Motywacje do wyboru stroju

Przygotowania do badań rozpoczęto od analizy literatury w poszukiwaniu przesłanek do wnioskowania o motywacjach. Preferencje dotyczące wyboru stroju eksponującego brzuch nie były dotąd głębiej analizowane w literatu-rze psychologicznej, choć tematykę stroju podejmowano w różnych nurtach psychologii.

Strój od niepamiętnych czasów miał za zadanie nie tylko chronić ciało człowieka, ale także – a nawet przede wszystkim – upiększać je i zwiększać jego atrakcyjność.

U wielu nago żyjących ludów naturalnych ubranie jest wkładane tylko do pewnych tańców, których głównym celem jest wzbudzanie namiętności u ludzi płci odmiennej (Imieliński, 1989, s. 150).

Jednakże popularność stylu ubierania się eksponującego brzuch kłóci się z założeniem, że ciało zasłonięte podnieca bardziej niż nagie (Imieliński 1989).

Warto więc odpowiedzieć na pytanie: czy rzeczywiście są przesłanki pozwala-jące stwierdzić, że strój odsłaniający brzuch sprawia, że ciało kobiece wydaje się atrakcyjniejsze?

Część psychologicznych teorii atrakcyjności zakładała, że kryteria piękna warunkowane są kulturowo (Buss, 2000). Langois obaliła ten pogląd, przepro-wadzając eksperyment z niemowlętami przypatrującymi się twarzom (Buss, 2000; 2001). Późniejsze badania potwierdziły wnioski Langois, że „we wszyst-kich kulturach powtarzają się te same kanony urody” (Buss, 2001, s. 167), a do cenionych cech należą przede wszystkim te, które świadczą o zdrowiu i płodności. Jedna z nich, WHR (waist-to-hip ratio), czyli stosunek obwodu talii do obwodu bioder, może wiązać się bezpośrednio ze stylem ubierania się odsłaniającym brzuch. Jak wynika z badań, im niższy WHR, tym większa atrak-cyjność kobiety (Dixson, Dixson, Morgan i Anderson, 2007), np. niski WHR jest charakterystyczny dla sylwetki kobiety dojrzałej płciowo i niebędącej w ciąży

(Buss, 2000). Odsłonięty brzuch i spodnie biodrówki (a także szeroki pasek) optycznie zmniejszają obwód talii, a co z tym idzie – WHR, niewykluczone więc, że strój eksponujący brzuch zwiększa atrakcyjność fizyczną dziewczyny, bazując na ewolucyjnie wyselekcjonowanym kryterium dojrzałości płciowej.

Chęć podkreślenia swojej atrakcyjności poprzez strój jako sposób na zain-teresowanie sobą i zdobycie partnera może wynikać z potrzeb biologicznych – zaspokojenia popędu seksualnego. W badaniach brytyjskich obserwuje się

„wyraźny wzrost liczby dzieci, które przed 10. rokiem życia osiągają dojrzałość biologiczną i przejawiają zachowania typowe dla adolescencji, tj. są seksual-nie uświadomione, umawiają się na randki i podejmują pierwsze zachowania seksualne” (Coleman, 2002, za: Trempała, 2006, s. 110). Chęć zaspokojenia popędu jako motywacja do wyboru stroju w świetle tych badań wydaje się być naturalna dla nastoletnich dziewcząt.

Z drugiej jednak strony, w eksponowaniu swojego ciała można dopatrywać się motywów ekshibicjonistycznych.

Niektórzy autorzy podają, że ekshibicjonizm (w sensie obnażania narządów płciowych) w ogóle nie występuje u kobiet. [...] Jeszcze inni autorzy uważają, że ekshibicjonizm wystę-puje o wiele częściej u mężczyzn, natomiast rzadziej u kobiet, u których ma on występować rzadziej w formie klinicznej, natomiast ma być raczej stylem życia (Bilikiewicz i Imieliński, 1978, s. 276).

Są [...] badacze, którzy preferencje ekshibicjonistyczne rozpoznają u kobiet, np. striptizerek;

dotyczy to tych, które w trakcie ekspozycji własnego ciała osiągają orgazm. Opisano również kobiety osiągające orgazm w trakcie obserwowania pożądania u mężczyzn, wywołanego reakcją na ich ciało (Lew-Starowicz, 2004, s. 177).

[...] u kobiet ekshibicjonizm w sensie klinicznym należy do rzadkości, natomiast ekspo-nowanie swego ciała w granicach pewnych norm – do normalnego repertuaru działania seksualnego na otoczenie płci przeciwnej (Kępiński 2003, s. 63).

Z kolei Berne twierdzi, że u kobiet można zaobserwować „ekshibicjonizm histerycznej natury” (1997, s. 105).

Przy tak różnorodnych opiniach trudno wysnąć spójny wniosek dotyczący istnienia „kobiecego ekshibicjonizmu”. Granica pomiędzy ekshibicjonizmem a chęcią zaspokojenia popędu płciowego jest dość płynna, jednak w tym wy-padku można ją określić. Otóż „ekshibicjonizm polega na niejednokrotnym okazywaniu własnych narządów płciowych niespodziewającym się tego ob-cym ludziom w celu osiągnięcia podniecenia seksualnego” (Seligman, Walker i Rosenhan, 2003, s. 590). Zatem elementem zasadniczo różniącym motywację biologiczną od ekshibicjonistycznej jest uzyskiwanie satysfakcji seksualnej z samego odsłaniania ciała.

Kolejnym motywem warunkującym wybór stroju może być chęć naślado-wania pewnych osób bądź zachowań. Powszechnie znany jest wpływ mody na wybór stroju:

[...] wymusza pragnienie bycia „na bieżąco”, potępiając tych, którzy za nią nie nadążają, wytwarza strach przegapienia nowości, a z pewnością „usprawiedliwia” przekraczanie barier tradycyjnego wstydu. Moda zezwala na tupet i bezczelność, czyli swoiste „niegrzeczności”, zacierając dawne kategorie wstydu (Zwoliński, 2006, s. 193).

Z psychologii społecznej znany jest mechanizm czystej ekspozycji – im częściej mamy z czymś styczność, tym bardziej to lubimy (Aronson, Wilson i Akert, 1997). U podstaw wyboru stroju może więc leżeć chęć naśladownictwa i uczenie się pewnych zachowań.

Aspektem wiążącym się z wyborem stroju, na który warto zwrócić uwagę, jest sposób traktowania własnego ciała.

Nasze ciało, w [...] XXI-wiecznym systemie myślenia, jest instrumentem, którym możemy się posłużyć, jest dobrem, które możemy wykorzystać, jest wreszcie wartością, którą możemy powiększać albo marnować. Mówiąc ogólnie, ta nowa tendencja w sposobie traktowania własnego ciała polega na jego uprzedmiotowieniu. Coraz wyraźniej jest to ciało do wyko-rzystania (Kowalik, 2003, ss. 21-22).

Jeśli ciało może pełnić funkcję narzędzia do osiągnięcia określonego celu, strój również może temu służyć.

Strój, w jaki ubrana jest osoba, sam z siebie wpływa na postrzeganie jej atrakcyjności fizycz-nej, uspołecznienia oraz uzdolnień (Szmajke, 1999, s. 106).

W takim wypadku motywem do wyboru stroju byłaby chęć zdobycia czegoś (rzeczy materialnej) bądź wywarcia określonego wrażenia.

Ostatnim wyróżnionym motywem, który może leżeć u podstaw wyboru stroju, jest chęć wyrażenia czegoś za jego pomocą, np. tego, kim się jest lub za kogo chciałoby się uchodzić (Aronson i in., 1997). Wybór stroju wiąże się zatem z autoprezentacją. Motywacja ta została wyróżniona dopiero na pod-stawie badań pilotażowych.

Wybór stroju zależy nie tylko od indywidualnych preferencji, ale także od czasu, miejsca i okoliczności. Strój odsłaniający brzuch można zaobserwować zarówno w szkole, jak i na ulicy, natomiast motywacje leżące u podstaw jego wyboru mogą się różnić w poszczególnych sytuacjach. Kontrola kontekstu sytuacyjnego pozwoliłaby na określenie, czy dana motywacja jest charakte-rystyczna dla wszystkich sytuacji, w których może się znaleźć nastolatka, czy tylko dla niektórych.

2. Metoda

Wybór narzędzia badawczego, które mogłoby być użyte do badania motywacji leżących u podstaw wyboru stroju, nastręczył pewnych trudności. Motywacje stanowią treści nie zawsze uświadamiane, często oddziałują na zachowanie z poziomu podświadomości. Użycie kwestionariusza, niezależnie od sposobu

formułowania pytań, pozwoliłoby jedynie na dotarcie do tych motywów, któ-re są uświadomione. Przeprowadzenie wywiadu dawałoby podobne wyniki.

Ponadto zarówno kwestionariusz, jak i wywiad wywoływałyby lęk przed oceną przy pytaniu o osobiste motywacje co do wyboru stroju. Ewentualna obserwa-cja dotyczyłaby w dużej mierze jedynie zachowań i w dłuższej perspektywie nie byłaby możliwa. Zdecydowano się więc na użycie metody projekcyjnej.

Słowo „projekcja” pochodzi od łacińskiego proicere – wyrzucać, wyciągać, a w mowie potocznej oznacza rzutowanie (Rembowski, 1986). Projekcja jest więc rozumiana w znaczeniu atrybutywnym: „polega na przypisywaniu własnych motywów, uczuć i zachowań innym osobom” (Rembowski, 1986, s. 22). Zdaniem Munna, „projekcja jest procesem emitowania »wewnętrznej«

percepcji oraz procesów emocjonalnych i myślowych na zewnątrz” (1946, za:

Rembowski, 1986, s. 23). Metoda projekcyjna pozwala więc dotrzeć do treści ukrytych, jakimi są motywacje.