W ALORY METOD AKTYWIZUJĄCYCH

Każda metoda nauczania może być realizowana jako aktywizująca, wszystko bowiem zależy od inwencji twórczej, kreatywności i otwartości nauczyciela. Wyróżnia się sześć aktywnych sposobów uczenia: mówienie i konwersacja z uczniami, zainicjowanie wspólnej dyskusji, zaprezentowa-nie uczniom różnych metod pracy na zajęciach, nadzorowazaprezentowa-nie ich oraz za-stosowanie teorii w praktyce¹². Każdy nauczyciel powinien zapewniać op-tymalne warunki wszechstronnego rozwoju. Wdrażać do samodzielnego i twórczego myślenia.

Praca metodami aktywizującymi determinuje odmienny charakter pro-cesu dydaktycznego i to zarówno w dziedzinie organizacji oraz przebiegu zajęć, jak i w pojmowaniu roli nauczyciela i ucznia. Organizacja pracy pole-ga na przygotowaniu przez nauczyciela odpowiednich materiałów pomocni-czych oraz zaaranżowaniu i zapewnieniu wystarczających przestrzeni do działania. Praca metodami aktywizującymi to przede wszystkim praca w grupach.

Wg dydaktyków, nauczyciele najchętniej korzystają z takich metod ak-tywizujących, jak:

 burza mózgów

 metoda przypadków

10 K. Rau, E. Ziętkiewicz, Jak aktywizować uczniów. Burza mózgów i inne techniki, Poznań 2002, s. 12.

11 E. Tylewska, Metody aktywne na godzinach do dyspozycji wychowawcy klasy, [w:] ABC kierowania szkoła, Zeszyt 2 Szczecin 1996, s. 68-69.

12 J. Guilbert, Zarys pedagogiki medycznej, przekł. St. Orzeszyna, Warszawa 1983, s. 22

ZNACZENIE METOD AKTYWIZUJĄCYCH W PRACY NAUCZYCIELA 41

 metoda symulacji

 drama

 gry i zabawy dydaktyczne¹³.

Warto w tym miejscu krótko scharakteryzować w/w metody. I tak bu-rza mózgów znana jest także pod takimi nazwami, jak: giełda pomysłów, metoda Osborna (twórca metody), sesja odroczonej oceny, technika twór-czego myślenia czy jako fabryka lub giełda pomysłów, służy zespołowemu poszukiwaniu wielu pomysłów dotyczących rozwiązania jakiegoś proble-mu¹⁴. Początkowo wykorzystywano ją do rozwiązywania problemów tech-nicznych i organizacyjnych. Polega ona na tym, że każdy członek grupy zgłasza przynajmniej jeden pomysł, którego się nie komentuje i nie ocenia, a wszystkie rozwiązania zapisuje się na tablicy lub dużych planszach. Gdy wyczerpią się już wszelkie pomysły, wybiera się tylko ten najbardziej obie-cujący, rozwija się go, precyzuje i poddaje krytyce, aby na koniec uzyskać pomysł, dający szansę na rozwiązanie konkretnego problemu¹⁵.

Metodę tę można podzielić na 3 etapy:

 kreowanie pomysłów,

 ocena i rozważanie zgłoszonych pomysłów według ustalonych kryte-riów,

 wykorzystanie pomysłów, rozwiązań w praktyce.

Jest to metoda rozwijająca twórcze myślenie i zapewnia wysoki stopień ak-tywizacji grupy.

Następną jest tzw. metoda przypadków zwana też samodzielną drogą dochodzenia do wiedzy. Za jej twórcę uważa się R. Hecona. Polega ona na rozpatrzeniu przez grupę danego przypadku, poddanego analizie i dyskusji w celu jego wyjaśnienia. Po otrzymaniu opisu sytuacji, uczestnicy formułu-ją pytania dotyczące przypadku, aby skutecznie rozwiązać zaistniały pro-blem. Stosując tę metodę przedstawia się sytuację problemową w taki spo-sób, aby młodzież mogły wykorzystać posiadaną już wiedzę i doświadczenie w nowych warunkach lub przy podejmowaniu trafnych decyzji.

Kolejną metodą, która jest dość powszechnie znana i doskonale nada-jąca się do pracy z młodzieżą jest tzw. drama (z gr. drao-działanie). Jej praktyczne wdrażanie rozpoczęło się dopiero na początku XX wieku. Współ-czesna pedagogika wykorzystuje dramę w dwojaki sposób: jako metodę wy-chowawczą i wspomagającą nauczanie różnych przedmiotów, a za jej twór-cę uważa się amerykańskiego dydaktyka Calldwella Cook’a. Według niego drama opiera się na trzech integralnych zasadach: „po pierwsze, podstawą wiedzy nie jest słuchanie i czytanie, lecz działanie, gra i doświadczenie, po drugie, efektywna praca jest częściej rezultatem spontanicznego wysiłku

13 T. Podgórska, Wpływ metod aktywizujących na przygotowanie dzieci sześcioletnich do nauki szkolnej, Szczecin 2005, s. 20.

14 F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2001, s. 280.

15 B. Siewierski, Mapa umysłu, czyli jak twórczo rozwiązać problemy [w:] Personel nr 1/1998, s. 20.

Olga Jabłonko 42

i autentycznych zainteresowań niż przymusu, po trzecie, naturalnym środ-kiem nauki w dzieciństwie i młodości bywa gra sceniczna¹⁶”. Kształtuje ona bowiem wyobraźnię, kreatywność i inteligencję inter- i intrapsychiczną, uczy samodzielności myślenia i działania, pracy zespołowej, a także wyra-żania własnych emocji. Polega ona na stwarzaniu określonej sytuacji, zary-sowaniu problemu i próbie jego rozwiązania poprzez aktywne „wchodzenie w rolę”. Innymi słowy, celem dramy jest bliższe poznanie siebie poprzez ujawnianie własnych uczuć i emocji oraz poszerzanie świadomości własne-go Ja oraz nabycie umiejętności ekspresji w kreowanych rolach społecz-nych¹⁷. Młodzież biorąca udział w tego typu zajęciach koryguje wadliwe wzorce zachowań, uaktywnia procesy twórcze i poznawcze, rozwija umie-jętności współpracy oraz pomocy drugiej osobie oraz umożliwia zrozumie-nie własnych problemów¹⁸, uczeń nie odgrywa określonej roli, tak, jak ak-tor w teatrze, lecz musi być sobą.

Dydaktycy do najpopularniejszych technik dramowych zaliczają m. in.:

rolę, rozmowę, wywiad, etiudę pantomimiczną, improwizację, inscenizację, rzeźbę i jej warianty, obraz, techniki plastyczno-manualne, list, dziennik i pamiętnik. Rozwija ona wiarę we własne siły, kształtuje osobowość, rozwi-ja wrażliwość, wyobraźnię, rozwirozwi-ja oraz wzbogaca słownictwo.

Coraz większą popularnością cieszą się też tzw. gry dydaktyczne, nale-żące do grupy metod problemowych i organizujących treść kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk oraz sytuacji¹⁹. Spełniają one również waż-ne funkcje kształcąco – wychowujące. Uczą poszanowania przyjętych norm, pracy zespołowej oraz sprzyjają uspołecznieniu²⁰.

Do gier dydaktycznych zalicza się: metodę symulacyjną – w symula-cjach przedmiotem jest rzeczywistość. Metodę sytuacyjną – kształtuje ona u młodzieży umiejętności analizowania dylematów bądź problemów, odnosi się do sytuacji fikcyjnych, ale bardzo prawdopodobnych oraz metodę insce-nizacji – dotyczy odtwarzania roli bądź dialogu fikcyjnego, np. wcielanie się w agresora czy ofiarę. Ma to na celu uświadomienie młodym ludziom, jak dana osoba czuje się w takiej sytuacji. Dzięki temu potrafią określić i wyra-zić swoje emocje, stają się bardziej empatyczni. Ponadto gry dydaktyczne przynoszą takie korzyści, jak: nauka w trakcie zabawy, przyswajanie wiedzy w atrakcyjnej formie oraz skuteczniejsze utrwalenie wiedzy i umiejętności

Nauczyciele również coraz chętniej na swoich zajęciach wykorzystują tablice interaktywne, ponieważ urozmaicają one zajęcia. Dzięki tablicy inte-raktywnej można wyświetlić dowolne ilustracje, zdjęcia, animacje, rozwią-zywać testy online, przeprowadzać quizy i zabawy. Dzięki tego typu

16 K. Pankowska, Drama – zabawa i myślenie, Warszawa 1990, s. 31.

17 M. Konopczyński, Pedagogika resocjalizacyjna. W stronę działań kreujących, Kraków 2014, s. 173.

18 Ibidem, s. 278. „W ścisłym związku z psychodramą pozostaje koncepcja teatru resocjaliza-cyjnego, opartego na czterech fundamentalnych przesłankach. Sięga on do źródeł pedagogiki resocjalizacyjnej, koncepcji interakcyjnych i kognitywnych, psychologii oraz pedagogiki twór-czości, wg których w każdym człowieku, również tym nieprzystosowanym społecznie drzemią pierwiastki twórcze i określone potencjały, a ich uaktywnienie i wydobycie uatrakcyjnia go społecznie oraz umożliwia mu innowacyjny sposób rozwiązywania sytuacji problemowych”.

19 K. Kruszewski, Gry dydaktyczne, Warszawa 1992, s. 171.

20 W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1998, s. 266.

ZNACZENIE METOD AKTYWIZUJĄCYCH W PRACY NAUCZYCIELA 43

ciom uczniowie lepiej przyswajają wiedzę, są bardziej zaangażowani w lek-cje.

Metody aktywizujące zatem są bardzo przydatne w pracy nauczyciela.

Albowiem uczniowie zdecydowanie chętniej uczestniczą w zajęciach ,w któ-rych mogą brać czynny, aktywny udział. Dlatego też nauczyciel tak powi-nien dobierać metody nauczania, aby wychowankowie mogli rozwijać swoje zainteresowania, pasje, samodzielność oraz umiejętności społeczne.

Ponadto stosując metody aktywizujące uczniowie:

 są podmiotem w procesie uczenia się, gdyż podejmują decyzje doty-czące treści i form uczenia się oraz modyfikacji procesu,

 uczą się tego, co służy uzupełnieniu ich indywidualnych deficytów wiedzy i umiejętności,

 negocjują, czyli podpisują kontrakt wypracowany przez nich i nau-czyciela

 uczą się odpowiedzialności za treść, formę i efekty uczenia się, wy-wierając aktywny wpływ na wszystko, co dzieje się w grupie,

 uczą się wielostronnej komunikacji, odnoszącej się zarówno do wła-snych potrzeb, jak i treści i formy aktywności grupy oraz wzajem-nych relacji,

 doświadczają,

a ponadto bardzo ważną rolę odgrywa nauczyciel jako organizator procesu doświadczania, współplanujący i współorganizujący z grupą jej aktyw-ność²¹. Jest on doradcą, mistrzem, ekspertem w swojej dziedzinie.