Systemy kodowania

Dla jasności przekazu oraz ułatwienia porównywania wymiarów kodowania zachowań opiekuńczych zostały one umieszczone w tabeli 1.

cd. tab. 1

„Ujawnienie osobistego problemu” (Collins i Feeney, 2000)

– responsywność – rozumiana jako uważność/słuchanie partnera, komunikowanie partne-rowi zrozumienia (poprzez klasyfikowanie problemu, przeformułowanie problemu, okazywa-nie empatii) oraz stopień zaangażowania w interakcję z partnerem (wysiłek wspierania);

– wsparcie emocjonalne (pocieszanie) – zakłada próby bezpośredniego radzenia sobie z emocjonalnymi aspektami stresującej sytuacji w postaci dodawania otuchy, uspokajania oraz empatyzowania z partnerem;

– wsparcie instrumentalne – polega na podejmowaniu problemu i oferowaniu instrumen-talnej pomocy;

– brak wsparcia – stanowi sumę zachowań lekceważących, polegających na umniejszaniu ważności problemu lub unikaniu problemu poprzez zmianę tematu, podejmowanie za-chowań ucieczkowych; dla tych ostatnich charakterystyczne jest unikanie emocjonalnych aspektów stresującej sytuacji poprzez nieuważne uczestniczenie w dyskusji, ignorowanie oznak dystresu przejawianych przez partnera, obwinianie partnera za jego problem lub krytykowanie jego uczuć oraz zachowań.

Dla potrzeb analiz skonstruowano globalny wskaźnik jakości zachowań opiekuńczych, su-mując wszystkie pozytywne zachowania wspierające (WE, WI, R), a następnie odejsu-mując od uzyskanej sumy zachowania świadczące o braku wsparcia.

„Próba rozwiązania problemu” (Crowell, Pan, Gao, Treboux i Waters, 1998;

Crowell, Treboux, Gao, Fyffe i Pan, 2002)

– stopień zainteresowania stanem partnera lub „promowanie eksploracji” (odpowiednik dostępności) – wyraża się w zdolności do uważnego słuchania oraz w zachęcaniu partnera do wyrażania uczuć i dzielenia się myślami; ponadto oznacza akceptację i poszanowanie potrzeb partnera (zwłaszcza potrzeby autonomii);

– zdolność do rozpoznania, że partner przeżywa jakiś rodzaj dystresu (odpowiednik wrażliwości) – zakłada umiejętność rozpoznania werbalnych i niewerbalnych sygnałów zaniepokojenia u partnera;

– interpretacja spostrzeżonego dystresu – optymalne funkcjonowanie w zakresie tej kom-petencji oznacza adekwatność interpretacji i zdolność do skupienia się na najważniejszych z uwagi na potrzeby partnera elementach sytuacji;

– stopień responsywności na dystres – implikuje motywację do udzielenia partnerowi pomocy; wielkość wkładanego wysiłku oraz efektywność podejmowanych prób reagowania (odzwierciedlonych w zachowaniu, emocjonalnym ustosunkowaniu się do partnera etc.^*);

motywację do współdziałania w celu rozwiązania konfliktu, zamiast kontrolowania, instru-owania partnera lub wymuszania na nim rozwiązań (odpowiednik współdziałania).

„Osobiste cele i plany” (Feeney, 2004)

– wrażliwość i responsywność – oznacza aktywne podejmowanie prób wspierania partnera, uważne słuchanie, poszanowanie celów wyznaczonych sobie przez partnera i wspieranie jego autonomii w ich realizacji; zachęcanie do urzeczywistniania celów, otwartość na dyskusję dotyczącą celów, udzielanie wsparcia instrumentalnego (w postaci pomagania w rozwiązywaniu problemów utrudniających realizację celów lub pomocy w planowaniu sposobu osiągnięcia celów), udzielanie wsparcia emocjonalnego (poprzez zachęcanie do ujawniania uczuć, empatyczność etc.), brak unikania (w formie zmiany tematu, fizycznego wycofania się z sytuacji etc.);

– stosunek emocjonalny do partnera – wysoki wynik wskazuje na przebieg interakcji w przy-jaznej, miłej atmosferze (przewaga afektu pozytywnego); niski wynik świadczy o obecności

* Ten element można uznać za odpowiednik akceptacji w rozumieniu Ainsworth.

Źródło: opracowanie własne.

cd. tab. 1 wrogości, krytykowania, okazywania poirytowania w trakcie rozmowy (przewaga afektu negatywnego);

– intruzywność/kontrola – jeśli partner otwarcie lub w sposób pośredni utrudnia eksplo-rację poprzez włączanie swoich interesów do celów partnera, co zakłada ich modyfikację lub konieczność ich porzucenia, można mówić o wsparciu cechującym się intruzywnością;

natomiast jeśli partner jest dyrektywny i narzucający się w swoich usiłowaniach wspierania partnera, np. poprzez instruowanie, co powinien zrobić, by osiągnąć swe cele, można mówić o wsparciu o typie kontrolującym;

– komunikowanie o przyszłej dostępności – polega na komunikowaniu partnerowi, że jest się w pogotowiu, na wypadek gdyby doświadczał jakichkolwiek trudności podczas dążenia do wyznaczonych sobie celów;

– zachowania umniejszające – manifestowane przez pomniejszanie ważności i znaczenia celów partnera;

– zachowania wyolbrzymiające – manifestowane przez przejaskrawianie potencjalnych problemów dotyczących realizowanych celów;

– poszukiwanie bliskości – polega na fizycznym okazywaniu partnerowi czułości.

„Nierozwiązany problem” (Simpson, Winterheld, Rholes i Oriña, 2007)

– wsparcie instrumentalne – dawanie konkretnych rad lub sugestii co do sposobu rozwią-zania problemu i/lub przedstawianie i rozmawianie o problemie w racjonalny, rzeczowy sposób;

– wsparcie emocjonalne – zachęcanie partnera do tego, by mówił o swoich emocjach i od- czuciach dotyczących problemu, bycie opiekuńczym i uspokajającym, ekspresja poczucia bliskości emocjonalnej i intymności;

– wsparcie fizyczne – przechylanie się w kierunku partnera i próba nawiązania z nim kontaktu fizycznego.

„Puzzle” (Feeney i Thrush, 2010)

– dostępność – uwzględnia dwa aspekty zachowania: (a) uważność zawiera się w stopniu skupienia uwagi na partnerze oraz we wrażliwości i sposobie reagowania na prośby partnera o pomoc; (b) unikanie/ignorowanie/ucieczka (kodowane odwrotnie) ujawniają się np. po-przez ignorowanie starań partnera, który pragnie zaangażować osobę w swoją aktywność;

minimalizowanie lub lekceważenie znaczenia jakie przypisuje on swojemu sukcesowi;

ignorowanie emocjonalnych lub instrumentalnych oznak poszukiwania wsparcia prezen-towanych przez partnera; opuszczenie pokoju i/lub nakłanianie partnera do niewyrażania emocji lub obaw związanych z wykonaniem zadania;

– zakłócanie – reprezentowane jest przez następujące specyficzne zachowania: (a) intru-zywność, czyli stopień, w jakim partner nieproszony próbował udzielić pomocy w postaci wykonania zadania wspólnie z partnerem, za partnera lub w postaci udzielania porad bądź sugerowania, jak zadanie powinno być wykonane; (b) kontrolę, którą cechuje dyrektywność i postawa dominacji wobec partnera eksplorującego;

– zachęcanie – z jednej strony oznacza zachowania polegające na aktywnym zachęcaniu partnera do eksploracji podczas podejmowanej aktywności w formie udzielania pochwał za sukcesy, komplementowania wkładanego wysiłku, dopingowania i podtrzymywania na duchu; z drugiej – ujawnia się w postaci wiary w umiejętności partnera i możliwość odnie-sienia przez niego sukcesu.

Zakończenie

Poszczególni autorzy akcentują różne zdolności wchodzące w skład zestawu (kompetencji) wrażliwie wspierającej figury przywiązania. Powołując się raz jeszcze na genezę i pierwotne rozumienie koncepcji „bezpiecznej bazy eksplo-racji”, można powiedzieć, że część wyróżnionych podejść skupia się bardziej lub wyłącznie na komponencie BP. Inne z kolei są zorientowane na poszukiwanie wymiarów funkcjonowania kluczowych dla funkcji BB.

Przytoczone opisy procedur badawczych oraz systemów kodowania za-chowań kreślą niespójny i niekiedy niejasny obraz w zakresie doboru poszcze-gólnych skal do systemów kodowania odnoszących się do oceny zachowań opiekuńczych.

Zainspirowani pracami Ainsworth badacze próbują ekstrapolować wymia-ry składające się na „wrażliwość macierzyńską” wprost na relację partnerów romantycznych. Ta niezwykle ciekawa i wnikliwa analiza rodzicielskich kom-petencji wymaga jednak modyfikacji uwzględniających specyfikę bliskich związków nawiązywanych w dorosłości. Niestety autorzy z reguły nie podają informacji o procesie wyodrębniania specyficznych wskaźników w obrębie danego wymiaru i ograniczają się do stwierdzenia, że jest on analogiczny do tego zapożyczonego od Ainsworth.

W pozostałych przypadkach, kiedy dobór wymiarów bazuje dodatkowo na koncepcjach innych niż teoria przywiązania, powstaje pytanie o teoretyczne przesłanki takich decyzji. Ponadto tendencja do kierowania się podejmowaną problematyką badawczą w procesie konstruowania narzędzia prowadzi do wie-lu autorskich pomysłów. Takie „specyficzne” narzędzia nie dają się zastosować do szerszego spektrum zagadnień, a przecież w procesie wielokrotnego użytku dochodzi do sprawdzenia i udoskonalenia ich parametrów psychometrycznych (w tym ich trafności teoretycznej).

W niektórych przypadkach przedstawione metody powstały w celu diagnozy behawioralnego aspektu przywiązania, który ujawnia się w strategii korzystania z BP oraz BB (np. Crowell i in., 2002). Mając na uwadze komplementarność zachowań przywiązaniowych i zachowań opiekuńczych, dokonywano pomiaru zachowań figury przywiązania, postrzegając je tylko jako potencjalne źródło wyjaśniające zachowania poszukiwania wsparcia i opieki drugiej osoby. Dobór kategorii opisujących zachowania opiekuńcze zależy wówczas od przyjętego systemu klasyfikacji stylów przywiązania i sposobu ich zoperacjonalizowania.

Dokonując przeglądu metod, napotykamy kolejny ważny problem dotyczący wyboru bodźców wyzwalających – sytuacji/zadania, przed jakim zostaje po-stawiona romantyczna para. Analiza zachowań opiekuńczych obserwowalnych podczas interakcji pary zakłada sprowokowanie sytuacji, w której u jednej

z osób zostanie uruchomiony behawioralny system przywiązania i eksploracji (jeśli dążymy do pomiaru „bezpiecznej bazy”). Sprecyzowanie, który rodzaj wsparcia leży w centrum naszego zainteresowania, zdeterminuje rodzaj sytua-cji. Jeśli interesuje nas wyłącznie BP, powinniśmy dążyć do stworzenia sytuacji, która potencjalnie wzbudza dystres jednego z partnerów. Jeśli interesuje nas BB (w rozumieniu Ainsworth), sytuacja powinna pozwolić na zaktualizowanie dynamiki (a dokładniej: ustalania się równowagi) zachowań przywiązaniowo- -eksploracyjnych.

Bez względu na to, który aspekt zachowań opiekuńczych podlega pomia-rowi, najważniejszą kwestią jest jego precyzyjne zdefiniowanie oraz ustalenie wskaźników behawioralnych na podstawie teorii i dostępnych danych empirycz-nych. Koncepcję BB uznaje się za centralny aspekt teorii przywiązania (Waters i Cummings, 2000). Jest ona punktem odniesienia, swego rodzaju „złotym standardem”, według którego walidowane są inne metody pomiaru przywią-zania (Ainsworth i in., 1978; Waters, Kondo-Ikemura, Posada i Richters, 1991, za: Waters i Cummings, 2000). Wydaje się, że na gruncie badań poruszających tematykę zachowań opiekuńczych w związku romantycznym fenomen BB na-leży uznać za równie istotny. Operacjonalizacja tego fenomenu w odniesieniu do partnerów związku miłosnego pozostaje procesem otwartym.

Literatura

Ainsworth, M. (1991). Attachments and other affectional bonds cross the life cycle.

W: C. M. Parkes, J. Stevenson-Hinde, P. Marris (red.), Attachment cross the life cycle. London-New York: Routledge, 33-51.

Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E., Wall, S. (1978). Patterns of attachment:

A psychological study of the Strange Situation. Hilsdale – New York: Lawrence Erlbaum Associates.

Bowlby, J. (1969/1982). Attachment and loss. Vol. 1: Attachment. London: Penguin Books.

Bowlby, J. (1973/1985). Attachment and loss. Vol. 2: Separation. Anxiety and anger.

London: Penguin Books.

Bowlby, J. (1979). The making and breaking of affectional bonds. London: Tavistock Publications.

Bowlby, J. (1980/1991). Attachment and loss. Vol. 3: Loss. Sadness and depression.

London: Penguin Books.

Bowlby, J. (1988). A secure base. New York: Basic Books.

Carnelley, K., Pietromonaco, P., Jaffe, K. (1996). Attachment, caregiving, and relation-ship functioning in couples: Effects of self and partner. Personal Relationrelation-ships, 3, 257-278.

Collins, N. L., Feeney, B. C. (2000). A safe haven: An attachment theory perspective on support seeking and caregiving in intimate relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 78(6), 1053-1073.

Collins, N. L., Feeney, B. C. (2004). Working models of attachment shape perceptions of social support: Evidence from experimental and observational studies. Journal of Personality and Social Psychology, 87(3), 363-383.

Collins, N. L., Guichard, A., Ford, M. B., Feeney, B. C. (2006). Responding to need in intimate relationships: Normative processes and individual differences. W: M. Mi-kulincer, G. S. Goodman (red.), Dynamics of romantic love. Attachment, caregiving, and sex. New York – London: The Guilford Press, 149-189.

Collins, N. L., Read, S. J. ( 1994). Representations of attachment: the structure and function of working models. W. K. Bartholomew, D. Perlman (red.), Advances in Personal Relationships, 5: Attachment Process in Adulthood. London: Jessica Kingsley Publishers, 53-90.

Crowell, J. A., Pan, H., Gao, Y., Treboux, D., Waters, E. (1998). Scales for scoring adults’ secure base use and support from couple problem-solving interactions, http://www.psychology.sunysb.edu/attachment/measures/content/SBSS_manu-al_v2_1998.pdf (25.03.2010).

Crowell, J. A., Treboux, D. (1995). A review of adult attachment measure: implications for theory and research. Social Development, 4, 294-327.

Crowell, J. A. Treboux, D., Gao, Y., Fyffe, C., Pan, H. (2002). Assessing secure base be-havior in adulthood: Development of a measure, links to adult attachment repre-sentations, and relations to couple’s communication and reports of relationships.

Developmental Psychology, 38(5), 679-693.

Davila, J., Kashy, D. A. (2009). Secure base processes in couples: Daily associations between support experiences and attachment security. Journal of Family Psychol-ogy, 23(1), 76-88.

Feeney, B. C. (2004). A Secure Base: Responsive Support of Goal Strivings and Explora-tion in Adult Intimate RelaExplora-tionships. Journal of Personality and Social Psychology, 87(5), 631-648.

Feeney, B. C., Collins, N. (2004). Interpersonal safe haven and secure base caregiving processes in adulthood. W: W. S. Rholes, J. A. Simpson (red.), Adult attachment.

Theory, research, and clinical implications. New York – London: The Guilford Press, 300-338.

Feeney, B. C., Thrush, R. L. (2010). Relationship influences on exploration in adulthood:

The characteristic and function of a secure base. Journal of Personality and Social Psychology, 98(1), 57-76.

Fraley, R. C., Shaver, P. R. (1998). Airport separation: A naturalistic study od adult attachment dynamics in separating couples. Journal of Personality and Social Psychology, 75(5), 1198-1212.

George, C., Solomon, J. (1999/2008). The caregiving system: A behavioral systems approach to parenting. W: J. Cassidy, P. R. Shaver (red.), Handbook of attachment.

Theory, research and clinical applications. New York – London: The Guilford Press, 833-857.

Kunce, L., Shaver, P. (1994). An attachment-theoretical approach to caregiving in ro-mantic relationships. W: K. Bartholomew, D. Perlman (red.), Advances in Personal Relationships, 5. London: Jessica Kingsley Publishers, 205-237.

Pielage, S. B. (2006). Adult attachment and psychosocial functioning, http://disserta-tions.ub.rug.nl/FILES/faculties/ppsw/2006/s.b.pielage/thesis.pdf (25.03.2010).

Reizer, A., Mikulincer, M. (2007). Assessing individual differences in working mod-els of caregiving: The construction and validation of the mental representation o caregiving scale. Journal of Individual Differences, 28(4), 227-239.

Simpson, J. A., Rholes, W. S., Nelligan, J. S. (1992). Support seeking and support giv-ing within couples in an anxiety-provokgiv-ing situation: The role of attachment style.

Journal of Personality and Social Psychology, 62(3), 434-446.

Simpson, J. A., Winterheld, H. A., Rholes, W. S., Oriña, M. M. (2007). Working models of attachment and reactions to different forms of caregiving from romantic partner.

Journal of Personality and Social Psychology, 93(3), 466-477.

Sibley, C. G., Overall, N. C. (2007). Modeling the hierarchical structure of attachment representations: A test of domain differentiation. Personality and Individual Dif-ferences, 44(1), 238-249.

Stawicka, M. (2008). Autodestruktywność dziecięca w świetle teorii przywiązania.

Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

VanIjzendoorn, M. H., Sagi, A., Lambermon, M. W. E. (1992). The multiple caregivers paradox: Some Dutch and Israeli data. New Directions for Child Development, 57, 5-25.

Waters, E., Cummings, E. M. (2000). A secure base from which to explore close rela-tionships. Child Development, 71(1), 164-172.

Summary

Behavioral observation of “secure haven”

and “secure exploration base” phenomenons as an example of measuring caregiving behaviors in romantic relationship

Caregiving behaviors between romantic partners have become an increasingly un-dertaken topic by theorists and researchers over the past decades. Inspired by the theory of social attachment in infancy, they make attempts to transfer knowledge about supportgiving and caregiving behaviors of the child’s caregivers to the field of inquiry about the nature of support processes in adults’ romantic relationships. The growth of knowledge in this area necessitates the need to construct tools that would diagnose the individual differences in these competencies. The purpose of this text is to present some methods of assessing aforementioned caregiving behaviors, with particular emphasis on ways of conceptualizating and operationalizating.

Słowa kluczowe: zachowania opiekuńcze, związek romantyczny, bezpieczna baza, bezpieczna przystań

Key words: caregiving behavior, romantic relationship, secure base, secure haven