Współpraca Państwowej Straży Pożarnej ze służbami technicznymi typu pogotowie gazowe, pogotowie energetyczne, pogotowie wodno-kanalizacyj-ne (PWiK) nie wymaga w zasadzie odrębnych porozumień, jeśli ściśle do-tyczy typowych dla tych jednostek działań. Natomiast odrębnym tematem jest dodatkowo udzielane wsparcie podczas akcji gaśniczych, np. w zakresie udostępniania zasobów sprzętowych, czy nawet pomoc ludzka w sytuacjach tego wymagających.
Jednym z najważniejszych porozumień w tym zakresie jest porozumienie za-warte 16 grudnia 2008 r. w Warszawie pomiędzy Zarządem Głównym Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej a Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej o współpracy jednostek przy podej-mowanych działaniach na rzecz ochrony ludności, w szczególności z zakresu ochrony przeciwpożarowej. Zgodnie z nim podstawowym zadaniem ochot-ników jest zabezpieczanie terenów wsi i małych miast. O wadze tego zadania decyduje fakt, że często to właśnie ochotnicze jednostki pierwsze pojawiają się na miejscu pożaru, z powodu większego oddalenia siedziby Państwowej Straży Pożarnej. Bardzo często są one także jedynymi podmiotami ratowniczymi na terenie gminy. Dzięki nim właśnie zachowane jest kryterium czasowe, które po-zwala skutecznie likwidować zagrożenia i minimalizować ich skutki.
Ratowanie życia i zdrowia ludzkiego jest najważniejszym i nieodłącz-nym elementem każdej dziedziny ratownictwa. Dlatego bardzo istotne jest współdziałanie straży pożarnej z systemem Państwowe Ratownictwe Me-dyczne oraz z Lotniczym Pogotowiem Ratunkowym (LPR). Współpracę tę reguluje porozumienie z dnia 31 lipca 2008 r. w sprawie zasad współdziała-nia Lotniczego Pogotowia Ratunkowego. Loty służb ratownictwa medycz-nego realizowane są do miejsca zdarzenia – na wezwanie, przez uprawnione podmioty ratownicze, w celu udzielenia pomocy osobie w nagłym stanie zagrożenia zdrowotnego.
W celu zapewnienia ochrony przeciwpożarowej Generalna Dyrekcja Lasów Państwowych zawarła porozumienie z firmami komercyjnymi na świadczenie usług w zakresie patrolowania oraz gaszenia pożarów przy uży-ciu statków powietrznych.
Państwowa Straż Pożarna na podstawie zawartych porozumień, np. z Wojskiem Polskim, przedsiębiorstwami wodociągów i kanalizacji czy
przedsiębiorstwami energetyki cieplnej, a także z instytucjami zajmu-jącymi się wykrywaniem, rozpoznawaniem i neutralizacją chemicznych substancji niebezpiecznych otrzymuje właściwe wsparcie podczas działań ratowniczych.
Pozostałą formacją mającą wkład w poziom bezpieczeństwa ludności w kraju jest Straż Graniczna. Jej głównym zadaniem jest ochrona granicy państwowej, dokonywanie kontroli ruchu granicznego, zezwalanie na prze-kraczanie granicy państwowej, rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców, zapewnienie porządku publicznego w zasięgu przejść granicznych, osadzanie i utrzymywanie zna-ków granicznych, ochrona ich nienaruszalności, nadzór nad eksploatacją polskich obszarów morskich oraz przestrzeganiem przez statki przepisów obowiązujących na tych obszarach, zapobieganie przywożeniu bez zezwo-lenia odpadów, szkodliwych substancji, a także zanieczyszczaniu wód gra-nicznych, zapobieganie przewożeniu lub przenoszeniu bez zezwolenia przez granicę środków odurzających, psychotropowych oraz broni, amunicji i ma-teriałów wybuchowych.
Szczególna rola Straży Granicznej wynika z jej zadania, jakim jest sku-teczna ochrona granicy państwowej. Wysokie rygory charakteryzujące pra-cę Straży Granicznej, są wynikiem realizacji postanowień układu z Schen-gen, będących odpowiedzią na zagrożenia płynące ze strefy euroazjatyckiej. Przyjęte w ostatnim czasie regulacje prawne stworzyły podstawy do wdro-żenia systemu cywilnego reagowania kryzysowego z wykorzystywaniem ze-społów reagowania kryzysowego funkcjonujących na wszystkich szczeblach administracji rządowej i władz samorządowych. Dalsze rozwijanie ustawo-dawstwa dotyczącego bezpieczeństwa obywatelskiego służyło wzmacnianiu zdolności rozwiązywania przez władze samorządowe i rządowe problemów pojawiających się w stanach normalnych i kryzysowych oraz ich współdzia-łania. Prowadzone są także działania w celu stworzenia podstaw ustawo-wych organizacji jednolitego krajowego systemu ratowniczego, który obej-mie wszystkie podmioty niezbędne w przeprowadzaniu akcji ratowniczych.
Kolejnym ważnym dla bezpieczeństwa ludzi organem jest Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS), powołana do nadzoru nad warunkami higieny środowiska, higieny pracy w zakładach, higieny w szkołach, na uczelniach, w ośrodkach wypoczynku. PIS ma uprawnienia do kontroli zdrowotności i żywienia – działa w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed wpływem czyn-ników szkodliwych lub uciążliwych, a w szczególności w celu zapobiegania
Krajowy system ratowniczo-gaśniczy organizatorem współdziałania w ochronie… 129 powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych. Państwowa Inspekcja Sani-tarna wykonuje swoje zadania poprzez sprawowanie zapobiegawczego i bie-żącego nadzoru sanitarnego oraz prowadzenie działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób po-wodowanych warunkami środowiska, jeżeli ich występowanie ma charakter epidemiczny, a także przez prowadzenie działalności oświatowo-zdrowot-nej. Nadzór bieżący dotyczy:
– czystości powietrza atmosferycznego, gleby, wody,
– utrzymania należytego stanu higienicznego nieruchomości,
– zakładów pracy, instytucji, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, dróg, ulic oraz środków komunikacji publicznej,
– warunków zdrowotnych produkcji, transportu, przechowywania i sprze-daży żywności oraz warunków żywienia zbiorowego,
– warunków zdrowotnych produkcji i obrotu przedmiotami użytku oraz innymi wyrobami mogącymi mieć wpływ na zdrowie ludzi,
– warunków zdrowotnych środowiska pracy,
– zapobiegania powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób związa-nych z warunkami pracy,
– higieny pomieszczeń i sprzętu używanego w szkołach i innych placów-kach oświatowo-wychowawczych, szkołach wyższych oraz w ośrodplaców-kach wypoczynku,
– higieny procesów nauczania,
– kontroli sytuacji epidemiologicznej w zakresie chorób zakaźnych, paso-żytniczych oraz innych chorób powodowanych warunkami środowiska, jeżeli ich występowanie ma charakter epidemiczny,
– szczepień ochronnych i przestrzegania reżimu sanitarnego oraz steryliza-cji i dezynfeksteryliza-cji w zakresie opieki zdrowotnej.
Ważna jest również Inspekcja Weterynaryjna, do której zadań należy zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt, badanie zwierząt rzeźnych i mię-sa, wykonywanie nadzoru nad: jakością zdrowotną środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego, warunkami sanitarnymi ich pozyskiwania, pro-dukcji i przechowywania, jakością zdrowotną niektórych środków żywienia zwierząt, obrotem środkami farmaceutycznymi i materiałami medycznymi przeznaczonymi dla zwierząt oraz nadzoru nad zdrowiem zwierząt przezna-czonych do rozrodu.
Człowiek musi się również czuć spokojny o swoje bezpieczeństwo w różnych obiektach użyteczności publicznej oraz we własnym domu, dlatego powołano
również organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budow-lanego. Organy te dbają o przestrzeganie warunków bezpieczeństwa ludzi i mie-nia w rozwiązamie-niach przyjętych w projektach budowlanych, przy wykonywa-niu robót budowlanych oraz przy utrzymywawykonywa-niu obiektów. Podstawą musi być zgodność rozwiązań z przepisami techniczno-budowlanymi, obowiązującymi polskimi normami oraz zasadami wiedzy technicznej. Organy nadzoru budow-lanego mają prawo wstępu na budowę i przeprowadzenia kontroli.
W dziedzinie bezpieczeństwa funkcjonuje również Inspekcja Handlowa. Jej zadaniami są: kontrola legalności i rzetelności działania przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą, kontrola jakości i bezpieczeństwa towarów i usług, w szczególności zagrażających życiu lub zdrowiu konsu-mentów, podejmowanie kontroli, mediacji i innych działań w celu ochrony indywidualnych interesów i praw konsumentów, prowadzenie centralnych i wojewódzkich laboratoriów kontrolno-analitycznych oraz prowadzenie poradnictwa konsumenckiego.
Warto też wspomnieć o Państwowej Inspekcji Pracy, tak ważnej w do-bie dużych zmian technologicznych i rodzajów wykonywanej w Polsce pra-cy. Nierzadko zdarza się bowiem, że pracodawcy nie stwarzają odpowied-nich warunków pracownikom, wykorzystując ich determinację i chęć pracy. W celu przeciwdziałania tego typu wykroczeniom powołano Państwową In-spekcję Pracy, do której głównych zadań należy:
– nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, prze-pisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, ochro-ny pracy kobiet, zatrudniania młodociaochro-nych i osób niepełnosprawochro-nych, oraz inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,
– kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu, budowie, przebudowie i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i innych urządzeń technicz-nych, również związanych ze zmianą stosowanych technologii produk-cyjnych,
– uczestniczenie w przyjmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy albo ich części w zakresie ustalonym w przepisach prawa pracy,
Krajowy system ratowniczo-gaśniczy organizatorem współdziałania w ochronie… 131 – nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpie-czeństwa i higieny pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urzą-dzeń oraz narzędzi pracy,
– nadzór i kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pra-cy przy produkcji wyrobów i opakowań, których użytkowanie mogłoby spowodować zagrożenie dla zdrowia i życia,
– nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców obowiązku wypo-sażania stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne oraz dostarczania pracownikom środków ochrony indywidualnej, które speł-niają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach,
– analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, – kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom i
choro-bom oraz udział w badaniu okoliczności wypadków przy pracy,
– współdziałanie z organami ochrony środowiska w kontroli przestrzega-nia przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska,
– ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w Ko-deksie pracy, a także innych wykroczeń związanych z wykonywaniem pracy zarobkowej oraz udział w postępowaniu w tych sprawach przed kolegium ds. wykroczeń w charakterze oskarżyciela publicznego,
– udzielanie porad i informacji technicznych w zakresie eliminowania za-grożeń dla życia i zdrowia pracowników oraz porad i informacji w zakre-sie przestrzegania prawa pracy,
– wnoszenie powództw, a za zgodą zainteresowanych osób – uczestnicze-nie w postępowaniach przed sądem pracy o ustaleuczestnicze-nie istuczestnicze-nienia stosun-ku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy.
Dla bezpieczeństwa obywateli istotna jest również Inspekcja Farmaceu-tyczna. Jej zadaniami są w szczególności:
– kontrolowanie warunków wytwarzania, transportu, przeładunku i prze-chowywania środków farmaceutycznych i materiałów medycznych, – kontrolowanie aptek i innych jednostek prowadzących obrót detaliczny
i hurtowy środkami farmaceutycznymi i materiałami medycznymi, – współpraca z samorządem aptekarskim w sprawowaniu nadzoru nad
Inspekcja Farmaceutyczna współpracuje również z samorządem lekar-skim i lekarsko-weterynaryjnym, kontroluje jakość leków sporządzanych w aptekach oraz obrót środkami odurzającymi, psychotropowymi, współ-pracuje ze specjalistycznym zespołem konsultantów ds. farmacji (krajowym, regionalnym i wojewódzkim), ocenia zaopatrzenie w środki farmaceutyczne i medyczne, wyraża zgodę na uruchomienie aptek i hurtowni.
Jest zatem wiele instytucji dbających o bezpieczeństwo ludzi w różnych dziedzinach, i jeśli pracujące w nich osoby będą odpowiedzialnie wykony-wały swoje obowiązki, obywatele będą mogli czuć, iż ich potrzeba bezpie-czeństwa jest odpowiednio zaspokajana. Zapewnienie bezpiebezpie-czeństwa lud-ności oraz ochrona majątku narodowego i granic Rzeczypospolitej stają się w coraz większym stopniu domeną instytucji i służb działających w sferze bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Istota zagrożeń nowego typu po-lega na tym, że ich źródła tkwią niejednokrotnie w miejscach oddalonych geograficznie, mogą się natomiast zmaterializować na terytorium kraju po niekontrolowanym przeniknięciu przez granice. Tym samym wzrasta zna-czenie wewnętrznego aspektu bezpieczeństwa państwa. Do zadań państwa w tej sferze należy:
– wzmocnienie porządku publicznego i instytucji odpowiedzialnych za jego zapewnienie,
– przeciwdziałanie przestępczości zorganizowanej i pospolitej, tak aby po-prawić poczucie bezpieczeństwa obywateli,
– ochrona ludności przed zagrożeniami i skutkami klęsk żywiołowych, ka-tastrof ekologicznych oraz „biozagrożeń” w rodzaju epidemii nieznanych i nieuleczalnych chorób,
– zapewnienie sprawnej i efektywnej ochrony granicy państwowej zgodnie z naszymi zobowiązaniami międzynarodowymi, wynikającymi przede wszystkim z integracji z UE.
Ważnym czynnikiem sprzyjającym skuteczności działań Policji jest spre-cyzowanie uprawnień i obowiązków samorządów w zakresie zwalczania przestępczości. Ocena rzeczywistego stanu zagrożeń przestępczością oraz decyzje i odpowiedzialność za rozmieszczenie sił porządkowych na danym terenie pozostają w kompetencji władz samorządowych, którym muszą być zapewnione stosowne środki finansowe. Do współpracy z Policją i samorzą-dami, zwłaszcza w zakresie edukacji i profilaktyki, powinny być włączane organizacje pozarządowe oraz inne fora obywatelskiej aktywności. Ponadto obowiązkiem Policji jest bezpośredni udział w akcji ratowniczej. Sprowadza
Krajowy system ratowniczo-gaśniczy organizatorem współdziałania w ochronie… 133 się on do udzielania pomocy podczas ewakuacji osób poszkodowanych, chorych i starszych oraz udostępnienia policyjnych środków transportu na potrzeby ewakuacji osób i mienia. Policja zobowiązana jest także do udzie-lania pierwszej pomocy przedmedycznej, jak również uczestniczenia w rea-lizacji prac zabezpieczających urządzenia techniczne.
Odpowiedzialną funkcję w sferze bezpieczeństwa wewnętrznego pełnią służby specjalne, w tym kontrwywiad. Realizują one, zgodnie z obowiązu-jącym prawem, główne zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa wewnętrznego RP, zwłaszcza poprzez:
– rozpoznawanie zagrożeń dla bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku konstytucyjnego, w szczególności suwerenności, nienaruszalności tery-torium i obronności państwa, zapobieganie im i ich zwalczanie,
– rozpoznawanie i zwalczanie przestępstw terrorystycznych, szpiegostwa, naruszenia tajemnicy państwowej godzących w podstawy ekonomiczne państwa, korupcji osób pełniących ważne funkcje publiczne,
– rozpoznawanie i zwalczanie przestępstw dotyczących produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o strategicznym znaczeniu dla bez-pieczeństwa państwa,
– rozpoznawanie i zwalczanie przestępstw nielegalnego wytwarzania, po-siadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady i środkami jej przenoszenia oraz narkotykami,
– podejmowanie przedsięwzięć związanych z kontrwywiadowczą ochroną kraju, zwłaszcza w zakresie odpowiedzialności za funkcjonowanie strate-gicznych elementów infrastruktury gospodarczo-obronnej,
– zwalczanie, wespół z Policją i innymi służbami państwowymi, transgra-nicznych zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa.
4.5. Wnioski
Współpraca sił w działaniach przeciwpożarowych jest niezwykle istotna, bio-rąc pod uwagę przede wszystkim istotę i kruchość życia ludzkiego. Dlatego też sprawne współdziałanie jednostek ratowniczych, nie tylko ochrony prze-ciwpożarowej, ale także Policji czy ratownictwa medycznego, jest tak waż-ne. Określone w ustawie o zarządzaniu kryzysowym siatki bezpieczeństwa
w znacznym stopniu ułatwiają koordynację sił poprzez określenie, która z nich w sytuacji wystąpienia zagrożenia jest organem wiodącym, a która pomocniczym. A zatem np. w przypadku pożaru za organ wiodący uznaje się Państwową Straż Pożarną, zaś za organy pomocnicze Policję, pogotowie ratunkowe i inne73.
W przypadku wystąpienia wymienionego zagrożenia wyznacza się kie-rującego działaniami ratowniczymi. Wywodzi się on najczęściej z Państwo-wej Straży Pożarnej, a do jego zadań należy m.in. zarządzanie ewakuacją ludzi z zagrożonego rejonu, zakazanie przebywania w rejonie zagrożonym osobom trzecim, zarządzanie ewakuacją mienia, wstrzymanie komunika-cji w ruchu lądowym, zarządzanie i koordynacja innymi siłami, takimi jak policja, pogotowie ratunkowe, wojsko. Do zadań PSP jako organu wiodą-cego należy przede wszystkim podjęcie kroków mających na celu ewaku-ację ludności, zlokalizowanie i ugaszenie powstałego pożaru, jak również oznakowanie, oświetlenie i zabezpieczenie terenów, na których prowadzona jest akcja ratownicza, branie udziału w bezpośredniej akcji ratowniczej na terenach zagrożonych oraz zabezpieczenie pobliskich obiektów, by zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się pożaru.
Policja jako organ pomocniczy ma za zadnie organizację lub zamknięcie ruchu lądowego na terenie zagrożonym wraz z oznakowaniem informacyj-nym, niedopuszczanie do tworzenia się zbiegowisk i zapobieganie objawom paniki, udzielanie informacji, pilotowanie kolumn transportu sił ratowni-czych, zapewnienie pomocy w organizowaniu miejsc zbiórek, ochranianie pozostawionego mienia.
Pogotowie ratunkowe odpowiedzialne jest za niezwłoczne udzielenie po-mocy wszystkim poszkodowanym i przewiezie ich do szpitali. Należy jed-nak pamiętać, że osobami upoważnionymi do niesiania pomocy w płoną-cych budynkach są strażacy, oni pierwsi udzielają wsparcia potrzebującym, ewakuując ich z miejsca zagrażającemu ich życiu, a następnie ratownicy me-dyczni udzielają im dalszej pomocy74.
73 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym.
74 Współpracę sił w działaniach przeciwpożarowych można opisać na przykładzie pożaru w Janko-wie Przygodzkim, który rozwinął się w skutek wybuchu gazu 14 listopada 2013 r. DJanko-wie osoby zgi-nęły, a 13 zostało rannych, 10 budynków zostało spalonych. W sumie z pożarem walczyło ponad 200 strażaków (również z jednostek pożarniczych spoza powiatu), na miejscu zdarzenia pracowała także policja, pogotowie ratunkowe, pogotowie gazowe, oraz przedstawiciele wojewódzkiego i po-wiatowego inspektoratu nadzoru budowlanego. Głównym zadaniem strażaków, zaraz po ewakuacji zagrożonych osób, było opanowanie sięgającego ok. 10 m ognia, który rozprzestrzenił się
błyska-Krajowy system ratowniczo-gaśniczy organizatorem współdziałania w ochronie… 135 Wojsko jest wzywane do pomocy w działaniach przeciwpożarowych, je-żeli wymiar zagrożenia jest na tyle duży, że pozostałe służby nie są w stanie same opanować jego skutków. Wówczas do jego zadań należy m.in. bezpo-średni udział w działaniach ratowniczych, pomoc w organizowaniu i prowa-dzeniu ewakuacji, zapewnienie pomocy w dostarczaniu wody pitnej i żyw-ności, koordynowanie załadunków i rozładunków transportów z pomocą humanitarną, udział w usuwaniu skutków pożaru, udostępnianie sprzętu wojskowego.
wicznie. Policja musiała zadbać o porządek na miejscu katastrofy, a także udrożnić drogi ewakua-cyjne, tak aby straż pożarna i pogotowie miały swobodny dostęp do miejsca wybuchu. Pogotowie ratunkowe odpowiadało za udzielenie pomocy i przewiezienie poszkodowanych do szpitali.