N OWE UMYSŁY , NOWA WIEDZA

Poważna ingerencja zaawansowanych technologii w ludzkie życie oraz przemiany socjoekonomiczne pozwoliły wnioskować, że w procesach po-znawczych biorą udział liczne elementy pozaneuronalne. Na gruncie tych obserwacji powstał pogląd, że poznanie jest rozszerzone, a zdobycze techno-logiczne rozszerzają możliwości poznawcze człowieka, dostarczając wyo-strzonych bądź nowych bodźców ze świata zewnętrznego lub też wpływając na proces rozumowania³¹. Zgodnie z teorią umysłu rozszerzonego, którą zaproponowali Andy Clark oraz David Chalmers procesy poznawcze nie ograniczają się do tych zachodzących w umyśle i ciele, ale mogą one być rozszerzane na zewnętrzne urządzenia, stanowiące przedłużenie umysłu.

Narzędzia te również możemy nazywać umysłem³².

Znaczenie omówionej teorii rośnie, gdy przyjrzymy się sposobom dzia-łania młodych ludzi, dla których narzędzia te stały się uzupełnieniem ich umysłów. Zastępują pamięć, dokonują selekcji informacji, eliminują wiele wymagających krytycznego myślenia aktywności np. wyręczając uczniów w odrabianiu prac domowych czy czytaniu lektur.

Z teorią umysłu rozszerzonego powiązać można inną koncepcję, która niejako usprawiedliwia i wyjaśnia zmiany zachodzące w procesie budowa-nia wiedzy oraz podaje aktualne, choć kontrowersyjne, wyjaśnienie pojęcia

„wiedza”. Jest nią konektywizm. Autorzy - George Siemens i Stephen Dow-nes większe znaczenie przypisują umiejętności poszukiwania informacji niż ich posiadaniu. Wiedza jest w tym nurcie postrzegana jako zasób informacji przechowywany w umysłach wielu różnych osób, połączonych w sieci, a nie w umyśle pojedynczej jednostki. Internet stwarza możliwość łączenia się użytkowników z różnymi zasobami wiedzy, a wszelkie urządzenia pozwala-jące na dostęp do Internetu umożliwiają gromadzenie wiedzy, która nie jest tu rozumiana jako konstrukt powstały w wyniku skomplikowanych proce-sów umysłowych, lecz ma formę tekstową, dźwiękową, graficzną czy

30 Z. Bauman, 44 listy ze świata płynnej nowoczesności, przeł. T. Kunz, Kraków 2011, Wydaw-nictwo Literackie, s. 5-7

31 A. Gunia, G. J. Nalepa, Człowiek z modułów – analiza adaptacyjności umysłu i ciała do wytworów techniki i technologii w kontekście teorii poznania rozszerzonego i ucieleśnionego,

„Rocznik Kognitywistyczny”, 2015, nr 8, s. 2-4.

32 A. Clark, D. Chalmers, Th e extended mind. „Analysis”, 1998, nr 58.1, s. 7-19.

Marzena Janta 90

wą. Wiedza może znajdować się w dostępnych urządzeniach i informacyj-nych zasobach. Wystarczy po prostu informacje pozyskać, zgromadzić, po-tem przetworzyć, wykorzystać i zastosować – i to, zdaniem autorów koncep-cji są kluczowe, najważniejsze ludzkie kompetencje epoki cyfrowej. Nowo-czesne technologie wymuszają więc zmiany w sposobie budowania wiedzy i uczenia się współczesnego człowieka³³.

Należy jednak zastanowić się czy konektywizm wyjaśnia i wzbogaca mechanizmy uczenia się czy też daje przyzwolenie na wyprowadzenie wiedzy z umysłów do zasobów globalnej sieci, tłumacząc umysłowe rozleniwienie, intelektualną bezradność i bierność³⁴.

W podjętych rozważaniach warto pochylić się też nad pojęciem efektu Flynna. Odnosi się ono do systematycznego wzrostu wyników uzyskiwa-nych w testach inteligencji obserwowanego od lat trzydziestych XX wieku.

Od lat ’70 poprzedniego stulecia tendencja ta ma charakter spadkowy, a przyczyn jej odwrócenia upatruje się często w rozwoju technologii, które ułatwiają człowiekowi wykonywanie wielu czynności, także tych umysło-wych, co prowadzić może do ograniczonego wykorzystania potencjału i zdolności jednostki. Można także przypuszczać, że wskazane odwrócenie trendu ma związek ze zbyt szybkim postępem technologicznym i zbyt dużą ilością dostępnych danych czy możliwości, a zbyt wolnym dostosowywa-niem się ludzkich możliwości umysłowych, co powodować może pewną lu-kę³⁵. Zdaniem badaczy zmiany w tej tendencji mogą być wywołane także wieloma innym czynnikami, jednak ze względu na ograniczone ramy arty-kułu nie jest możliwe ich szczegółowe omówienie.

P

Niezależnie od tego czy przyjmujemy założenia teorii umysłu rozszerzo-nego i konektywizmu, faktem jest, że dzieci inaczej postrzegają aktualnie proces budowania wiedzy i wydają się mieć dużo mniejszą ciekawość po-znawczą, potrzebę eksplorowania, poszukiwania, o zapamiętywaniu nie wspominając.

Codzienne działania młodych ludzi nie są aktualnie możliwe bez wyko-rzystania nowoczesnych technologii. Pojawiają się jednak coraz większe trudności z rozumieniem czytanych treści, selekcją informacji, krytycznym i elastycznym myśleniem, a przyczyn tego procesu upatruje się często w nadmiernym wykorzystaniu nowoczesnych technologii.

David Brooks, felietonista New York Times trafnie oddaje sens podjętej problematyki, pisząc: „kiedyś myślałem, że magia ery informacji brała się z tego, że pozwalała nam wiedzieć więcej, ale później tego, że magia ery in-formacji polega na tym, że pozwala nam wiedzieć mniej”³⁶.

33 T. Huk, Pedagogika medialna. Aspekty…, s. 122.

34 J. Morbitzer, Szkoła w pułapce Internetu, [w:] J. Morbitzer (red.), Człowiek – Media – Edukacja, Katedra Technologii i Mediów Edukacyjnych. Uniwersytet Pedagogiczny, 2010, s.

25.

35 L. Zysberg, The Reversal of the Flynn Effect …, s. 149.

36 N. Carr, Płytki umysł. Jak Internet …, s. 223.

INTELEKTUALNE ROZLENIWIENIE CZY NOWA STRATEGIA

PRZETRWANIA POKOLENIA C? 91

Rodzi się jednak pytanie - czy tradycyjne kompetencje są potrzebne?

Należy pamiętać o tym, że postępu technologicznego nie da się zatrzymać, a Internetu „wyłączyć”. Kiedyś za wynalazki wywołujące zgubne skutki uważano pismo, druk czy książkę, doszukując się w nich wielu zagrożeń dla ludzkiej pamięci, procesu rozumowania czy, najogólniej rzecz ujmując – ludzkiego umysłu³⁷. Trzeba pogodzić się z faktem, że ludzki mózg, zwłasz-cza mózg młodego człowieka działa dzisiaj inaczej, a zjawisko intelektualnej bierności należy rozpatrywać z różnych punktów widzenia. Być może więc to, co Jan Szmyd nazywa antropologiczną regresją po prostu ułatwia przed-stawicielom pokolenia C przetrwanie w informacyjnym chaosie, w którym nadmiar danych, bez zastosowania takiej strategii, spowodowałby jeszcze większe zagubienie…

S

Intelektualne rozleniwienie czy nowa strategia przetrwania pokolenia C?

W niniejszym artykule wyjaśniono, skąd wywodzi się nazwa pokolenie C oraz jakie są charakterystyczne zachowania jego przedstawicieli. Zwrócono przy tym szczególną uwagę na problem zauważalnego intelektualnego roz-leniwienia młodych ludzi, wzrastających w świecie wszechobecnych mediów cyfrowych. Przedstawiono także wyniki polskich i światowych badań w ob-szarze wykorzystania mediów przez dzieci i młodzież oraz oddziaływania nowoczesnych technologii na funkcjonowanie przedstawicieli młodego po-kolenia. Wskazano również główne założenia teorii podejmujących próbę wyjaśnienia tego niepokojącego zjawiska.

S

Intellectual laziness or the new surviving strategy of generation C?

In this article the author explained the meaning of the name generation C and presented typical behaviors of its members. The main topic of the text is the intellectual laziness among young people who grow in a world of omnipresent digital media. Results of Polish and global research studies connected with using media by children and teenagers there are also de-scribed. The author presented also main assumptions of theories trying to explain the alarming phenomenon.

L

:

[1] Bauman Z., 44 listy ze świata płynnej nowoczesności, przeł. T. Kunz, Wy-dawnictwo Literackie, Kraków 2011.

37 N. Tur, Czy Internet zastąpił trzepak?, [w:] M. Tanaś Nastolatki wobec Internetu, NASK i Maciej Tanaś, Warszawa 2016, s. 109.

Marzena Janta 92

[2] Bauman Z., Leoncini T., Płynne pokolenie, przeł. S. Żuchowski, Wydawnic-two Czarna Owca, Warszawa 2018.

[3] Bąk A., Jak małe dzieci korzystają z urządzeń mobilnych? Raport na podsta-wie danych zebranych od rodziców, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka”, 2015, vol. 14, nr 3, s. 57-82.

[4] Bochenek M., Lange R., Nastolatki3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów, NASK – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2019, [https://akademia.nask.pl/baza-wiedzy/publikacje.html] – 26.07.2021.

[5] Borawska-Kalbarczyk K., Pokolenie „tl; dr” – refleksje o kulturze czytelniczej młodzieży w zmediatyzowanym świecie, [w:] J. Morbitzer, E. Musiał (red.), Człowiek – Media – Edukacja, Katedra Technologii i Mediów Edukacyjnych, Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków 2014, s. 38-46.

[6] Carr N., Płytki umysł. Jak Internet wpływa na nasz mózg, przeł. K. Rojek, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2013.

[7] Cieszyńska – Rożek J., Wpływ wysokich technologii na rozwój poznawczy dzieci w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym, [w]: A. Ogonowska, G. Pta-szek (red.), Człowiek-Technologia-Media. Konteksty kulturowe i psychologicz-ne, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2015, s. 11 - 22.

[8] Clark A., Chalmers D., The extended mind. „Analysis”, 1998, nr 58.1, s. 7‒19.

[9] Gemius, Dzieci aktywne online,

[10] [http://pliki.gemius.pl/Raporty/2007/Gemius_SA_Dzieci_aktywne_online.p df] – 12.02.2021.

[11] Greenfield P., Technology and Informal Education. What Is Taught, What Is Learned, „Science”, 2009, nr 323, s. 69-71.

[12] Gunia A, Nalepa G. J., Człowiek z modułów – analiza adaptacyjności umysłu i ciała do wytworów techniki i technologii w kontekście teorii poznania rozsze-rzonego i ucieleśnionego, „Rocznik Kognitywistyczny”, 2015, nr 8, s. 1–11.

[13] Huk T., Pedagogika medialna. Aspekty społeczne, kulturowe i edukacyjne, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków-Katowice 2014.

[14] Morbitzer J., Szkoła w pułapce Internetu, [w:] J. Morbitzer (red.), Człowiek – Media – Edukacja, Katedra Technologii i Mediów Edukacyjnych. Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków 2010, s. 19-27.

[15] Morbitzer J., Refleksje pedagogiczne na temat intelektualnej kondycji cyfro-wych tubylców, „Psychologia Wychowawcza”, 2014, nr 5, s. 115 – 130.

INTELEKTUALNE ROZLENIWIENIE CZY NOWA STRATEGIA

PRZETRWANIA POKOLENIA C? 93

[16] Morbitzer J., Współczesny uczeń jako homo – mediens – edukacyjne implika-cje, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Pedagogika 14, 2017, s. 71-82.

[17] Nęcki Z., Komunikacja międzyludzka, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków 1996.

[18] Nosal C.S., Umysł wobec mediów, „Chowanna”, 2012, tom specjalny, s. 31 – 46.

[19] Small G., Vorgan G., Jak przetrwać technologiczną przemianę współczesnej umysłowości, tłum. S. Borg, Wydawnictwo Vesper, Poznań 2011.

[20] Spitzer M., Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci, przeł. A. Lipiński, Wydawnictwo Dobra Literatura, Słupsk 2016.

[21] Szmyd J., Zagrożone człowieczeństwo. Regresja antropologiczna w świecie ponowoczesnym. Próba pytań i odpowiedzi, Stowarzyszenie Thesaurus Sile-siae – Skarb Śląski, Katowice 2015.

[22] Trend Micro, Raport: ostrzeżenie o aktywności dzieci i młodzieży w sieci, [https://branden.biz/trend-micro-raport-ostrzezenie-o-aktywnosci-dzieci-i-mlodziezy-w-sieci/], (20.07.2021).

[23] Tur N., Czy Internet zastąpił trzepak?,[w:] M. Tanaś, Nastolatki wobec Inter-netu, NASK i Maciej Tanaś, Warszawa 2016, s. 105-109.

[24] Twenge J.M., iGen. Dlaczego dzieciaki dorastające w sieci są mniej zbunto-wane, bardziej tolerancyjne, mniej szczęśliwe – i zupełnie nieprzygotowane do dorosłości, przeł. O. Dziedzic, Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot 2019.

[25] Witkowska M., FOMO i nadużywanie nowych technologii. Poradnik dla rodzi-ców, NASK – Państwowy Instytut Badawczy, [https://akademia.nask.pl/pub likacje/FOMO%20i%20e-uzależnienia_internet.pdf] – 29.07.2021.

[26] Zysberg L., The Reversal of the Flynn Effect and Its Reflection in the Educa-tional Arena: Data Comparison and Possible Directions for Future Research and Action, „Roczniki Pedagogiczne”, 2019, nr 11 (47), s. 147-157.

PRACE NAUKOWE WSZIP T. 50 (1) 2021 PEDAGOGIKA I ZARZĄDZANIE WOBEC WYZWAŃ WSPÓŁCZESNOŚCI

Miroslav Gejdoš

Pedagogická fakulta, Katolícka univerzita Ružomberok

Rodzice jak pierwsi i główni