Z NACZENIE CYFRYZACJI I ROZWOJU I NTERNETU W KONTEKŚCIE PRODUKCJI ORAZ KONSUMPCJI DÓBR KULTURY

Nowopowstała, cyfrowo-internetowa, medialna rzeczywistość dała sze-reg możliwości niedostępnych i/lub niewykonalnych w świecie analogowym.

Pozwoliła na jednoczesne i natychmiastowe dotarcie do szerokiego, jak i ściśle określonego grona potencjalnych nabywców. Ponadto możliwe stało się szybsze i efektywniejsze reagowanie na sygnały wysyłane przez rynek, czerpanie korzyści z zewnętrznych efektów sieciowych i współtworzenia treści przez użytkowników, rozszerzenie zakresu terytorialnego prowadzonej działalności bez fizycznej ekspansji, zwiększenie oferty sprzedażowej przy współbieżnym redukowaniu kosztów przechowywania i dystrybucji towa-rów, a także dowolne różnicowanie produktów w formie elektronicznej oraz nieograniczone, prawie bez kosztowe ich powielania. Warunki te umożliwiły i wciąż umożliwiają tworzenie nieznanych dotąd rozwiązań, przekładających się na zniesienie dotychczasowych barier czasu, przestrzeni, technologii czy specyfiki branży, oraz wykształcenie nowatorskich modeli biznesowych i sprzedażowych³⁹. Co istotne, dostępnych nie tylko dla podmiotów z cieszą-cych się popularnością sektorów innowacyjnych, lecz również przedsiębior-ców kojarzonych z tradycyjną formą gospodarowania.

Rynki kultury, w tym media, jeszcze kilka lat temu uznawane były za stosunkowo dojrzałe branże, charakteryzujące się względnie stabilną wiel-kością nabywców i oferentów, koncentracją wokół dużych podmiotów, wy-raźnie zarysowanym podziałem na segmenty, stałą, wyczerpującą ofertą i dystrybucją opartą na podziela terytorialnym⁴⁰. Wraz z upowszechnieniem nowoczesnych technologii nastąpiła jednak radykalna zmiana, zarówno w procesach produkcji i dystrybucji, jak również konsumpcji towarów i usług

38 M. Krajewski, Kultury kultury popularnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2005, s.93-94.

39M. Goliński, op. cit., s. 184-185.

40 J. Dzierżyńska-Mielczarek, op. cit., s. 7.

Izabela Ścibiorska-Kowalczyk, Julia Cichoń 180

kultury. Po pierwsze, technologia cyfrowa dała możliwość digitalizacji dóbr konsumpcyjnych, tworząc nową kategorię produktów rynkowych: dobra cyfrowe. Ponieważ jest to stosunkowo świeże zagadnienie i obejmuje dopie-ro co kształtujący się element gospodarki, nie posiada precyzyjnej definicji.

Jednak pod pojęciem tym przyjęło się rozumieć dowolną formę treści lub środka przekazu zapisaną w postaci elektronicznej. Wśród specyficznych cech dóbr cyfrowych wymienia się:

 łatwość przetwarzania i modyfikowania (aby zmienić produkt, wy-starczy zmienić zapis elektroniczny, nie trzeba przekształcać całej linii produkcyjnej),

 szybkość i sprawność dystrybucji oraz aktualizacji treści (dobra cy-frowe docierają do swoich odbiorców w sposób natychmiastowy, po-nadto – jeśli są połączone siecią komputerową – pozwalają na ciągłe aktualizowanie, udoskonalanie i poszerzanie treści),

 zmniejszenie kosztów wytwarzania (m.in. dzięki eliminacji kosztów produkcji fizycznego nośnika treści),

 zredukowanie do zera kosztów reprodukcji i dystrybucji (stworzenie kolejnej kopii dobra cyfrowego i udostępnienie go kolejnemu nabyw-cy nie pociąga za sobą prawie żadnych kosztów; dlatego mówi się tu o koszcie pierwszej kopii i przytacza określenie, że dobra informa-cyjne są drogie w produkcji i tanie w reprodukcji),

 zlikwidowanie kosztów i ograniczeń ilościowych magazynowania (dobra cyfrowe przechowywane są na serwerach komputerowych, dlatego nie wymagają utrzymywania fizycznej powierzchni magazy-nów) oraz

 swoboda różnicowania produktu⁴¹.

Dla branż kreatywnych, dostarczających na rynek dobra niematerialne, spełniające swoją użyteczność nie poprzez fizyczny nośnik, a zawarty na nim przekaz, cyfryzacja produktu pozwoliła, by innowacje techniczne, we właściwy tylko im sposób, przyczyniły się do poprawy wydajności pracy i usprawnienia związanych z nią procesów wytwórczych.

Zasadniczą kwestię w kontekście dóbr cyfrowych stanowi struktura ich kosztów, prowadząca do istotnych korzyści skali i zakresu, a przez to prze-kładających się na politykę cenowo sprzedażową producentów. Zauważono, że im więcej osób zakupi dane dobro cyfrowe, tym niższy będzie jednostko-wy koszt jego produkcji. Dlatego, przeciwnie niż w gospodarce tradycyjnej, wytwórcom przestaje zależeć na jak najwyższej marży ze sprzedaży poje-dynczej sztuki, a zaczyna zależeć na maksymalizacji zysku przy możliwie najniższej cenie, przyciągającej odpowiednio duże grono nabywców. Stąd niższa (a czasem nawet darmowa) cena cyfrowych odpowiedników dóbr ma-terialnych. Korzyści te zachęcają przemysły kreatywne do tworzenia cyfro-wych wersji swoich produktów i udostępniania ich w Internecie. Co z kolei

41 Ibidem, s. 86.

KULTURA, WIEDZA I INFORMACJA W GOSPO-DARCE CYFROWEJ 181

przekłada się na wzrost dostępności dóbr kultury dla konsumentów. Od teraz osoba chcąca obejrzeć film lub posłuchać muzyki nie musi dostoso-wywać się do repertuaru kina czy hali koncertowej, a za niewielką opłatą (lub jej brakiem) może zrobić to w dowolnym miejscu, o dowolnej porze i – co najważniejsze – zgodnie z prywatnymi preferencjami. Łatwość dostępu i atrakcyjność cyfrowych towarów i usług kultury, w połączeniu z przemia-nami społeczno-gospodarczymi (m.in. zwiększeniem czasu wolnego i wzro-stem dochodów, pozwalającym na jego zagospodarowanie), doprowadziła do upowszechnienia wirtualnej partycypacji w kulturze.

Równolegle rozwój sieci internetowej, w tym mediów społecznościo-wych, spowodował, że ich użytkownicy przestali być biernymi adresatami, a stali się wreaderami (od angielskiego writer/pisarz i reader/czytelnik) – jednoczesnymi odbiorcami i nadawcami. W ten sposób nastąpiło przefor-mowanie modelu komunikacji z komunikacji masowej „jeden do wielu” na masową komunikację zindywidualizowaną „wiele do wielu”⁴², a możliwość współtworzenia i udostępniania dowolnej treści przyczyniły się do demokra-tyzacji wirtualnego społeczeństwa, rozumianej jako wzrost dostępności większego zasobu wiadomości opartego o większą liczbę źródeł dla większej liczby ludzi⁴³. Zjawisko to wiąże się z wprowadzonym na przełomie lat 70.

I 80. XX wieku właśnie w związku z zanikiem pod wpływem nowych techno-logii cyfrowych tradycyjnego podziału na producentów i konsumentów, terminem prosumenta. Może być on rozpatrywany zarówno w kontekście jednoczesnego produkowania i konsumowania zasobów internetowych, jak i współpracy między producentami a konsumentami, np. poprzez dopaso-wywanie produktów i usług do specyficznych potrzeb nabywców; wywiera-nie wpływu strony popytowej na ofertę bądź działania sprzedawców; anga-żowanie konsumentów w proces projektowania, wytwarzania i dystrybucji lub współtworzenie wartości użytkowej dostarczanego dobra. Poprzez pro-sumpcję rozumieć można również przekształcanie i rozwijanie istniejących już treści na użytek własny i innych⁴⁴.

Takie uspołecznienie produkcji wirtualnej ustanowiło z zamieszczanej w sieci wiedzy i informacji dobro wspólne, oparte nie tyle na grupowej wła-sności i równym prawie dostępu, co współodpowiedzialności, współpracy i pozarynkowym współdzieleniu posiadanymi zasobami i wynikami samo-dzielnej pracy w celu podniesienia produktywności wspólnego zasobu, a tym samym maksymalizacji wspólnych korzyści całej społeczności⁴⁵. Użytkownicy serwisów internetowych stali się ich współtwórcami, w więk-szym niż administratorzy stopniu kreującymi, podtrzymującymi i regulują-cymi dostępną zawartość⁴⁶. Dodatkowo, dzięki łatwości i swobodzie

42 M. Castells, Władza komunikacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013, s. 81.

43 D. Kellner, The Media and Social Problems, [w:] G. Ritzer (red.), Handbook of Social Prob-lems: A Comparative International Perspective, Sage Publications, Thousand Oaks 2004, s.

221-222.

44 Ibidem, s. 100-101.

45 Ibidem, s. 108-110.

46 K. Krzysztofek, Czy społeczności terytorialne przeniosą się do sieci? Kilka pytań i hipotez badawczych, [w:] B. Jałowiecki (red.), Społeczności lokalne: teraźniejszość i przyszłość, Wydawnictwo SWPS, Warszawa 2006, s.76.

Izabela Ścibiorska-Kowalczyk, Julia Cichoń 182

ności internetowej, coraz częściej autoryzowanych dostawców treści zaczęli uzupełniać, a często nawet zastępować, twórcy-amatorzy⁴⁷.

Ponadto duża pojemność Internetu i niski koszt obsługi jego zasobów przyczyniły się do zrównania ekonomicznych korzyści przechowywania naj-popularniejszych, jak i najbardziej niszowych produktów (wiąże się to z tzw.

koncepcją długiego ogona). W ten sposób Internet pozwolił na nieograniczo-ne magazynowanie informacji i dóbr cyfrowych, a także ich dekorporatyza-cję, czyli uniezależnienie podaży od podmiotów korporacyjnych i uprawo-mocnienie innych niż ekonomiczne motywów wytwarzania⁴⁸. Ma to szcze-gólne znaczenie w odniesieniu do dóbr kultury i mediów, ponieważ pozwala na odejście od dominacji produktów głównego nurtu – skoro koszty przesta-ją być przeszkodą w procesie produkcji, można dostarczać miliony zróżni-cowanych, maksymalizujących użyteczność produktów pojedynczym od-biorcom, zamiast pojedynczych, zestandaryzowanych produktów milio-nom⁴⁹. Dzięki dystrybucji internetowej redukcji uległy również koszty transakcyjne oraz koszty pośrednictwa, np. w przypadku twórców samo-dzielnie publikujących swoje prace w sieci, co z jednej strony przyczyniło się do wzrostu aktywności autorów, a z drugiej zwiększyło dostępność każ-dego rodzaju towarów dla każkaż-dego potencjalnego nabywcy⁵⁰.

Nie bez znaczenia w transformacji rynków kultury i mediów jest glo-balny zasięg Internetu, znoszący terytorialne bariery dostępu do zasobów internetowych. Obecnie nie ma większego problemu, aby sprawdzić bieżące wiadomości na zagranicznych portalach informacyjnych, posłuchać naj-nowszych hitów muzycznych z dowolnego zakątka świata czy zamówić pra-cę grafika, tworzącego na innym kontynencie.

Wirtualna rzeczywistość pozwoliła także na otworzenie własnych kana-łów komunikacji przedsiębiorstw z klientem (stron internetowych, kont w portalach społecznościowych itp.). W efekcie reklama w tradycyjnych mediach masowych została zastąpiona komunikacją bezpośrednią, trafiają-cą do rynku docelowego, stwarzajątrafiają-cą przyjazny, wręcz koleżeński wizerunek marki bądź oferowanego produktu i zapewniającą dostęp do szerszej bazy informacji. Ponadto sieć internetowa pozwoliła na budowę systemów reko-mendacji oferowanych produktów, mających uwierzytelnić ich jakość i za-chęcić do zakupu. Przewrotnie, przyniosły one pożytek nie tylko sprzedaw-com, lecz również stronie popytowej, wykorzystującej dostępność informacji handlowych oraz pozytywnych i negatywnych opinii innych użytkowników do porównywania towarów i wyboru tego, który najmocniej ich usatysfak-cjonuje. Tendencja ta doprowadziła do zmiany modelu podejmowania decy-zji zakupowych. Coraz więcej konsumentów zaczyna opierać swoje wybory właśnie na informacjach znalezionych w sieci: opisach produktów oraz – jak nie przede wszystkim – ich recenzjach i ocenach. Dzięki temu (zakładając, że wystawiane oceny są wiarygodne) ograniczona zostaje asymetria infor-macji na rynkach i rośnie ich przejrzystość.

47 J. Dzierżyńska-Mielczarek, op. cit., s. 90.

48 Ibidem, s. 85.

49 Ibidem, s. 91.

50 C. Anderson, Długi ogon. Ekonomia przyszłości – każdy konsument ma głos, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań, 2008, s. 27.

KULTURA, WIEDZA I INFORMACJA W GOSPO-DARCE CYFROWEJ 183

Dystrybucja i komunikacja internetowa przyczyniła się do zatarcia gra-nicy między tradycyjną a cyfrową formą gospodarki. Liczne podmioty nie-zajmujące się produkcją dóbr cyfrowych (w tym kultury, wiedzy i informa-cji) włączyły do swojej działalności prowadzenie stron internetowych, pro-mocję w mediach społecznych oraz możliwość sprzedaży lub udostępnienia niektórych zasobów przez Internet.

Upowszechnienie środków masowego przekazu znalazło przełożenie również w kształtowaniu postaw i poglądów społeczeństwa, w tym przed-miotu i sposobu partycypacji kulturalnej, zdobywania wiedzy i informacji oraz podejmowanych w ich ramach wyborów konsumenckich.

Mimo wielu korzyści, cyfryzacja dóbr kultury oraz rozwój Internetu jako platformy ich konsumpcji przyczyniły się do stworzenia także szeregu no-wych zagrożeń dla aktywności twórczej, których nie można pominąć w pro-wadzonych rozważaniach. Do najczęściej podnoszonego problemu należy nieautoryzowany obieg treści, wynikający z łatwości kopiowania, modyfiko-wania i przesyłania dóbr cyfrowych, będących nie tylko naszą, lecz również cudzą własnością intelektualną. Obserwowany jest on poprzez wykorzysty-wanie prac udostępnionych przez inne osoby w sieci bez pytania o zgodę i/lub podawania źródła ich pochodzenia, a także w formie tzw. piractwa komputerowego, polegającego na nielegalnym publikowaniu, rozpowszech-nianiu oraz ściąganiu towarów chronionych prawem autorskim. Ekono-micznym następstwem takiego zachowania jest utrata przychodów przez producentów oraz autorów, mająca wynagrodzić ich wysiłek oraz koszty poniesione na stworzenie danego produktu⁵¹. Ponieważ wytwarzanie dóbr kultury i informacji wiąże się z kosztem pierwszej kopii oraz kosztem uto-pionym, ograniczona liczba nabywców oryginalnych duplikatów przekłada się na zwiększony koszt jednostkowy, a tym samym spadek zysku, co w konsekwencji może doprowadzić do zmniejszenia motywacji twórców i jakości ich prac. Negatywne tendencje obserwowane są również na płasz-czyźnie społecznej w związku z umasowieniem technologii cyfrowych oraz medializacją codziennego życia. Są to m.in.:

 rosnąca presja społeczna, wynikła z trendów propagowanych przez media,

 wykluczenie cyfrowe i wyobcowanie, gdy nie jest się częścią interne-towych interakcji osób z fizycznego otoczenia,

 ucieczka od rzeczywistych problemów do świata wirtualnego,

 uzależnienie od komputera, Internetu czy telefonu,

 zaburzenie realnych relacji i spadek umiejętności komunikacyjnych,

 zanik więzi społecznych; postępujący indywidualizm i egoizm, a tak-że

51J. Dzierżyńska-Mielczarek, op. cit., s. 118, 120.

Izabela Ścibiorska-Kowalczyk, Julia Cichoń 184

 poczucie bezkarności, wynikające z internetowej anonimowości i prowadzące do głośnego w ostatnim czasie hejtu, wiążącego się z pojęciem cyberprzemocy oraz mowy nienawiści.

Z

Oddzielenie działalności gospodarczej od technologii informacyjnych w obecnych czasach jest niemożliwe. Postęp technologiczny ukształtował nową, cyfrowo-informacyjną rzeczywistość determinującą formę prowadzo-nych aktywności. Rozległe spojrzenie na warunki podejmowanej przedsię-biorczości pozwala dojrzeć szanse i zagrożenia dla jej powodzenia. Przybli-żone zagadnienia powinny stanowić bazę dla dalszych rozważań nad wyko-rzystywaniem wiedzy i technologii cyfrowych w pedagogice oraz zarządza-niu.

L

:

[1] Anderson C., Długi ogon. Ekonomia przyszłości – każdy konsument ma głos, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań, 2008

[2] Aronson E., Człowiek istota społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa 2008.

[3] Barney D., Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2008.

[4] Borcuch A., Cyfrowe społeczeństwo w elektronicznej gospodarce, Wydawnic-two CeDeWu, Warszawa 2010.

[5] Budziewicz-Guźlecka A., Wybrane elementy związane z rozwojem społeczeń-stwa informacyjnego, [w:] A. Bachler (red.), Cyfryzacja i wirtualizacja gospo-darki, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 852, Szczecin 2015.

[6] Castells M., Himanen P., Społeczeństwo informacyjne i państwo dobrobytu, Wydawnictwo Krytyka Polityczna, Warszawa 2009.

[7] Castells M., Społeczeństwo sieci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018.

[8] Castells M., Władza komunikacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.

[9] Computer and Internet Use in the United States: 1984 to 2009, Raport, Cen-sus Bureau, 2010, [https://www.cenCen-sus.gov/data/tables/time-series/demo /computer-internet/computer-use-1984-2009.html] – 23.04.2021.

KULTURA, WIEDZA I INFORMACJA W GOSPO-DARCE CYFROWEJ 185

[10] Dzierżyńska-Mielczarek J., Rynek mediów w Polsce. Zmiany pod wpływem nowych technologii cyfrowych, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2018.

[11] Global State of Remote Work 2018, Raport, Owl Labs.

[12] Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe, Warszawa 2008.

[13] Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, ra-dia, telewizji i Internetu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.

[14] Goliński M., Gospodarka cyfrowa, gospodarka informacyjna, gospodarka oparta na wiedzy – różne określenia tych samych zjawisk czy podobne pojęcia określające różne zjawiska?, [w:] A. Kobyliński (red.), Społeczno-ekonomiczne aspekty rozwoju gospodarki cyfrowej. Koncepcje zarządzania i bezpieczeń-stwa, Zeszyt 49/2018 Kolegium Analiz Ekonomicznych, Oficyna Wydawnicza SGH w Warszawie, Warszawa 2018.

[15] Hofmokl J., Internet jako nowe dobro wspólne, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009, s. 66-77.

[16] Internetowy Słownik Języka Polskiego PWN, [https://sjp.pwn.pl/sjp/cyfryzac ja;2553935.html] – 23.04.2021.

[17] Kellner D., The Media and Social Problems, [w:] G. Ritzer (red.), Handbook of Social Problems: A Comparative International Perspective, Sage Publications, Thousand Oaks 2004.

[18] Kowalski R., Efekty sieciowe a błędy rynku, Zeszyty Naukowe Polskiego To-warzystwa Ekonomiczne, 3/2005, Kraków 2005.

[19] Krajewski M., Kultury kultury popularnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersy-tetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2005.

[20] Krzysztofek K., Czy społeczności terytorialne przeniosą się do sieci? Kilka py-tań i hipotez badawczych, [w:] B. Jałowiecki (red.), Społeczności lokalne: te-raźniejszość i przyszłość, Wydawnictwo SWPS, Warszawa 2006.

[21] Maslow A., Motywacja i osobowość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.

[22] Negroponte N., Cyfrowe Życie. Jak się odnaleźć w świecie komputerów, Wy-dawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1997.

[23] Portal Statista.com, [https://www.statista.com/statistics/748551/worldwid e-households-with-computer] – 21.04.2021.

[24] Portal Statista.com, [https://www.statista.com/statistics/273018/number-of-internet-users-worldwide] – 21.04.2021.

Izabela Ścibiorska-Kowalczyk, Julia Cichoń 186

[25] Portal Statista.com, [https://www.statista.com/statistics/272014/global-social-networks-ranked-by-number-of-users] – 24.05.2021.

[26] S. Kuczamer-Kłopotowska, Rola mediów społecznościowych w komunikacji pokolenia Y, Handel Wewnętrzny, nr 3/2016.

[27] Sarowski Ł., Od Internetu Web 1.0 do Internetu Web 4.0 – ewolucja form prze-strzeni komunikacyjnych w globalnej sieci, Rozprawy Społeczne, nr 1/2016.

[28] Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2020 r., Raport, GUS 2020.

[29] World Telecommunication/ICT Indicators Database 2007, Raport, [http://w ww.itu.int/ITU-D/ict/statistics/ict] – 21.04.2021.

S

Kultura, wiedza i informacja w gospodarce cyfrowej

We współczesnym świecie dystrybucja i komunikacja za pomocą Inter-netu doprowadziła do rozwoju cyfrowej formy gospodarki. Podmioty kultu-ry, wiedzy i informacji, które dotychczas nie zajmowały się produkcją dóbr cyfrowych, włączyły do swojej codziennej działalności prowadzenie stron internetowych, promocję w mediach społecznych oraz możliwość sprzedaży lub udostępnienia niektórych zasobów przez Internet.

Celem artykułu jest przybliżenie istoty gospodarki cyfrowej; nakreślenie historii powstawania Internetu oraz środków masowego przekazu, z uwzględnieniem socjologicznego umocowania ich działalności; a także wskazanie unikalnych cech dóbr cyfrowych stanowiących o potencjałach bądź zagrożeniach przedsiębiorczości w XXI wieku.

Słowa kluczowe: ekonomia, konsumpcja dóbr kultury, gospodarka cy-frowa, dobra cyfrowe, społeczeństwo informacyjne

S

Culture, knowledge and information in the digital economy

In the modern world, distribution and communication via the Internet has led to the development of the digital form of the economy. Cultural, knowledge and information entities, that have not previously dealt with the production of digital goods, have included in their daily activities running websites, promotion in social media and the possibility of selling or making available some resources via the Internet.

The aim of the article is to present the essence of the digital economy;

outlining the history of the emergence of the Internet and the mass media, including the sociological background of their activities; as well as indicat-ing the unique features of digital goods representindicat-ing the potentials or threats of entrepreneurship in the 21st century.

KULTURA, WIEDZA I INFORMACJA W GOSPO-DARCE CYFROWEJ 187

Keywords: economy, consumption of cultural goods, digital economy, digital goods, information society.

PRACE NAUKOWE WSZIP T. 50 (1) 2021 PEDAGOGIKA I ZARZĄDZANIE WOBEC WYZWAŃ WSPÓŁCZESNOŚCI