Roszczenia o odszkodowanie z art. 183d k.p. za dyskryminacyjną przyczynę wypowiedzenia stanowi roszczenie autonomiczne wzglę-dem roszczeń z art. 45 § 1 k.p. Wniesienie przez pracownika odwo-łania od wypowiedzenia (wystąpienie z roszczeniami z tytułu na-ruszającego prawo wypowiedzenia umowy o pracę na podstawie art. 45 § 1 k.p.) nie stanowi więc warunku zasądzenia na jego rzecz odszkodowania z art. 18 3d k.p. z tytułu dyskryminującej przyczyny wypowiedzenia lub dyskryminującej przyczyny wyboru pracowni-ka do zwolnienia z pracy.
Roszczenie o odszkodowanie za naruszenie zasady równego trakto-wania w zatrudnieniu w związku z niezgodnym z prawem rozwiązaniem umowy o pracę (art. 183d k.p.) jest roszczeniem autonomicznym wzglę-dem roszczeniami przysługującymi z tytułu wadliwego rozwiązania umowy za wypowiedzeniem (art. 45 § 1 k.p.)
Przypomnijmy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego jakiś czas temu ujawniła się rozbieżność w odniesieniu do oceny, czy pracownik może do-chodzić roszczenia o odszkodowanie za naruszenie zasady równego trak-towania w zatrudnieniu w związku z niezgodnym z prawem rozwiązaniem
ORZECZNIC TW O
umowy o pracę (art. 183d k.p.) w razie niewystąpienia z roszczeniami przysługującymi z tytułu wadliwego rozwiązania umowy za wypowie-dzeniem (art. 45 § 1 k.p.) albo nieskutecznego wystąpienia z takimi rosz-czeniami ze względu na przekroczenie terminu z art. 264 § 1 k.p.
W tej kwestii ujawniły się dwa odmienne stanowiska.
Według pierwszego, niezgodność z prawem (bezprawność) wypo-wiedzenia lub rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę pracownik może wykazać wyłącznie przez powództwo przewidziane w Kodeksie pracy (o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, o przywrócenie do pracy lub odszkodowanie), wniesione z zachowaniem odpowiedniego terminu (art. 264 k.p.). Bez wytoczenia takiego powództwa pracownik w żadnym innym postępowaniu nie może powoływać się na bezpraw-ność rozwiązania umowy o pracę jako na przesłankę roszczeń odszko-dowawczych – zarówno tych przewidzianych w Kodeksie cywilnym, jak i tych, dla których podstawę prawną stanowi art. 183d k.p. Prawomoc-ne oddalenie – także ze względu na uchybienie terminowi z art. 264 k.p. – odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę, jest wiążące w ko-lejnej sprawie o odszkodowanie na podstawie art. 183d k.p., co wyni-ka z art. 365 § 1 i art. 366 k.p.c. W taki sposób w wyroku z 19 czerwca 2012 r., II PK 265/11 (OSNP 2013 nr 13, poz. 151) Sąd Najwyższy roz-strzygnął zależność (ścisły związek) między wcześniejszą sprawą o przy-wrócenie do pracy i późniejszą sprawą o odszkodowanie za zastosowanie dyskryminującej przyczyny wypowiedzenia. Orzeczenie to stanowi roz-winięcie i kontynuację wcześniejszych poglądów Sądu Najwyższego za-prezentowanych przede wszystkim w wyroku z 25 lutego 2009 r., II PK 164/08 (OSNP 2010 nr 19–20, poz. 227)
Odmienne stanowisko zostało przedstawione w wyroku z 14 lutego 2013 r., III PK 31/12 (OSNP 2013 nr 23–24, poz. 275, z glosą M. Do-mańskiej, Państwo i Prawo 2016 nr 2, s. 131), w którym Sąd Najwyższy przyjął, że dochodzenie przez pracownika roszczeń z tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę (art. 45 § 1 w związku z art. 264 § 1 k.p.) nie jest koniecznym warunkiem zasądzenia odszkodowania z art. 183d k.p. za dyskryminującą przyczynę wypowiedzenia.
Ten drugi pogląd został podzielony w uchwale składu siedmiu sę-dziów Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r., III PZP 3/16, któ-rą ostatecznie przesądzono, że wniesienie przez pracownika odwołania
ORZECZNIC TW O
od wypowiedzenia (wystąpienie z roszczeniami z tytułu naruszającego prawo wypowiedzenia umowy o pracę na podstawie art. 45 § 1 k.p.) nie jest warunkiem zasądzenia na jego rzecz odszkodowania z art. 18 3d k.p.
z tytułu dyskryminującej przyczyny wypowiedzenia lub dyskryminują-cej przyczyny wyboru pracownika do zwolnienia z pracy.
Sąd Najwyższy wskazał, że mimo, iż przepisy ustanawiające zasadę równego traktowania kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu a następnie za-sadę równego traktowania w zatrudnieniu stanowiące implementację dyrektyw unijnych zostały wprowadzone do Kodeksu pracy odpowied-nio z dniem 1 stycznia 2002 r. oraz z dniem 1 stycznia 2004 r., czyli na wiele lat po wejściu w życie samego Kodeksu pracy, ani art. 183d k.p. ani pozostałe przepisy rozdziału IIa działu I Kodeksu pracy nie nawiązują do istniejących już unormowań dotyczących skutków wadliwego roz-wiązania stosunku pracy i nie zawierają żadnych regulacji wprowadza-jących zależność między roszczeniami z art. 45 § 1 k.p. z tytułu nieuza-sadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia umowy o pracę a roszczeniami odszkodowawczymi za naruszenie zasady równego trak-towania w zatrudnieniu. W świetle unormowania art. 183b § 1 w związ-ku z art. 183a k.p. dyskryminacja w zatrudnieniu może zaś wystąpić na każdym etapie bytu stosunku pracy – jego nawiązania, trwania i rozwią-zania. Uzależnienie możliwości skutecznego dochodzenia roszczeń z ty-tułu dyskryminacji przy rozwiązaniu stosunku pracy od wytoczenia po-wództwa o roszczenia z art. 45 § 1 k.p. i pozytywnego dla pracownika wyniku procesu sądowego oznaczałoby – niemające żadnych podstaw w obowiązujących przepisach Kodeksu pracy – wyjęcie pewnego frag-mentu problematyki dyskryminacji w zatrudnieniu, związanego z fazą zakończenia stosunku pracy, i obwarowanie skutecznego dochodzenia prawa do przysługującego w związku z tym odszkodowania dodatkowy-mi warunkadodatkowy-mi, jakich nie przewiduje się dla osób realizujących swoje uprawnienia związane z dyskryminacją zaistniałą przy nawiązaniu lub w trakcie trwania stosunku pracy, chociaż skutki dokonanego z narusze-niem zasady równego traktowania w zatrudnieniu zwolnienia pracow-nika z pracy mogą być bardziej dotkliwe niż akty dyskryminacji mają-ce miejsmają-ce w innych fazach istnienia tego stosunku. Są to zaś warunki uciążliwe nie tylko z uwagi na samą konieczność wytaczania powódz-twa o inne roszczenia (z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy),
ORZECZNIC TW O
zwłaszcza jeśli pracownik nie jest zainteresowany restytucją stosunku pracy, ale i krótkie terminy do wystąpienia na drogę sądową z tego ro-dzaju żądaniami.
Według Sądu Najwyższego w powiększonym składzie, zaprezen-towane w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2012 r., II PK 265/11 (OSNP 2013 nr 213, poz. 151) stanowisko, zgodnie z którym niezgodność z prawem (bezprawność) wypowiedzenia lub rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę pracownik może wykazać wyłącznie przez powództwo przewidziane w Kodeksie pracy (o uznanie wypowie-dzenia za bezskuteczne, o przywrócenie do pracy lub o odszkodowanie), wniesione z zachowaniem odpowiedniego terminu (art. 264 k.p.), a bez wytoczenia takiego powództwa pracownik w żadnym innym postępo-waniu nie może powoływać się na bezprawność rozwiązania umowy o pracę jako na przesłankę roszczeń odszkodowawczych – zarówno tych przewidzianych w Kodeksie pracy (w tym roszczenia o odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu), jak i tych dochodzonych na podstawie Kodeksu cywilnego – nawiązuje do utrwa-lonego w orzecznictwie sądowym poglądu, iż skoro odpowiedzialność pracodawcy z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy jest uregu-lowana w Kodeksie pracy, to nie ma podstaw, by z mocy art. 300 k.p. sto-sować w tym przedmiocie przepisy Kodeksu cywilnego, w tym art. 58 k.c. traktujący o bezwzględniej nieważności czynności prawnych. Jed-nostronne oświadczenie woli pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pra-cę za lub bez wypowiedzenia, nawet nieuzasadnione lub dokonane z na-ruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów w tym trybie, jest zawsze skuteczne, a wystąpieniu skutku rozwiązującego może zapobiec lub sku-tek ten zniweczyć tylko wytoczenie powództwa o uznanie wypowiedze-nia za bezskuteczne lub przywrócenie do pracy.
Jak dostrzegł Sąd Najwyższy, większość orzeczeń dotycząca tego za-gadnienia zapadła jednak w stanie prawnym, w którym przepis art. 45
§ 1 k.p. nie przewidywał jeszcze roszczenia o odszkodowanie (roszcze-nie to zostało wprowadzone do Kodeksu pracy przez art. 1 pkt 16 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmia-nie o zmia-niektórych innych ustaw; Dz.U. Nr 20, poz. 107) i o zmia-nie obowiązywała zasada równego traktowania w zatrudnieniu, ani nawet zasada równe-go traktowania kobiet i mężczyzn. Z orzeczeń tych wynika zatem tylko
ORZECZNIC TW O
tyle, że nie jest możliwe reaktywowanie stosunku pracy (ani uzyskanie świadczenia alternatywnego, czyli odszkodowania) bez wytoczenia po-wództwa określonego w art. 45 § 1 k.p.
Sąd Najwyższy w składzie powiększonym wyraźnie zaznaczył jed-nak, że konstatacja ta nie uprawnia do zmiany stanowiska w odniesieniu do tzw. cywilnoprawnych roszczeń uzupełniających z tytułu wadliwego rozwiązania umowy o pracę.
Zdaniem Sądu Najwyższego, dla dochodzenia przez pracownika roszczeń uzupełniających z Kodeksu cywilnego z tytułu wadliwego roz-wiązania przez pracodawcę umowy o pracę nadal niezbędne jest wyczer-panie trybu odwoławczego od decyzji pracodawcy.
Trzeba bowiem zauważyć, że „cywilne” roszczenia uzupełniające wywodzone są z tej samej podstawy faktycznej, co roszczenia z 45 § 1 k.p. lub art. 56 § 1 k.p., jaką jest wadliwe, bo nieuzasadnione lub naru-szające przepisy o rozwiązywaniu stosunku pracy za lub bez wypowie-dzenia, zwolnienie pracownika z pracy. Odmiennie rzecz się ma z rosz-czeniami odszkodowawczymi z tytułu dyskryminacyjnego rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy. Wprawdzie dochodzenie odszkodo-wania w minimalnej wysokości nie wymaga wykazania przez pracow-nika winy pracodawcy w zastosowaniu praktyki dyskryminacyjnej oraz wysokości poniesionej z tego tytułu szkody, co upodabnia odpowiedzial-ność z art. 183d k.p. do odpowiedzialności z art. 45 i art. 56 k.p., jednak bezprawność zachowania pracodawcy w obu tych przypadkach nie jest tożsama. Nie każde bowiem nieuzasadnione lub sprzeczne z przepisami o rozwiązywaniu umów o pracę zwolnienie pracownika podyktowane jest niedozwolonymi kryteriami i nie zawsze uznanie wypowiedzenia za uzasadnione oznacza brak dyskryminacji zwolnionego pracownika.
Ta ostatnia sytuacja zachodzi między innymi wtedy, gdy pracodawca wskazał kilka przyczyn wypowiedzenia umowy o pracę, z których część nie nosi znamion dyskryminacji i jednocześnie jest prawdziwa, bezpo-średnia i wystarczająco motywująca decyzję o zwolnieniu pracownika, a część stanowi naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu.
Oddalenie powództwa z art. 45 § 1 k.p. z uwagi na wykazanie przez po-zwanego zasadności owych niedyskryminacyjnych przyczyn wypowie-dzenia umowy o pracę, nie przesądza wówczas o bezprawności zacho-wania pracodawcy polegającego na dopuszczeniu się wobec pracownika
ORZECZNIC TW O
do naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu, co stanowi przesłankę zasądzenia odszkodowania z art. 183d k.p. Podważa to słusz-ność koncepcji uzależniania dopuszczalności powództwa odszkodo-wawczego z tytułu dyskryminacji od terminowego wniesienia odwoła-nia od wypowiedzeodwoła-nia umowy o pracę oraz od wyniku zainicjowanego tym odwołaniem procesu sądowego.
Wyrok SN z dnia 3 sierpnia 2016 r., I PK 223/15
Ocena, czy brak oczekiwanej przez pracodawcę efektywności wykony-wania obowiązków pracowniczych uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę, nie powinna być dokonywana bez uwzględnienia dotychcza-sowego sposobu realizacji obowiązków przez pracownika związanego z tym samym pracodawcą przez kilkudziesięcioletni okres zatrudnienia.
W szczególności uzyskiwanie przez takiego pracownika na końcowym etapie jego życia zawodowego wyniku sprzedaży na poziomie niższym niż osiągany przez niektórych pracowników wykonujących takie same obowiązki, nie może być samo w sobie czynnikiem deprecjonującym pracownika i przekreślającym jego dotychczasowy wkład w prowadzo-ną przez pracodawcę działalność.
Wyrok SN z dnia 13 września 2016 r., III UK 226/15
Jedyny wspólnik sp. z o.o. podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu pracowniczego zatrudnienia w należącej do niego spółce, jeżeli zatrud-niony jest na stanowisku specjalistycznym, a spółka prowadzi faktycznie działalność, przy wykonywaniu której istnieje zapotrzebowanie na pra-cę jedynego wspólnika i praca ta jest wykonywana w warunkach, o któ-rych mowa w art. 22 k.p.
Wyrok SN z dnia 21 czerwca 2016 r., I UK 247/15
Dla ubezpieczonych będących osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej, których niezdol-ność do pracy powstała przed upływem (pierwszego) pełnego miesią-ca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku stanowi najniższa miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za ten miesiąc, tj. 30% kwoty minimalnego
ORZECZNIC TW O
wynagrodzenia, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe (art. 49 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2014 r., poz. 159 ze zm.) w związku z art. 18a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013, poz. 1442 ze zm.) i w związku z art. 3 pkt 4 wyżej wymienionej ustawy o świadczeniach pieniężnych. Osoby te, przystępując do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, nie mogą skutecznie zadeklarować (wy-brać) minimalnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społecz-ne określospołecz-nej na podstawie art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Wyrok SN z dnia 13 września 2016 r., I PK 190/15
1. Uzgodnienie przez pracodawcę ze związkami zawodowymi wprowa-dzenie nowego zakładowego regulaminu płacowego, który („odbiera”) lub ogranicza sporne istotne składniki dotychczasowego wynagradza-nia za pracę, nie oznacza uzyskawynagradza-nia dorozumianej zgody pracowników na uszczuplenie lub ograniczenie istotnych warunków płacowych tyl-ko dlatego, że wiedzieli oni lub mogli zapoznać się z nowym regula-minem wynagradzania, choćby pobierali obniżone wynagrodzenie za pracę, które wszakże kontestowali przed sądami pracy.
2. Nie można domniemywać uzyskania zgody pracowników na pogorsze-nie istotnych warunków wynagradzania za pracę per facta concludentia, jeżeli ustalone fakty zaprzeczały dorozumianemu uzgodnieniu indy-widualnych porozumień zmieniających na niekorzyść pracowników dotychczasowe warunki płacowe (a contrario do art. 60 k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 772 § 5 w związku z art. 24113 § 2 k.p.).
Wyrok SN z dnia 14 kwietnia 2016 r., III PK 96/15
Jeśli wnosząc pozew o zapłatę wynagrodzenia za godziny nadliczbowe i ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy powód jedno-znacznie wyraża wolę uzyskania przysługujących mu z tych tytułów na-leżności w pełnej wysokości, to kwotowe rozszerzenie w toku procesu roszczeń w zakresie przedmiotowych świadczeń nie stanowi zgłoszenia no-wego żądania opartego na innej podstawie faktycznej lub wykraczającego
ORZECZNIC TW O
poza podstawę wskazaną w pozwie, lecz jest doprecyzowaniem żądania pozwu, którego rozmiary nie były możliwe do określenia w chwili wyta-czania powództwa. W tej sytuacji wniesienie pozwu przerywa bieg prze-dawnienia roszczenia także dla kwoty, o jaką powód podwyższył swoje roszczenie w toku procesu (art. 295 § 1 w związku z art. 291 § 1 k.p.).
Postanowienie SN z dnia 5 października 2016 r., II UZ 34/16
Płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne osób zatrudnionych na podstawie umowy o świadczenie usług (art. 750 k.c.) są wspólnicy spół-ki cywilnej (art. 4 pkt 2 lit. a ustawy z 13 października 1998 r. o syste-mie ubezpieczeń społecznych – jednolity tekst: Dz.U. z 2016 r., poz. 963 ze zm.).
Postanowienie siedmiu sędziów SN z dnia 16 listopada 2016 r., III PZP 5/16 Pouczenie strony działającej bez profesjonalnego pełnomocnika o sposo-bie dokonania czynności procesowej powinno zawierać nie tylko infor-mację o treści art. 165 § 2 k.p.c., ale również wskazywać podmiot pełniący w danym momencie obowiązki operatora wyznaczonego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe (Dz.U. z 2012 r., poz. 1529 ze zm.).
Postanowienie SN z dnia 18 stycznia 2017 r., III SPZP 2/16
W aspekcie art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i pod-stawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., postępowanie dotyczące stwierdzenia, że nastąpiło naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 1 ust. 3 w związku z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przy-gotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, w aktualnym brzmieniu) obejmuje także zwłokę w rozpoznaniu wniosku o nadanie klauzuli wykonalności (art. 7811 k.p.c.).
Wyrok SN z dnia 11 sierpnia 2016 r., II PK 246/15
Prawdziwą (rzeczywistą) przyczyną uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, w rozumieniu art. 45 § 1
ORZECZNIC TW O
k.p., jest nie tylko przyczyna istniejąca już w dacie dokonania wypo-wiedzenia, ale też taka, która wprawdzie jeszcze nie zaistniała (nie zi-ściła się) lecz jej wystąpienie w nieodległej przyszłości (w szczególności w okresie wypowiedzenia lub bezpośrednio po jego upływie) jest pew-ne. Może to zaś dotyczyć różnych przyczyn, niekoniecznie związanych ze zmianami organizacyjnymi zachodzącymi u pracodawcy. Katalog ta-kich przyczyn jest przy tym otwarty, jednakże niewątpliwie mieści się w nim wynikający z wiążących pracodawcę postanowień statutowych upływ kadencji organu, uniemożliwiający sprawowanie funkcji, z którą związane jest dalsze trwanie umowy o pracę.
Wyrok SN z dnia 5 grudnia 2016 r., III PK 30/16
Pracownikowi przysługuje odprawa pieniężna, jeżeli w ogóle nie usta-lono, jakie były przyczyny wypowiedzenia umowy o pracy przez pra-codawcę oraz, gdy okaże się, iż ujawnione przyczyny takiego wypo-wiedzenie nie pozostawały w związku ze stosunkiem pracy, chyba że pracodawca udowodni, iż przyczyną wypowiedzenia były okoliczności dotyczące pracownika (art. 10 ust. 1 w związku z art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownika-mi stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jednolity tekst: Dz.U. z 2016 r., poz. 1474).
Wyrok SN z dnia 19 stycznia 2017 r., I PK 275/16
Nie jest wyłączone przejście klauzuli konkurencyjnej (art. 1012 § 1 k.p.) na nowego pracodawcę na podstawie prawnej przewidującej sukcesję praw i obowiązków, innej niż art. 231 § 1 k.p.