(w latach)
Koszt postępowań upadłościowych
(jako procent majątku upadłego)
Polska 2004 31,4 3 15
Polska 2005 32,4 3 15
Polska 2006 32,1 3 15
Polska 2007 33,8 3 15
Polska 2008 33,7 3 15
Polska 2009 34,1 3 15
Polska 2010 34,1 3 15
Polska 2011 35,8 3 15
Polska 2012 31,5 3 15
Polska 2013 54,5 3 15
Polska 2014 54,8 3 15
Polska 2015 57 3 15
Tabela 1.
Efektywność postępowań upadłościowych w Polsce
Źródło: http://www.doingbusiness.org/custom-query.
WA WIERZYCIELI W KONTEKŚCIE FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI
Pod względem skuteczności postępowań upadłościo-wych Polska zajmuje według najnowszego rankingu Do-ing Business 32. miejsce na świecie, patrz tab. 1.
Wieloletnie badania prowadzone przez Bank Świato-wy dowodzą, że najŚwiato-wyższy stopień zaspokojenia wie-rzytelności występuje w tych krajach, gdzie przedsię-biorcy mają łatwy dostęp do narzędzi umożliwiających im przeprowadzenie procesów restrukturyzacyjnych zarówno w sytuacji zagrożenia niewypłacalnością, jak i już utraty możliwości regulowania wymagalnych zo-bowiązań pieniężnych. Dlatego też widoczny jest trend poprawy w dostępie do procedur reorganizacyjnych.
W samym tylko 2014 r. odnotowano 12 reform prawa
upadłościowego, z czego aż 10 dotyczyło implementacji lub nowelizacji regulacji odnoszących się do zagadnień restrukturyzacji (tab. 2).
Badania pokazują ponadto, że występuje ujemna ko-relacja pomiędzy czasem trwania postępowań upadło-ściowych a stopniem zaspokojenia wierzycieli. Wyniki prowadzonych od wielu lat badań zarówno przez Bank Światowy, jak i m.in. Szkołę Główną Handlową w War-szawie stały się inspiracją dla kompleksowej reformy pol-skiego prawa upadłościowego i naprawczego. Poprzez ustawę – Prawo restrukturyzacyjne, która weszła w życie 1 stycznia 2016 r., wprowadzono wiele nowych instytucji mających na celu restrukturyzację, a tym sanację
przed-Kraj
Stopa zaspokoje-nia roszczeń
wierzycieli (w procentach)
Czas trwania postępowań upadłościowych
(w latach)
Koszt postępowań upadłościowych
(jako procent majątku upadłego)
Austria 82,6 1.1 10,0
Belgia 89,1 0.9 3,5
Bułgaria 33,2 3.3 9
Chorwacja 30,5 3.1 14.5
Cypr 70,5 1.5 14.5
Czechy 65,6 2.1 17
Dania 87,5 1 4
Estonia 39,3 3 9
Finlandia 90,2 0.9 3,5
Francja 77,2 1.9 9
Niemcy 83,4 1.2 8
Grecja 34.3 3.5 9
Węgry 40,2 2 14.5
Irlandia 87,7 0.4 9
Włochy 62,8 1.8 22
Łotwa 48,2 1.5 10.0
Litwa 43,6 2.3 10.0
Luksemburg 44 2 14.5
Malta 39,6 3 10.0
Holandia 88,9 1.1 3.5
Polska 57 3 15
Portugalia 72,2 2 9
Rumunia 30,7 3.3 10.5
Słowacja 54,4 4 18
Słowenia 50,1 2 4
Hiszpania 71,3 1.5 11
Szwecja 76.1 2 9
Wielka Brytania 88.6 1 6
Stany Zjednoczone 80.4 1.5 8.2
Tabela 2.
Efektywność postępowań upadłościowych w krajach Unii Europejskiej
Źródło: http://www.doingbusiness.org/custom-query.
siębiorstwa znajdującego się w sytuacji kryzysowej, jak również zmiany w obrębie prawa upadłościowego.
Celami regulacji są m.in.:9
n zapewnienie przedsiębiorcom i ich kontrahentom efektywnych instrumentów do restrukturyzacji przy jednoczesnej maksymalizacji ochrony praw wierzycieli;
n zapewnienie instytucjonalnej autonomii postępo-wań restrukturyzacyjnych w oderwaniu od stygmatyzu-jących postępowań upadłościowych;
n wprowadzenie zasady subsydiarności postępowa-nia upadłościowego jako ultima ratio;
n zwiększenie uprawnień wierzycieli10.
W kontekście dotychczasowych badań można oczeki-wać więc, że zmiany regulacyjne zwiększą efektywność postępowań upadłościowych i szeroko rozumianych na-rzędzi mających na celu sanację przedsiębiorstwa oraz ochronę praw wierzycieli niewypłacalnego dłużnika.
Wyniki badań akt upadłościowych
Przedmiotem badania były akta 43 likwidacyjnych postępowań upadłościowych spółek z ograniczoną od-powiedzialnością, które toczyły się w latach 2004–2010 w Sądzie Rejonowym w Krakowie.
Zaledwie w 25% przeanalizowanych przypadków ini-cjatorami postępowań upadłościowych byli wierzyciele.
Aż w 83% przypadków to niewypłacalni dłużnicy złożyli we własnym imieniu wniosek o ogłoszenie upadłości.
Zdarzały się także sytuacje, kiedy to postanowienie w przedmiocie ogłoszenia upadłości było wydawane w następstwie wniosków złożonych równolegle przez wierzyciela, jak i dłużnika.
Średnia stopa zaspokojenia roszczeń wierzycieli wy-niosła 15%, jednakże w niespełna 40% przypadków nie udało się zaspokoić żadnych roszczeń wierzycieli, gdyż majątek upadłego został skonsumowany przez koszty postępowania upadłościowego. Wśród postępowań upadłościowych, w których stopa zaspokojenia roszczeń wierzycieli była niezerowa, wystąpiła ujemna korelacja pomiędzy długością trwania postępowania upadłościo-wego a stopniem zaspokojenia roszczeń wierzycieli, co oznacza, że im dłużej trwało postępowanie, tym niższa była stopa zaspokojenia roszczeń przez wierzycieli.
W kontekście wykazanej zależności, jak i prawidłowo-ści, którą wykazują prowadzone przez Bank Światowy badania, niepokojąca jest kwestia związana z długością trwania postępowań upadłościowych, a w szczególno-ści postępowań w przedmiocie ogłoszenia upadłoszczególno-ści, obejmujących okres od momentu złożenia wniosku o upadłość przez uprawniony do tego podmiot do mo-mentu wydania postanowienia w przedmiocie ogłosze-nia upadłości. Średogłosze-nia długość dla toczących się postę-powań w przedmiocie ogłoszenia upadłości wynosiła 3,3 miesiąca, podczas gdy ustawowy termin instrukcyj-ny wynosi 2 miesiące.
Wyniki analizy akt upadłościowych wskazują na występowanie zjawiska łańcuchów niewypłacalności w branży budowlanej.
Ilustracją zjawiska jest przypadek Przedsiębiorstwa Deweloperskiego „DOM” sp. z o.o. w Krakowie. Spółka z ograniczoną odpowiezialnością pod nazwą Przedsię-biorstwo Deweloperskie „DOM” z siedzibą w Krakowie została zawiązana w 1997 r. Z początkiem 1998 r. roz-poczęła swoją statutową działalność gospodarczą, której przedmiotem było prowadzenie działalności w zakresie inwestycji mieszkaniowych i komercyjnych, obrót nie-ruchomościami, handel na rachunek własny, projekto-wanie architektoniczne i konstrukcyjne, prowadzenie działalności w zakresie inwestycji w nowoczesne tech-nologie. Podstawową działalnością spółki była budowa i sprzedaż mieszkań, czyli prowadzenie procesów inwe-stycyjno-budowlanych oraz przedsięwzięć deweloper-skich. Spółka, świadcząc usługi w sektorze budowlanym w latach 2002–2003, wygenerowała stratę (według za-twierdzonego 11 sierpnia 2004 r. przez zgromadzenie wspólników spółki rachunku zysków i strat za 2003 r.) na poziomie 2 190 467,47 zł. Bezpośrednią przyczyną stanu niewypłacalności było poręczenie cywilnoprawne firmie JUNA sp. z o.o. kredytu zaciągniętego na kwotę ok. 2 100 000,00 zł. Ponieważ została ogłoszona upa-dłość spółki JUNA sp. z o.o., zobowiązanie z tytułu po-ręczenia stało się wymagalne, a upadły zobowiązanie spełnił. Zdarzenia te miały miejsce latach 2001–2003, czyli w okresie głębokiego kryzysu na rynku budowla-no-mieszkaniowym. Okres dekoniunktury zbiegł się w czasie z brakiem źródeł finansowania rozpoczętych już inwestycji i wygenerowanie odpowiedniej nadwyżki na pokrycie zaległych i bieżących zobowiązań. W związku z powyższym zarząd spółki po dokonanych zwolnieniach pracowników utracił rynki zbytu i płynność, a w konse-kwencji zaprzestał prowadzonej działalności. 19 stycznia 2004 r. zarząd spółki złożył w sądzie wniosek o ogłosze-nie upadłości. Sąd ogłosił upadłość spółki 6 maja 2004 r.
Zgodnie ze spisem inwentarza sporządzonym przez syndyka w skład masy upadłości wchodziły m.in. prawo własności do nieruchomości gruntowej, prawa własno-ści do dwóch nieruchomowłasno-ści lokalowych, środki pinie-niężne oraz należności nieściąglane.
W tym miejcu należy zwrócić uwagę na charaker nie-ruchomości, do których prawa przysługiwały upadłemu.
Nieruchomości te nie były ze sobą powiązane w sposób funkcjonalny, nie stanowiły też całości gospodarczej.
Przy braku innych składników majątkowych, pracow-ników, w tym także kadry fachowcow, nawiązanych kontratów, przy braku jakicholwiek perspektyw, wizji czy strategii działania, a jednocześnie po upływie oko-ło dwóch lat od zakończenia procesów inwestycyjno- -budowlanych, przedsiębiorstwo upadłego nie stano-wiło zorganizowanego zespołu skałdników material-nych i niematerialmaterial-nych przeznaczomaterial-nych do prowadzenia działalności w rozumieniu art. 551 kodeksu cywilnego.
Przedsiębiorstwo nie stanowiło wyodrębnionych or-ganizacyjnie części (ani zakładu, ani oddziału), a także nie stanowiło wyodrębnionego kompleksu składników materialnych i niematerialnych, które byłyby ze sobą
9 http://www.lex.pl/czytaj/-/artykul/ms-nowa-ustawa-ulatwi-restrukturyzacje-firm-zamiast-likwidacji?refererPlid=68467180.
10 Kosztem uprawnień sądu i sędziego-komisarza; Rada wierzycieli powoływana będzie na wniosek trzech wierzycieli lub wierzy-ciela (który ma ponad 20% wierzytelności) lub dłużnika, co oznacza w praktyce możliwość jej powołania właściwie zawsze, kiedy wierzyciele wyrażą taką wolę; do podjęcia decyzji przez wierzycieli będzie wystarczyła już jedynie większość głosów, a nie głosy wszystkich.
WA WIERZYCIELI W KONTEKŚCIE FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI
powiązane w sposób funkcjonalny, umożliwiający pro-wadzenie działalności statutowej lub gospodarczej na konkurencyjnym rynku usług deweloperskich lub inwe-stycyjno-budowlanych.
Na uwagę zasługuje też struktura kwotowa i podmio-towa należności i zobowiązań upadłego. Wobec pod-miotów, względem których upadły miał najwyższe wie-rzytelności, w międzyczasie została ogłoszona upadłość.
Należności upadłego w obydwu przypadkach znalazły się poza obrębem wierzytelności zaspokojonych. Suma powyższych należności, które przysługiwały upadłe-mu od niewypłacalnych dłużników, opiewała na kwotę 2 995 677,82 zł. W odniesieniu do pozostałych wierzy-telności, to albo uległy one przedawnieniu jeszcze przed ogłoszeniem upadłości spółki DOM Sp. z o.o., albo też syndyk nie dysponował dokumentami, które umożliwiły-by wystąpienie ze skutecznym powództwem o zapłatę.
Z kolei na liście wierzytelności zostały uznane zobowią-zania upadłego w wysokości 2 284 901 zł. Z porównania dwóch wielkości liczbowych wynika, że suma należności przysługujących upadłemu od podmiotów niewypłacal-nych przekroczyła sumę wszystkich zobowiązań uzna-nych na liście wierzytelności upadłego, co wskazuje na zaistniałe w tym przypadku zjawisko łańcucha upadłości.
Niewypłacalność11 dwóch podmiotów z branży budow-lanej pociągnęła za sobą niewypłacalność12 kolejnego podmiotu-spółki DOM Sp. z o.o., co z kolei pociągnę-ło za sobą skutek w postaci niewypłacalności13 dwóch wierzycieli spółki14. W toku toczącego się postępowania nie udało się ściągnąć żadnych należności upadłego. Ma-jątek upadłego został w części zlikwidowany, co jednak rozciągnęło się znacząco w czasie. Obowiązujące przepi-sy prawa wpłynęły na długość trwającego postępowania mającego na celu likwidację masy. Najbardziej czaso-chłonne okazało się spełnienie wymogów dotyczących uzyskania statusu działki budowlanej, a zarazem umożli-wienie jej zbycia z zapewnieniem wzbogacenia funduszy masy upadłości, co implikowało konieczność zatwier-dzenia przez sąd regulaminów przetargów, zamieszcze-nia ogłoszeń w prasie, procedowazamieszcze-nia przetargów na wyłonienie wykonawcy na zaprojektowanie architekto-niczno-budowlane warunków zabudowy w przedmiocie uzyskania od organów administracji samorządowej pra-womocnej decyzji na warunki zabudowy, jak również ko-nieczność oszacowania i przeprowadzenia przetargu na zbycie działki budowlanej.
Postanowieniem z 16 stycznia 2016 r. sąd umorzył toczące się postępowanie. Rozstrzygnięcie zostało uza-sadnione tym, iż kontynuowanie postępowania upadło-ściowego przy świadomości braku możliwości jego ukoń-czenia w drodze planu podziału miałoby spowodować zużycie środków na prowadzenie postępowania upadło-ściowego, a nie na zaspokajanie wierzycieli, co miałoby stać w sprzeczności z zasadniczym celem postępowania upadłościowego, tj. właśnie zaspokajaniem wierzycieli.
Zjawisko zarażania się wirusem niewypłacalności wy-stąpiło także w przypadku przedsiębiorstwa BUDMIX
Sp. z o.o. w Krakowie. W chwili zgłoszenia wniosku o upadłość główny składnik aktywów przedsiębior-stwa (przeszło 60%) stanowiła wierzytelność od przed-siębiorstwa ROGBUD Sp. z o.o. za wykonane usługi brukarskie (oprócz tego w skład aktywów wchodziły jeszcze rzeczy ruchome), która z powodu problemów, w jaki popadł dłużnik upadłego, stała się wierzytelno-ścią niewierzytelno-ściągalną. Zobowiązania upadłego w momencie zgłoszenia wniosku o upadłość przekraczały wartość nieściągalnej wierzytelność od spółki ROGBUD Sp. z.o-.o. o ok. 5%. Choć zatem ściągnięcie należności nie anu-lowałoby całkowicie stanu niewypłacalności upadłego, to jednak w zasadniczy sposób ograniczyłoby ten stan, co pozwoliłoby choć częściowo zaspokoić wierzycieli upadłego. W analizowanym przypadku, podobnie jak w poprzednim, stopa zaspokojenia wierzycieli wyniosła 0%, a majątek przedsiębiorstwa BUDMIX Sp. z o.o. zo-stał skonsumowany przez koszty toczącego się postę-powania upadłościowego. Obydwa przypadki obrazują dysfunkcje postępowań upadłościowych. Są z jednej strony ilustracją trudności w realizacji przez postępo-wania upadłościowe funkcji profilaktycznej mającej na celu eliminowanie z obrotu przedsiębiorców nie-będących w stanie sprostać konkurencji, a tym samym prewencję w rozprzestrzenianiu się zjawiska niewypła-calności. Z drugiej zaś ilustrują problem w realizowaniu funkcji windykacyjnej nakierowanej na zaspokajanie roszczeń wierzycieli w maksymalnym stopniu.
Podsumowanie
Narastająca niepewność, współczesny kryzys i globa-lizacja to zjawiska, w obliczu których rośnie zagrożenie występowania zjawisk kryzysowych w przedsiębior-stwach. Konsekwencje problemów ponoszą nie tylko sami przedsiębiorcy, ale także szeroko pojęci kontra-henci, w tym wierzyciele, którzy zazwyczaj nie są już w stanie w pełni zaspokoić swoich roszczeń. Przyczyny zjawisk kryzysowych są różnorakie. Do tej pory nie po-wstała holistyczna teoria bankructwa, która w sposób kompleksowy analizowałaby i wyjaśniała to zjawisko, a w obliczu jego złożoności i wielopłaszczyznowości wątpliwe jest, czy może ona w ogóle powstać. W świe-tle istniejących niedoborów teoretycznych uzasadnione jest podejmowanie wielopłaszczyznowych badań em-pirycznych, nakierowanych na identyfikację dysfunkcji w obszarze infrastruktury upadłościowej. Z przeprowa-dzonych badań wynikają liczne dysfunkcje prawa upa-dłościowego z perspektywy wierzycieli, takie jak niska aktywność wśród wierzycieli w zakresie sięgania po instrumentarium prawa upadłościowego w celu docho-dzenia roszczeń od niewypłacalnych dłużników, wydłu-żony czas trwania postępowań upadłościowych, który jest skorelowany ze stopniem zaspokojenia wierzycieli czy w końcu występowanie zjawiska łańcuchów niewy-płacalności, które obrazują problem zarażania się ban-kructwem i świadczą o występowaniu dysfunkcji prawa i postępowań upadłościowych.
11 Niewypłacalność, która stała się podstawą ogłoszenia upadłości.
12 jw.
13 jw.
14 jw.
A OCHRONA PRAW WIERZYCIELI