Słabe strony narzędzia

Użyty test projekcyjny, choć poddany licznym ocenom i wielokrotnie mody-fikowany, z pewnością nadal ma wiele niedoskonałości. Badania pilotażowe, przeprowadzone zaledwie na 10 osobach, nie pozwoliły bowiem na wykrycie wszystkich jego słabości.

Sama procedura badań powoduje pewne trudności. Abstrahując od zwy-czajowych dystraktorów w przypadku badań psychologicznych, jakimi jest lęk przed oceną i podatność na aprobatę, w tym wypadku wyniki w dużej mierze zależały od umiejętności narracyjnych osób badanych, których zadaniem było skonstruowanie historyjki. Z jednej strony, zachęcanie osób badanych do rozwinięcia myśli mogło pomagać wyrażać myśli, z drugiej jednak – zaburzać swobodną ekspresję i skłaniać do odpowiedzi prostych, szablonowych.

Z kolei sposób interpretacji wyników – przyjęcie pięciu arbitralnych kategorii motywacji – mogło spowodować utratę wielu istotnych informacji. Logiczny wydaje się wniosek, że u podstaw ubierania się leży więcej niż pięć motywacji.

Niewykluczone też, że obecne motywacje są złożeniem wielu innych,

drobniej-szych i być może bardziej trafnych. Interesujące wyniki mogłoby dać zebranie pojedynczych wypowiedzi osób badanych i zastosowanie analizy czynnikowej w celu wyróżnienia nowych kategorii.

Najwięcej niedoskonałości można zarzucić samemu narzędziu, tj. rysunkom.

Różnice między poszczególnymi rysunkami w parze były konieczne, inaczej nie kontekst sytuacyjny, a sama sytuacja byłaby taka sama, co pozwalałoby badanym łatwo odkryć hipotezę badawczą. Z drugiej strony, to one mogły powodować, że sytuację interpretowano w pewien, niezależny od stroju pre-zentowanej dziewczyny, sposób. Różnice te poddano szczegółowej analizie.

W przypadku rysunków A i B elementem zmieniającym kontekst sytuacji, którego trudno było uniknąć, nie upodabniając nadmiernie obu sytuacji, jest fakt, że dziewczyna i chłopak na rysunku A stoją, natomiast na rysunku B – sie-dzą. Z tym że zamiana dziewcząt miejscami (dziewczyna z rysunku B stojąca, natomiast dziewczyna z rysunku A siedząca) mogłaby zmienić kontekst sytu-acji bardziej niż w obecnej konfigursytu-acji, bowiem ułożenie krótkiej spódniczki w przypadku, gdy dziewczyna siedzi, mogłoby być odbierane jako bardziej prowokujące, niż gdy dziewczyna stoi.

Podobnie jak w przypadku rysunków A i B umiejscowienie dziewczyny z rysunku C przy tablicy, a z rysunku D – w ławce jest uzasadnione, w przy-padku odwrotnej konfiguracji obecność dziewczyny z odkrytym brzuchem w pierwszej ławce mogłaby być postrzegana jako element prowokujący, który nie występowałby u dziewczyny z rysunku D, stojącej przy tablicy. W przypadku tej pary rysunków elementem zmieniającym kontekst (zwłaszcza po usunię-ciu pary rysunków prezentujących kontekst sytuacyjny ulicy) może być fakt, iż dziewczyna na rysunku C stoi tyłem do patrzącego, w związku z czym nie widać jej twarzy. W ten sposób jednak podkreślone jest, że dziewczyna skupia się na tym, co pisze – na wytworze swojej pracy. Kontekst sytuacji bardziej zmieniałoby spoglądanie dziewczyny przy tablicy w bok, mogące sugerować rozproszenie uwagi (w przypadku dziewczyny na rysunku D nie byłoby elemen-tu sugerującego rozproszenie uwagi), niż to, że nie widać jej twarzy. Mimo to należy zachować ostrożność przy interpretacji wyników badań odnoszących się do rysunków C i D.

Zamiana miejscami dziewczyn z rysunków E i F raczej nie miałaby większego znaczenia dla kontekstu sytuacji pod warunkiem, że kurtka nie zasłaniałaby odkrytego brzucha dziewczyny z rysunku E, co mogłoby być dość nienaturalne, biorąc pod uwagę to, że stałaby ona bokiem. W obecnej konfiguracji natomiast elementem zmieniającym kontekst może być to, że dziewczyna na rysunku E ubiera się przy zamkniętych drzwiach, natomiast dziewczyna na rysunku F stoi w otwartych drzwiach, jednak zdaniem sędziów kompetentnych nie jest to element uniemożliwiający taką samą interpretację sytuacji.

Chcąc zweryfikować założenia dotyczące różnic między kontekstami sytu-acyjnymi, należałoby zaprojektować inną wersję zestawu rysunków, w której dziewczęta z par zamieniono by miejscami. Następnie należałoby zbadać dwie homogeniczne grupy – jedną jednym zestawem, drugą drugim. Przy za-chowaniu identycznych warunków badania różnice w wynikach świadczyłyby o oddziaływaniu różnic w kontekstach sytuacyjnych.

Słabością testu była również ograniczona liczba kontekstów, w których prezentowana była dziewczyna – zaledwie trzy konteksty obejmują jedynie niewielki wycinek życia. Korzystne byłoby przeprowadzenie badania z użyciem narzędzia uwzględniającego również kontekst sytuacyjny ulicy. Być może na-leżałoby zupełnie zmienić początkową konstrukcję sytuacji na ulicy (uznanych za niediagnostyczne), by stała się bardziej prowokująca do przypisywania motywacji.

Sposób badania zagadnienia sympatii – na podstawie deklaracji – rów-nież nie był doskonały. Badania były przeprowadzane w szkołach, w których regulamin zabraniał odsłaniania brzucha oraz pleców. Brak sympatii wobec dziewczyny prezentowanej w stroju eksponującym brzuch, deklarowany przez osoby badane, mógł być nie tyle określeniem rzeczywistego stanu rzeczy, ile respektu dla regulaminu bądź mógł wynikać z chęci zyskania aprobaty.

Wreszcie istotnie mniejsza sympatia wyrażana wobec dziewczyny eksponu-jącej brzuch może świadczyć o osłabionej identyfikacji z nią, a w konsekwencji przypisywaniu jej nie tyle własnych, zaktywizowanych motywacji, ile kiero-waniu się społecznymi stereotypami dotyczącymi dziewcząt odsłaniających ciało. Słabsza projekcja własnych motywów mogła wynikać także z faktu, że regulamin szkolny zabraniał ubierania się w stroje, które odsłaniałyby brzuch.

Korzystne byłoby porównanie wypowiedzi osób silnie i słabo identyfikujących się z dziewczyną na rysunku pod względem przypisywanych motywacji. Pomoc-ne mogłoby być również użycie metod deklaratywnych, np. przeprowadzenie wywiadu na temat preferencji uczestniczek badania co do wyboru stroju.

Podsumowanie

Warto określić, do czego mógłby posłużyć skonstruowany test. Okazuje się, że w wielu szkołach, mimo regulaminu zabraniającego odsłaniania brzucha, dziewczęta decydują się na jego eksponowanie. Podobnie wielu rodziców za-stanawia się, dlaczego ich córki decydują się na taki strój w chłodne dni, przy temperaturze niesprzyjającej odsłanianiu jakiejkolwiek części ciała.

Wyniki testu dają odpowiedź na pytanie: skąd taki wybór? Niewykluczone, że dla nastolatki zainteresowanie i zdobycie partnera jest bardziej istotne niż to, czy się nie przeziębi. Strój odsłaniający brzuch może być także swego rodzaju

komunikatem: „wyglądam jak dorosła kobieta, traktuj mnie jak dojrzałą dziew-czynę”, niezrozumiałym dla otoczenia, które przykrótką bluzeczkę zakładaną w chłodny dzień traktuje raczej jako wyraz niedojrzałości.

W przypadku eksponowania brzucha w szkole – jeśli u podstaw wyboru stroju będzie leżała głównie motywacja instrumentalna pozaseksualna – dziew-czynie może zależeć na zwróceniu uwagi otoczenia. Można przypuszczać, że wszelkie uwagi czy zakazy będą wzmacniać jej zachowanie, gdyż w ten sposób, łamiąc regulamin i odsłaniając brzuch, będzie ona osiągać swój cel – zwracać uwagę.

Warto też wspomnieć, że zagadnienie stroju i jego znaczenia, przy obecnej, niemal powszechnej tendencji do traktowania ciała jak narzędzia, jest bardzo istotne. W kontekście problemu „galerianek” – nastolatek, które za nowe ubranie gotowe są zapłacić, uprawiając seks – temat ten jest jak najbardziej wart poruszania.

Literatura

Aronson, E., Wilson, T. D., Akert, R. M. (red.) (1997). Psychologia społeczna. Serce i umysł. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.

Barber, N. (1999). Women’s Dress Fashion as a Function of Reproductive Strategy. Sex Roles, 40(516), 459-471.

Berne, E. (1997). W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa:

Wydawnictwo Naukowe PWN.

Bilikiewicz, T., Imieliński, K. (red.) (1978). Seksuologia kliniczna. Warszawa: PZWL.

Buss, D. M. (2000). Ewolucja pożądania. Jak ludzie dobierają się w pary. Gdańsk:

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Buss, D. M. (2001). Psychologia ewolucyjna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psy-chologiczne.

Dixson, B. J., Dixson, A. F., Morgan, B., Anderson, M. J. (2007). Human Physique and Sexual Attractiveness: Sexual Preferences of Men and Women in Bakossiland, Cameroon. Archieves of Sexual Behavior, 36, 369-375.

Fenwick, E., Walker, R. (1996). Młodość, miłość, seks. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Profi.

Imieliński, K. (1989). Seksuologia: mitologia, historia, kultura. Warszawa: PWN.

James, J. (2002). Mowa ciała w pracy. Warszawa: Wydawnictwo Amber.

Kępiński, A. (2003). Z psychopatologii życia seksualnego. Kraków: Wydawnictwo Lite- rackie.

Kowalik, S. (2003). Ja-cielesne – próba nowego spojrzenia. Polskie Forum Psycholo-giczne, 8(1-2), 5-29.

Lew-Starowicz, Z. (2004). Encyklopedia erotyki. Warszawa: Muza S.A.

Rembowski, J. (1986). Metoda projekcyjna w psychologii dzieci i młodzieży. Warszawa Seligman, M. E. P., Walker, E. F., Rosenhan, D. L. (red.) (2003). Psychopatologia. Poznań: PWN.

Wydawnictwo Zysk i S-ka.

Szmajke, A. (1999). Autoprezentacja: maski, pozy, miny. Olsztyn: Ursa Consulting.

Trempała, J. (2006). Deregulacja cyklu życia w planach życiowych młodzieży. Polskie Forum Psychologiczne, 11(1), 108-120.

Zwoliński, A. (2006). Seksualność w relacjach społecznych. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Summary

Visual projective method in research on motivation to choose dressing style by teenage girls

The object of conducted research was answering questions: what motivations lies in choosing dressing style, which distinctive element was exposed midriff, by teenage girls and is motivation dependent on situational context. Study sample involved eighty 12-14 years old girls (M = 12,9; SD = 0,79), students of three lower secondary schools in Bydgoszcz and one in Sępólno Krajeńskie. Visual projective test, especially constru-cted for research purposes and based on Thematic Aperception Test guidelines was used. Six pictures were presented to participants of the study in random, on three of them was drawn teenage girl in clothes exposing midriff and on another three – in clothes covering this part of body. Pictures were paired by the situational context (club, school, house) in which the girl was presented. The participants’ task was to tell short story about the character on the picture, which was base to conclude about ascribed motivations. Results analysis allow to distinguish following motivations: will to arouse interest and win a partner, to archive material or immaterial benefits, to introduce oneself in a certain way and also to learn an imitate observed dressing style.

Słowa kluczowe: motywacja, strój, odsłanianie brzucha Key words: motivation, dressing style, exposing midriff

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Psychologii