczby znaczeń przekazu (w tym przypadku werbalnego) do mniejszej liczby kategorii (Krejtz i Krejtz, 2005a). Tworząc to narzędzie, należało dokonać kilku wyborów, które mają istotny wpływ na jego zastosowanie.

Treść zadania. Założono, że osoby badane mają stanąć przed zadaniem projektowym, które będzie jak najbardziej zbliżone do warunków rzeczywi-stych, a więc zapewni wysoką trafność zewnętrzną. Dobór problemu, który zostanie zastosowany w analizie protokołu, jest kwestią kluczową, jednak niewiele jest teorii czy wyznaczników w tym zakresie. Budując instrukcję dla osób badanych¹, odwołano się do kryteriów doboru zadania projektowego w badaniach nad designem wyróżnionych przez Dorsta (1996):

– trudność (challenge) – osoby badane miały za zadanie zaprojektować przedmiot. Nie otrzymały one informacji, czy chodzi o zupełnie nowy przed-miot, ale zadanie wymagające stworzenia czegoś nie wprost zakładało nowość rozwiązania. Tak też było przez projektantów odczytywane i nawet jeśli korzy-stali z już istniejących przedmiotów, starali się wprowadzić choć jedną istotną zmianę. Zadanie było dość trudne, gdyż wymagało trzymania się zasad, takich jak nowość i użyteczność, które są kryteriami społecznej oceny wytworów

 Instrukcja dla osoby badanej znajduje się w załączniku 1.

Tab. 1. Przegląd koncepcji rozwiązywania problemów projektowych Dostrzeżenie problemuSformułowanie problemuWytwarzanie pomysłówOcena pomysłów

Psy chologia

pozna wcz

Nęcka (1994)Przestrzeń problemuPrzestrzeń rozwiązań a Kozielecki (1968)InformacjeGenerator pomysłówEwaluator pomysłów Sternberg (2001)Zidentyfikowanie Definicja problemui reprezentacja problemu Tworzenie strategiiMonitorowanie i ocena Organizowanie informacji Alokacja zasobów

Psy chologia

twór czości Nęcka (1995, 2001)CelStruktury próbneMyślenie krytyczne Finke, Ward i Smith (1992, za: Nęcka, 2001)

GenerowanieEksplorowanieOgraniczenia nakładane na produkt końcowy Wallas (1926, za: Nęcka 2001)Przygotowanie (preparacja)InkubacjaWeryfikacja Olśnienie (iluminacja) Howard, Culley i Dekoninck (2008)Faza analizyFaza generowaniaEwaluacja Komunikacja Implementacja

Teorie designu Dorst i Cross (2001); Cross (1997)

Problem (overall problem)Rozwiązanie (overall solution) Częściowe problemy (sub-problems)Częściowe rozwiązania (sub-solutions) Eisentraut i Günter (1997)Wyjaśnianie problemu (clarify)Projektowanie koncepcyjne Projektowanie właściwe Kruger i Cross (2006)Poszukiwanie i ocena informacjiIdentyfikacja ograniczeń i wymagań

Generowanie rozwiązańEwaluacja rozwiązań Zdefiniowanie problemów i możliwości Kokotovich (2008)Analizowanie problemu (tylko u doświadczonych projektantów)Koncepcja rozwiązaniaSprawdzanie poprawności (validation) Von der Weth i Frankenberger (1995)

Określanie problemu (specification)Koncepcja Wstępne rozwiązanie Ostateczne rozwiązanie Lawson (2006)Identyfikowanie i rozumienie problemu (formulating)Generowanie idei (moving)Ewaluacja Budowanie reprezentacji (representing)Refleksja (reflecting) Howard, Culley i Dekoninck (2008)Dostrzeżenie potrzebyAnaliza zadaniaProjektowanie koncepcyjneImplementacja Projektowanie właściwe Projektowanie szczegółowe Źródło: opracowanie własne.

twórcy (Stein, 1953, za: Nęcka, 1994). Jednocześnie zasady te, podobnie jak w „realnym świecie”, nie były jasno określone;

– realność problemu (realism) – zadanie dotyczyło przedmiotu mieszczą-cego się w przestrzeni między człowiekiem a laptopem. Jest to bardzo realny problem, o czym świadczy wielość różnego rodzaju przedmiotów czy gadżetów mających swoje miejsce właśnie w tej przestrzeni (stoliki, podkładki, urządzenia chłodzące, torby, plecaki, myszki i inne urządzenia sterujące, lampki, gadżety wykorzystujące łącze USB);

– adekwatność (appropriateness) – odnosi się do realności warunków badania, tzn. na ile są one spójne z normalnymi warunkami pracy designerów.

Problemy z zakresu wzornictwa przemysłowego to typowe zadania stawiane przed projektantami. Również presja czasu jest w tej profesji częsta (Dorst, 1996);

– wielkość (size) – rozmiar przedmiotu, jaki miał być rozwiązaniem tego problemu, wydawał się adekwatny do sytuacji badawczej. Przestrzeń między człowiekiem a laptopem to bardzo niewiele miejsca, którego wypełnienie nie jest tak skomplikowane i czasochłonne, jak np. zaprojektowanie domu czy wnętrza;

– wykonalność (feasibility) – w bardzo ograniczonym czasie (badani mieli tylko pół godziny na wykonanie zadania) zaprojektowanie przedmiotu od po-czątku do końca byłoby niemożliwe. Uczynienie zadania wykonalnym wymagało więc ograniczenia problemu do zaprojektowania przedmiotu z przynajmniej ogólnymi wytycznymi co do jego wykonania. Pominięta została więc czaso-chłonna i wymagająca wielu informacji niedostępnych w trakcie badania faza tworzenia projektu wykonawczego;

– dopasowanie do wiedzy i doświadczenia (experience) – badana grupa projektantów to osoby młode, z niewielkim doświadczeniem w pracy projek-towej, dlatego zadanie nie mogło wymagać od nich specjalistycznej wiedzy.

Jednocześnie odniesienie problemu do aktualnych rozwiązań technologicznych (przenośnych komputerów) pozwalało mieć pewność, że wszystkie osoby bada-ne będą dysponowały zbliżoną wiedzą na ten temat. Sytuacja pracy człowieka przy komputerze wiąże się z wieloma podstawowymi problemami ergonomii, które są znane osobom z wykształceniem kierunkowym.

Zakres zbieranych danych. Początkowo zakres danych miał obejmować zarówno dane werbalne (zebrane metodą głośnego myślenia), jak również dane obrazowe (szkice). Ze względu na brak odpowiedniego stopnia zgodności sę-dziów (jedynie 30% w badaniach pilotażowych) w zakresie kodowania szkiców zrezygnowano z analizy tej kategorii danych. Jest to istotne ograniczenie tego narzędzia, gdyż szkice stanowią integralny element pracy projektowej (Dahl, Chattopadhyay i Gorn, 2001; Purcell i Gero, 1998). Choć niektórym badaczom udało się udowodnić, że szkicowanie nie jest niezbędne do efektywnego

pro-jektowania (Bilda, Gero i Purcell, 2006), to rysunki wydają się bardzo istotne z punktu widzenia procesu przetwarzania informacji przez projektanta (por.

Rodgers, Greek i McGown, 2000; Ömer i Chengtah, 1996; Ulusoy, 1999). Należy też wziąć pod uwagę to, że w rysunkowej aktywności twórców mogą również ujawniać się różnice indywidualne, chociażby w zakresie abstrakcyjności czy kompletności szkiców (Eisentraut i Günter, 1997). Odwołując się do hipotezy podwójnego kodowania Paivio (1969), można uznać, że istnieją dwa kody reprezentacji umysłowych: obrazowy (analogowy) i werbalny (symboliczny).

Szkice mogą stawać się wskaźnikami reprezentacji w kodzie obrazowym. Su-geruje się, że te dwa kody wykorzystują inne systemy mentalne, różnią się od siebie i nie są ze sobą powiązane (Paivio, 1978, za: Sternberg, 2001). Podobnie klasyfikacja Squire’a (1986, za: Maruszewski, 2001) mówi o tym, że istnieją informacje przechowywane poza pamięcią deklaratywną, czyli wykorzystu-jącą język. W związku z tym zakres danych, do jakiego odnosi się opisywane narzędzie, nie może być uznany za kompletny. Oprócz danych pochodzących z rysunków osoby badanej pominięte zostały również informacje związane z przekazem niewerbalnym. Nie dokonano bowiem dokładnej transkrypcji przekazu, uwzględniającej elementy, takie jak chwile zastanowienia, intonacja czy śmiech. Nagrane wypowiedzi zostały poddane transkrypcji w rozumieniu interpretacyjnym, co pozwoliło skupić się na dokładnej analizie treści przekazu (Lapadat, 2000). Uznano ją bowiem za najmocniej nasyconą znaczeniowo, a zgodnie z sugestią Krejtz i Krejtz (2005a) „złym nawykiem jest dążenie do objęcia badaniem jak największej ilości zmiennych, ponieważ zwiększa to liczbę potencjalnych błędów i przypadkowości”.

Jednostka analizy. Wybór jednostki analizy był związany z charakterem mierzonych zmiennych (Krejtz i Krejtz, 2005a). Założono, że wypowiedzi osób badanych będą wskaźnikami pewnych ukrytych tendencji, a więc będą niosły ze sobą znaczenie czy intencję osoby badanej. Za podstawowy obiekt analizy przyjęto więc jednostkę znaczeniową (meaning unit). Wyznacznikami takiej jednostki stały się jej spójność logiczna, odrębność oraz nowość wnoszonego znaczenia. Każdy z sędziów sam decydował, gdzie kończy się jedna jednostka, a zaczyna druga. Taki sposób wyodrębniania jednostek pozwalał zachować większą elastyczność wobec różnych tendencji w budowaniu wypowiedzi przez osoby badane. Niezależnie bowiem, czy osoba mówiła na dany temat dużo i opisowo, czy też krótko i zwięźle, jednostka była liczona tylko raz.