Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, które regulują postępowa-nie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy, postępowa-nie zawierają szczególnej regulacji dotyczącej przedmiotowej kumulacji roszczeń w tym postępo-waniu, w związku z tym, znajdują zastosowanie art. 191 i 193 k.p.c. Wy-jątek dotyczy – na ogólnych zasadach – spraw z zakresu prawa pracy roz-poznawanych w postępowaniu uproszczonym (art. 5053 w zw. z art. 50514
§ 1 k.p.c.), w którym możliwość połączenia w jednym pozwie kilku rosz-czeń jest ograniczona. Podkreślenia wymaga, że w żadnym z przepi-sów dotyczących przedmiotowej kumulacji roszczeń (art. 191 i art. 193 k.p.c.) różny skład sądu, rozpoznający poszczególne roszczenia, nie zo-stał wymieniony jako okoliczność wyłączająca dopuszczalność docho-dzenia tych roszczeń w jednym postępowaniu. Roszczenia kumulowane z roszczeniem o ustalenie istnienia stosunku pracy są albo rozpoznawa-ne łącznie w tej samej sprawie (w składzie ławniczym), albo rozdzielarozpoznawa-ne do oddzielnych postępowań. Przepisy nie wyłączają bowiem możliwości kumulacji roszczeń, których rozpoznanie i rozstrzygnięcie powinno na-stąpić w składzie jednego sędziego, oraz roszczeń, które powinien roz-poznać sąd w składzie jednego sędziego i dwóch ławników; nie zostały
AR T YKUŁY
też określone szczególne warunki, na jakich może nastąpić kumulacja takich roszczeń ze względu na skład sądu. Taka kumulacja nie należy do rzadkości, gdyż często zdarza się, że powód, dochodząc ustalenia praw-nej kwalifikacji stosunku prawnego łączącego go z drugą stroną – jako stosunku pracy – formułuje jednocześnie roszczenia z niego wynikają-ce, będące następstwem pozytywnego rozstrzygnięcia tej kwestii, po-dejmując pewne ryzyko procesowe, albowiem niepodzielenie przez sąd roszczenia głównego skutkuje automatycznie oddaleniem powództwa w zakresie tych dodatkowych (wtórnych) roszczeń. Pamiętać jednak należy, że przedmiotem powództwa o ustalenie istnienia stosunku pra-cy jest żądanie ustalenia pracowniczego charakteru zatrudnienia, a nie roszczenia z ustalanego stosunku prawnego. Zatem wniesienie pozwu o ustalenie nie przerywa biegu przedawnienia roszczeń o te świadcze-nia. Samo orzeczenie ustalające stosunek pracy nie przesądza w żaden sposób o wynikających z tego ustalenia ewentualnych roszczeniach ma-jątkowych. W konsekwencji, wytoczenie powództwa o ustalenie, któ-re nie podlega przedawnieniu, nie przerywa biegu terminów przedaw-nienia roszczeń o świadczenia wynikające z ustalonego stosunku pracy (art. 295 k.p.). Jedynie wytoczenie powództwa o określone świadczenia przerywa bieg przedawnienia takich roszczeń.
W omawianej materii istotne znaczenie posiadają dwa orzeczenia SN. W jednym z nich wyrażono pogląd, że w sprawie z zakresu prawa pracy w pierwszej instancji sąd w składzie jednego sędziego jako prze-wodniczącego i dwóch ławników (art. 47 § 1 pkt 1 lit. a k.p.c.) może roz-poznać kilka roszczeń łącznie dochodzonych przez powoda w jednym postępowaniu (art. 191 i art. 193 § 1 k.p.c.), jeżeli wśród nich znajduje się choćby jedno, którego rozpoznanie powinno nastąpić w takim skła-dzie30. Z kolei, w analogicznej uchwale z 4 lutego 2009 r. SN wskazał, że w przypadku, gdy wśród roszczeń z zakresu prawa pracy dochodzo-nych w jednym postępowaniu (art. 191 i art. 193 § 1 k.p.c.) znajduje się roszczenie, do rozpoznania którego w pierwszej instancji właściwy jest sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławni-ków (art. 47 § 2 pkt 1 lit. a k.p.c.), sąd w takim samym składzie właściwy
30 Uchwała SN z 20 marca 2009 r., I PZP 8/08, „Monitor Prawa Pracy” 2009, nr 9, s. 481–486.
AR T YKUŁY
jest także do rozpoznania pozostałych roszczeń31. Prowadzi to do wnio-sku, że dopuszczalna jest kumulacja przedmiotowa roszczeń w sprawach z zakresu prawa pracy także wówczas, gdy niektóre ze skumulowanych roszczeń powinny być rozpoznane w składzie jednego sędziego (art. 47
§ 1 k.p.c.), a inne – jak roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy – w ławniczym (art. 47 § 2 pkt 1 k.p.c.) i jednocześnie nie występują prze-słanki wyłączające kumulację przewidziane w art. 191 i art. 193 k.p.c.
Decydujące znaczenie powinno się przypisać woli powoda. W przypad-ku W przypad-kumulacji roszczeń, wartość przedmiotu sporu powinna zostać usta-lona poprzez zliczenie wszystkich objętych żądaniem pozwu roszczeń (art. 21 k.p.c.).
Jeżeli powód, oprócz roszczenia o ustalenie istnienia stosunku pra-cy, wyartykułuje także oddzielne roszczenie bądź roszczenia o zapła-tę, wydanie świadectwa pracy itp., sprawa będzie prowadzona w skła-dzie ławniczym. Jeżeli natomiast powód nie sformułuje odw skła-dzielnego roszczenia o ustalenie istnienia stosunku pracy, dochodząc np. wyna-grodzenia za pracę, a swoje twierdzenie co do istnienia tego stosunku wypowie w uzasadnieniu pozwu, wskazując to jedynie jako przesłankę wystąpienia z pozwem właśnie do sądu pracy, to sprawa będzie prowa-dzona w składzie jednego sędziego, choć w obu sytuacjach sąd będzie roztrząsał kwestię istnienia stosunku pracy. W pierwszej sytuacji wyni-kowi tych rozważań da wyraz bezpośrednio w sentencji wyroku w roz-strzygnięciu powództwa co do roszczenia o ustalenie istnienia stosunku pracy, a w drugiej sytuacji wynik rozważań stanie się przesłanką prawną rozstrzygnięcia powództwa co do roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za pracę, istnienie stosunku pracy będzie badane „przesłankowo” i znaj-dzie odzwierciedlenie w uzasadnieniu wyroku (art. 321 k.p.c.). W tym miejscu na uwagę zasługuje wyrok SA w Gdańsku z 14 października 2015 r.32, w którym wyrażono pogląd, że przepis art. 47 § 2 pkt 1 k.p.c.
dotyczy nie tylko spraw, w których strona powodowa formalnie występu-je z roszczeniem opartym na art. 189 k.p.c. i domaga się ustalenia istnie-nia stosunku pracy. Ławniczy skład rozpoznaje również sprawy, w któ-rych strona powodowa domaga się zapłaty wynagrodzenia za pracę,
31 II PZP 14/08, OSNP 2009, nr 17–18, poz. 218.
32 III APa 25/15, Legalis nr 1359623.
AR T YKUŁY
które warunkuje wstępne rozstrzygnięcie, czy w ogóle istniał stosunek pracy. Wątpliwości w tym zakresie rozwiewa, jak się wydaje, uchwa-ła SN z 10 listopada 2016 r.33, w której wyrażono pogląd odmienny, tj., że w sprawie, w której powód żąda zapłaty wynagrodzenia za pracę i nie dochodzi równocześnie ustalenia istnienia stosunku pracy, sąd pierw-szej instancji rozpoznaje sprawę w składzie jednego sędziego (art. 47 § 1 k.p.c.). Decyduje zatem oznaczenie przedmiotu postępowania przez po-woda jako dysponenta procesu.