K ONSEKWENCJE NIEDOBORÓW WITAMINOWYCH U DZIECI W WIEKU SZKOLNYCH W KONTEKŚCIE ZDOLNOŚCI UCZENIA SIĘ

Niedobory witamin (hipowitaminozy) prowadzą do różnych nieprawi-dłowości w funkcjonowaniu organizmu. Długotrwały i głęboki niedobór opi-sanych powyżej witamin może powodować choroby (awitaminozy) oraz wpływa na zaburzenia wzrostu i rozwoju dziecka w wieku szkolnym.

Niewystarczająca wiedza lub brak rzetelnych, prawdziwych informacji na temat zależności zdolności uczenia się od prawidłowej „diety witamino-wej”, może prowadzić do braku efektów edukacji szkolnej. Może też być to przyczyną zaburzeń intrapersonalnych, przejawiających się spadkiem ak-ceptacji siebie. Zaburzenia gospodarki witaminowej w organizmie dziecka w omawianym wieku prowadzą także do zaburzeń w odżywianiu, takich jak anoreksja, bulimia czy ortoreksja. Niewątpliwie rzutują one negatywnie na stan psychiczny dziecka oraz jego stan fizjologiczny, między innymi zmiany metaboliczne. Takie niekorzystne reakcje mają swoje skutki w przyszłości

NIEDOBORY WITAMINOWE U DZIECI W WIEKU SZKOLNYM,

A ZDOLNOŚĆ UCZENIA SIĘ 147

młodego człowieka, mogą utrudnić mu rozwój poznawczy i zdobywanie wie-dzy¹⁸.

Niezdrowa, niezbilansowana dieta wiąże się z ryzykiem wystąpienia nadwagi, otyłości, aspektów kardiometabolicznych oraz zaburzeń funkcji poznawczych i pogorszenia wyników w nauce. Dla młodzieży poniżej 18 roku życia odpowiednia dieta warunkująca zdrowie całego organizmu jest kluczowa dla rozwoju i zdobywania wiedzy w szkole. Dieta rzutuje na zdol-ności poznawcze i efekty uczenia się. Prawidłowe funkcjonowanie mózgu zależy od „dostarczenia mu” odpowiednich witamin, w odpowiednich daw-kach. Z tego powodu integracja zdrowej diety z innymi aspektami środowi-skowymi, jak aktywność fizyczna, może zapewnić optymalne warunki do rozwoju mózgu i prawidłowego procesu uczenia się¹⁹.

Większość badań poruszających kwestie korelacji diety oraz nauki jest typu przekrojowego, co oznacza potrzebę realizacji badań o charakterze interwencyjnym¹⁹. „Danio rerio” – to model badania służący do oceny pato-genezy deficytów poznawczych oraz zaistniałych mechanizmów behawioral-nych zaburzeń. Do zaburzeń takich zalicza się zwiększony stres oksydacyj-ny w mózgu. Witamioksydacyj-ny o właściwościach antyoksydacyjoksydacyj-nych odgrywają istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu neurologicznego.

Układ neurologiczny z kolei rzutują bezpośrednio na funkcje poznawcze.

Natomiast biologiczne uzasadnienie tych procesów pozostaje nieznane²⁰. Osiągnięcia uczniów w nauce to efekt edukacji, przyswajania wiedzy i osiągniętych celów, na których skupiały się ich działania. Aby wiedzieć, czy uczniowie posiadają odpowiedni zasób wiedzy, przyznaje się im oceny.

Udowodniono, iż oceny powinny odzwierciedlać osiągnięte wyniki w nauce w zakresie realizacji celów uczenia się. Wynik dostarczony w systemie opar-tym na standardach, odpowiada standardom wydajności. Ocenianie ma wpływ na przyszłość ucznia, ponieważ pozwala mu realizować kolejne po-stawione przed sobą cele. Ażeby te założenia mogły być zrealizowane, ośrodkowy układ nerwowy musi być w odpowiednio dobrym stanie fizjolo-gicznym. Optymalny stan mózgu warunkuje jego odżywienie i dostarczenie wszystkich niezbędnych składników, ażeby to funkcjonowanie było efek-tywne. Osiągane wyniki w nauce rzutują również na stan psychiczny uczniów, co może mieć w zależności od stopnia realizacji celów pozytywny bądź negatywny skutek²¹.

Reasumując niedobór witamin w organizmie nazywamy awitaminozą, a ich brak prowadzący do rozwoju wielu schorzeń, w tym do zaburzeń

18 A. Stanek-Gonera, Dzieci – profilaktyka i terapia nadwagi i otyłości dziecięcej, Fundacja Insulinooporność, Wrocław 2017, s. 11-77.

19 S. Naveed, T. Lakka i E. A. Haapala, An Overview on the Associations between Health Behav-iors and Brain Health in Children and Adolescents with Special Reference to Diet Quality, [w:]

International Journal of Environmental Research and Public Health, wyd: 17, Kuopio, Fin-land, nr 3/2020, s. 953.

20 M. McDougall, J. Choi, K. Magnusson i in., Chronic vitamin E deficiency impairs cognitive function in adult zebrafish via dysregulation of brain lipids and energy metabolism, [w:] Free Radical Biology and Medicine, Corvallis, USA, nr 112/2017, s. 308-317.

21 P. Prangthip, Y. M. Soe, J. F. Signar, Literature review: nutritional factors influencing aca-demic achievement in school age children, [w:] International Journal of Adolescent Medicine and Health, Boston, 2019.

Elżbieta Gałęska 148

ności uczenia się dziecka w wieku szkolnym, hipowitaminozą. Niedobory witaminowe utrzymujące się przez dłuższy czas mogą prowadzić do niepo-żądanych reakcji w organizmie. Niewystarczające spożycie witamin przez dzieci w wieku szkolnym, to jest w okresie wzrostu i rozwoju nie pozwala na pełne wykorzystanie genetycznie uwarunkowanych możliwości rozwojo-wych, w tym poznawczych – intelektualnych. W skrajnych przypadkach hipowitaminoza może skutkować śmiercią. W społeczeństwie zdecydowanie częściej występuje awitaminoza niż całkowity brak poszczególnych witamin.

B. Y. Lee i in. wykazali, że w przypadku braku witamin, szczególnie z grupy B, a następnie podanie dużej ich dawki pozajelitowo, prowadzić może do radykalnego podniesienia odporności całego organizmu, ponieważ witaminy te będą wykazywały działanie przeciwdrobnoustrojowe. Infekcje wirusowe bądź bakteryjne mogą zostać zniwelowane przy pomocy odpowiedniej tera-peutycznej dawki witamin. Konkluzja jest więc optymistyczna, ponieważ awitaminoza jest dolegliwością wyleczalną, a dziecko w wieku szkolnym po podaniu odpowiedniej ilości substancji, może nie tylko wrócić do pełni zdrowia, ale również polepszyć swój stan psychofizyczny²².

Z

Obecnie zdrowa, zbilansowana dieta (według odpowiednich norm ży-wieniowych w tym zapotrzebowania na witaminy) dzieci w wieku szkolnym jest powszechnie badana w kontekście zdrowia, niezależnie od zauważalne-go wpływu na funkcje poznawcze i uczenie się. Przegląd dostępnej literatury pokazuje niedostateczne zbadanie tego zagadnienia. Rezultatem jest fakt, że aktualna wiedza na temat zależności diety i zdolności uczenia się jest nie-kompletna. Z dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć, że w śro-dowisku występuje brak dogłębnego zrozumienia wielu krytycznych faktów, przez to zwiększenie skuteczności interwencji mającej poprawić proces uczenia się jest niewystarczające. Można zauważyć szereg badań bazują-cych na zwierzętach, ukazująbazują-cych możliwe ścieżki fizjologiczne oraz udo-wadniające korelację pomiędzy dieta a nauką. Zależności pomiędzy nauką a warunkami środowiskowymi pokazuje schemat 1. Proces nauki, rozwoju psychicznego oraz pogłębiania wiedzy zależny jest od wielu czynników, w tym nadrzędnymi są styl życia dziecka oraz środowisko, w którym się znajduje. Potencjalnym rozwiązaniem problemu niedoborów witaminowych rzutujących na gorsze wyniki w nauce dzieci w wieku szkolnym jest zniwe-lowanie tych niedoborów. Uzupełnienie odpowiedniego poziomu witamin odbywać się może poprzez dostarczenie ich w produktach spożywczych bądź za pomocą suplementacji. Konieczna jest jednak dalsza walidacja w celu dogłębnej analizy składowych problemu²³.

22 B. Y. Lee, J. H. Bai, Z. LI i in., Review of Avitaminosis Fever and Its Clinical Significance, [w:]

„Annals of Nutritional Disorders & Therapy”, wyd. 6, Shreveport, USA, nr 1/2019, s. 1 – 4.

NIEDOBORY WITAMINOWE U DZIECI W WIEKU SZKOLNYM,

A ZDOLNOŚĆ UCZENIA SIĘ 149

Rysunek 2. Zależności pomiędzy nauką a warunkami środowisko-wymi

Źródło: J. Jirout, J. LoCasale-Crouch, K. Turnbull i in., How Lifestyle Factors Affect Cognitive and Executive Function and the Ability to Learn in Children, [w:] „ Nu-trients”, wydanie 11, Charlottesville, USA, nr 8/2019.

Powyższe refleksje na temat wpływu niedoborów witaminowych na zdolność uczenia się dzieci w wieku szkolnym mają na celu zwrócenie uwagi na problem, który jest kluczowy w podnoszeniu poziomu edukacji w naszym kraju. Należy podejść wobec tego do problemu w sposób holistyczny, pozwalający na jego rozwiązanie i wsparcie rozwoju dzieci w wieku szkolnym²³.

L

:

[1] Encyklopedia Popularna, PWN, Warszawa 1966.

[2] Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i in., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2020.

[3] Stanek-Gonera A., Dzieci – profilaktyka i terapia nadwagi i otyłości dziecięcej, Fundacja Insulinooporność, Wrocław 2017.

23 Jirout J., LoCasale-Crouch J., Turnbull K. i in., How Lifestyle Factors Affect Cognitive and Executive Function and the Ability to Learn in Children, [w:] „Nutrients”, wydanie 11, Char-lottesville, USA, nr 8/2019, 1953

Elżbieta Gałęska 150

Czasopisma:

[4] Alghadir A.H., Gabr S.A., Iqbal Z.A. i in., Association of physical activity, vit-amin E levels, and total antioxidant capacity with academic performance and executive functions of adolescents, [w:] „BMC Pediatrics”, wyd. 19, Riyadh, Kingdom of Saudi Arabia, nr 156/2019.

[5] Alisi L., Cao R., Angelis C. i in., The Relationships Between Vitamin K and Cognition: A Review of Current Evidence, [w:] „Frontiers in Neurology”, Elena, Italy, nr 10/2019.

[6] Anjum I, Jaffrey S.S., Fayyaz M. i in., The Role of Vitamin D in Brain Health:

A Mini Literature Review, [w:] „Cureus Journal of Medical Science”, wyd. 10, Houston, USA, nr 7/2018.

[7] Balehegn M., Mekuriaw Z., Miller L. i in., Animal-sourced foods for improved cognitive development, [w:] „Animal Frontiers”, wyd. 9, Addis Ababa, Ethio-pia, nr 4/2019.

[8] Bjelakovic G., Nikolova D., Gluud C., Antioxidant supplements to prevent mortality, [w:] „Journal of the American Medical Association (JAMA)”, Copen-hagen, Denmark, nr 310/2013.

[9] Florkiewicz A., Grzych-Tuleja E., Cieślik E. i in., Ocena pobrania z dietą wy-branych witamin przez młodzież w wieku 13-15 lat w zależności od płci i miejsca zamieszkania, [w:] „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, XLVIII, Kraków, nr 4/2015.

[10] Gancheva S.M., Zhelyazkova-Savova M.D., Vitamin K2 Improves Anxiety and Depression but not Cognition in Rats with Metabolic Syndrome: a Role of Blood Glucose?, [w:] „Folia Medica”, Varna, Bulgaria, nr 4/2016.

[11] Jirout J., LoCasale-Crouch J., Turnbull K. i in., How Lifestyle Factors Affect Cognitive and Executive Function and the Ability to Learn in Children, [w:]

„Nutrients”, wydanie 11, Charlottesville, USA, nr 8/2019.

[12] Lee B.Y., Bai J.H., LI Z. i in., Review of Avitaminosis Fever and Its Clinical Significance, [w:] „Annals of Nutritional Disorders & Therapy”, wyd. 6, Shreveport, USA, nr 1/2019.

[13] Máčová L., Bičíkovej M., Ostatníková D. i in., Vitamin D, neurosteroids and autism, [w:] „Physiological Research”, Bratislava, Slovak Republic, nr 66/

2017.

[14] McDougall M., Choi J., Magnusson K. i in., Chronic vitamin E deficiency im-pairs cognitive function in adult zebrafish via dysregulation of brain lipids and energy metabolism, [w:] Free Radical Biology and Medicine, Corvallis, USA, nr 112/2017.

[15] Naveed S., Lakka T. i Haapala E.A., An Overview on the Associations between Health Behaviors and Brain Health in Children and Adolescents with Special

NIEDOBORY WITAMINOWE U DZIECI W WIEKU SZKOLNYM,

A ZDOLNOŚĆ UCZENIA SIĘ 151

Reference to Diet Quality, [w:] International Journal of Environmental Re-search and Public Health, wyd: 17, Kuopio, Finland, nr 3/2020.

[16] Olson C.R., Mello C.V., Significance of vitamin A to brain function, behavior and learning, [w:] „Molecular Nutrition & Food Research”, Portland, USA, nr 54/2010.

[17] Prangthip P., Soe Y.M., Signar J.F., Literature review: nutritional factors in-fluencing academic achievement in school age children, [w:] International Journal of Adolescent Medicine and Health, Boston, 2019.

Zasoby internetowe:

[18] [htpps://pl.wikipedia.org/wiki/witaminy] – 20.07.2021.

[19] [https://www.zdrowazywnosc.biz.pl/porady-dla-zdrowia/38-dawkowanie-witamin-zwiazkow-mineralnych-w-systemie-rda-i-sona] – 20.07.2021.

S

Niedobory witaminowe u dzieci w wieku szkolnym, a zdolność uczenia się

Proces efektywnego uczenia się w dzieci w wieku szkolnym jest zależny od wielu czynników, w tym od zbilansowanej diety, w tym od odpowiedniego poziomu witamin. Możemy wyróżnić w diecie składniki mające silny wpływ na intensywność przyswajanych informacji w szkole oraz ogólny stan ośrodkowego układu nerwowego. Do takich składników należą witaminy, w tym witamina D, witaminy z grupy B, A, K, E. Składniki te można przy-swoić z produktów żywnościowych, szczególnie tych pochodzenia zwierzęce-go lub z suplementacji. Witaminy te pozwalają na prawidłowy rozwój ośrod-kowego układu nerwowego, mózgu, komórek nerwowych, glejowych oraz stanu psychicznego dziecka. Obecnie obserwuje się niedobory tych skład-ników u młodych ludzi, co skutkuje problemami w nauce. Zagadnienie jest jednak złożone i wymaga dalszych badań.

Słowa kluczowe: witamina, niedobory witaminowe, dzieci w wieku szkolnym, dawkowanie witamin, zdolność uczenia się

S

Vitamin deficiencies in school-age children and the ability to learn The process of effective learning in school-age children depends on many factors, including a balanced diet, including adequate vitamin levels.

We can distinguish ingredients in the diet that have a strong impact on the intensity of the information acquired at school and the general condition of the central nervous system. Such ingredients include vitamins, including

Elżbieta Gałęska 152

vitamin D, vitamins B, A, K, E. These ingredients can be absorbed from food products, especially those of animal origin, or from supplementation.

These vitamins allow for the proper development of the central nervous system, brain, nerve cells, glial cells and the mental state of the child. Cur-rently, shortages of these nutrients are observed in young people, which results in learning problems. However, the issue is complex and requires further researchbetter.

Keywords: vitamin, vitamin deficiencies, school children, vitamin dos-ing, learning ability.

PRACE NAUKOWE WSZIP T. 50 (1) 2021 PEDAGOGIKA I ZARZĄDZANIE WOBEC WYZWAŃ WSPÓŁCZESNOŚCI