Badania dotyczące realizacji zadań edukacyjnych i wychowawczych dotyczących rozwoju dziec-ka o szczególnych uzdolnieniach plastycznych przeprowadzone zostały pod kierunkiem nauczy-cieli akademickich Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego przez studentki III roku pedagogiki wczesnoszkolnej z wychowaniem plastycznym w ramach przygotowanych
Fragment akwareli przedstawiającej Lublanę namalowany przez dzieci w młodszym wieku szkolnym. Fot. Katarzyna Piętka
prac licencjackich191. Przedmiotem badań jest wspieranie dzieci w rozwijaniu zdolności plastycz-nych przez szkołę oraz współpraca w tym zakresie rodziców. Aby ta współpraca mogła owoco-wać dobrymi efektami, potrzebna jest świadomość rodziców odnosząca się do rangi przedmiotu badań, tj. dzieci ze specjalnymi zdolnościami i kolejno ich roli w rozwijaniu tych zdolności oraz współpracy ze szkołą w realizowaniu zadań dydaktyczno-wychowawczych odnoszących się do rozwijania dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym przypadku dzieci z uzdolnie-niami plastycznymi.
Omówienie wyników badań przeprowadzonych w szkołach podstawowych poprzedzę krót-ką informacją odnoszącą się do wyników badań przeprowadzonych przez studentkę Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w ramach przygotowanej pracy magisterskiej192. Badania prowadzone były poza realizowanym projektem. Jednak wnioski, które sformułowano, mogą stanowić rodzaj wprowadzenia w problematykę udziału rodziców w rozwijaniu szczegól-nych uzdolnień plastyczszczegól-nych dzieci w młodszym wieku szkolnym.
Dzieci rozpoczynają szkołę z dużym, jak na ich wiek, bagażem doświadczeń edukacyjnych. Przedszkole w polskim systemie oświaty ujmowane jest jako pierwszy etap edukacji. Progra-my edukacji przedszkolnej budowane są na obowiązujących podstawach programowych. Każ-de dziecko po ukończeniu przedszkola otrzymuje kartę informacyjną nt. jego rozwoju. Tak więc zarówno nauczyciele, jak i rodzice poinformowani są o efektach rozwojowych dziecka. Dziec-ko rozpoczyna edukację szDziec-kolną zdiagnozowane w obszarach rozwoju fi zycznego, psychiczne-go i społecznepsychiczne-go. Powinno to mieć istotne znaczenie dla nauczycieli w szkołach kontynuujących pracę nad rozwojem indywidualnym dziecka. Jeśli nie wszystkie zadania edukacji przedszkolnej zostały zrealizowane, obraz potencjału rozwojowego dzieci jest nieprawdziwy. Gdy brakuje peł-nej diagnozy wstęppeł-nej dziecka rozpoczynającego naukę szkolną, ma ono małe szanse na rozwój swoich szczególnych uzdolnień. Nie pomagają też nauczycielowi rodzice, często nieposiadający żadnych kompetencji (poza doświadczeniem życiowym i własną intuicją) do rozpoznania szcze-gólnych uzdolnień dziecka. Dla zilustrowania problemu posłużę się jedynie wnioskami z badań dotyczących edukacji plastycznej dzieci w wieku przedszkolnym.
W wyniku badania opinii 60 rodziców dzieci trzy- cztero- i pięcioletnich (kwestionariusz an-kiety przygotowała osoba przeprowadzająca badania) odnoszących się do realizacji zadań obej-mujących wychowanie plastyczne dzieci w przedszkolu oraz na podstawie obserwacji codzien-nych zajęć w przedszkolu sformułowano następujące wnioski:
– Rodzice i dzieci nie są zadowoleni z faktu, że zajęcia plastyczne w przedszkolu odbywają się, co prawda codziennie, ale tylko po zajęciach dydaktycznych i nawiązują do ich tematyki. – Rodzice uważają, iż poziom prowadzenia zajęć plastycznych w przedszkolu, do którego
uczęszcza ich dziecko, jest niezadowalający. Tę opinię potwierdza obserwacja osoby prze-prowadzającej badania. Spora liczba dzieci nie jest zainteresowana plastyką, bowiem wycho-wawczyni narzuca grupie technikę wykonania prac, przez co zajęcia są mało atrakcyjne. – Większość rodziców mimo wszystko uważa, że ich dzieciom wystarczają zajęcia plastyczne
od-bywające się w przedszkolu, gdyż za ponadprogramowe zajęcia poza przedszkolem musieliby dodatkowo płacić.
– Zainteresowanie rodziców wytworami działalności plastycznej dzieci można określić jako przeciętne, tylko 50% badanych deklaruje, że interesuje się pracami dzieci i rozmawia z nimi na ten temat.
191 Przeprowadzone przez studentki badania mają dla Projektu jedynie znaczenie pilotażowe. Dla badań projektowych należy opracować odrębną procedurę badawczą.
192 T. Bzdzion, Wychowanie plastyczne w edukacji przedszkolnej na przykładzie Przedszkola Samorządowego w Sędziszowie, promotor dr B. Gołek, Kraków 2012.
– Twórczość plastyczna dzieci traktowana jest przez rodziców w kategorii zabawy, w której nie dostrzegają oni walorów edukacyjnych. Kontekst rozwoju zdolności plastycznych, aktywno-ści twórczej, kształtowania osobowoaktywno-ści i postaw nie jest przez rodziców podejmowany. Spośród sześćdziesięciu objętych badaniami rodziców siedmioro zadeklarowało, iż posyłają dzieci na dodatkowe zajęcia plastyczne organizowane przez dom kultury. Jakimi motywami kierują się rodzice? Każdy spośród 7 respondentów (12%) wymienił inny motyw. Wśród powodów była mię-dzy innymi chęć poznania nowych kolegów i koleżanek, a także zapoznania się z nowymi formami plastycznymi, gdyż te, które są dostępne w przedszkolu, już się dziecku znudziły. Jedna z responden-tek odpowiedziała, że posyła swoje dziecko na dodatkowe zajęcia, bo zauważyła, iż w przedszkolu zajęcia są sprecyzowane, a na warsztatach jej syn może tworzyć prace swobodnie. Jedna z mam
od-powiedziała, że zaobserwowała talent u swojej córki, jakim jest malowanie farbami na płótnie, dlatego motywem, jakim się kierowała, posyłając ją na zajęcia, było rozwijanie talentu dziecka.
Kolejny ankietowany chciał sprawdzić, czy jego syna będzie interesowała forma zajęć plastycznych realizowanych poza przedszkolem. Jedna z badanych mam stwierdziła, że córka nudzi się przebywa-jąc w domu, więc wybrała warsztaty plastyczne, aby zagospodarować dziecku czas wolny.
Przeprowadzone badania dotyczą jednego przedszkola w jednej polskiej gminie Sędziszów. Trudno je uznać za reprezentatywne. Mogą one stanowić jednak ilustrację dość powszechnej opi-nii dotyczącej nikłych kompetencji rodziców odnoszących się do wspierania w rozwijaniu zdolno-ści dzieci w wieku przedszkolnym utalentowanych plastycznie. Jednocześnie w tym konkretnym przypadku przedszkole nie zapewnia oferty edukacyjnej sprzyjającej rozwojowi szczególnych uzdolnień dzieci.
Kolejny etap edukacji i rozwoju objęty realizacją zadań edukacyjnych to młodszy wiek szkol-ny. Badania nad rozwojem uzdolnień plastycznych dzieci w młodszym wieku szkolnym przepro-wadziło pod moim kierunkiem osiem studentek193. Projekty badawcze zrealizowano w ramach prac licencjackich. Badaniami objęte były dzieci, nauczyciele oraz rodzice. W badaniach dzieci zasto-sowano tzw. skalę postaw twórczych i odtwórczych194, obserwację oraz analizę prac plastycznych. W trzech szkołach wszyscy rodzice badanych dzieci wyrazili swoją opinię na temat współpracy ze szkołą w realizacji zadań edukacyjnych. Nauczyciele wypełniali ankietę195 i dodatkowo udzielali wywiadu, rodzice dzieci uzdolnionych plastycznie udzielali wywiadu (skategoryzowanego). Bada-nia przeprowadzono w dziewięciu szkołach podstawowych w Małopolsce.
Badaniami objęto 367 uczniów klas 1–3. W badaniach wzięło udział 21 nauczycieli oraz 51 rodziców dzieci uzdolnionych plastycznie. Badania skalą postaw twórczych i odtwórczych miały na celu diagnozę twórczego potencjału dzieci, wyrażonego w poziomie postawy twórczej i od-twórczej. Wyniki badań SPTO wykorzystane zostaną w pełni w wypracowaniu metod diagnozo-wania uzdolnień plastycznych dzieci. Przeprowadzona diagnoza w zrealizowanych projektach ba-dawczych miała głównie cel poznawczy dla osób przeprowadzających badania, posłużyła również do opisu indywidualnych przypadków dzieci szczególnie uzdolnionych plastycznie wyselekcjo-nowanych na podstawie obserwacji nauczycieli, analizy prac plastycznych oraz opinii rodziców wywiedzionych z ich obserwacji dziecka w doświadczaniu życia w rodzinie. W wyniku przepro-wadzonych badań spośród 367 uczniów wyłoniono 54 osoby o szczególnych uzdolnieniach pla-stycznych. Z taką też liczbą rodziców przeprowadzono wywiady. Warto w tym miejscu
podkre-193 W badaniach wzięły udział: N. Burtan, M. Ciura, M. Czyżycka, J. Grzymek, A. Jędrysiak, T. Kalisz, W. Mizera, K. Przydatek, A. Wieczorek – studentki III roku pedagogiki wczesnoszkolnej z wychowaniem plastycznym, licencjat 2012, promotor doc. dr D. Skulicz.
194 K. Krasoń, M. Meiser, Skala Postaw Twórczych versus Odtwórczych, [w:] Podręcznik do testu w wersji dla szkoły podstawowej klas 1–3, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Kraków 2011, s. 19.
195 Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli oraz kwestionariusz wywiadu skategoryzowanego dla rodziców opracowany został w ramach Projektu i wykorzystany za zgodą jego realizatorów.
ślić, iż tego typu badania prowadzone były we wszystkich szkołach po raz pierwszy. W badaniach wzięło udział 21 nauczycieli plastyki, którzy wyselekcjonowali uczniów zdolnych jedynie na pod-stawie własnych obserwacji co do aktywności plastycznej dzieci i walorów ich prac plastycznych. Z punktu widzenia diagnozy uczniów o szczególnych zdolnościach plastycznych istotne są wy-powiedzi rodziców, którzy są najpilniejszymi obserwatorami własnych dzieci. Znaczące są tu-taj również kompetencje nauczycieli w przedszkolach oraz nauczycieli nauczania początkowego, którzy w toku studiów, ale również dzięki podnoszeniu kwalifi kacji zawodowych powinni być nie tylko przygotowani do pracy z dzieckiem o szczególnych uzdolnieniach, ale również realizować zadania dydaktyczne i wychowawcze w tym zakresie w praktyce zawodowej.
Z punktu widzenia tematu niniejszego opracowania interesują nas opinie nauczycieli i ro-dziców odnoszące się do ich orientacji w problematyce dziecka szczególnie uzdolnionego pla-stycznie, ale również ich poczucia sprawstwa przejawiającego się z jednej strony w zaufaniu do nauczyciela, że kompetentnie będzie dbał o rozwój uzdolnień dziecka, z drugiej natomiast – we współpracy z nauczycielem w realizacji zadań dotyczących rozwoju często wyjątkowych uzdol-nień ich dzieci.