Problemy metodologiczne

Analizując możliwości wykorzystania wskaźnika czasu reakcji do przeprowadza-nia badań, należy wspomnieć o kilku problemach natury metodologicznej.

Szum. Jest to zmienność czasu reakcji niespowodowana zmiennymi nie-zależnymi, lecz różnymi czynnikami zakłócającymi. Zmienność ta może być na tyle duża, iż zdominuje zmienność, która powinna wynikać z warunków badania, przez co doprowadzi do błędnych pomiarów. Fazio (1990) podaje kilka możliwości wyeliminowania błędów związanych z szumem. Podstawową jest podanie respondentom instrukcji, aby rozwiązywali zadania najdokładniej, a jednocześnie jak najszybciej. Zabieg ten redukuje różnice między osobami, które chcą wykonać zadanie jak najdokładniej oraz tymi, które chcą je wykonać jak najszybciej. Zaleca się także wykluczenie wszelkich bodźców mogących zakłócać badanie poprzez indywidualne prowadzenie badania. Innym waż-nym elementem jest wprowadzenie do badania zadań próbnych. Niweluje to wariancję związaną z różnicami indywidualnymi w uczeniu się, w jaki sposób należy odpowiadać. Innym sposobem na zrównoważanie tej wariancji jest wprowadzenie powtarzanych pomiarów. Dodatkową zaletą powtarzanych pomiarów jest możliwość wykluczenia osób z dużą wariancją, czyli sprawdzenie spójności odpowiedzi danego respondenta. Należy jednak zdawać sobie spra-wę, że każda kolejna odpowiedź staje się reakcją wyuczoną (szybszą), a nie o to przecież chodzi w badaniach związanych z czasem reakcji (nie bez znaczenia jest tu motywacja osób badanych, ponowne ocenianie tych samych bodźców może znacznie osłabić chęć odpowiadania zgodnie z prawdą, a przyczynić się do mechanicznych odpowiedzi).

Skala odpowiedzi. Najlepiej, gdy możliwe są tylko dwa rodzaje odpowie-dzi (np. tak/nie). Jeśli dopuszczalne są badania z barodpowie-dziej rozbudowaną skalą, to odpowiedź staje się bardziej przemyślana i mniej automatyczna. Warto pamię-tać, że czas reakcji stanowi tu funkcję pomiarową natężenia odpowiedzi (czas reakcji jako stopień pewności odpowiedzi, szybkości procesów mentalnych).

Dlatego też należy unikać zbyt rozbudowanej skali, np. na skali 9-stopniowej samo znalezienie odpowiedniego klawisza dla odpowiedzi respondenta zajmuje pewną ilość czasu, przy czym nie zawsze będzie to taki sam czas, gdyż szyb-kość poruszania się między klawiszami klawiatury będzie zależna od wartości ostatniej udzielonej odpowiedzi lub od indywidualnych różnic związanych ze sprawnością poruszania się po klawiaturze komputera.

Przekształcanie danych. Ze względu na swój charakter czas reakcji otrzymuje najczęściej prawostronny rozkład wyników, co dyskwalifikuje moż-liwość analizy opartej na średnich. Z tego względu zaleca się przekształcenie danych surowych, stosując przekształcenie logarytmiczne, które zmiesza wa-riancje spowodowaną różnicami indywidualnymi.

Kolejnym elementem przygotowywania danych do analizy jest oczyszczenie odpowiedzi z reakcji zbyt krótkich. Badania Wodworth i Schlosberga (1963) wskazują, że minimalny czas reakcji, gdy bodźcem jest światło, wynosi około 200 ms, a dla bodźców dźwiękowych i dotykowych – około 150 ms. Oczywiście im bardziej złożony bodziec, tym więcej czasu potrzeba do jego prawidłowe-go zarejestrowania. Dlateprawidłowe-go jeśli napotkamy w badaniu zbyt krótkie czasy reakcji, możemy uznać, że doszło do przedwczesnego rozpoczęcia procesu reakcji (np. osoba badana kliknęła myszką przed pojawieniem się bodźca).

Także w przypadkach zbyt długich czasów reakcji należy zastanowić się, czy nie fałszują one uzyskanych danych. Dłuższy czas reakcji może się pojawić np.

u osób starszych lub gorzej posługujących się komputerem. Przyjmuje się, że wartością progową są dwa odchylenia standardowe dla danej zmiennej (Ści-bor-Rylski, 2007). Oczyszczanie danych w zaproponowany sposób prowadzi jednak do kolejnego problemu metodologicznego: czy uzyskane w ten sposób dane nadal odzwierciedlają rzeczywistość, czy też stają się artefaktem. Proste rozwiązanie tego problemu stanowi analiza na surowych (nieoczyszczonych) czasach reakcji, a następnie na czasach oczyszczonych.

Zaproponowane kryteria mają charakter umowny, dlatego nie zawsze będą odpowiednie do każdego badania i autor będzie musiał je modyfikować.

Modyfikacja z kolei utrudni możliwość porównania dwóch odrębnych badań, nawet przy użyciu tego samego wskaźnika. Dlatego przeprowadzając badania z pomiarem czasu reakcji, należy przedstawić dokładny opis powodów, dla których dane zostały usunięte, a także przyjęte kryteria.

Autorzy wyrażają nadzieję, że zaprezentowana tematyka i przykładowe badania staną się inspiracją do prowadzenia własnych badań wykorzystujących metodę pomiaru czasów reakcji, a przedstawione wątpliwości metodologicz-nych zastosowań nie zniechęcą do jej stosowania.

Literatura

Adam, J. F., Paas, M., Buekers, I., Wuyts, W., Spijkers, P., Wallmeyer, M. (1999). Gender differences in choice reaction time: Evidence for differential strategies. Ergonomics, 42, 327-335.

Banse, R., Seise, J., Zerbes, N. (2001). Implicit attitudes towards homosexuality:

Reliability, validity, and controllability of the IAT. Zeitschrift fur Experimentalle Psychologie, 48, 15-169.

Bołoban, W. (2009). Czas reakcji i czas motoryczny w ruchach sportowca, http://www.

nbuv.gov.ua/Portal/soc_gum/ppmb/texts/2009_10/09bowtam.pdf (19.03.2010).

Borysiuk, Z. (2002). Rola pomiaru szybkości reakcji i orientacji przestrzennej w ocenie poziomu sportowego szermierzy. Sport Wyczynowy, 5-6, 15-21.

Botwinick, J. (1966). Cautiousness in advanced age. Journal of Gerontology, 21, 347-355.

Davidoff, J. (1986). The mental representation of faces: Spatial and temporal factors.

Perception & Psychophysics, 40, 391-400.

Deary, I. J., Der, G. (2005). Reaction time, age, and cognitive ability: Longitudinal findings from age 16 to 63 years in representative population samples. Aging, Neuropsychology and Cognition, 12, 187-215.

Deary, I. J., Der, G., Ford, G. (2001). Reaction times and intelligence differences:

A population-based cohort study. Intelligence, 29, 389-398.

Durlach P. J., Edmunds, R., Howard, L., Tipper, S. P. (2000). A rapid effect of daffeina-ted beverages on two choice reaction time tasks. Nutritional Neuroscience, 5(6), 433-442.

Fazio, R. H. (1990). A practical guide to the use of response latency in social psycho-logical research. W: C. Hendrick, M. S. Clark (red.), Review of Personality and So-cial Psychology, Vol. 11: Research Methods in Personality and SoSo-cial Psychology.

Newbury Park, CA: Sage Publications, 74-97.

Fillmore, M. T., Blackburn, J. (2002) Compensating for alcohol-induced impairment:

Alcohol expectancies and behavioral disinhibition. Journal of Studies on Alcohol, 63(2), 237-246.

Geblewiczowa, M. (1973). Badania nad szybkością ruchów człowieka. Warszawa: AWF.

Greenwald, A. G., McGhee, D. E., Schwarz, J. L. K. (1998). Measuring individual dif-ferences in implicit cognition: The Implicit Association Test. Journal of Personality and Social Psychology, 74(6), 1464-1480.

Gutierrez, A., Gonzalez-Gross, M., Delgado, M., Castillo, M. J. (2001). Three days fast in sportsmen decrease physical work capacity but not strength or perception- -reaction time. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 11(4), 420-429.

Hernandez, O., Vogel-Sprott, M. (2010) Alcohol impairs the cognitive component of reaction time to an omitted stimulus: A replication and an extension. Journal of Studies on Alcohol & Drugs, 71(2), 268-277.

Jenen, J., Winquis, J., Arkkelin, D., Schuster, K. (2009). Implicit Attitudes Towards Feminism. Sex Roles: A Journal of Research, 60(1), 14-20.

Jensen, A. (1993). Why is reaction time correlated with psychometric g? Current Direc-tions in Psychological Science, 2, 53-56.

Jensen, A. (2006). Clocking the mind: Mental chronometry and individual differences.

Amsterdam: Elsevier.

Karpinski, A., Hilton, J. L. (2001). Attitudes and the implicit association test. Journal of Personality and Social Psychology, 81, 774-788

Kwiatkowski, M., Borek, D., Żukowski, N. (2006). Normy klasyfikacyjne czasów reakcji dla grupy sportowców. Sport Wyczynowy, 11-12, 36-45.

Laming, D. R. J. (1968). Information Theory of Choice-Reaction Times. London: Aca-demic Press.

Lemm, K., Banaji, M. R. (1999). Unconscious beliefs and attitudes about gender. W: U.

Paseor, F. Braun (red.), Perceiving and performing gender, Opladen: Westdutscher Verlag, 215-233.

Levy, B., Banaji, M. R. (2002). Implicit ageism. W: T. Nelson (red.), Ageism: Stereotyping and prejudice against older persons. Cambridge, MA: MIT Press, 49-75.

Liguor, A., Robinson, J. H. (2001). Caffeine anatagonism of alcohol-induced driving impairment. Drug and Alcohol Dependence, 63(2), 123-129.

Maison D. (2004). Utajone postawy konsumenckie. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Miller, J. O., Low, K. (2001). Motor processes in simple, go/no-go, and choice reaction time tasks: A psychophysiological analysis. Journal of Experimental Psychology:

Human Perception and Performance, 27, 266-289.

Moskowitz, H., Fiorentino, D. (2000) A review of Literature on the Effects of Low Doses of Alcohol on Driving-Related Skills. Washington, D.C.: U.S. Department of Trans-portation. National Highway Traffic Safety Administration.

Murphy, S. T., Zajonc, R. B. (1993). Affect, cognition, and awareness: Affective priming with optimal and suboptimal stimulus exposures. Journal of Personality & Social Psychology, 64(5), 723-739.

Mynarski, W., Żywicka, A. (2004). Empiryczny model koordynacji uwarunkowań mo-toryczności człowieka. Katowice: AWF.

Noble, C. E., Baker, B. L., Jones, T. A. (1964). Age and sex parameters in psychomotor learning. Perceptual and Motor Skills, 19, 935-945.

Panayiotou, G., Vrana, S. R. (2004). The role of self-focus, task difficulty, task self-re- levance, and evaluation anxiety in reaction time performance. Motivation and Emotion, 28(2), 171-196.

Reimers, S., Maylor, E. A., (2006). Gender effects on reaction time variability and trial-to-trial performance: Reply to Deary and Der (2005). Aging Neuropsychology And Cognition, 13(3-4), 479-489.

Schweitzer, K. (2001). Preattentive processing and cognitive ability. Intelligence, 29(2), 169-186.

Silverman, I. W. (2006). Sex Differences in Simple Visual Reaction Time: A Historical Meta-Analysis. Sex Roles, 54(1-2), 57-69.

Simmons, R., Jacobson, S., (2002). Fractionated Simple and Choice Reaction Time in Children with Prenatal Exposure to Alcohol. Alcoholism: Clinical & Experimental Research, 26(9), 1412-1419.

Smith, E. R., Zárate, M. A. (1990). Exemplar and prototype use in social categorization.

Social Cognition, 8, 243-26.

Swanson, J. E., Rudman, L. A., Greenwald, A. G. (2001). Using the implicit association test to investigate attitude-behavior consistence for stigmatized behavior. Cognition and Emotion, 15, 207-230.

Ścibor-Rylski, M. (2007). Pomiar czasów reakcji w paradygmacie podprogowego poprze-dzania. W: R. Ohme (red.), Nieuświadomiony afekt. Najnowsze odkrycia. Gdańsk:

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Weiss, A. D. (1965). The locus of reaction time change with set, motivation and age.

Journal of Gerontology, 20(6), 60-64.

Willis, J., Todorov, A. (2006). First Impressions. Making up your mind after 100 ms exposure to a face. Psychological Science, 17(7), 592-598.

Woodworth, E. S., Schlosberg, H. (1963). Psychologia eksperymentalna. Warszawa:

Żukowski, N. (1995). Czas reakcji w sytuacji zaskoczenia. Sport Wyczynowy, 11-12, PWN.

21-26.

Summary

Reaction time in psychological research

Response time is increasingly being used as an indicator of psychological research.

This is mainly due to ever-greater access to the tools, which allow the measurement, as well as the advantages resulting from this nondeclarative indicator. The text shows, among other, factors affecting the measurement of reaction time, gives an historical overview, illustrates the areas in which it may be used, and also undertakes to identify methodological problems surrounding its use.

Słowa kluczowe: czas reakcji, SuperLab, problemy metodologiczne Key words: reaction time, SuperLab, methodological issues

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Psychologii

Konceptualizacja w psycholingwistyce