Znaczenie motywacji osiągnięć

Motywacja osiągnięć jest konstruktem mającym znaczenie dla funkcjonowania człowieka w różnych sferach życia. Najwięcej miejsca poświęcono jej w literatu-rze dotyczącej psychologii edukacyjnej i psychologii organizacji. Potwierdzono związki motywacji osiągnięć z zainteresowaniem tematyką zajęć szkolnych, uzyskiwaniem lepszych ocen końcowych (Harackiewicz, Barron, Tauer, Carter i Elliot, 2000), motywacją wewnętrzną, zaangażowaniem w wykonywanie zada-nia (Elliot i Harackiewicz, 1996), wyborem strategii uczezada-nia się, postawą wobec szkoły (Ames i Archer, 1988), podejmowaniem wyzwań (VandeWalle, Cron i Slocum, 2001), samooceną, lękiem (Skaalvik, 1997), poziomem stawianych sobie celów (Phillips i Gully (1997), rodzajem doświadczanych emocji w sytuacji zadaniowej (Pekrun, Elliot i Maier, 2006), przystosowaniem zespołów do zmian w obciążeniu pracą (Porter, Webb i Gogus, 2010), umiejętnością znalezienia pracy przez osoby bezrobotne (van Hooft i Noordzij, 2009), efektywnością liderów w organizacjach biznesowych (Hendricks i Payne, 2007), wzrostem poziomu wykonania (Yeo, Sorbello, Koy i Smillie, 2008), skutecznością w nego-cjacjach (Katz-Navon i Goldschmidt, 2010), wynikami sprzedażowymi (Silver, Dwyer i Alford, 2006) czy reakcją na feedback i gotowością do wdrożenia zmian (Senko i Harackiewicz, 2005).

Badanie motywacji osiągnięć znajduje również zastosowanie w wielu problemach psychologii sportu, psychologii muzyki, psychologii klinicznej czy psychologii zdrowia, np. kontrola wysiłku fizycznego podczas meczu piłki noż-nej (Thomassen i Halvari, 2007), wpływ motywacji na poziom rozumowania moralnego u zawodników rugby (Tod i Hodge, 2001), motywująca rola relacji trener – zawodnik (Adie i Jowett, 2010), związki motywacji z impulsywnością u muzyków grających na instrumentach dętych (Miksza, 2011), uwarunkowa-nia sukcesu wykonawczego w muzyce (Kaleńska-Rodzaj, 2010), profilaktyka zakażeń wirusem HIV (Noar, Anderman, Zimmerman i Kupp, 2004), diagnoza ryzyka wystąpienia depresji (Sideridis, 2005) czy anoreksji (Weeda-Mannak, Drop, Smits, Strijbosch i Bremer, 1983).

Podsumowanie

Biorąc pod uwagę przytoczone problemy metodologiczne oraz próby rozwią-zania ich za pomocą odpowiednich narzędzi, wydaje się, że najbardziej odpo-wiednie do diagnozowania motywacji osiągnięć jest podejście kompleksowe, zapoczątkowane przez Elliota i współpracowników (Elliot i Church, 1997; Elliot i Harackiewicz, 1996; Elliot i McGregor, 1999). Przykładem takiej diagnozy jest badanie Elliota i McGregor (1999), gdzie mierzono lęk jako stan i jako cechę,

lęk przed niepowodzeniem (kwestionariuszowo i metodą opartą na TAT), orientacje motywacyjne oraz wyniki egzaminu.

Motywacja jest terminem stosowanym do opisu wszelkich mechanizmów zaangażowanych w uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończe-nie zachowania (Łukaszewski, 2004) i takie spojrzezakończe-nie pozwala na pełzakończe-niejsze uchwycenie specyfiki zachowań motywowanych. Połączenie narzędzi do ba-dania dyspozycji motywacyjnych, odpowiedzialnych za uruchamianie działania (np. metody oparte na TAT czy kwestionariusze), narzędzi do badania orientacji motywacyjnych, odpowiedzialnych za ukierunkowywanie działania, z narzę-dziami do badania celów i sposobów ich realizacji (podtrzymywanie działania) może dostarczyć na tyle precyzyjnego obrazu motywacji osiągnięć, że pozwoli na przewidywanie zachowań osoby badanej. Jest to o tyle ważne, że w wielu dziedzinach dane takie znajdują praktyczne zastosowanie (np. psychologia organizacji, psychologia zdrowia, psychologia edukacyjna).

Niniejsza analiza ma służyć trafniejszemu doborowi metod do badania motywacji osiągnięć, ze świadomością ich zalet i ograniczeń.

Literatura

Adie, J. W., Jowett, S. (2010). Meta-perceptions of the coach – athlete relationship, achievement goals, and intrinsic motivation among sport participants. Journal of Applied Social Psychology, 40(11), 2750-2773.

Ames, C. (1984). Achievement attributions and self-instructions under competitive and individualistic goal structures. Journal of Educational Psychology, 76, 478-487.

Ames, C., Archer, J. (1988). Achievement Goals in the Classroom: Students’ Learning Strategies and Motivation Processes. Journal of Educational Psychology, 80, 260- -267.

Atkinson, J. W. (1964). An introduction to motivation. Oxford: Van Nostrand.

Bańka, A. (2005). Motywacja osiągnięć. Podstawy teoretyczne i konstrukcja skali do pomiaru motywacji osiągnięć w wymiarze międzynarodowym. Poznań: Studio PRINT-B.

Cantor, N., Kihlstrom, J. F. (1987). Personality and social intelligence. New York: Pren-tice Hall.

Cassidy, T., Lynn, R. (1989). A Multifactorial Approach to Achievement Motivation: The Development of a Comprehensive Measure. Journal of Occupational Psychology, 62, 301-312.

Cox, W. M., Klinger, E. (2004). Measuring Motivation: The Motivational Structure Questionnaire and Personal Concerns Inventory. W: W. M. Cox, E. Klinger (red.), Handbook of Motivational Counseling. Concepts, Approaches, and Assessment.

Chichester: John Wiley & Sons, 141-174.

Cox, W. M., Klinger, E. (2004). Personal Concerns Inventory (unpublished manuscript).

Bagnor: University of Wales.

Dweck, C. S. (1975). The role of expectations and attributions in the alleviation of learned helplessness. Journal of Personality and Social Psychology, 31, 674-685.

Dweck, C. S. (1986). Motivational processes affecting learning. American Psychologist, 41, 1040-1048.

Dweck, C. S., Leggett, E. L. (1988). A social-cognitive approach to motivation and per-sonality. Psychological Review, 95, 256-273.

Dweck, C. S., Reppucci, N. D. (1973). Learned helplessness and reinforcement respon-sibility in children. Journal of Personality and Social Psychology, 25, 109-116.

Elliot, A. J. (1999). Approach and avoidance motivation and achievement goals. Edu-cational Psychologist, 34, 149-169.

Elliot, E. S., Church, M. A. (1997). A Hierarchical Model of Approach and Avoidance Achievement Motivation. Journal of Personality and Social Psychology, 72, 218-232.

Elliot, E. S., Dweck, C. S. (1988). Goals: An Approach to Motivation and Achievement.

Journal of Personality and Social Psychology, 54(1), 5-12.

Elliot, A. J., Dweck, C. S. (2005). Competence and Motivation: Competence as the Core of Achievement Motivation. W: A. J. Elliot, C. S. Dweck (red.), Handbook of Competence and Motivation. New York: The Guilford Press, 3-12.

Elliot, A. J., Harackiewicz, J. M. (1996). Approach and avoidance Achievement Goals and Intrinsic Motivation: A Mediational Analysis. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 461-475.

Elliot, A. J., McGregor, H. A. (1999). Test anxiety and the hierarchical model of ap-proach and avoidance achievement motivation. Journal of Personality and Social Psychology, 76, 628-644.

Emmons, R. A. (1986). Personal strivings: An approach to personality and subjective well being. Journal of Personality and Social Psychology, 51, 1058-1068.

Fineman, S. (1977). The achievement motive construct and its measurement: Where are we now? British Journal of Psychology, 68, 1-22.

Franken, R. E. (2005). Psychologia motywacji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psy-chologiczne.

Harackiewicz, J. M., Barron, E. B., Tauer, J. M., Carter, S. M., Elliot, A. J. (2000). Short- -Term and Long-Term Consequences of Achievement Goals: Predicting Interest and Performance Over Time. Journal of Educational Psychology, 92, 316-330.

Harackiewicz, J. M., Sansone, C. (1991). Goals and intrinsic motivation: You can get there from here. Advances in Motivation and Achievement, 7, 21-49.

Heckhausen, H. (1967). The Anatomy of Achievement Motivation. New York: Academic Press.

Hendricks, J. W., Payne, S. C. (2007). Beyond the Big Five: Leader Goal Orientation as a Predictor of Leadership Effectiveness. Human Performance, 20(4), 317-343.

Hooft van, E. A., Noordzij, G. (2009). The effects of goal orientation on job search and reemployment: A field experiment among unemployed job seekers. Journal of Applied Psychology, 94, 1581-1590.

Hulleman, C. S, Schrager, S. M., Bodmann, S. M., Harackiewicz J. M. (2010). A Meta- -Analytic Review of Achievement Goal Measures: Different Labels for the Same Constructs or Different Constructs With Similar Labels? Psychological Bulletin, 136, 422-449.

Jackson, D. N. (1974). Manual for the Personality Research Form. Port Huron, MI:

Research Psychologists Press.

Kaleńska-Rodzaj, J. (2010). Motywacyjne uwarunkowania sukcesu wykonawczego w muzyce (niepublikowana praca doktorska).

Kanfer, R., Heggestad, E. (1997). Motivational traits and skills: A person-centered approach to work motivation. W: L. L. Cummings, B. M. Staw (red.), Research in Organizational Behavior. Greenwich, CT: JAI Press, 1-57.

Katz-Navon, T. Y., Goldschmidt, C. (2009). Goal orientations in negotiations: The in-fluence of goal orientations on fixed-pie perceptions and bargaining outcomes.

International Journal of Psychology, 44, 60-70.

Klinkosz, W., Sękowski, A. (2006). H. Schulera i M. Prochaski polska wersja Inwentarza Motywacji Osiągnięć – „Leistungsmotivations-inventar” (LMI). Czasopismo Psycho-logiczne, 12(2), 253-265.

Little, B. (1983). Personal Projects Analysis, www.brianrlittle.com (2.06.2011).

Little, B. R. (1989). Personal Projects Analysis: Trivial pursuits, magnificent obsessions and the search for coherence. W: D. M. Buss, N. Cantor (red.), Personality psycho- logy: Recent trends and emerging directions. New York: Springer Verlag, 15-31.

Łukaszewski, W. (2004). Motywacja w najważniejszych systemach teoretycznych.

W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 2. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 427-440.

Łukaszewski, W., Doliński, D. (2004). Mechanizmy leżące u podstaw motywacji.

W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 2. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 441-468.

Mądrzycki, T. (2002). Osobowość jako system tworzący i realizujący plany. Gdańsk:

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

McClelland, D. C. (1967). The Achieving Society. New York: Free Press.

McClelland, D., Atkinson, J., Clark, J., Lowell, E. (1953). The achievement motive. New York: Appleton-Century-Crofts.

McClelland, D. C., Boyatzis, P. E. (1982). The leadership motive pattern and long-term success in management. Journal of Applied Psychology, 67, 737-743.

McClelland, D. C, Koestner, R., Weinberger, J. (1989). How do self attributed and implicit motives differ? Psychological Review, 96, 690-702.

Miksza, P. (2011). Relationships among Achievement Goal Motivation, Impulsivity, and the Music Practice of Collegiate Brass and Woodwind Players. Psychology of Music, 39, 50-67.

Nicholls, J. G. (1984). Achievement Motivation: Conceptions of Ability, Subjective Experience, Task Choice, and Performance. Psychological Review, 91, 328-346.

Noar, S. M., Anderman, E. M., Zimmerman, R. S., Cupp, P. K. (2004). Fostering Achieve-ment Motivation in Health Education: Are We Applying Relevant Theory to School- -Based HIV Prevention Programs? Journal of Psychology & Human Sexuality, 16(4), 59-76.

Pekrun, R., Elliot, A. J., Maier, M. A. (2006). Achievement Goals and Discrete Achieve-ment Emotions: A Theoretical Model and Prospective Test. Journal of Educational Psychology, 98, 583-597.

Phillips, J. M., Gully, S. M. (1997). Role of goal orientation, ability, need for achieve-ment, and locus of control in the self-efficacy and goal setting process. Journal of Applied Psychology, 82, 792-802.

Porter, C. O., Webb, J. W., Gogus, C. I. (2010). When goal orientations collide: Effects of learning and performance orientation on team adaptability in response to workload imbalance. Journal of Applied Psychology, 95(5), 935-943.

Senko, C., Harackiewicz, J. M. (2005). Regulation of Achievement Goals: The Role of Competence Feedback. Journal of Educational Psychology, 97, 320-336.

Sideridis, G. D. (2005). Goal Orientation, Academic Achievement, and Depression:

Evidence in Favor of a Revised Goal Theory Framework. Journal of Educational Psychology, 97(3), 366-375.

Silver, L. S., Dwyer, S., Alford, B. (2006). Learning and Performance Goal Orientation of Salespeople Revisited: The Role of Performance-Approach and Performance- -Avoidance Orientations. Journal of Personal Selling & Sales Management, 26(1), 27-38.

Skaalvik, E. M. (1997). Self-Enhancing and Self-Defeating Ego Orientation: Relations With Task and Avoidance Orientation, Achievement, Self-Perceptions, and Anxiety.

Journal of Educational Psychology, 79, 71-81.

Smith, Ch. P., Atkinson, J. W., McClelland D. C., J. Veroff (red.) (1992). Motivation and personality: Handbook of thematic content analysis. New York: Cambridge University Press.

Sokolowski, K., Schmalt, H.-D., Langens, T. A., Puca, R. M. (2000). Assessing Achieve-ment, Affiliation, and Power Motives All at Once: The Multi-Motive Grid (MMG).

Journal of Personality Assessment, 74, 126-145.

Spangler, W. D. (1992). Validity of Questionnaire and TAT Measures of Need for Achieve-ment: Two Meta-Analyses. Psychological Bulletin, 112, 140-154.

Spence, J. T., Helmreich, R. L. (1983). Achievement related motives and behavior.

W: J. T. Spence (red.), Achievement and Achievement Motives: Psychological and Sociological Approaches. San Francisco: W. H. Freeman, 9-74.

Thomassen, T. O., Halvari, H. (2007). A hierarchical model of approach achievement motivation and effort regulation during a 90-min. soccer match. Perceptual and Motor Skills, 105(2), 609-635.

Tod, D., Hodge, K. (2001). Moral Reasoning and Achievement Motivation in Sport:

A Qualitative Inquiry. Journal of Sport Behavior, 24, 307-327.

Tokarz, A., Trzebińska, M. (2011). Struktura i korelaty motywacji mocy u studentów i u menedżerów. W: A. Strzałecki, A. Lizurej (red.), Innowacyjna przedsiębiorczość.

Teorie. Badania. Zastosowania praktyczne. Perspektywa psychologiczna. Warszawa:

SWPS Academica, 225-244.

Tokarz, A., Trzebińska, M., Piechota, A. (2011). Motywacje działań transgresyjnych.

W: M. Straś-Romanowska, A. Keplinger, B. Bartosz (red.), Transgresje – innowacje – twórczość. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 29-44.

Trash, T. M., Elliot, A. J. (2001). Delimiting and integrating achievement motive and goal constructs. W: A. Efklides, J. Kuhl, R. M. Sorrentino (red.), Trends and Prospects in Motivation Research. Netherlands: Kluwer Academic Publishers, 3-21.

Trzebińska, M. (2008). Specyfika motywu mocy a wartości zawodowe u kadry kierow-niczej (niepublikowana praca magisterska).

VandeWalle, D. (1997). Development and validation of a work domain goal orientation instrument. Educational and Psychological Measurement, 57, 995-1015.

VandeWalle, D., Cron, W., Slocum, J. (2001). The role of goal orientation following performance feedback. Journal of Applied Psychology, 86, 629-640.

Weeda-Mannak, W. L., Drop, M. J., Smits, F., Strijbosch, L. W., Bremer, J. (1983). To-ward An Early Recognition Of Anorexia Nervosa. International Journal of Eating Disorders, 2, 27-37.

Widerszal-Bazyl, M. (1978). Kwestionariusz do mierzenia motywu osiągnięć. Przegląd Psychologiczny, 21(2), 363-366.

Witkowski T., Stiensmeier-Pelster, J., Kulbat, J., Paszkiewicz, K. (1997). Pomiar orientacji motywacyjnej: polska wersja Motivational Orientation Scales (MOS-P). Przegląd Psychologiczny, 40, 199-211.

Yeo, G. B., Sorbello, T., Koy, A., Smillie, L. D. (2008). Goal orientation profiles and task performance growth trajectories. Motivation & Emotion, 32(4), 296-309.

Summary

Current trends in research on achievement motivation

Results of research on achievement motivation suggest that it is a complex, mul-tifaceted construct. Achievement motivation was measured mostly by projective methods (based on TAT) or by questionnaires, whereas Elliot and Dweck (2005) and Trash and Elliot (2001) call for a comprehensive analysis of achievement motivation, which should explain how human behavior is activated and directed. The use of one technique makes data obtained piecemeal, which is not a sufficient basis for further inference and for describing achievement motivation in terms of a process. The aim of this paper is to present research methods, examples of three approaches: dynamic, cognitive and conative psychology: Multi-Motive Grid (Sokolowski, Schmalt, Langens and Puca, 2000) that combines features of TAT and a questionnaire; Skala Orientacji Zadaniowej (Trzebińska, 2008) – quantitative method derived from current research on goal orientations and Personal Concerns Inventory (Cox and Klinger, 2004) – the qualitative method of diagnosing individual objectives.

Słowa kluczowe: motywacja osiągnięć, orientacje na cele, Skala Orientacji Zadaniowej, konatywna psychologia osobowości

Key words: achievement motivation, goal orientations, Goal Orientation Scale, cona-tive psychology

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Psychologii