Policja jako oskarżyciel w procesie karnym (postępowanie przyspieszone)

Policja odgrywa szczególną rolę w przedmiocie zapewnienia bezpieczeń-stwa i porządku publicznego w państwie⁴. Już na samym początku ustawy

1 M. Rogacka-Rzewnicka, Zasada legalizmu i oportunizmu, (w:) P. Wiliński (red.), Zasady procesu karnego, System prawa karnego procesowego, t. III, cz. 1, Warszawa 2014, s. 519.

2 Ibidem, s. 509.

3 Ustawa z 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2013, poz. 1247).

4 S. Pieprzny, Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Kraków 2003, s. 5.

o Policji⁵ ustawodawca zakreślił jej funkcje związane z potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego w państwie, wskazując między innymi w przepisie art. 1 ust. 2 takie zadania, jak: ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra, ochrona bez-pieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania, a także wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców (art.

1 ust. 2 ustawy o Policji).

Patrząc na powyższe zadania, nie można podważyć tezy, iż powiązanie Policji z postępowaniem karnym jest oczywiste, a zakres działań, które wy-konuje Policja, jest bardzo obszerny. Z procesowego punktu widzenia do pod-stawowych zadań Policji należy wykonywanie poleceń sądu i prokuratora oraz prowadzenie pod nadzorem prokuratora śledztwa lub dochodzenia w granicach określonych w ustawie (art. 15 § 1 k.p.k.). Ponadto Policja jest uprawniona do wydawania postanowień i zarządzeń w postępowaniu przygotowawczym (art. 93 § 4 k.p.k.). Policja zabezpiecza tok postępowania karnego, a zatem sporządza i doręcza pisma, wykonuje środki przymusu, gromadzi materiał dowodowy niezbędny w kolejnych etapach postępowania, dokonuje czynności operacyjno-rozpoznawczych. Ustawa o Policji nie wspomina jednak wyraźnie o roli oskarżyciela publicznego. Niemniej wyodrębniając w oparciu o przepisy kodeksu postępowania karnego kompetencje, jakie przyznano Policji w stadium postępowania jurysdykcyjnego, można wskazać regulacje, które bezpośrednio wiążą się z przygotowaniem lub poparciem oskarżenia przez Policję.

Przede wszystkim uwzględnić należy przepis art. 331 § 1 k.p.k., zgodnie z którym w ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa albo od otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu, prokurator sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez Policję w do-chodzeniu i wnosi go do sądu albo sam wydaje postanowienie o umorzeniu, o zawieszeniu albo o uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia. Jest to bardzo doniosły moment dla procesu karnego, bowiem skarga sporządzona przez Policję wytycza granice rozpoznania sprawy zarówno przedmiotowe, jak i pod-miotowe. Realizuje się wówczas zasada skargowości, w myśl której wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub

5 Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (t.j. Dz.U. 2011, Nr 287, poz. 1687).

innego uprawnionego podmiotu. W akcie oskarżenia Policja może również umieścić wniosek o skazanie bez przeprowadzania rozprawy, a całość podlega wstępnej kontroli formalnej, tak jak każdy akt oskarżenia sporządzony przez prokuratora. Powyższe uprawnienia Policji świadczą o jej istotnym znaczeniu dla postępowania przygotowawczego i dalszego toku postępowania karnego.

W ramach postępowania zwyczajnego Policja nie pełni jednakże funkcji oskarżyciela publicznego⁶.

Z kolei w zakresie przebiegu postępowań szczególnych czynione uwagi należy skoncentrować przede wszystkim wokół postępowania przyspieszonego.

Rozważania dotyczące postępowania uproszczonego posiadają bowiem de lege lata mniejsze już znaczenie, głównie z uwagi na fakt, że wspomniana na wstępie ustawa nowelizacyjna z września 2013 r. eliminuje tryb uproszczony z polskiego procesu karnego.

Omawiając rolę Policji w postępowaniu przyspieszonym, trzeba podkreślić, że istotną cechę postępowania przyspieszonego stanowi fakt, iż dochodzenie w trybie przyspieszonym można ograniczyć do niezbędnego zakresu, czyli do dokonania czynności dowodowych, które w danej sprawie są nieodzowne.

Ponadto w ramach zakończenia postępowania wyjaśniającego może nastąpić wniesienie do sądu wniosku o rozpoznanie sprawy w tym trybie, wniosek ten stanowi substytut aktu oskarżenia⁷. Zwraca więc uwagę, że pisemny wniosek o rozpoznanie sprawy sporządza i wnosi do sądu Policja, zawiadamiając o tym niezwłocznie prokuratora (art. 515d. § 1 k.p.k). Z punktu widzenia oceny procesowych kompetencji Policji należy podkreślić, iż sporządzony przez nią wniosek o rozpoznanie sprawy nie wymaga prokuratorskiego zatwierdzenia,

6 Trzeba jednak podkreślić, że w procesie karnym, w stadium jurysdykcyjnym i wyko-nawczym, Policja uczestniczy we wskazanych stadiach głównie jako organ pomocniczy, a w szczególności: wykonując postanowienia o przeszukaniu, zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu oskarżonego, dokonuje zatrzymania rzeczy. Zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego wraz z komentarzem do ustawy o świadku koronnym. Komentarz, Warszawa 2003, s. 545.

7 Wniosek o rozpoznanie sprawy określany jest mianem surogatu aktu oskarżenia, ponieważ jest w nim wyrażona wola uprawnionego oskarżyciela pociągnięcia sprawcy przestępstwa do odpowiedzialności karnej. Por. T. Grzegorczyk, Wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym jako surogat aktu oskarżenia, (w:) A. Gerecka- Żołyńska, P. Górecki, H. Paluszkiewicz, P. Wiliński (red.), Skargowy model procesu karnego. Księga ofiarowana Profesorowi Stanisławowi Stachowiakowi, Warszawa 2008, s. 234.

a więc to Policja decyduje o tym, czy sprawa zostanie skierowana do rozpoznania w postępowaniu przyspieszonym⁸. Wyjątek stanowi jedynie możliwość załą-czenia wniosku z art. 335 § 1 k.p.k. o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy oraz jeżeli podejrzany złożył przewidziany przez art. 387 § 1 k.p.k. wniosek o dobrowolne poddanie się karze, wówczas zatwierdzenie przez prokuratora wniosku o rozpoznanie sprawy jest niezbędne (art. 517d. § 2 k.p.k.). Warto podkreślić, że z dniem 1 lipca 2015 r. wchodzi w życie przepis art. 338a.

k.p.k., który precyzuje, że wniosek o dobrowolne poddanie się karze przez podejrzanego będzie mógł zostać złożony przed zawiadomieniem o terminie rozprawy, co znajdzie odpowiednie zastosowanie również w postępowaniu przyspieszonym (nowa wersja art. 517d. § 2 k.p.k. odwołuje się do treści art.

338a., nie art. 387 § 1 k.p.k.).

Wniosek o rozpoznanie sprawy jako skarga zasadnicza zakreśla grani-ce przedmiotowe i podmiotowe rozpoznania sprawy oraz jest aktem woli składającego go organu. Decyzja o wniesieniu wniosku nie jest prosta, gdyż w postępowaniu przyspieszonym gwarancje procesowe oskarżonego są w spo-sób znaczny ograniczone, niedopuszczalne jest zatem kierowanie sprawy do postępowania przyspieszonego, gdy istnieją wokół niej jakiekolwiek wątpli-wości. Z tego względu Policja jako oskarżyciel powinna w każdym przypadku dokładnie przeanalizować kwestię, czy zasadnym będzie zastosowanie trybu przyspieszonego, aby nie naruszyć gwarancji procesowych uczestników i zasady równości stron⁹. Na Policji ciąży nadto obowiązek doręczenia pokrzywdzonemu pisemnego pouczenia o jego uprawnieniach wynikających z ustawy (art. 517d.

§ 3 k.p.k.)¹⁰, nadto w ramach postępowania dowodowego każda osoba wezwana przez Policję w charakterze świadka, tłumacza lub specjalisty jest zobowiązana stawić się w sądzie lub miejscu przebywania skazanego we wskazanym terminie, ze skutkami niestawiennictwa wskazanymi w rozdziale 31 k.p.k.

Pozycja Policji w postępowaniu przyspieszonym ulega radykalnie zmianie między innymi, gdy po rozpoczęciu przewodu sądowego zachodzi potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego, a dokonanie niezbędnych czynno-ści w postępowaniu sądowym powodowałoby znaczne trudnoczynno-ści. Wówczas

8 Zob. D. Świecki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 2013, s. 702.

9 A. Gaberle, Postępowanie przyspieszone w polskim procesie karnym na tle wymagań ustawy oraz badań praktyki, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1975, nr 72, s. 74–75.

10 Por. K. Eichstaedt, Postępowanie przyspieszone, Prok. i Prawo 2007, nr 6, s. 84.

sąd przekazuje sprawę prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na zasadach ogólnych (art. 517g § 2 k.p.k.)¹¹. W powyższej sytuacji Policja pozostaje do dyspozycji prokuratora i traci uprawnienia w za-kresie wniesienia oskarżenia.

Uwzględniając z jednej strony formułowaną w literaturze akademickiej definicję oskarżyciela publicznego, za którego uważa się działający w interesie publicznym organ państwowy, wnoszący i popierający we własnym imieniu oskarżenie w sprawach o przestępstwa ścigane skargą publiczną¹², z drugiej natomiast obowiązki Policji jako organu procesowego, można stwierdzić, iż Policja może pełnić funkcję oskarżyciela publicznego w zakresie ustawowo wskazanym, aczkolwiek utraci ją zawsze, gdy z inicjatywą oskarżenia wystąpi prokurator¹³.

Szukając natomiast argumentów przemawiających w świetle zasady le-galizmu na rzecz przyznania statusu oskarżyciela publicznego Policji, warto podkreślić, że zasada legalizmu jest dyrektywą zobowiązującą wszystkie organy procesowe do takiego postępowania, aby został spełniony postulat zawarty w art.

10 § 1 k.p.k.¹⁴ Zobowiązuje więc Policję jako organ procesowy – podstawowy organ ścigania karnego, dysponujący wiedzą i doświadczeniem kryminali-stycznym, do bezwzględnego wszczynania i kontynuowania postępowania karnego, gdy jest ono faktycznie zasadne i prawnie dopuszczalne.

Nie ulega jednak wątpliwości, że zgodnie z intencją ustawodawcy zwią-zanie Policji zasadą legalizmu ulega ograniczeniu w momencie zakończenia postępowania przygotowawczego, bowiem jej uprawnienia jako oskarżyciela publicznego, wynikające z przepisów szczególnych, zostają znacznie okrojone w stosunku do uprawnień prokuratora i nie dotyczą każdego przestępstwa.

Jednak Policja jako oskarżyciel publiczny (w ograniczonym zakresie) w spra-wach z oskarżenia publicznego jest zobowiązana uczynić wszystko, co do niej należy w świetle realizacji funkcji ścigania, a zwłaszcza dokonać wszelkich czynności warunkujących ściganie karne lub stanowiących wyraz ścigania

11 W. Grzeszczyk, Przesłanki postępowania przyspieszonego w nowej postaci, Prok. i Prawo 2007, nr 3, s. 50.

12 D. Świecki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, Warszawa 2013, s. 263;

T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2011, s. 295.

13 D. Świecki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, s. 266.

14 J. Grajewski, L. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków 2006, s. 66.

karnego¹⁵. Trzeba zatem stwierdzić, że Policja jest istotnym – a w niektórych sytuacjach związanych z zabezpieczeniem toku postępowania karnego wręcz niezbędnym – organem procesowym, nie ma też wątpliwości co do tego, że Policja związana jest zasadą legalizmu ujętą w przepisie art. 10 § 1 k.p.k., zobo-wiązującą do ścigania każdego ujawnionego przestępstwa ściganego z urzędu.