Warto zauważyć, że słoweńscy studenci posiadają o wiele bogatszy zestaw przedmiotów z dzie-dziny artystycznej niż wskazane w polskich standardach kształcenia nauczycieli z roku 2012 ilości godzin z metodyk szczegółowych (w tym z metodyki edukacji plastycznej).
W ich zakresie rozszerza się wiedzę studentów z dziedziny motywacji, cech charakteru dziec-ka zdolnego, kreacji i twórczości, rodzajów ekspresji dzieci, metod pracy z dziećmi uzdolniony-mi plastycznie, wykorzystania ciekawych i tworzonych razem z dziećuzdolniony-mi technik plastycznych. Zajęcia z edukacji artystycznej przygotowują studentów do pracy zarówno w klasie, jak i poza szkołą. Szczególnie cenna jest współpraca z muzeami, gdzie podobnie jak w Polsce odbywają się lekcje muzealne, tworzone są prace inspirowane pracami artystów, przygotowywane są specjalne zeszyty pracy240 oraz katalogi działań zachęcające dzieci do udziału w festiwalach kultury współ-czesnej241. Bardzo ważne jest także odwiedzanie z wybraną grupą zainteresowanych dzieci atelier współczesnych artystów, obserwacja produkcji prac artystycznych, regularne zwiedzanie wystaw oraz czynne uczestnictwo w tych wystawach.
Duże znaczenie w odkrywaniu i pielęgnowaniu talentu plastycznego ma stała współpraca na-uczycieli i instytucji artystycznych. Wśród tych instytucji i działań zewnętrznych wymienia się:
240 Działania edukacyjne obserwowaliśmy w Pokrajinski Muzej Koper, materiały dla dzieci dostępne są także na stronie http:// pokrajinski l;muzej-koper.si oraz na Facebooku.
241 Np. katalog pt. Bobrom Dnevnik 2012, przedstawiający w sposób humorystyczno-edukacyjny działania 4. lublańskiego Festiwalu Kultury dla Młodych
kluby artystów, galerie (w tym galerie dziecięce), muzea, organizowane przez różne instytucje konkursy, innowacyjne projekty (np. malowanie szkoły przez artystów i dzieci zdolne), aż wresz-cie w Słowenii bardzo popularne i wresz-cieszące się dużym zainteresowaniem kolonie i plenery arty-styczne organizowane przez m.in. Agencję Regionalnego Rozwoju Republiki Słoweńskiej (sport i kultura), Instytut Edukacji w Koprze UMMI i współdziałające z nim szkoły podstawowe im. An-tona Ukmarja, im. Dušana Bordona, Szkoła Podstawowa w Koprze, Ministerstwo Edukacji i Spor-tu Republiki Słoweńskiej, Gmina Miasta Koper, Ministerstwo Wyższej Szkoły Nauki i Techniki Republiki Słoweńskiej, Urząd ds. Młodzieży w Republice Słoweńskiej, Ministerstwo Środowiska i Planowania Przestrzennego Republiki Słoweńskiej, Publiczna Agencja Działań Badawczych Re-publiki Słoweńskiej, Instytut Pracy, Stowarzyszenie Nauczycieli Sztuki „Primorja”, Instytut Kul-tury Edukacji i Turystyki Młodzieżowej.
Są to ciekawe projekty związane z mikrospołecznością np. „Kreatywność młodych ludzi” – zainteresowania morskie, „Dragonja w Istrii – dni kreatywności dla młodych”, „ W wirze twór-czości – aktywne wejście na rynek pracy”, biennale dziecięcej ceramiki „Terra Mystica”, „Na fali kreatywności”.
Warto dodać, że zajęcia na półkoloniach, koloniach i plenerach artystycznych prowadzą za-równo psycholodzy rozwijający kreatywność młodych ludzi, nauczyciele koperskich szkół jak i profesjonalni twórcy. To zapewne bardzo dobra lekcja zarówno dla uczniów, jak i nauczycieli.
Bardzo ważnym aspektem w szkoleniu nauczycieli jest aspekt dotyczący kryteriów oce-niania prac plastycznych. Mieliśmy tego obraz podczas szkolenia prowadzonego przez nauczy-cieli akademickich, jak i w praktyce. Uczniowie słoweńscy nie otrzymują konkretnych ocen za prace plastyczne. Ich zadaniem jest poznać zaprezentowaną technikę i schemat jej realizacji, wykonać dzieło plastyczne samodzielnie i kreatywnie oraz co najważniejsze, potrafi ć opowie-dzieć o swoim przedstawieniu plastycznym i obronić jego wizję w oczach innych uczestników zajęć oraz wychowawcy. Nie widać w takim ocenianiu elementów negatywnej rywalizacji czy wyróżniania uczniów lepiej i gorzej tworzących. Raczej podkreśla się samodzielność i indywi-dualność dziecka, uczy odpowiedzialności za swoje przedstawienia plastyczne, ukazując jed-nocześnie, że rysowanie służy myśleniu, a nie jest tylko przeznaczone dla osób utalentowa-nych.
Taki rodzaj oceniania prac plastycznych obserwowaliśmy także w Pionierskim Domu Kultury w Lublanie. Dokształcanie nauczycieli w Słowenii odbywa się także w instytucjach kultury. War-to tu wspomnieć o działaniach w nich podejmowanych. Kierujący jednostką prowadzoną przez Urząd Miasta stolicy Słowenii podkreślają, że większość krajów Europy jest świadoma, że refor-ma edukacji rozwinęła mocno naukę a ograniczyła sztukę. Dlatego tworzony wspólnie z dziećmi program wychowania pozaszkolnego tej placówki skupia się głównie na motywowaniu dziecka, sięga do pokładów ontologii, uczy refl eksji nad sobą, nad swoim miejscem w świecie, uczy współ-pracy z rodzicami, seniorami (wspólne warsztaty i zajęcia), wkraczając jednocześnie w różne ob-szary wiedzy. Oprócz ciekawej formy zajęć warsztatowych przeznaczonych dla różnych pokoleń, godne podkreślenia są także formy nagradzania (motywowania) dzieci zaangażowanych w rozwój swych plastycznych talentów. Najlepsze prace młodych artystów są eksponowane na murach mia-sta, przed sklepami, centrami handlowymi, w miejscach rekreacyjnych w postaci dużych podświe-tlonych wieczorem billboardów. Formy ekspozycji i wystawy stanowią ważny aspekt zajęć, które organizowane są dla nauczycieli. Warto przypomnieć, o czym już wcześniej pisałam, że współ-praca nauczycieli z prowadzącymi zajęcia pozaszkolne oraz artystami, ekspertami danej dziedzi-ny sztuki jest w Słowenii szczególnie widoczna w postaci letnich plenerów, półkolonii i kolonii artystycznych.
W dokształcaniu nauczycieli niebagatelną rolę pełnią, jak podkreślali naukowcy Uniwersy-tetu w Koprze, dwie organizacje: Ministerstwo Edukacji, Nauki, Kultury oraz Sportu
(Minister-stwo za Izobraževanje, Znanost, Kulturo in Šport) oraz Stowarzyszenie Radiomatorów w Słowenii
(Zeza Radioamaterjev Slovenje).
W przypadku pierwszej instytucji warte jest podkreślenia, że w jednym miejscu (na stronie Ministerstwa) znajduje się katalog wszystkich kursów z dziedziny edukacja oraz konferencji te-matycznych. Kursy powinny spełniać szereg założeń:
– raport wykonawcy, – cele,
– organizacja i realizacja programu, – lista uczestników,
– zestawienie arkuszy ewaluacyjnych, – odpisy certyfi katów wydanych po kursie.
Po 2008 roku uregulowano w Słowenii aspekty związane z kształceniem ustawicznym i szkoleniami specjalistów w dziedzinie edukacji. W przypadku doskonalenia nauczycieli pracow-nik sam wnioskuje o swój udział w danym kursie lub szkoleniu. Musi jednak po odbyciu kursu posiadać:
– certyfi kat udziału (wydany przez instytucję, która realizuje program),
– program nauczania, który zawiera dane dotyczące łącznej liczby godzin, harmonogram
te-matów, form i metod pracy,
– dowody aktywnego zaangażowania uczestników programu, czyli: a. raport na temat treści, form i metod pracy w programie lub
b. sprawozdanie na temat treści, form i metod pracy oraz opis możliwości wykorzystania tej wiedzy w pracy edukacyjnej każdego uczestnika.
Dodatkowe punkty do awansu zawodowego nauczyciel otrzymuje, posiadając świadectwo
ukończenia niezależnych pedagogicznych wykładów i warsztatów dotyczących kształcenia
za-wodowego lub doradztwa zaza-wodowego zorganizowanego przez specjalistów spoza instytucji. Warto dodać, że szkolenia dla nauczycieli są oceniane i akceptowane przez Radę Programową składającą się z 25 osób. Wszystkie kursy i szkolenia dostępne są na stronie Ministerstwa242. O tym, że są to liczne propozycje, świadczy ilość stron katalogu z lata 2012 roku, który ma łącznie 204 strony.
Druga możliwość dokształcania to tzw. niezależne pedagogiczne wykłady i warsztaty. Jeden z takich warsztatów godnych polecenia prowadzi Uniwersytet na Primorskem. Nauczyciele zain-teresowani wybraną przez siebie tematyką zgłaszają się do dziekana Wydziału Pedagogicznego, a ten kieruje ich do kierowników katedr, z którymi uzgadniają program kursów i warsztatów, na jakie uczęszczał będzie nauczyciel wraz ze studentami. Programy dokształcania są więc indywi-dualne, zgodne z potrzebami nauczycieli, nie generują także wysokich kosztów. Na koniec odby-tego na uczelni programu kursów nauczyciel otrzymuje świadectwo ukończenia indywidualnego programu szkoleń.
Kolejną możliwością dokształcania nauczycieli są, podobnie jak w Polsce, projekty i granty badawcze dofi nansowane z Unii Europejskiej. Tematem najczęściej poruszanym w tym zakresie jest problematyka inkluzji.
Oprócz instytucji organizujących szkolenia i kursy dla nauczycieli w Słowenii pojawiają się coraz częściej działania amatorów, ludzi skupionych wokół różnych zainteresowań lub posiada-jących dyplomy, entuzjastów danej dziedziny wiedzy. Osoby te popularyzują wiedzę, prowadzą rozmowy dotyczące współczesnych problemów, skupiając się w radioklubach. W Słowenii ob-serwuje się rozwój i popularyzację radioamatorstwa, poszczególne radiokluby starają się nawet o posiadanie swoich częstotliwości radiowych. W ramach uczestnictwa, jak stanowi statut radio-klubów, członkowie powinni:
– organizować seminaria i inne formy kształcenia, edukacji,
– organizować krajowe i międzynarodowe konkursy, amatorskie wystawy, spotkania i inne im-prezy amatorów edukacji,
– zorganizować, przygotować i zadbać o produkcję audycji o edukacji i wychowaniu, – zadbać o urządzenia, wyposażenie i środki techniczne służące do działań radioklubów”243.
To bardzo ciekawa i godna zaszczepienia w Polsce inicjatywa przedstawiania treści edukacyj-nych przez ekspertów, niezaangażowaedukacyj-nych politycznie, entuzjastów edukacji, zainteresowaedukacyj-nych rozwiązaniem problemów wychowawczych i dydaktycznych, chętnie publicznie dzielących się swoimi wynikami badań i wnioskami z nich płynącymi, które dotychczas były głównie możli-we do zdobycia w niewielkich nakładach wydawniczych, raczej niedostępnych szerokiej publicz-ności. Dzielenie się swoimi wynikami badań to przecież powinność każdego naukowca, a radio stwarza taką możliwość.
Wnioski
W Słowenii zaobserwować można duże zainteresowanie Ministerstwa Nauki, Kultury, Edukacji i Sportu problematyką kształcenia i dokształcania nauczycieli.
Na uczelniach wyższych kształcących nauczycieli dużą rolę w strukturze studiów odgrywają praktyki, na których na trzecim roku student uczy się wraz z nauczycielami pisania indywidual-nych programów nauczania zgodnie z realizowaną w Słowenii ideą inkluzji. Praktyka pojawia się także na drugim stopniu studiów, w ilości 60 godzin, co w Polsce nie jest wymogiem i stanowi rzadką praktykę.
Wart podkreślenia jest także system motywowania studentów do dalszej pracy nad swoją kre-atywnością i twórczością w dziedzinie plastyki. Wystawy organizowane są na terenie uczelni, ale także poza jej murami. Uroczyste wernisaże z nagrodami w formie dyplomów od dziekanów i kie-rowników katedr czasami stanowią lepszą motywację niż nagroda fi nansowa.
Z pozytywnym oddźwiękiem spotykają się także wspólne wyjazdy plenerowe, kolonie i pół-kolonie) z udziałem nauczycieli, dzieci uzdolnionych w danej dziedzinie, zapraszanych ekspertów oraz studentów. Są to zazwyczaj spotkania letnie, dające możliwości rozwoju zarówno praktyku-jącym nauczycielom, jak i tym już doświadczonym.
Widoczna jest także dążność do uporządkowania drogi dokształcania tej grupy zawodowej. Kursy i szkolenia są opiniowane i znajdują się w opublikowanym w internecie dostępnym pu-blicznie katalogu kursów.
Dokształcaniem zajmują się także uczelnie wyższe proponujące, co jeszcze raz podkreślę, in-dywidualne i zgodne z potrzebami nauczycieli programy kursów realizowanych wraz ze studen-tami kierunku pedagogicznego.
Kolejne miejsce wspierające wiedzę i umiejętności nauczycieli to muzea, prowadzące dzia-łalność edukacyjną. Na prośbę nauczycieli pracownicy muzeum przygotowują specjalne zajęcia z edukacji muzealnej.
Rozwija się dziedzina mikromediów edukacyjnych. Działalność amatorów skupionych wokół problematyki edukacji daje dobre efekty w zakresie popularyzacji wiedzy, ale także wymiany my-śli naukowej i doświadczeń praktycznych.
Podsumowanie
W artykułach naukowych słoweńskich naukowców zwraca się uwagę na zmieniającą się koncep-cję dokształcania nauczycieli.
W tradycyjnych koncepcjach dokształcanie nauczycieli dotyczyło różnorodnych proble-mów, nie miało długofalowej strategii, oparte było bardziej na wiedzy technicznej, nie dotyczyło wszystkich grup pracowników danej instytucji i prowadzone było zazwyczaj przez wykładowców z zewnątrz. Nowa koncepcja w rozwoju edukacji nauczycieli podkreśla znaczenie zaspokajania potrzeb danej placówki i jej pracowników. Zajęcia edukacyjne są planowane dla potrzeb rozwoju danej osoby, grupy osób lub organizacji, są stałe i systematyczne, jest widoczny nacisk na rozwój techniki, wartości i przekonań pracowników, prowadzącymi są zarówno eksperci zewnętrzni, jak i wewnętrzni znający specyfi kę pracy w danej instytucji.
Słuchacz w tradycyjnej koncepcji jest biernym uczestnikiem zajęć. Najczęściej stosowaną metodą jest jednolity wykład, w dużej mierze oparty na teoretycznych podstawach. W nowej kon-cepcji dokształcania nauczycieli metody aktywizują uczestników, są to między innymi seminaria, warsztaty edukacyjne, krajowe i międzynarodowe projekty, prelekcje, dyskusje, praca z przewod-nikiem, koła studyjne itd.
Nauczyciele słoweńcy244 zdecydowanie opowiadają się za nowoczesną koncepcją kształcenia. Szczególnie podkreślają rolę tzw. empirycznego learningu, czyli zajęć poprzez aktywne metody kształcenia (kółka studyjne, warsztaty edukacyjne, seminaria), gdzie dominuje dwukierunkowa komunikacja oraz preferencja do uczestnictwa w zajęciach prowadzonych przez ekspertów ze-wnętrznych, także międzynarodowych, nie tylko weze-wnętrznych, znanych w placówce. W Słowe-nii zauważalna jest świadomość ciągłego szkolenia nauczycieli, monitorowania ich form dokształ-cania w celu zapewniania wysokiej jakości edukacji. Jest to zatem temat ważny, który powinien podlegać monitorowaniu, z niepokojem trzeba jednak przyznać, że niewielu naukowców w Sło-wenii zajmuje się tą problematyką.
W Polsce także brak jest systematycznego monitorowania, jak również kontroli jakości kształ-cenia nauczycieli. Skutkuje to faktem, iż nauczyciele intensywnie doskonalą się zawodowo, ale dominują tu formy mniej czasochłonne i mniej efektywne. W Słowenii rozwiązano ten problem, wprowadzając podlegające ocenie przez Radę Programową kursy publikowane na stronie Mini-sterstwa Nauki, Kultury, Edukacji i Sportu.
Jak się podkreśla w Raporcie o stanie edukacji z 2010 roku245, mamy do czynienia z odwróco-ną piramidą awansu zawodowego. Ponad połowa nauczycieli w Polsce posiada najwyższy stopień nauczyciela zawodowego, przy czym osiąga go stosunkowo wcześnie w toku kariery. We wnio-skach wyraźnie uwidacznia się także brak powiązania teoretycznej wiedzy z praktyką szkolną. System kształcenia nauczycieli określa wprowadzone w dn. 17.01.2012 roku Rozporządzenie
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela, którego skutki przyjdzie dopiero oceniać z perspektywy
czasu.
Bibliografi a
Bobrom Dnevnik 2012, Działania 4. lublańskiego Festiwalu Kultury dla Młodych.
Pedagogiczne i społeczne wsparcie dzieci i młodzieży uzdolnionej, BOCZAROVA O., AKSMAN J.
(red.), Ofi cyna Wydawnicza AFM, Kraków 2013.
Być zdolnym – wspierać zdolnych, GIZA T,, PĘKOWSKA M. (red.), Uniwersytet Jana
Kocha-nowskiego w Kielcach, Kielce 2012.
GIZA T., Podstawy pracy z uczniem zdolnym, Wszechnica Świętokrzyska, Kielce 2011.
244 Izobraževanje in izobraževalni sistem, Dr Pavel Zgaga (vodja), Alojz Pluško, dr Janez Krek, dr Mojca Kovač-Šebart, dr Ljubica Marjanovič-Umek, dr Zdenko Medveš) – tekst otrzymany podczas wizyty studyjnej w Słowenii na Uniwersytecie na Primorskem.
GIZA T., Socjopedagogiczne uwarunkowania procesów identyfi kowania oraz rozwoju zdolności
uczniów w szkole, Wydawnictwo AŚ, Kielce 2006.
http://eacea.ec.europa.eu/portal/page/portal/Eurydice, adres internetowy wersji w j. polskim: www.eurydice.org.pl/fi les/zdolny.pdf
KUŹMA J., MORBITZER J., Edukacja – Szkoła – Nauczyciele. Promowanie rozwoju dziecka, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 1995.
Pokrajinski Muzej Koper http://pokrajinski 1;muzej-koper.si, materiały dla dzieci. SALCHER A., Utalentowany uczeń i jego wrogowie, Rzeszów 2009.
Społeczeństwo w drodze do wiedzy, Raport o stanie edukacji 2010 r., Instytut Badań
Edukacyj-nych, Warszawa 2011.
Vodnik po Študijskih Programih leto, 2012/13, Univerza na Primorskem, ISSN 1855-2536.
www.artisticallygifted.eu strona projektu: Nauka – Sztuka – Edukacja, opracowanie i
upowszech-nianie Innowacyjnego Modelu diagnozy, metod, form pracy i opieki nad uczniem zdolnym pla-stycznie oraz zakładka materiały: informacje ze szkolenia na temat: Wsparcie dziecka zdolne-go w Słowenii (zamieszczonej w języku angielskim) autorstwa Edy Patru i Lary Kobal
www.pef.upr.si strona Pedagogicznego Fakultetu Uniwersytetu na Primorskem www.upr.si strona Uniwersytetu na Primorskem