Skuteczność zdalnego nauczania w dobie pandemii
3. Z DALNE NAUCZANIE W OPINII UCZNIÓW I NAUCZYCIELI
Oprócz określenia korzyści i problemów płynących ze zdalnego naucza-nia, warto przyjrzeć się opiniom bezpośrednich uczestników tego procesu:
uczniów i nauczycieli. W tym celu autor przeprowadził badania ankietowe na grupie 145 uczniów ze szkoły podstawowej w wieku od 10 do 15 lat oraz wywiady z 18 nauczycielami w czerwcu 2021 roku.
Wśród dominującej opinii nauczycieli zdalne nauczanie jest niesku-teczne, a wręcz szkodliwe. Wskazują oni na to, iż dzieci zatraciły część umiejętności, które posiadały. Po zdalnym nauczaniu mają większe pro-blemy z czytaniem ze zrozumieniem poleceń, skupieniem uwagi, wykony-waniem najprostszych czynności, a przede wszystkim nie widzą sensu uczenia się.
Powrót dzieci do szkoły był konieczny, jednak praca w pierwszych dniach koncentrowała się głównie na utrzymywaniu dyscypliny, a nauka schodziła na drugi plan. Poza tym, bardzo szybko wyszło na jaw, że dzieci, które otrzymywały oceny bardzo dobre za zadania, w klasie nie potrafiły wykonać najprostszych poleceń. Rodziło to w dzieciach dodatkowych stres, a nauczycielom pozwoliło na wyciągnięcie wniosku, iż zadania nie były wy-konywane samodzielnie przez uczniów, a byli oni wręcz wyręczani przez inne osoby, w tym rodziców. Niestety takie podejście ma daleko idące za
Beata Owczarczyk 62
sobą konsekwencje i trudno będzie braki nadrobić w przyszłym roku szkol-nym, zwarzywszy na fakt, iż tak do końca nie wiadomo, czy edukacja będzie prowadzona w trybie stacjonarnym.
Nauczyciele wskazują również na to, że sam proces wprowadzenia zdalnej edukacji, nie był przemyślany. Pedagodzy zostali rzuceni na głęboką wodę i musieli radzi sobie sami z zaistniałą sytuację. W zdecydowanej więk-szości (w początkowej fazie) musieli pracować na swoim prywatnym sprzę-cie, wykorzystując własny Internet i prąd, za co nie otrzymywali rekompen-saty finansowej. Nie zostali przeszkoleni ze sposobu wykorzystania różnych platform internetowych, które mogłyby być stosowane do pracy zdalnej.
Każdy nauczyciel wykorzystywał te narzędzia i platformy, które już znał. To niestety oznaczało dla uczniów konieczność logowania się na różnych stro-nach, co czasem rodziło chaos i dodatkowy stres.
Dopiero w trakcie trwania zdalnego nauczania, w wyniku wymiany do-świadczeń i wzajemnej współpracy praca zdalna zaczęła być bardziej „profe-sjonalna”. Konieczność pracy na jednaj platformie przez wszystkich nau-czycieli przyczyniła się do uporządkowania pewnych treści, a przede wszystkim ułatwiła wszystkim uczestnikom wzajemną komunikację. Nieste-ty, obsługi danej platformy nauczyciele musieli praktycznie nauczyć się sami. Tutaj bardzo dobrze zadziałała wzajemna pomoc i współpraca oraz wymiana wzajemnych doświadczeń. Oczywiście nie wszyscy nauczyciele wykazali się taką samą chęcią i umiejętnościami, jednak zdecydowana większość doskonale poradziła sobie w tej kwestii.
Nauczyciele wskazywali też na znaczne problemy związane z prowadze-niem lekcji online, niekiedy czuli się jak policjanci, sprawdzając czy po dru-giej stronie są uczniowie, czy słuchają, czy rozumieją materiał i wykonywa-ne zadanie. Bardzo często po drugiej stronie pedagogowi odpowiadało echo.
Dzieci były zalogowane, ale nie były obecne, albo nie uważały, albo grały w różne gry bądź rozmawiały ze sobą na czacie. Wywoływane do odpowie-dzi, zawsze robiły to z opóźnieniem i zawsze winne były temu problemy techniczne: z Internetem lub z mikrofonem, a nie sam uczeń.
Brak uwagi uczniów niestety bardzo negatywnie odbił się na ich wiedzy i umiejętnościach. Oczywiście nie należy generalizować, gdyż dla części dzieci ta forma pracy się sprawdziła, mogli się wykazać, nikt im nie prze-szkadzał tak, jak to miało miejsce w klasie. Szczególnie ta forma była ko-rzystna dla uczniów, którym gwar szkolny przeszkadza w skupieniu się.
Jednak ta grupa jest niewielka, zdecydowana większość uczniów lepiej ra-dzi sobie w ławce szkolnej.
Do zdalnego nauczania nauczyciele wykorzystywali przede wszystkim podręczniki w wersji online, udostępnianie ekranu i prowadzenie lekcji na żywo z wykorzystaniem kamery. Oprócz tego korzystali z różnych progra-mów komputerowych, które umożliwiały im pisanie na ekranie komputera, czy też prezentacji multimedialnych i filmów edukacyjnych.
Każdy z pytanych nauczycieli wskazał, że trudno będzie nadrobić te za-ległości, które wytworzyły się podczas zdalnego nauczania. I każdy patrzy z niepokojem, co przyniesie kolejny rok szkolny.
Uczniowie mają bardziej optymistyczne podejście do zdalnego naucza-nia. Z przeprowadzonych badań wynika, iż tylko 42% badanych woli szkołę
SKUTECZNOŚĆ ZDALNEGO NAUCZANIA W DOBIE PANDEMII 63
stacjonarną w ławce szkolnej, prawie 21% wolała, gdy nauczyciele wysyłali materiały, dla 23% było to obojętne, a tylko 14,5% uczniów wolała lekcje online prowadzone na żywo przez nauczycieli. Różne były powody wyboru takiej a nie innej formy nauczania, odpowiedzi ankietowanych dotyczące tej kwestii zawiera tab. 2.
Tabela 2. Przyczyny wybrania danej formy szkoły Szkoła stacjonarna Wysyłanie
Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych.
Jak widać na powyższym, różne są przyczyny wyboru takiej a nie innej formy szkoły. Warto jednak zaznaczyć, że to, jaką formę nauczania wybrał uczeń zależało w dużej mierze od jego wieku. Wśród dziesięciolatków aż 75% wybrało szkołę stacjonarną, podczas gdy wśród piętnastolatków było to już tylko nieco ponad 15%, czyli jest to ogromna różnica. Generalnie im starsze dziecko tym chętniej wybierało nauczanie online i wysyłanie mate-riałów. Młodsi uczniowie cieszą się z tego, że mogą się czegoś nauczyć, a starsi wolą zrobić jak najszybciej swoje i mieć wolne.
Beata Owczarczyk 64
Ze względu na prowadzenie przez większości szkół lekcji online, ankie-towani zostali zapytani, co tak naprawdę robili podczas tych lekcji, wyniki przedstawia poniższy wykres 1.
Wykres 1. Informacje na temat tego, co uczniowie robili w trakcie lekcji online
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych.
Biorąc pod uwagę powyższe, można zauważyć, że tylko nieco ponad 40% uczniów miała komfort, że byli sami w pokoju i nikt im nie przeszka-dzał, ale tylko 17% badanych aktywnie uczestniczyła w lekcji. Spora część uczniów (ponad 22%) albo spała w trakcie lekcji, albo grała w różnego ro-dzaju gry. W innych czynnościach respondenci wskazywali, że oglądali w tym czasie filmiki na youtube lub TikTok, a niektórzy sprzątali w domu.
Ponad 64% ankietowanych wskazało, że brakowało im kontaktu z ró-wieśnikami, przy czym bardziej za kolegami i koleżankami tęsknili młodsi uczniowie – 75% dziesięciolatków i 79% jedenastolatków. Wśród starszych dzieci ten odsetek spadł do 52%. Natomiast za nauczycielami stęskniło się 91,5% uczniów w wieku 10 lat, 58% – 11 lat, 44% – 12 lat, 32% –13 lat, 30% – 14 lat i najmniej 23% uczniowie w wieku 15 lat. Widać z tego, że dla uczniów klas 4 jest niezwykle istotne, żeby mieć kontakt ze swoimi nauczy-cielami. Taka sytuacja ma miejsce również w przypadku uczniów klas 1-3, dla których wychowawca jest najważniejszą osobą w szkole i co powie, to jest czasem ważniejsze niż to, co powiedzą rodzice.
Na brak sprzętu narzekało tylko 5,5% badanych. Główne problemy wy-nikały z wolnego Internetu, który powodował zacinanie się lekcji. Poza tym, najwięcej trudności uczniowie zgłaszali wtedy, gdy nauczyciel chciał ich odpytywać, wtedy nie działały mikrofony, Internet wyrzucił ich ze spotkania itp.
Uczniowie w ankiecie zostali poproszeni o wskazanie, które z przedmio-tów były najtrudniejsze w odbiorze. I tak, na pierwszym miejscu znalazła
SKUTECZNOŚĆ ZDALNEGO NAUCZANIA W DOBIE PANDEMII 65
się matematyka, wskazało ją ponad 18% respondentów, na drugim miejscu znalazła się chemia i wychowanie fizyczne (13,5% wskazań). Matematyka i chemia, jako przedmioty ścisłe wymagają ćwiczeń, doświadczeń, co jest utrudnione przy zdalnym nauczaniu. Szczególnie dział matematyki okre-ślany jako geometria jest trudny do wytłumaczenia online, gdyż nie ma możliwości podejścia do ucznia, pokazania mu ja ma ułożyć linijkę, posłu-giwać się cyrklem i nawet programy matematyczne nie są w stanie tego ułatwić. W przypadku chemii wszelkie doświadczenia również wymagają pokazu na żywo, przez kamerę nie wszystko da się zaobserwować. Nato-miast w przypadku zajęć wychowania fizycznego, nawet jeżeli uczeń wyko-nuje ćwiczenia w domu, to nie jest w stanie sam z sobą zagrać w koszyków-kę czy siatkówkoszyków-kę. Poza tym, ze względu na bezpieczeństwo dziecka, nie mo-gło ono wykonywać ćwiczeń bez nadzoru osoby dorosłej. Dodatkowo, dys-kusja na temat przepisów sportowych, oglądanych filmików jest mało atrakcyjna dla uczniów i ciężko jest im się na tym skupić.
Ankietowani wskazali również przyczyny trudności w odbiorze poszcze-gólnych przedmiotów, wynik prezentuje tab. 3.
Tabela 3. Przyczyny trudności w odbiorze lekcji online
Rodzaj przyczyny Procent wskazań
nie mogłem/am się skupić 21,04
miałem/am problemy z Internetem / sprzętem 18,16 trudno obserwować lekcję na ekranie komputera 16,14
byłem/am zmęczona 12,39
wolałem/am robić coś innego 9,51
nie chciało mi się pracować 9,22
nie byłem/am zainteresowany tematem lekcji 5,76 uznałem/am, że wiedza z tego tematu jest mi niepotrzebna 4,03
inne 2,59
żadne 1,15
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych.
Jak można zauważyć, głównymi powodami utrudniającymi odbiór lekcji online są niemożność skupienia się, problemy z Internetem lub sprzętem oraz fakt, że trudno jest obserwować lekcję na ekranie komputera, znacznie trudniej niż w klasie. Wśród innych przyczyn uczniowie wskazywali, że w grupie jest łatwiej, w klasie nie zacina nauczyciela i nie ma pokusy, żeby zagrać.
Uczniowie dokonali również oceny pracy zdalnej, co im się najbardziej w niej podobała, a co najmniej. Wśród czynników przemawiających za zdal-ną nauką znalazły się najczęściej:
krótsze lekcje i dłuższe przerwy,
programy i filmy, które wysyłał nauczyciel,
Beata Owczarczyk 66
można było leżeć w trakcie lekcji,
można było pić i jeść,
pomysły / kreatywność nauczycieli,
można było siedzieć w piżamie,
bycie w domu,
można było więcej rzeczy zrobić w domu w trakcie przerwy,
późniejsze wstawanie,
możliwość ściągania na sprawdzianach i kartkówkach,
brak przeszkadzania ze strony innych uczniów,
miałem / miałam więcej czasu,
nic.
Natomiast wśród tego, co uczniom najmniej się podobało podczas zda-nego nauczania, wskazali oni:
niemożność skupienie się na lekcji,
problemy techniczne,
siedzenie kilka godzin na lekcji patrząc się w ekran,
zrozumienie tematu lekcji,
uczenie się,
słuchanie nauczyciela,
złe tłumaczenie z niektórych przedmiotów,
odsyłanie zadań domowych,
brak kontaktu z innymi,
ciągłe przebywanie w domu,
pisanie sprawdzianów na komputerze / z włączoną kamerą,
nie było takiego kontaktu z nauczycielem, jak na lekcjach stacjo-narnych,
wszystko,
nic.
Biorąc pod uwagę powyższe, można zauważyć, iż to, co najbardziej po-dobało się uczniom w nauczaniu zdalnym w ogóle nie odnosi się do samego procesu edukacyjnego, a jedynie do tego, co można było robić oprócz nauki w czasie lekcji online. Zaś, wśród powodów przeciw zdalnemu nauczaniu na
SKUTECZNOŚĆ ZDALNEGO NAUCZANIA W DOBIE PANDEMII 67
pierwszym miejscu znalazły się problemy ze skupieniem się, które jest nie-zbędne by móc przyswoić przekazywaną wiedzę.
Poza tym, widać, że dla uczniów zdalne nauczanie nie jest do końca poważnie trakto-wane, na pewno nie tak jak praca w szkole. Również przyswajanie wiedzy jest na niższym poziomie niż w trakcie tradycyjnego nauczania. Lekcje są krótsze, by zmniejszyć czas prze-bywania przed ekranie komputera. A to nie sprzyja procesowi edukacji.
P
ODSUMOWANIEReasumując rozważania w niniejszym artykule można stwierdzić, iż skuteczność zdalnego nauczania jest na niskim poziomie. Na taki stan rze-czy nałożyły się różne rze-czynniki. Z jednej strony niewłaściwe przygotowanie do zdalnego nauczania, brak szkoleń dla nauczycieli, którzy zostali pozo-stawieni sami sobie. Z drugiej zaś, polscy uczniowie nie potrafią uczyć się w trybie zdalnym, który wymaga od nich więcej samodzielnej pracy i samo-dyscypliny. Ciężko jest im się skupić, za dużo jest wokół nich różnych roz-praszaczy, brak kontroli ze strony nauczyciela, czy choćby rodzica, powo-duje, że logują się oni na lekcję, ale tak naprawdę nie uczestniczą w jej to-ku. To niestety powoduje, że mimo przerabianego materiału, wiedza nie jest przyswajana przez uczniów.
Część ankietowanych wskazała na dużą kreatywność nauczycieli w za-kresie prowadzenia lekcji, co raczej było koniecznością, by zainteresować dzieci prowadzoną lekcją. Warto te sposoby zapamiętać i wykorzystać rów-nież w czasie lekcji w szkole, aby nauka była bardziej efektywna. Zwarzyw-szy na to, że czeka nauczycieli kolejny, trudny rok szkolny. Nawet, jeżeli szkoły znów nie zostaną zamknięte, to będą się oni musieli zmierzyć z du-żymi zaległościami, które niestety posiadają ich uczniowie i trzeba będzie znaleźć sposób, aby te braki narobić.
L
ITERATURA:
[1] Górecki A., O jezuickiej Ratio studiorum, „Christianitas” Nr 58/2014.
[2] Kubiak M., Szkoła, Internet, Intranet. Wirtualna edukacja, Wyd. MIKOM, Warszawa 2000.
[3] Kujawiński J., Ewolucja szkoły i jej współczesna wizja, Wydawnictwo Nau-kowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2010.
[4] Kujawiński J., Szkoła dialogu i samodzielnego uczenia się uczniów, Wydaw-nictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2006.
[5] Mazur P., Zarys historii szkoły, Wyd. Wyższej Szkoły Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach, Kielce-Myślenice 2012.
Beata Owczarczyk 68
[6] Skibińska M., „Edutainment” jako metoda edukacji przyszłości (teraźniejszo-ści), „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” Nr 2 (50)/2010.
Zasoby internetowe:
[7] 5 największych trudności w nauczaniu online. Jak się z nimi uporać?, na:
[https://noizz.pl/nauka-i-technologia/5-najwiekszych-trudnosci-w-nauczani u-online-jak-sie-z-nimi-uporac/1dc8gsz] – 11.07.2021.
[8] Dormus K., O szkole dawnej i współczesnej – ewolucja instytucji szkolnej od starożytności do dnia dzisiejszego, na: [http://utw.up.krakow.pl/wp-con tent/uploads/2015/01/o-szkole-dawnej-skr%C3%B3t.pdf] – 15.07.2021.
[9] E-Learning – zalety i wady e-edukacji, na: [https://www.heuristic.pl/blog/e-learning/E-Learning-zalety-i-wady-e-edukacji;160.html] – 25.07.2021.
[10] E-learning to przyszłość edukacji? Zalety i wady nauczania zdalnego, na:
[https://policealna.gowork.pl/blog/e-learning-to-przyszlosc-edukacji-zalety-i-wady-nauczania-zdalnego] – 25.07.2021.
[11] Głos H., Nauczanie zdalne – sukces czy porażka?, na: [https://www.lscdn.pl /pl/publikacje/cww/edukacja-zdalna/11773,Nauczanie-zdalne-sukces-czy-porazka.html] – 10.07.2021.
[12] Głuszak K., Szkoła w dobie koronawirusa. Plusy i minusy nauczania zdalne-go, na: [https://zycie.hellozdrowie.pl/szkola-w-dobie-koronawirusa – 26.07.
2021.
[13] Nauczanie na odległość, na: [http://www.rzsz-pilzno.pl/static/doc/elear ning.pdf] – 26.07.2021.
[14] Sterna D., Kilka problemów, które ujawniły się mocniej w świetle zdalnej edukacji, na: [https://osswiata.ceo.org.pl/2020/10/26/kilka-problemow-ktore-ujawnily-sie-mocniej-w-swietle-zdalnej-edukacji-2] – 11.07.2021.
S
TRESZCZENIESkuteczność zdalnego nauczania w dobie pandemii
Zdalne nauczanie polega na odseparowaniu nauczyciela od jego uczniów oraz uczniów od siebie i zastąpienie bezpośredniej komunikacji interpersonalnej komunikacją, w której pośredniczy technologia. Stało się one koniecznością w związku z wybuchem epidemii Covid-19. Celem niniej-szego artykułu jest zbadanie skuteczności zdalnego nauczania w szkole podstawowej.
Prowadzenie nauczania na odległość pociąga za sobą wiele trudności, ale ma też pewne zalety, które należałby wykorzystać w codziennej pracy nauczyciela. Stąd też autor niniejszego opracowania przeprowadził badania
SKUTECZNOŚĆ ZDALNEGO NAUCZANIA W DOBIE PANDEMII 69
ankietowe, aby zbadać, co na w tej kwestii sądzą sami uczniowie. W artyku-le przedstawiono wyniki tego badania oraz opinie samych nauczycieli na temat zdalnego nauczania. Ukazano również kształtowanie się szkoły od zarania dziejów.
Słowa kluczowe: zdalne nauczanie, ewolucja szkoły, szkoła w pande-mii.
S
UMMARYEfficiency of distance learning in the era of a pandemic
Remote learning is about separating the teacher from his students and the students from each other and replacing direct interpersonal communi-cation with communicommuni-cation mediated by technology. It has become a neces-sity in connection with the outbreak of the Covid-19 epidemic. The purpose of this article is to investigate the effectiveness of distance learning in pri-mary schools.
Conducting distance learning involves many difficulties, but also has certain advantages that should be used in the daily work of a teacher.
Hence, the author of this study conducted a survey to find out what the students themselves think about this. The article presents the results of this survey and teachers' opinions on distance learning. It also shows how the school has been developing since the dawn of time.
Keywords: remote learning, school evolution, school in a pandemic
PRACE NAUKOWE WSZIP T. 50 (1) 2021 PEDAGOGIKA I ZARZĄDZANIE WOBEC WYZWAŃ WSPÓŁCZESNOŚCI