Procesowa pozycja nieprokuratorskich organów oskarżenia publicznego… w świetle zasady legalizmu
III. Nieprokuratorskie organy oskarżenia na podstawie rozporządzenia MS
Jak zauważono powyżej, organ państwowy, niebędący prokuratorem, może wystąpić w roli oskarżyciela publicznego tylko z mocy przepisów szczególnych, które wyznaczają zakres jego kompetencji16. Takimi regu-lacjami zgodnie z kodeksem postępowania karnego są niektóre ustawy, o czym będzie mowa dalej, a także Rozporządzenie Ministra Sprawiedli-wości z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie określenia organów nych obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów uprawnio-nych do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, jak również z zakresu spraw zleconych tym organom17 (dalej jako: rozporządzenie z 13 czerwca 2003 r.), wydane na podstawie delegacji zawartej w art. 325d. k.p.k.
w sprawach o przestępstwa szczegółowo określone w tymże rozporządzeniu.
Ustawodawca we wskazanym wyżej rozporządzeniu wymienia w § 1 następujące organy: Inspekcję Handlową, Państwową Inspekcję Sanitarną, urzędy skarbowe i inspektorów kontroli skarbowej oraz Prezesa Urzędu Ko-munikacji Elektronicznej. Wskazane organy mogą prowadzić dochodzenie tylko w sprawach o przestępstwa wyraźnie określone w rozporządzeniu. Należy podkreślić, iż zgodnie z nazwą przedmiotowego aktu wykonawczego, powyższe organy mogą prowadzić dochodzenie obok Policji, co oznacza, że Policja – jako
15 Z. Sobolewski, Zasada legalizmu w ograniczonym zakresie, (w:) T. Nowak (red.), Nowe prawo karne procesowe. Zagadnienia wybrane. Księga ku czci Profesora Wiesława Daszkiewicza, Poznań 1999, s. 114.
16 Z. Świda (red.), J. Skorupka, R. Ponikowski, W. Posnow, Postępowanie karne. Część szczególna, Warszawa 2011, s. 108.
17 Dz.U. 2003, Nr 108, poz. 1019 z późn. zm.
organ ogólny – zawsze może swoim działaniem wyłączyć organ wymieniony w rozporządzeniu18. Kolejnym uprawnieniem wymienionych wyżej organów jest możliwość, również w określonym rozporządzeniem z 13 czerwca 2003 r.
zakresie, wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w postępowaniu uproszczonym. Oskarżyciele ci mają jednak charakter sub-sydiarny rozumiany w tym znaczeniu, że wyłączeni są od udziału w sprawie w charakterze oskarżyciela, jeżeli akt oskarżenia wnosi i popiera prokurator.
Stanowi o tym zarówno omawiane tu rozporządzenie z 13 czerwca 2003 r.
(§ 2 ust. 3), jak i art. 331 § 2 k.p.k., zgodnie z którym organ, o którym mowa w art. 325d., może wnieść akt oskarżenia bezpośrednio do sądu, chyba że prokurator postanowi inaczej19.
Przedmiotowe rozporządzenie reguluje także uprawnienie do wnosze-nia i popierawnosze-nia oskarżewnosze-nia przed sądem pierwszej instancji organów Straży Granicznej w sprawach o określone przestępstwa. Straży Granicznej zostało przypisane jedynie uprawnienie do wnoszenia i popierania aktu oskarżenia przed sądem w § 2 rozporządzenia. Pomimo niewymienienia Straży Granicznej wśród organów określonych w § 1, ma ona oczywiste prawo do prowadzenia dochodzeń. Prawo to nie wynika jednak z aktu wykonawczego, lecz z same-go k.p.k., a mianowicie art. 312 pkt 1 w zw. z art. 325a. § 1 k.p.k. i stąd jez same-go powtarzanie w rozporządzeniu nie byłoby racjonalne20.
Jak zostało już wyżej powiedziane, organy wymienione w § 1 i 2 rozporzą-dzenia z 13 czerwca 2003 r. mają prawo do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji, co oznacza, że nie mają one uprawnienia do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji ani też do wnoszenia kasacji. Mogą natomiast po zakończeniu postępowania złożyć w trybie art. 422
§ 1 k.p.k. wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku21. W tym miejscu warto dookreślić, jakie organy i w związku z jakimi prze-stępstwami zostały uprawnione w przedmiotowym akcie wykonawczym do prowadzenia dochodzenia oraz do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem I instancji. Pierwszym z nich są organy Inspekcji Handlowej. Upraw-nienie dotyczy przestępstw z art. 43 ust. 1 i 2 oraz art. 453 ust. 1 ustawy z dnia
18 P. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego, t. II: Komentarz do artykułów 297–467, Warszawa 2011, s. 203.
19 Ibidem.
20 Ibidem, s. 204.
21 Z. Świda (red.), J. Skorupka, R. Ponikowski, W. Posnow, op. cit., s. 109.
26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alko-holizmowi22. Dotyczą one sprzedawania lub podawania napojów alkoholowych w wypadkach, kiedy jest to zabronione, albo bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom, a także odnoszą się do kierownika zakładu handlowego lub gastronomicznego, który nie dopełnia obowiązku nadzoru i przez to dopuszcza do takiej sprzedaży lub podania napoju alkoholowego.
Ponadto regulują przestępstwo obrotu hurtowego napojami alkoholowymi bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom. Kolejnym przepisem wymienionym w rozporządzeniu, który dotyczy organów Inspekcji Handlo-wej jest art. 38 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji HandloHandlo-wej23. Dotyczy on niewykonywania, wbrew obowiązkowi, decyzji, o których mowa w art. 18 i art. 32 przedmiotowej ustawy, wydanych przez organ Inspekcji lub z jego upoważnienia przez inspektora, albo usuwania dowodów lub pro-duktów zabezpieczonych w toku kontroli. Kolejnym organem uprawnionym w rozporządzeniu są organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Uprawnienie to odnosi się do czterech przepisów karnych, znajdujących się w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia24. Dotyczą one m.in.
produkcji lub wprowadzania do obrotu środka spożywczego powszechnie spożywanego szkodliwego dla zdrowia lub życia człowieka. Rozporządzenie z 13 czerwca 2003 r. wymienia również art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 30 marca 2001 r. o kosmetykach25.
Uprawnienie urzędów skarbowych i inspektorów kontroli skarbowej doty-czy spraw o przestępstwa z art. 77, 78 ust. 1 i art. 79 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości26. Mowa w nich m.in. o biegłym rewidencie, który sporządza niezgodną ze stanem faktycznym opinię o sprawozdaniu finan-sowym i stanowiących podstawę jego sporządzenia księgach rachunkowych jednostki lub sytuacji finansowo-majątkowej tej jednostki. Natomiast Prezesowi Urzędu Komunikacji Elektronicznej rozporządzenie przyznaje kompetencje w przypadku przestępstwa określonego w art. 208 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne27, w którym mowa o używaniu
urzą-22 T.j. Dz.U. 2012, poz. 1356 z późn. zm.
23 T.j. Dz.U. 2014, poz. 148.
24 T.j. Dz.U. 2010, Nr 136, poz. 914 z późn. zm.
25 T.j. Dz.U. 2013, poz. 475.
26 T.j. Dz.U. 2013, poz. 330 z późn. zm.
27 T.j. Dz.U. 2014, poz. 243.
dzenia radiowego nadawczego lub nadawczo-odbiorczego bez wymaganego pozwolenia. Ostatnim organem, o którym mowa w rozporządzeniu jest Straż Graniczna. Jej uprawnienia dotyczą przestępstw z art. 137, 264, 270, 273 i art.
275–277 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny28 oraz art. 125 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej29.
Wszystkie wskazane wyżej uprawnienia należy rozpatrywać w kontekście procesowej zasady legalizmu. Wymienione organy mają obowiązek, a nie możliwość, wszczęcia dochodzenia w zakresie wskazanych w rozporządzeniu przepisów. Nie może tu być mowy o uznaniowości ich decyzji dotyczących wszczęcia postępowania przygotowawczego. Ponadto mają również obowiązek do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji, jeśli zaistnieją ku temu odpowiednie okoliczności. Zamiarem ustawodawcy było tu niewątpliwie odciążenie Policji w sprawach, w których jest pewne, że inny wyspe-cjalizowany organ będzie działał zgodnie z wszelkimi procedurami prawnymi.
Nawiązując jednak do wspominanych już zmian w kodeksie postępowa-nia karnego, oczekujących na wejście w życie z dniem 15 lipca 2015 r., trzeba przypomnieć także i w tym miejscu, że eliminują one z procesu karnego postępowanie uproszczone, a wymienione organy działające w charakterze oskarżyciela publicznego w oparciu o rozporządzenie z 13 czerwca 2003 r.
uprawnione zostały do sprawowania funkcji oskarżyciela publicznego w trybie publicznoskargowym. Nowelizacja wymaga zatem, według nowej treści art.
325d. k.p.k., od Ministra Sprawiedliwości wydania nowego rozporządzenia, w którym określone zostaną organy „uprawnione obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organy uprawnione do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach, w których prowadzono docho-dzenie, jak również zakres spraw tym organom, mając na uwadze określony przez ustawę zakres kompetencji tych organów”. Można przyjąć, że nowe rozporządzenie uwzględni organy dotychczas uprawnione do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji, de lege lata wypada nadmienić, że rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 13 czerwca 2003 r.
nasuwa wątpliwości związane z jego stosowaniem, gdyż nie uwzględnia zmian, jakie nastąpiły w stanie prawnym przede wszystkim przez przyjęcie ustawy
28 Dz.U. 1997, Nr 88, poz. 553 z późn. zm.
29 Dz.U. 2003, Nr 128, poz. 176 z późn. zm.
z 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach30, która wprowadziła przedmiotowe zmiany w zakresie objęcia oskarżenia przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w stosunku do wymienionych w uprzednio obowiązującej ustawie o substancjach i preparatach chemicznych31.