Koszty oprogramowania open source

W rozważaniach dotyczących możliwości zastosowania oprogramowania otwartego w instytucjach publicznych nie należy zapominać o kosztach. To one w praktyce determinują wybór określonych rozwiązań. Koszty związane z wprowadzaniem oprogramowania open source można zasadniczo podzielić na koszty wdrożenia i utrzymania. Niezależnie ocenia się również koszty rezygnacji z oprogramowania, w sytuacji kiedy organizacja postanowi zmienić oprogramowanie na inne. Koszty wdrożenia oprogramowania open source obejmują zakup sprzętu i oprogramowania, instalacji, przeszkolenia użytkowników, a także dostosowania specjalizowanych aplikacji (aplikacji dedykowanych do wspomagania działania organizacji w określonych obszarach).

Koszty wdrożenia

Podczas wdrażania oprogramowania open source w instytucjach publicznych można wykorzystać zarówno nowe komputery, jak i dotychczas użytkowane. Problemem mogą być niektóre komponenty sprzętowe, głównie drukarki i modemy przystosowane wyłącznie do pracy z systemami Windows.

W takich przypadkach niezbędna jest wymiana sprzętu.

Coraz częściej oprogramowanie otwarte jest używane w postaci sieci terminali, w których terminale pracujące pod kontrolą mocno okrojonego systemu operacyjnego łączą się z serwerami, na których uruchamiane są już konkretne aplikacje. System operacyjny terminala może być wczytywany z pamięci flash, płyty CD-ROM, dyskietki lub całkowicie przez sieć z serwera. Terminale są zwykle tańsze od standardowych komputerów, ponadto mogą być wymienione na czas obsługi serwisowej niezauważalnie dla użytkowników.

Oprogramowanie open source może być pozyskane nieodpłatnie lub odpłatnie. W pierwszym przypadku koszty uzyskania oprogramowania to wyłącznie koszty pobrania z Internetu i utrwalenia na nośniku. Koszty te w warunkach polskich nie przekraczają kilkuset złotych. W przypadku umowy z dystrybutorem systemu koszty są znacząco większe. Przykładowo, dystrybucja Red Hat Linux dla stacji roboczej kosztuje około 260 USD a dla serwera 2040 USD (z roczną subskrypcją uaktualnień)2, Mandrake Linux kosztuje około 985 PLN dla stacji roboczej (może być także wykorzystany dla serwera) oraz 1505 € dla serwer (z roczną subskrypcją uaktualnień)J. Koszty te są wyższe niż w przypadku zakupu systemu Windows, ale nie ma potrzeby dokupowania

2 N a podstawie cennika firmy LX Polska, oficjalnego przedstawiciela Red Hat Software w Polsce.

3 Informacje ze strony firmy Amazis, przedstawiciela firmy Mandrake Software w Polsce

dodatkowego oprogramowania - z systemem dostarczany jest pakiet biurowy i wiele innych narzędzi.

Poniżej prezentowana jest tablica zawierająca dane porównawcze kosztów pozyskania oprogramowania systemowego i biurowego dla systemu przeznaczonego do pracy 15 i 60 użytkowników. Koszty te zostały oparte 0 oficjalne cenniki detaliczne dystrybutorów oprogramowania. W skład systemów wchodzą licencje na oprogramowanie zainstalowane na serwerze oraz na stacjach roboczych. W przypadku produktów firmy Microsoft jest to system Windows 2000 uzupełniony w większej instalacji o MS SQL Server oraz pakiet MS Exchange.

Oprogramowanie stacji roboczych oparte o system Windows 2000/XP obejmuje pakiet biurowy MS Office XP Professional. Dla systemów otwartych pokazane koszty obejmują pełną dystrybucję firmową zawierającą obok sytemu Linux 1 pakietu biurowego OpenOffice szereg dodatkowych narzędzi. Prezentowane zestawienie pokazuje niższe koszty jednorazowe pozyskania komercyjnych licencji dystrybucji Linuksa w stosunku do Windows, ale jednocześnie obala mit bezpłatnego oprogramowania. Jedynie nieskomercjalizowana dystrybucja Debian GNU/Linux stanowi przykład bezpłatnego oprogramowania. Niestety nie stoi za nią wsparcie żadnego z komercyjnych dostawców co stawia pod znakiem zapytania jej przydatność dla instytucji publicznych.

Tablica 3. Przykładowe koszty pozyskania oprogram owania System na 15 użytkowników

System na 60 użytkowników

Oprogramowanie M icrosoft 48 501,00 zł 205 343,00 zł Oprogramowanie odpłatne open

source (Red Hat Enteprise Linux)

18 400,00 zł 64 480,00 zł

Oprogramowanie odpłatne open

source (Mandrake Linux) 15 760,00 zł 61 070,00 zł Oprogramowanie open source

bezpłatne (Debian GNU/Linux) 100,00 zł 100,00 zł

Źródło: opracowanie własne. U w ag a: opłaty za oprogramowanie odpłatne open source ponoszone są co rok

Koszty instalacji oprogramowania wynikają głównie z czasu pracy, jaki musi być przeznaczony na instalację. Obecne oprogramowanie jest w dużej mierze łatwe w instalacji co nie powoduje powstawania znaczących kosztów. Co więcej, instalacji oprogramowania można w wielu przypadkach dokonać w sposób automatyczny, za pośrednictwem sieci. W systemach uniksowych, jakimi są systemy open source, znaczna część konfiguracji jest robiona automatycznie, a dostrajanie osiąga się przez konfigurację plików, zwykle tekstowych. Dostarcza się również narzędzia do graficznej konfiguracji systemów, także przez

82

przeglądarkę. Koszty instalacji oprogramowania, choć nie pomijalne, są zbliżone zarówno w przypadku systemów open s o u r c e i systemów zamkniętych.

Koszty przeszkolenia użytkownika przy wprowadzaniu oprogramowania otwartego do instytucji publicznych powinny być zbliżone do kosztów szkoleń dotyczących oprogramowania zamkniętego. Aplikacje ogólnego przeznaczenie oferowane przez systemy otwarte nie różnią się istotnie od odpowiedników funkcjonujących w systemach zamkniętych. Jest to celowy zabieg mający na celu ułatwienie wymiany oprogramowania. Obsługa aplikacji specjalizowanych niezależnie od platformy wymaga takich samych szkoleń. Mimo to, koszty szkoleń mogą być znaczącym elementem kosztów ze względu na niechęć, jaka towarzyszy zmianom środowiska pracy.

Koszty dostosowania aplikacji mogą stanowić istotny element wszystkich kosztów migracji do systemów otwartych. W instytucjach publicznych funkcjonuje obok pakietów biurowych oprogramowanie specjalizowane, które zostało zaprojektowane do pracy w określonych środowiskach systemowych i na określonych platformach sprzętowych, toteż najczęściej nie ma swoich wersji dla systemów open source. Brak narzędzi klasy RAD powoduje, że napisanie oprogramowania od nowe może być czasochłonne i kosztowne. Dla części aplikacji możliwe jest ich wykorzystywanie w systemach otwartych dzięki dodatkowemu oprogramowaniu, takiemu jak WINĘ lub nakładkom emulującym pracę innych systemów, ale może to być rozwiązanie niepewne.

Koszty utrzymania oprogramowania

Koszty utrzymania oprogramowania w dużej mierze są uzależnione od uwarunkowań związanych z działaniem organizacji oraz umiejętności administratorów. Wszystkie systemy są wyposażone w oprogramowanie automatyzujące uaktualnienia oraz instalację oprogramowania. W zależności od użytej wersji oprogramowania koszty mogą się znacznie wahać. Wykupienie bieżących aktualizacji oprogramowania u komercyjnego wytwórcy dystrybucji Linuksa może wiązać się z ponoszeniem różnych kosztów w zależności od ilości komputerów w sieci, dostawcy takiej usługi, itp. Wykorzystanie dystrybucji darmowej, na przykład Debian GNU/Linux powoduje, że ponoszone koszty to wyłącznie koszty łącza internetowego oraz koszty pracy administratora.

Koszty rezygnacji z oprogramowania

Koszty rezygnacji z oprogramowania open source są niższe niż w przypadku oprogramowania zamkniętego. Jest to bezpośrednim skutkiem dostępności specyfikacji formatów plików używanych przez takie oprogramowanie, znajomości funkcji, a także wieloplatformowości oprogramowania open source, dzięki której możliwe jest wykorzystywanie mieszanego środowiska pracy.

6. W ykorzystanie oprogram ow ania open source

Do niedawna oprogramowanie open source było wykorzystywane do pewnego stopnia eksperymentalnie - na uczelniach do celów naukowych (oraz jako forma oszczędności). W ciągu ostatnich kilku lat uległo to zmianie - Linux jest drugim systemem operacyjnym pod względem wartości sprzedanych serwerów. Jest to konsekwencja akceptacji oprogramowania open source jako oprogramowania do zastosowań profesjonalnych, a także zapotrzebowania na oprogramowanie, które będzie skutecznie wykorzystywane w Internecie. Dalsza ekspansja systemów otwartych zmierza w kierunku zwiększenia instalacji na komputerach typu desktop. Przykładem takiego trendu jest projekt władz miejskich Monachium wdrożenia systemu obejmującego 14000 komputerów desktop do końca 2004 roku. Na dzień dzisiejszy projekt jest opóźniony m. in. ze względu na trudności w szkoleniu, problemy z dostosowaniem aplikacji specjalizowanych, konfiguracją sprzętu itp. Ujawniono również, że oferta wdrożenia oprogramowania open source była o 51% droższa od oferty Microsoftu (35.7 min USD wobec 23,7 min USD). Wiadomo jednak, że Microsoft ma specjalny fundusz umożliwiający stosowanie obniżonych cen w przypadku konkurowania z oprogramowaniem open source. Administracje wielu państw są zainteresowane szybkim wdrażaniem rozwiązań otwartych w swoich instytucjach. Takie państwa jak Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Chiny, Rosja , Republika Południowej Afryki i wiele innych aktywnie działają w kierunku wprowadzania oprogramowania otwartego.

W Polsce przejście na oprogramowanie otwarte jest związane z inicjatywami niektórych organizacji. W Banku Spółdzielczym w Gryficach wdrożono bankowy system transakcyjny działający pod kontrolą systemu Linux - prawdopodobnie pierwszy na świecie. Wiele organizacji, w tym również z administracji, wykorzystuje oprogramowanie open source do utrzymywania witryn WWW. W szerszym zakresie przykładem wdrożenia jest Urząd Miasta i Gminy w Niemczy, w którym wykorzystano sieć terminalową. Zamierzenia rządu w zakresie wykorzystania oprogramowani open source ilustruje dokument pt.

„Narodowa Strategia Rozwoju Wolnego Oprogramowania” przygotowany przez Forum Rozwoju Wolnego Oprogramowania działające przy Ministerstwie Informatyzacji. Niestety jest to raczej bardzo ogólnikowa deklaracja poparcia działań zmierzających do rozwijania oprogramowania otwartego aniżeli konkretny program realizacji zamierzeń

7. W nioski

Oprogramowanie open source może być interesującą alternatywą wobec stosowanego do tej pory oprogramowania jako w ydajna i bezpieczna platforma systemowa, szczególnie w przypadku serwisów opartych o Internet. Wykorzystanie oprogramowania open source może pozwolić na efektywniejsze wykorzystanie istniejącego sprzętu komputerowego oraz zwiększenie bezpieczeństwa systemów informatycznych w administracji. Zastosowanie oprogramowania open source 84

może również wiązać się z ograniczeniem kosztów, jednak w dużej mierze zależy to od specyfiki organizacji. Dodatkowym argumentem przemawiającym za wykorzystaniem oprogramowania open source jest jawność funkcjonowania takiego oprogramowania oraz możliwość łatwej migracji na inne rozwiązania.

Wdrożenie oprogramowania open source powinno jednak zostać poprzedzone wyjątkowo ostrożnym planowaniem, analizą kosztów i dyscypliną podczas realizacji projektu, w przeciwnym wypadku wymiana oprogramowania może się okazać nieopłacalna.

Podczas wdrożeń szczególną uwagę należ zwrócić na:

■ przenoszenie aplikacji do nowego środowiska systemowego;

■ przeszkolenie użytkowników;

■ uważne planowanie kosztów wdrożenia.

Przykład Monachium pokazuje dobitnie, iż to nie oprogramowanie ogólnego zastosowania stanowi problem lecz oprogramowanie specjalizowane, którego dostawcy (szczególnie ci mali) nie potrafią efektywnie przenieść swoich produktów do nowych środowisk systemowych. Po części wynika to z niewielkiej wiedzy o projektowaniu aplikacji dedykowanych dla systemu Windows, ale również z braku narzędzi do błyskawicznego projektowania. Problemy pojawiają się w trakcie szkoleń użytkowników przyzwyczajonych do dotychczasowych rozwiązań, bardzo niechętnie akceptujących wszelkie zmiany. Chęć pozostawienia dotychczas stosowanego oprogramowania specjalizowanego jest znaczącą barierą w migracji na systemy operacyjne open source. Jednakże narastające tendencje do udostępniania klientom instytucji publicznych wielu informacji przez Internet, z możliwością kontaktu przez elektroniczne środki komunikacji, wiąże się z koniecznością opracowania nowych wersji oprogramowania - przystosowanych do pracy przez Internet. W tym obszarze oprogramowanie open source może być łatwiej dostosowane, o czym świadczy powszechne wykorzystywanie narzędzi open source jako podstawy wielu serwisów internetowych. Dodatkową szansą rozwoju może być opracowanie aplikacji używanych w administracji na zasadach oprogramowania open source i przy współpracy ze społecznością związaną z oprogramowaniem open source. Tego typu produkty mogłyby być udostępniane, wykorzystywane i rozwijane w wielu innych rozwiązaniach.

Jak w takim razie powinien wyglądać scenariusz wprowadzania rozwiązań open source w praktyce działania instytucji publicznych? Z pewnością wykorzystanie oprogramowania otwartego można rozpocząć od serwerów i usług internetowych. Tak dzieje się już w biznesie. Komputeiy desktop można wyposażyć w systemy otwarte wszędzie tam gdzie wymagane są wyłącznie aplikacje biurowe, ogólnego przeznaczenia. Ostatecznie należy dokonać migracji oprogramowania specjalizowanego, praktycznie bez kosztów, wykorzystując narzędzia umożliwiające uruchamianie aplikacji w zmienionym środowisku bądź tworząc lub modyfikując aplikacje tak by uniezależnić się od platformy systemowej.

»8¡' V . ? c ít* c t j >s& síí 'a <éí * ^ ^ f-'jr* ¡ / /^W í|? > j >

rn:.'eoi< : ' i . : - i ' .

- J- &.* , ŚV.-jj | ® P * i Ö O ' 'ary- iS *f£. ąSgŚs ,v ' í'jo^ « N A' ; ; ‘’ , " ^ 1 '-N .'. '*)■» ' ! " ' " o ' - t

r-''« W 'ií: d p H p ^ l ^ É p i I ^ N r ? ® " í ... l * f §É ‘ t A '■■"'y.-vy ; ; --V ; >,y- ' '. -7 ■•-.-■ y. . y'-^: . y .-,:~ . .:■;;■■■ y S . ; :■ -.■•■;■•:':- y y ■,:' \ o ■

í y : ;'.,:; :, Æ: ; : v : ; - - - : - . y ■• ' . .'•■■■■■■■ \ r ^ r y ^ Ú id [t- '- - O í : í ; K/yvC'.;; : í r i : g . - í ¡ - '

$í ;?M¿ p * gp '"by- | Ä *s§p Wá&miv$4¡ tą

öf ‘ !* ‘ r; «•

Iff *í í1 ' í’s- ; , - ' ; t I P ”

.- . % ! «

a|feÉfcfer

\ Jß I r& Ï Í! 'vQîîi - fe I |ÊÉ '

t í id tiÉ '

fjgs ’ iílüí'; •-" ’ fi

¡|§ ¡¡¡pfe

; ä > ? 'J£> \ é 5,v- íh v * \!~ ¡^¿$1 w igä»' * . **,i¡ -í$ *’

>,-v» ' ' - ' V' ' ; ! ' * ’ ' ' . i . ' * |f:

y’y®'-'.»' -c r fiip ^ ;í ^ ; f , « í í » ¿ ¿ ^ ví ;í¡?.f5iW4^y » ; y

< -fefcS ~ - ^^Ê Ê Ê Ê Ê Ê m '' '''’t ’.'í'/ ■*', -.v^ł '*'’’ W « " ^ t '*■

R O Z D Z IA Ł V I.

ST A N D A R Y Z A C JA W SY ST E M A C H IN F O R M A T Y C Z N Y C H -