Krzysztof Penderecki zachował w swoim utworze opartą na Biblii Milto- nowską koncepcję całości historii stworzenia — koncepcję ukazania dwóch przeciwstawnych światów — Dobra i Zła — z konstytuującym się między nimi światem Człowieka. Jednak interpretacja Pendereckiego różni się od wersji Mil
tona pod względem:
— liczby i chronologii wydarzeń: z 21 wydarzeń Miltona Penderecki wybiera 14, rezygnuje z obrazów ważnych, gdy chodzi o wątki postaci kręgów infer- nalnego i niebiańskiego (wojna w niebie, strącenie zbuntowanych aniołów w otchłań), oraz zmienia wydarzenie początkowe i dalszą kolejność;
— liczby i koncepcji postaci: z 20 postaci Miltona Penderecki wprowadza 16, zmienia koncepcję najważniejszych z nich: Szatana i Mesjasza, oraz czyni pierwszoplanowym bohaterem Człowieka, powierzając mu większość scen utworu; z trzema kręgami postaci związane są w utworze trzy struktury brzmieniowe — motywy przewodnie — od oktawy: konsonansu dosko
nałego, przez trójdźwięk do skrajnego nagromadzenia dysonansu: dwunasto- dźwięku;
— końcowej refleksji; gdy chodzi o treść kluczową sceną Raju utraconego Pen
dereckiego staje się scena ofiarowania przez Mesjasza życia za człowieka (pod względem muzyki to rozbudowana scena apokaliptycznych wizji przyszłości świata); cały utwór kończy się czystym akordem D-dur — zatem w przeciwieństwie do pesymistycznego wydźwięku zakończenia poematu Miltona — smutnego wypełnienia kary przez Adama i Ewę i triumfu Szata
na — zakończenie sacra rappresentazione Pendereckiego to początek wę
drówki Człowieka w poszukiwaniu harmonii i szczęścia, które przynosi ostatecznie przesłanie nadziei.
Zakończenie poematu Miltona:
S o m e natural tears they dropped, but w ip ed them soon T h e w orld w as all b efore them , w here to ch o o se T h eir p la c e o f rest, and provid en ce their guide:
T hey hand in hand w ith w andering steps and slow Through E den took their solitary w a y 19.
Zakończenie utworu Pendereckiego:
T h e W orld is all before them , W here to c h o o se
19 The Poems o f John Milton. Paradise Lost. London 1968, Book XII, 645— 649.
Rajutracony
T h eir p la ce o f rest,
A nd P rovid en ce their guide.
Through the w orld’s w ild ern ess L on g w anders man,
U ntil he shall hear and learn T h e secret pow er
O f harmony, in w h o se im age h e w as m ade20.
20 Ostatni fragment tekstu utworu — К. P e n d e r e c k i : Paradise Lost. Mainz— Lon
don— New York—-Tokyo 1978, s. 22.
Agnieszka Draus
The infernal and celestial circle in Paradise Lost Milton versus Penderecki and Fry
S u m m a r y
The text is devoted to the analysis o f John Milton’s and Krzysztof Penderecki’s Paradise Lost from the point o f view o f the concept behind the character. After a short introduction, the conclusions from the analysis o f the poem and sacra rapppresentazione verbal text were pre
sented. The similarities and differences in the concept behind the character in both works were shown, and, subsequently, a vision o f musical — theatrical interpretation o f the text in Penderecki’s work followed.
In his work, Krzysztof Penderecki maintained the Milton concept o f the whole history of Creation based on the Bible, the concept o f two opposite worlds — the world o f the good and the evil — with the world o f the Man in between them. However, this interpretation differs from M il
ton’s with respect to:
— the number and sequence o f events: out o f 21 Milton’s events, Penderecki chooses 14, resigns from the important pictures when it comes to the characters o f the infernal and celestial circle (war in heaven, angels in the abyss) and changes the starting event and further sequence o f events;
— the number and concept o f the character: Out o f 20 Milton’s characters, Penderecki intro
duces 16, changes the concept o f the most important ones, i.e. that o f the Satan and the M es
siah, and makes the Man a leading character; three tonal structures — the leitmotivs — starting from the octave: the perfect consonance and triad to the extreme concentration o f dis
sonance: twelve tones are related to the three circles o f characters;
— the final reflection — Penderecki’s key scene o f Paradise Lost is the scene where the Messiah sacrificed his life to a man (as regards music, it is a developed scene o f apocalyptic visions o f the future), the whole work finishes with a pure D major chord; contrary to a pessimistic overtone at the end o f the Milton’s work — a sad punishment for Adam and Eve and the Sa
tan’s triumph — a Penderecki’s sacra rappresentazione ending is the beginning o f man’s wandering in search o f harmony and happiness.
Agnieszka Draus
Infernalischer und himmlischer Kreis im Verlorenen Paradies Milton contra Penderecki und Fry
Z u s a m m e n f a s s u n g
Im vorliegenden Text werden die Toninterpretationen des John Miltons Werkes Paradise Lost ( Verlorenes Paradies) von Krzysztof Penderecki hinsichtlich der Auffassung von den in der sym
phonischen Dichtung vertretenden Personen untersucht. Die Verfasserin analysiert den Text sacra rappresentazione, indem sie verschiedene Auffassungsweise von den Gestalten in beiden Werken vergleicht und die Musik-Bühnen-Vorstellung von dem Text im Pendereckis Werk darstellt.
Krzysztof Penderecki ist der, sich auf der Bibel stützenden Miltons Idee treu geblieben; er zeigt zwei gegensätzliche Welten — des Guten und des Bösen — und die sich dazwischen bil
dende Welt des Menschen. Doch die Interpretation von Penderecki unterscheidet sich von Miltons Werk durch:
— die Anzahl und die chronologische Anordnung der Ereignisse: von unter 21 von Milton ge
schilderten Ereignissen wählt Penderecki 14, er verzichtet auf wichtige, mit infernalischen und himmlischen Kreisen verbundene Bilder (Krieg zum Himmel, Sturz der rebellierenden Engel in den Abgrund) und verändert das Anfangsereignis und die Reihenfolge der nächsten Ereignisse;
— die Anzahl und die Auffassungsweise von den Gestalten: von unter 20 Gestalten wählt Pende
recki 16, er verändert die wichtigsten von ihnen: Satan und Messias, um den Menschen in den Vordergrund zu stellen; mit drei Personenkreisen werden im Werk die drei Klangstrukturen verbunden — Leitmotive — von der Oktave: dem absoluten Missklang über den Dreiklang bis zur extremen Anhäufung des Missklangs: Zwölfklang;
— die Schlussreflexion — die Schlussszene des Verlorenen Paradieses bei Penderecki: Messias opfert sein Leben für den Menschen (in der Musik wird es als eine komplexe Szene der apo
kalyptischen Vorstellungen von der Zukunft der Welt ausgedrückt), das ganze Werk endet mit einem sauberen D-dur-Akkord; im Unterschied zur pessimistischen Aussage des Ausgangs des Poems von Milton — trauriges Strafverbüßen von Adam und Eva und Satans Triumph — ist die Beendigung von sacra rappresentazione bei Penderecki als Anfang der menschlichen Wanderung in der Suche nach Harmonie und Glück gemeint.