Wybrane metody

Wszystkie omówione poniżej metody behawioralnej obserwacji BP i BB można analizować według kilku punktów: wyjściowe założenia, rodzaj zastosowanych bodźców wyzwalających, system kodowania zachowań.

Metody te są podobne pod dwoma względami. Zakładają, że procedurze badawczej zostaną poddani oboje partnerzy, a ich interakcja (zwykle trwająca ok. 10 minut) będzie utrwalona na taśmie wideo. Zachowania są oceniane przez niezależnych obserwatorów.

4.1. „Stresujący eksperyment”

(Simpson, Rholes i Nelligan, 1992)³

Choć autorzy nie posługują się terminami BP i BB wprost, to ich badania, mające na celu pomiar zjawiska wsparcia w związku romantycznym w duchu teorii przywiązania, w gruncie rzeczy tego właśnie dotyczą.

Wychodząc od założenia o aktywowaniu behawioralnego systemu przywią-zania przez stan lęku, stworzono warunki, w których u jednego z partnerów eksperymentalnie zaindukowano lęk. Wzbudzenie lęku polegało na podaniu do wiadomości osób badanych (do tej roli wybrano kobiety) informacji o tym, że za chwilę wezmą udział w eksperymencie, który u większości ludzi powo-duje dość wysoki lęk i stres. Osobom tym pokazano również ciemny pokój przypominający izolatkę, w którym znajdował się sprzęt do pomiaru psycho-fizjologicznych parametrów stresu. W tym pomieszczeniu rzekomo miało się odbyć badanie. Następnie pozostawiano osobę badaną w poczekalni, gdzie przebywała ok. 5 minut w towarzystwie partnera, oczekując na eksperyment.

Mężczyźni nie zostali poinformowani o naturze sytuacji badawczej, w której miały uczestniczyć ich partnerki. Spontaniczna interakcja partnerów podczas tego epizodu była nagrywana z ukrycia. Po upływie 5 minut eksperymentator wracał do osób badanych, informując je, że z powodu awarii sprzętu ekspery-ment nie zostanie przeprowadzony⁴.

Niezależni sędziowie dokonali oceny interakcji partnerów, wykorzystując listę przymiotników stworzoną przez autorów badania na podstawie teorii przywiązania (Bowlby, 1973/1985; Ainsworth i in. 1978). Oceniali również treść dialogu oraz zachowanie partnerów.

 By ułatwić rozróżnianie metod, każdej z nich została przypisana nazwa ilustrująca charakter sytuacji, w jakiej znalazły się osoby badane.

 Pod koniec procedury badawczej osoby badane dowiadywały się o manipulacji ekspe-rymentalnej. Wyjaśniono im również powody tej manipulacji oraz dano możliwość wyboru między udostępnieniem nagrań w celach naukowych lub ich skasowaniem.

4.2. „Ujawnianie osobistego problemu”

(Collins i Feeney, 2000)

Podstawę stworzenia procedury badawczej stanowi paradygmat laboratoryjny autorstwa Cutron i Suhr (1992, za: Collins i Feeney, 2000). Partnerzy mają za zadanie przeprowadzić krótką rozmowę (maks. 10-minutową) na temat ujaw-nionego przez jedną ze stron aktualnego problemu, który uznaje ona za ważny i trudny dla niej, z zastrzeżeniem, by nie dotyczył on obszarów konfliktowych dla związku. Autorzy podkreślają, że jest to stresor typowy dla codziennych interakcji w romantycznej relacji. Nagrania video są następnie kodowane pod kątem dwóch grup zachowań: poszukiwania wsparcia w przypadku osoby, która zaprezentowała problem oraz dostarczania opieki przez jej partnera.

System kodowania stanowi zmodyfikowaną wersję schematu kodowania opracowanego przez Barbee i Cunningham (1995, za: Collins i Feeney, 2000;

por. Collins i Feeney, 2004⁵).

4.3. „Próba rozwiązania problemu”

(Crowell, Pan, Gao, Treboux i Waters, 1998;

Crowell, Treboux, Gao, Fyffe i Pan, 2002)

Metoda ta wywodzi się bezpośrednio z tradycji badania przywiązania w nie-mowlęctwie. Przebieg interakcji pomiędzy dorosłymi partnerami będącymi w związku romantycznym autorzy uznają za analogiczny do interakcji, jakie mają miejsce pomiędzy dzieckiem a opiekunem podczas procedury Nieznanej Sytuacji.

Pod nazwą metody System Kodowania Zachowań Bezpiecznej Bazy autorzy rozumieją system kodowania zachowań poszukiwania i korzystania ze wsparcia figury przywiązania. Metoda ta została zaprojektowana do pomiaru behawio-ralnego wymiaru systemu przywiązania w dorosłości.

Wykorzystując zebrane wcześniej od pary informacje, badacze wyselekcjo-nowali dla każdej z nich temat, który oboje określili jako źródło najczęstszych konfliktów między nimi. Poproszono ich o rozmowę o tym problemie i próbę rozwiązania go w ciągu 15-minutowej sesji. Należy więc uznać, że sytuacja, w jakiej znalazły się osoby badane, sprzyja aktywacji systemu przywiązania. Co ciekawe, tak zaaranżowana sytuacja daje sposobność do wchodzenia w rolę

 Podobny system kodowania Collins i Feeney (2004) zastosowali w innym badaniu, gdzie procedura wzbudzania systemu przywiązania i zachowań opiekuńczych u dwojga partnerów polegała na poinformowaniu jednego z nich o konieczności wygłoszenia publicznej mowy przed grupą studentów. Po otrzymaniu tej informacji para zostawała na ok. 5 minut sama, a jej spontaniczna interakcja była nagrywana na wideo. W systemie kodowania zawarto dwie dodatkowe kategorie oceny zachowań partnera wspierającego: poszukiwanie bliskości fizycznej i emocjonalny stosunek do partnera.

figury przywiązania lub osoby poszukującej wsparcia wymiennie, w zależności od tego, kto sygnalizuje potrzebę wsparcia.

Konstruując system oceny zachowań dorosłego w roli wspierającego, au-torzy wzorowali się na opisie sposobu reagowania przez matkę w interakcji z dzieckiem, opracowanym przez Ainsworth i współpracowników (1978).

Kompetencje figury przywiązania określiła ona mianem „wrażliwości macie-rzyńskiej” oraz wyróżniła cztery jej wymiary: wrażliwość (vs. brak wrażliwości), dostępność (vs. ignorowanie), współdziałanie (vs. ingerowanie) oraz akceptacja (vs. odrzucenie)⁶. Pełniący funkcję „bezpiecznej bazy” opiekun wspiera zarów-no próby oddalenia się dziecka w celu poznawania otoczenia, jak i dążenia do ustanowienia bliskości z nim, jest świadomy obecności potencjalnych zagrożeń, rejestruje sygnały dystresu, adekwatnie je interpretuje i odpowiada zgodnie z interpretacją, doprowadzając tym samym do uspokojenia dziecka, co pozwala mu rozpocząć lub dokończyć eksplorację.

Według autorów, zachowania dorosłego wrażliwego na potrzeby partnera można rozpisać analogicznie na czterech skalach oceniających jakość jego odpowiedzi na sygnalizowany dystres⁷.

Po zsumowaniu czterech ocen cząstkowych otrzymujemy pojedynczy wynik, który interpretujemy zgodnie z 7-punktową skalą. Na przykład bardzo wysoki wynik oznacza dużą wrażliwość i responsywność na dystres okazywany przez partnera. Figura przywiązania przejawia zainteresowanie tym, co przeżywa partner, stara się zrozumieć i odpowiedzieć wspierająco na jego potrzeby. Nawet jeśli partnerzy wyraźnie nie zgadzają się ze sobą podczas dyskusji, utrzymany zostaje pozytywny klimat emocjonalny oraz wzajemny szacunek. Najniższy wynik wiąże się z brakiem uważności i responsywności. Zamiast tego partner ignoruje bliską osobę, a nawet przejawia wobec niej zachowania agresywne.

Procedura badania zakłada, że partnerzy sami ustalają temat do dyskusji.

Ewaluacji podlega to, czy omawiany konflikt dotyczy przywiązania, a więc czy angażuje system przywiązania. Kwestie takie z reguły odwołują się do obaw o związek (np. rozłąka, zazdrość), o fizyczny lub psychologiczny dobrostan jed-nostki (np. choroba, śmierć bliskiego członka rodziny) lub jej partnera.

4.4. „Osobiste cele i plany” (Feeney, 2004)

Podczas sesji laboratoryjnej para prowadzi rozmowę na temat listy osobistych, nierealizowanych jeszcze celów autorstwa jednego z partnerów, uważanego w badaniu za osobę otrzymującą wsparcie. Drugiemu z partnerów przypisuje się automatycznie rolę osoby potencjalnie udzielającej wsparcia.

 Szczegółowy opis tych wymiarów w polskiej literaturze psychologicznej: Stawicka, 2008.

 Choć autorzy powołują się na pracę Ainsworth, przytoczony sposób zdefiniowania wy-miarów skali udzielania wsparcia nie jest do końca jasny.

Jak podaje Feeney (2004), inspiracjami dla sformułowania kryteriów oce-ny zachowań „bezpiecznej bazy” były: teoria przywiązania, model „okrąg bezpieczeństwa” będący podstawą interwencji dotyczących przywiązania w przypadku diady rodzic – dziecko w wieku przedszkolnym (Marvin, Cooper, Hoffman i Powell, 2002, za: Feeney, 2004), prace empiryczne innych autorów (Collins i Feeney, 2000; Feeney i Collins, 2001; Hazan i Shaver, 1990, za: Feeney, 2004) oraz wybrane teorie dostarczające danych na temat wsparcia społecz-nego, wsparcia w relacjach interpersonalnych (Barbee, 1990; Cutrona, 1996;

Reis i Shaver, 1988, za: Feeney, 2004).

4.5. „Nierozwiązany problem”

(Simpson, Winterheld, Rholes i Oriña, 2007)

Osoby badane poinstruowano, by przeprowadziły prywatną rozmowę na temat poważnego lub błahego, dotychczas nierozwiązanego problemu dotyczącego ich związku.

Autorzy wykorzystali model opiekuńczości wskazujący na trzy rodzaje wsparcia: emocjonalne, instrumentalne i fizyczne, stanowiący kontynuację prac autorstwa Cohen i Wills (1985, za: Simpson i in., 2007) oraz Cutrona (1990, za:

Simpson i in., 2007).

4.6. „Puzzle” (Feeney i Thrush, 2010)

Wyjściowe założenie brzmi: indywidualny sposób funkcjonowania jednost-ki w roli BB determinuje jakość zachowań eksploracyjnych i ich rezultaty u partnera. Laboratoryjnym sposobem uchwycenia tej zależności jest obser-wacja partnerów w sytuacji podejmowania aktywności eksploracyjnej przez jednego z nich. Zadanie polegające na ułożeniu puzzli⁸, z którymi osoba nigdy wcześniej nie miała do czynienia, uznaje się za nowe i stanowiące wyzwanie, pozwalające uznać je za uruchamiające behawioralny system eksploracji⁹. Choć oboje partnerzy pozostają w jednym pokoju, osoba układająca puzzle powinna wykonać zadanie samodzielnie. Sytuacja jest zaaranżowana tak, aby pozwolić drugiemu partnerowi na podjęcie zachowań BB. W tym celu otrzy-muje on krótki kwestionariusz, po wypełnieniu którego może przyglądać się i komentować aktywność partnera.

Zachowania BB podlegają ocenie na trzech wymiarach: dostępność, zakłóca-nie, zachęcanie. Autorzy powołują się na ustalenia Bowlby’ego (1988) na temat

 Puzzle stanowią cegiełki tworzące figury, które należy zorganizować według wzorów znaj- dujących się na kartkach.

 Aby mieć pewność, że nie zostanie aktywowany BSP, minimalizuje się lęk przed oceną poprzez poinformowanie osoby o tym, że rezultat jej aktywności (to, czy puzzle zostaną ułożone, czy nie) nie ma znaczenia, a badacze są zainteresowani głównie jej wrażeniami z „zabawy”. Osoba ma również wgląd w prawidłowe rozwiązania układanek, na wypadek gdyby miała trudności.

Tab. 1. Porównanie systemów kodowania zachowań opiekuńczych w wybranych metodach

„Stresujący eksperyment”

(Simpson, Rholes i Nelligan, 1992)

– przymiotniki – wynik mężczyzn określa stopień, w jakim partner oferował partnerce wsparcie emocjonalne oraz pocieszenie (przykładowe przymiotniki: emocjonalnie wspie-rający, pocieszający, współczujący, pomocny, skuteczny w uspokajaniu partnerki, uważny i odpowiadający na potrzeby partnerki); z uwagi na cel badania pominięto drugi czynnik wyodrębniony w wyniku analizy czynnikowej – „ciepło/przyjacielskość” (przykładowe przy-miotniki: poświęcający partnerce uwagę, dążący do kontaktu fizycznego, niezdystansowany, dowcipny, przyjazny);

– treść dialogu – (a) czy partnerka wspomniała partnerowi o stresującej procedurze?, (b) jeśli tak, to w jakim stopniu opisała swoje uczucia bycia zaniepokojoną, zdenerwowaną, zmartwioną?, (c) czy kiedy partnerka wspomniała o stresującym eksperymencie, partner zareagował wspierającym komentarzem?, (d) jeśli tak, to do jakiego stopnia komentarz ten okazał się być wspierający?, (e) czy kiedy partnerka wspomniała o stresującym ekspe-rymencie, partner próbował unikać lub ignorować jej komentarze?, (f) do jakiego stopnia unikał lub ignorował te komentarze?, (g) do jakiego stopnia partnerka wydawała się być uspokojona i pocieszona przez komentarze partnera? Pytania te zwracają uwagę na kilka elementów: czy partnerka ujawnia swój dystres, jak reaguje partner oraz jakie są tego rezultaty, jeśli chodzi o redukcję dystresu partnerki;

– wskaźniki behawioralne – skala ta przyjmuje za punkt wyjścia dwie klasy zachowań:

zachowania wskazujące na zbliżanie się lub unikanie kontaktu (pomysł zapożyczony przez autorów od Knapp, 1978, za: Simspon i in., 1992); powołując się na Bowlby’ego (1973/1985), autorzy uznają, że tendencja do utrzymywania bliskiego kontaktu z partnerem w chwilach przeżywania dystresu ilustruje poszukiwanie pocieszenia i komfortu; z kolei tendencja do unikania partnera w tych samych warunkach odzwierciedla opór przed kontaktem; z listy specyficznych zachowań uwzględnionych podczas kodowania wyodrębniono kilka czynni-ków: (a) dotykanie ramion partnera, dotykanie ciała partnera, przytulanie się, (b) dotykanie twarzy partnera, pocałunki, przechylanie się w kierunku partnera, (c) kontakt wzrokowy, obdarzenie uśmiechem, postawa ciała skierowana do partnera, (d) unikanie kontaktu, odsuwanie się od partnera.

sposobu rozumienia pojęcia BB. Bowlby definiuje BB jako: bycie dostępnym, gotowym do udzielenia pomocy, ale tylko wówczas, gdy interwencja jest nie-zbędna. Ujmuje on elementy tej definicji w metaforze oficera dowodzącego bazą wojskową, z której siły militarne wyruszają na ekspedycje i do której mogą powrócić w razie niepowodzenia lub trudności (Bowlby, 1988, s. 11).