REKOMPENSATA KOSZTÓW ODZYSKIWANIA NALEŻNOŚCI
VII. Warunki dochodzenia rekompensaty
Nie może rodzić wątpliwości, że dla skutecznego dochodzenia rekom-pensaty kosztów odzyskiwania należności, wierzyciel zobowiązany jest wykazać zaistnienie warunków z art. 10 ust. 1 w zw. z art. 7 ust. 1 u.t.z.
(względnie w zw. z art. 8 ust. 1 u.t.z.), a mianowicie, nadejście terminu płatności należności oraz spełnienie wzajemnego świadczenia niepie-niężnego28. W świetle dyspozycji art. 10 ust. 1 u.t.z., nasuwają się jednak dwie wątpliwości – a to czy wierzyciel musi wykazać, że podjął czynno-ści w celu odzyskania należnoczynno-ści oraz czy i jakie poniósł z tego tytułu koszty. Celem omawianej tu instytucji jest przede wszystkim dyscypli-nowanie dłużników i zapobieganie opóźnieniom w zapłacie. Ustanawia-jąc rekompensatę kosztów odzyskiwania należności, wymusza ona jed-nak uznanie, że warunkiem jej dochodzenia jest rzeczywiste podjęcie
27 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2015 r., sygn. akt III CZP 94/15, LEX Nr 1937939.
28 P. Fik, Wątpliwości dotyczące możliwości dochodzenia rekompensaty za koszty odzyski-wania należności na podstawie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych,
„Przegląd Sądowy” 2015, Nr 7–8, s. 119–127.
AR T YKUŁY
czynności windykacyjnych. Powyższe nie stoi na przeszkodzie słusz-nemu poglądowi, że uprawnienie do rekompensaty przysługuje wie-rzycielowi jedynie z powodu uchybienia przez dłużnika terminu zapła-ty (nabycia przez wierzyciela prawa do odsetek), a zatem bez względu na ewentualne konsekwencje tego opóźnienia. Należy natomiast wy-kluczyć, aby rekompensata określona w art. 10 ust. 1 u.t.z., służyła wie-rzycielowi także, gdy nie podjął próby skłonienia dłużnika do zapłaty – a zatem jedynie z chwilą uchybienia przez dłużnika terminu zapłaty.
Prowadziłoby to do uznania przedmiotowej rekompensaty za rodzaj wy-nagrodzenia za korzystanie z kapitału wierzyciela przez dłużnika pozo-stającego w opóźnieniu. Z uwagi na jego ryczałtowy charakter, musiałoby być ono traktowane jako kara ustawowa, o której mowa w art. 485 k.c., która jednak może zostać zastrzeżona jedynie na wypadek nienależyte-go wykonania zobowiązania o charakterze niepieniężnym. Tymczasem przepis art. 10 ust. 1 u.t.z. określa skutki opóźnienia w spełnieniu świad-czenia pieniężnego. Nie można przy tym uznać, że regulacja ta sama w so-bie stanowi o dopuszczalności wprowadzenia kary z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania pieniężnego. Nie sposób też doszukać się uza-sadnienia, dla którego wierzycielowi miałaby służyć dodatkowa rekom-pensata z powodu samego opóźnienia dłużnika. Funkcję kompensacyjną spełnia tu bowiem już samo prawo do odsetek, które zresztą w przypadku odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych (art. 7 ust. 1 i art. 8 ust. 1 w zw. z art. 4 pkt 3 u.t.z.) są wyższe od odsetek ustawowych za opóź-nienie (art. 481 § 1 i 2 k.c.). Wreszcie wprowadzenie w ramach jednego aktu prawnego dwóch odrębnych rozwiązań sankcjonujących to samo zaniechanie dłużnika pozbawione byłoby logiki. Dalej należy wskazać, że ustawodawca w art. 10 ust. 2 u.t.z. przewidział możliwość dochodzenia rekompensaty kosztów odzyskiwania należności przenoszących równo-wartość 40,- EUR, co rodzi konieczność uprzedniego podjęcia czynności w celu ich odzyskania. W takiej sytuacji wierzyciel podejmujący czynno-ści windykacyjne i ponoszący z tego tytułu koszty przenoszące równo-wartość 40,- EUR, znajdowałby się w gorszej sytuacji niż wierzyciel nie-podejmujący żadnych czynności, a uprawniony do żądania rekompensaty w wysokości określonej art. 10 ust. 1 u.t.z. W razie bowiem poniesienia kosztów odzyskiwania należności w wysokości przenoszonej równowar-tość 40,- EUR, wierzyciel może dochodzić ich zwrotu z pomniejszeniem
AR T YKUŁY
o wskazaną kwotę. Zatem w przypadku aktywnego wierzyciela, kwota rekompensaty pokrywałaby koszty rzeczywiście podjętych czynności.
Tymczasem wierzyciel, który swoje prawo do rekompensaty kosztów od-zyskiwania należności wywodził jedynie z faktu nabycia prawa do odsetek (nie podejmując żadnych czynności windykacyjnych) zostałoby wzbo-gacony kwotą 40,- EUR niesłużącą w tym wypadku pokryciu jakichkol-wiek, choćby znacznie niższych niż kwota rekompensaty, kosztów. Nadto wierzyciel, który poniósł koszty windykacji w wyższej wysokości, tracił-by automatycznie prawo do takiego przysporzenia, skoro rekompensata z art. 10 ust. 1 u.t.z., podlega zaliczeniu na faktycznie poniesione koszty windykacji. Stanowczego podkreślenia zatem wymaga, że przedmioto-wa instytucja ma rekompensoprzedmioto-wać koszty odzyskiprzedmioto-wania należności, a nie samego opóźnienia dłużnika. Nie może uzasadniać poglądu o braku ko-nieczności podejmowania czynności windykacyjnych również fakt, że re-kompensata z art. 10 ust. 1 u.t.z., służy wierzycielowi bez wezwania. Roz-wiązanie to oznacza jedynie, że wierzyciel nie musi podejmować kroków trybie art. 455 k.c. aby uczynić roszczenie o zapłatę równowartości 40,- EUR wymagalnym. Powyższe przemawia zatem za przyjęciem, że prawo do rekompensaty kosztów odzyskiwania należności w trybie art. 10 ust. 1 u.t.z. służy jedynie wierzycielowi, który podjął czynności w celu jej od-zyskania29. Obojętny jest natomiast charakter tych czynności. W szcze-gólności wystarczającym będzie skierowanie do dłużnika wezwania do zapłaty, które – jedynie przez wzgląd na konieczność dowodzenia faktu jego dokonania – winno być sporządzone na piśmie.
Nie jest natomiast warunkiem koniecznym prawa do rekompensaty kosztów odzyskiwania należności na podstawie art. 10 ust. 1 u.t.z., ponie-sienie, a tym bardziej wykazanie poniesienia, związanych z tym kosztów.
Ustalenie ryczałtowej stawki kosztów odzyskiwania należności przy jed-noczesnym uprawnieniu do dochodzenia dalszych kosztów windykacyj-nych, przenoszących równowartość 40,- EUR (art. 10 ust. 2 u.t.z.) przema-wia za przyjęciem, że wierzyciel, który podjął czynności windykacyjne, ma prawo do żądania rekompensaty związanych z tym kosztów bez koniecz-ności ich wykazania – w ustawowej wysokości równowartości 40,- EUR.
29 P. Fik., op. cit.; S. Gołębiowski, op. cit.; wyrok Sądu Rejonowego w Jeleniej Górze z dnia 17 czerwca 2015 r., sygn. akt V GC 707/14, www.orzeczenia.ms.gov.pl.